рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рдорд░्рдпाрджा рдкुрд░ुрд╖ोрдд्рддрдо рд╢्рд░ीрд░ाрдо

рдЕрд░ुрдг рдХुрдоाрд░ рдиिрд╖ाрдж

рдЕрд░ुрдг рдХुрдоाрд░ рдиिрд╖ाрдж

рдЕрд╕िрд╕्рдЯेрдг्рдЯ рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ (рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╡िрднाрдЧ), рдорджрд░ рдЯेрд░ेрд╕ा рдорд╣िрд▓ा рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдж्рд╡ाрд░िрдХाрдЧंрдЬ, рдХрдЯрдХाрдЦाрдирдкुрд░, рд╕ुрд▓्рддाрдирдкुрд░, рдЙ.рдк्рд░.

рд░ाрдо рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдЪрд░िрдд рд╕्рд╡рдпं рд╣ी рдХाрд╡्рдп рд╣ै।
рдХोрдИ рдХрд╡ि рди рдмрди рдЬाрдп рд╕рд╣рдЬ рд╕ंрднाрд╡्рдп рд╣ै।| (рдоैрдеिрд▓ीрд╢рд░рдгрдЧुрдк्рдд)

рдЖрджिрдХрд╡ि рдорд╣рд░्рд╖ि рд╡ाрд▓्рдоीрдХि рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рддрдХ рди рдЬाрдиे рдХिрддрдиे рд░рдЪрдиाрдХाрд░ों рдиे рднрдЧрд╡ाрди рд╢्рд░ीрд░ाрдо рдХो рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиा рдХा рдиाрдпрдХ рдмрдиाрдпा рдмрдиाрдпा рд╣ै। рдпे рд░рдЪрдиाрдПँ рд╢्рд░рд╡्рдпрдХाрд╡्рдп рдФрд░ рджृрд╢्рдпрдХाрд╡्рдп рджोрдиों рд░ूрдкों рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ैं। рдХेрд╡рд▓ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднाрд╖ा рдХे рд╣ी рдирд╣ीं рдк्рд░рдд्рдпुрдд рдЕрди्рдп рднाрд╖ाрдУं рдХे рд░рдЪрдиाрдХाрд░ों рдиे рднी рд░ाрдо рдХो рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиा рдХा рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдпा рд╣ै। рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд╢ोрдзрдкрдд्рд░ рдоें рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдХे рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд░рдЪрдиाрдХाрд░ों рдФрд░ рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рдгीрдд рд░ाрдо рдЪрд░िрдд्рд░рдкрд░рдХ рдХृрддिрдпों рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХी рдЧрдпी рд╣ै।

рд░ाрдордкाрдгिрд╡ाрдж- рдЗрдирдХा рдЬрди्рдо 1707 рдИ. рдХो рдХेрд░рд▓ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдЗрдирдХी рдоृрдд्рдпु 1781 рдИ. рдоें рд╣ुрдИ। рдЗрди्рд╣ोंрдиे ‘рд░ाрдШрд╡ीрдпрдо्’ рдиाрдордХ рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рдХी рд░рдЪрдиा рдХी। рдЗрд╕рдоें рдмीрд╕ рд╕рд░्рдЧ рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рд░ाрдо рдХे рдЬрди्рдо рд╕े рд▓ेрдХрд░ рд░ाрдЬ्рдпाрднिрд╖ेрдХ рддрдХ рдХी рдШрдЯрдиाрдУं рдХा рд╡рд░्рдгрди рд╣ै।[1]         

рд░ूрдкрдиाрде рдЭा- рдЗрдирдХा рдЬрди्рдо рдо.рдк्рд░. рдХे рдоाрдбрд▓ा (рдорд╣िрд╖्рдорддी) рдиाрдордХ рд╕्рдеाрди рдкрд░ 1760 рдИ. рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдЗрдирдХे рдкिрддा рдмिрд╣ाрд░ рдХे рдоूрд▓ рдиिрд╡ाрд╕ी рдеे рдмिрд╣ाрд░ рдоें рдЖрдХрд░ рдмрд╕ рдЧрдпे рдеे। рдЗрдирдХी рд░рдЪрдиा рд╣ै –‘рд╢्рд░ीрд░ाрдорд╡िрдЬрдп’ (рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп)। рдЗрд╕рдоें 9 рд╕рд░्рдЧ рд╣ैं। рдЗрд╕рдоें рджрд╢рд░рде рдХे рд╢िрдХाрд░ рдЦेрд▓рдиे, рд╢्рд░рд╡рдг рдХुрдоाрд░ рдХे рдорд░рдиे, рд░ाрд╡рдг рд╡рдз, рд░ाрдо рдХे рд░ाрдЬ्рдпाрднिрд╖ेрдХ рдЖрджि рдХा рд╡рд░्рдгрди рд╣ै।[2]   

рдЧोрджрд╡рд░्рдо рдпुрд╡рд░ाрдЬ-   рдЖрдкрдХा рдЬрди्рдо 1800 рдИ. рдоें рдХोрдЯिрд▓िंрдЧрдкुрд░ (рдХोрдЯुрдЩ्рдЧ्рд▓्рд▓ूрд░) рдХेрд░рд▓ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдЗрдирдХी рдоृрдд्рдпु 1851 рдИ. рдоें рд╣ुрдИ। рдЗрдирдХी рд░рдЪрдиा рд╣ै- рд╢्рд░ीрд░ाрдордЪрд░िрддрдо्। рдЗрд╕ рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рдХे 13рд╡ें рд╕рд░्рдЧ рдХे 31рд╡ें рд╢्рд▓ोрдХ рддрдХ рд╣ी рдпे рдЗрд╕े рд▓िрдЦ рдкाрдП рдеे рдХी рдЗрдирдХा рджेрд╣ाрди्рдд рд╣ो рдЧрдпा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЗрдирдХे рд╣ी рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рдХрд╡ि рд╕ाрд░्рд╡рднौрдо рд░ाрдорд╡рд░्рдо рдиे (40 рд╕рд░्рдЧ рдоें) рдЗрд╕े рдкूрд░्рдг рдХिрдпा। рдЗрд╕рдоें рд╕ंрдпोрдЧ рд╢्рд░ृंрдЧाрд░ рдХी рдЕрдзिрдХрддा рд╣ै।3

рдЪрдг्рдбीрджाрд╕-   рдЗрдирдХा рдЬрди्рдо 1804 рдИ. рдоें рд╣рд░िрдпाрдгा рдХे рдкुрдг्рдбрд░ीрдХрдкुрд░ рдпा рдкुрдг्рдбрд░ी рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдЗрдирдХी рд░рдЪрдиाрд╣ै-рд╢्рд░ी рд░рдШुрдиाрде рдЧुрдгोрджрдп рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп।рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди рдбॉ.рдЧंрдЧाрджрдд्рдд рд╢рд░्рдоा рд╡िрдиोрдж рдХे рд╕рдо्рдкाрджрди рдоें рд╢्рд░ीрд░рдгрд╡ीрд░ рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╡िрдж्рдпाрдкीрда рдЬрдо्рдоू 1979 рдИ. рдоें рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕ рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рдоें 13 рд╕рд░्рдЧ рд╣ैं।

рдЕрди्рдирджाрдЪрд░рдг рддрд░्рдХрдЪूрдбाрдордгि- рдЗрдирдХा рдЬрди्рдо 1862 рдИ. рдоें рдмंрдЧाрд▓ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। 1922 рдИ. рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЗрди्рд╣ें рдорд╣ाрдорд╣ोрдкाрдз्рдпाрдп рдХी рдкрджрд╡ी рд╕े рдЕрд▓ंрдХृрдд рдХिрдпा। рдЗрдирдХी рд░рдЪрдиा рд╣ै – рд░ाрдоाрдн्рдпुрджрдпрдо्। рдпрд╣ 1897 рдИ. рдоें рдиोрдЖрдЦाрд▓ी рд╕े рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ। рдпрд╣ 19 рд╕рд░्рдЧों рдоें рдиिрдмрдж्рдз рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд░ाрдо рдХे рдмाрд▓्рдпрдХाрд▓ рд╕े рд╡िрд╡ाрд╣ рддрдХ рдХी рдШрдЯрдиाрдПँ рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ैं।               

рдкрдг्рдбिрдд рд░ाрдордХुрдмेрд░ рдоाрд▓рд╡ीрдп –рдкрдг्рдбिрдд рд░ाрдордХुрдмेрд░ рдоाрд▓рд╡ीрдп рдХा рдЬрди्рдо рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдк्рд░рдпाрдЧ рдордг्рдбрд▓ рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдХреЬा рдиाрдордХ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╕рди् 1906 рдИ. рдоें 9 рдЬрдирд╡рд░ी рдХो рд╣ुрдЖ рдеा। рд╕рди् 1974 рдИ. рд╡рд░्рд╖ рдоें рдЗрдирдХा рд╕्рд╡рд░्рдЧрд╡ाрд╕ рд╣ुрдЖ।

рдЖрдЪाрд░्рдп рд░рдоेрд╢рдЪрди्рдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓- рдЖрдЪाрд░्рдп рд░рдоेрд╢рдЪрди्рдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓ рдЬी рдХा рдЬрди्рдо рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдк्рд░ाрди्рдд рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд ‘рдзौрд▓рдкुрд░’ рдиाрдордХ рдирдЧрд░ рдоें рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ рдоाрд╕ рдХी рдкрди्рдж्рд░рд╣ рддाрд░ीрдЦ рд╕рди् 1909 рдИ. рдоें рд╣ुрдЖ। рдЗрдирдХे рдкिрддा рдХा рдиाрдо рдкрдг्рдбिрдд рдЧुрд░ुрдк्рд░рд╕ाрдж рд╢ुрдХ्рд▓ рд╣ै।

рд░рдЪрдиा-рд╕ुрдЧрдорд░ाрдоाрдпрдгрдо्।

рд╡िрдж्рдпाрд╡ाрдЪрд╕्рдкрддि рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ рдоिрд╢्рд░ –рдЗрдирдХा рдЬрди्рдо рдмिрд╣ाрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд╕ीрддाрдореЭी рдЬрдирдкрдж рдХे рдкрдХреЬी рдЧाँрд╡ рдоें 19 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 1911 рдИ. рдоें рд╣ुрдЖ рдеा।

рд░рдЪрдиाрдПँ-рд╡ैрджेрд╣ीрдЪрд░िрддрдо् (рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп)।

рдкं.рдЯी.рд╡ी. рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ рдЕрдп्рдпрд░- рдЗрдирдХा рдЬрди्рдо 16 рдЬुрд▓ाрдИ рд╕рди् 1915 рдИ. рдХो рдХेрд░рд▓ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдХाрд▓ीрдХрдЯ рдирдЧрд░ рдХे рдиिрдХрдЯ ‘рдХोрдЬ्рдЭिрдХ्рдХोрдЯ’ рдиाрдордХ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдПрдХ рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдЗрдирдХे рдкिрддा рдХा рдиाрдо рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рдЕрдп्рдпрд░ рдФрд░ рдоाрддा рдХा рдиाрдо рд╢्рд░ीрдорддी рд▓рдХ्рд╖्рдоी рджेрд╡ी рдеा।

рд░рдЪрдиाрдПँ –рд╢्рд░ीрд░ाрдоाрд╖्рдЯрдХрдо् ।       

рд╢्рд░ीрд░ाрдордХीрд░्рддिрдорд╣ाрдХाрд╡्рдп- рдЗрд╕рдХे рд░рдЪрдпिрддा рд╕рдд्рдпрд╡्рд░рдд рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рд╣ैं। рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди 1990 рдИ. рдоें рдмैंрдХाрдХ рд╕े рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕рдоें 25 рд╕рд░्рдЧ рд╣ैं।     

рдЗрд╕рдХे рдЕрд░िрддिрдХ्рдд рдк्рд░ो.рд░ेрд╡ाрдк्рд░рд╕ाрдж рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдХा рдЙрдд्рддрд░рд╕ीрддाрдЪрд░िрддрдо् (рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп)। рдк्рд░ो.рдЕрднिрд░ाрдЬ рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдоिрд╢्рд░ рдХा рдЬाрдирдХीрдЬीрд╡рдирдо् (рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп)। рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ рдоिрд╢्рд░ рдХा рд╡ैрджेрд╣ीрдЪрд░िрдд (рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп), рдФрд░ рд░ाрдШрд╡ेрди्рдж्рд░рдЪрд░िрддрдо् (рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп)। рдЧोрдкेрди्рджु рднूрд╖рдг рдХा рд░ाрдордЪрд░िрддрдоाрдирд╕: (рдЕрдиूрджिрддрдХाрд╡्рдп)। рд╡ेंрдХрдЯрдордЦी (17рд╡ीं рд╢рддी) рдХा рдЪिрдд्рд░рдмрди्рдзрд░ाрдоाрдпрдгрдо्। рдЪрдХ्рд░рдХрд╡ि (17 рд╡ीं рд╢рддी) рдХा рдЬाрдирдХीрдкрд░िрдгрдп: (рдЖрда рд╕рд░्рдЧ рдоुрдж्рд░िрдд)। рд╢्рд░ीрдиिрд╡ाрд╕ (рд╡рд░рджрд╡рд▓्рд▓ीрд╡ंрд╢рдЬ। рд╢्рд░ीрдоुрд╖्рдгрдЧ्рд░ाрдорд╡ाрд╕ी) (17рд╡ीं рд╢рддी) рдХा рд╕ीрддाрджिрд╡्рдпрдЪрд░िрддрдо्। рд╢्рд░ीрдиिрд╡ाрд╕рдкुрдд्рд░ рд╡рд░рджाрджेрд╢िрдХ рдХा рдЧрдж्рдпрд░ाрдоाрдпрдгрдо्, рд░рдШुрд╡ीрд░рд╡िрдЬрдпрдо्, рдФрд░ рд░ाрдоाрдпрдгрд╕ंрдЧ्рд░рд╣।  рдЧोрд╡िрди्рджрд╕ुрдд рд░ाрдоेрд╢्рд╡рд░ (17рд╡ीं рд╢рддी) рдХा рд░ाрдордХुрддूрд╣рд▓рдо्। рд░рдШुрдиाрде рдХрд╡ि рдХा рд░ाрдордЪрд░िрддрдо्। рд╢ेрд╖рдХрд╡ि рдХा рдХрд▓्рдпाрдгрд░ाрдоाрдпрдгрдо्। рд╡ीрд░рд░ाрдШрд╡ рдХा рднрдж्рд░ाрджिрд░ाрдоाрдпрдг् । рд╢्рд░ीрд╢ैрд▓рдиिрд╡ाрд╕ рдХा рд░ाрдордХрдеाрд╕ुрдзोрджрдпрдо्,  рд░ाрдорд░рд╕ाрдпрдирдо् (рднрдХ्рддिрдХाрд╡्рдп)। рд▓рдХ्рд╖्рдордгрд╕िंрд╣ рдЕрдЧ्рд░рд╡ाрд▓, рдмрд▓्рд▓рднрдЧреЭ, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 1989 рдИ.। рд░ाрдорд░ाрдЬ्рдпрдо् (рд░ूрдкрдХ), рд╡ि.рд╡ि.рд╢्рд░ी., рдЙрдж्рдпाрдирдкрдд्рд░िрдХा, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 1966 рдИ.। рд░ाрдорд▓ीрд▓ाрдк्рд░рд╣рд╕рдирдо्, рдХृрд╖्рдгрд▓ाрд▓рдиाрджाрди, рд╕ंрд╕्рдХृрддрд░рдд्рдиाрдХрд░, (рдЕंрдХ-рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░-рджिрд╕рдо्рдмрд░), 1974 рдИ.। рд░ाрдорд╡рдирдЧрдордирдо् (рдиृрдд्рдпрдиाрдЯिрдХा), рд╡рдирдоाрд▓ाрднрд╡ाрд▓рдХрд░, рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдкрд░िрд╖рдж्, рд╕ाрдЧрд░ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╕ाрдЧрд░, рдо.рдк्рд░., рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 1965 рдИ.। рд░ाрдорд╡िрдЬрдпрдо्, (рдЦрдг्рдбрдХाрд╡्рдп), рдПрд╕.рд╡्рд╣ी. рд░рдШुрдиाрдеाрдЪाрд░्рдп, рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдоुрдж्рд░рдг, рддिрд░ुрдкрддि, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 1976 рдИ.। рд░ाрдорд╡िрдЬрдпрдорд╣ाрдХाрд╡्рдпрдо्, рд░ूрдкрдиाрде рдЙрдкाрдз्рдпाрдп, рд╕ंрдкाрджрдХ рдЧрдгрдкрддिрд▓ाрд▓ рдЭा, рд╕рд░рд╕्рд╡рддी рднрд╡рди, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 1932 рдИ.। рд░ाрдорд╕ंрдЧीрддिрдХा (рдХाрд╡्рдп), рд╢्рд░ीрднाрд╕्рдХрд░ рд╡рд░्рдгेрдХрд░, рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдк्рд░рдЪाрд░ рдкрд░िрд╖рдж्,  рдЬрдпрдкुрд░, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рд╕ंрд╡рдд् 2037। рд░ाрдорд╕्рддрд╡:, (рд╕्рддोрдд्рд░), рд░рдШुрдиाрде рд╢рд░्рдоा, рд╕рдо्рдкूрд░्рдгाрдирди्рдж рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2011 рдИ.। рд░ाрдоाрдирди्рджрдо्, (рдиाрдЯрдХ), рд╢्рд░ीрдиिрд╡ाрд╕ рднрдЯ्рдЯ, рдЙрдбрдкी, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 1955 рдИ.। рд░ाрдоाрдн्рдпुрджрдпрдо् (рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп) рдЕрди्рдирджाрдЪрд░рдг, рд░ाрдоेрди्рдж्рд░ рдоुрдж्рд░рдгाрд▓рдп, рдиोрдЖрдЦाрд▓ी, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 1896 рдИ.। рд░ाрдоाрдорд░рдЪрд░िрддाрдоृрддрдо् (рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп), рдд्рд░िрдкुрд░ाрд░िрд╢рд░рдг рдкाрдг्рдбेрдп, рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдмрд╕्рддी, 1995 рдИ.। рд░ाрдоाрдоृрддрд░ंрдЧिрдгी, (рдХाрд╡्рдпрд╕ंрдЧ्рд░рд╣), рдЯी.рдПрд╕.рд╕ुрди्рджрд░ेрд╢ рд╢рд░्рдоा, рджी рдЬрдирд░рд▓ рд╕्рдЯोрд░्рд╕, рдЕрдпंрдХрджाрдп рд╕्рдЯ्рд░ीрдЯ, рддंрдЬौрд░, 1938 рдИ.। рд░ाрдоाрдпрдгрд╕ोрдкाрдирдо्, рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, 2033 рд╡ि.рд╕ं.। рд░ाрдоाрд╡рддाрд░: (рдЧीрддिрдХाрд╡्рдп), рд╕ुрдм्рд░рд╣्рдордг्рдпрд╕ूрд░ि, рддрдоिрд▓рдиाрдбु, 1850 рдИ.।          рд╕ीрддाрд░ाрдорднрдЯ्рдЯ рдкрд░्рд╡рдгीрдХрд░ рдХा рд░ाрдордЪрд░िрдд।[3] рд╡ीрд░рд░ाрдШрд╡ рдХा рд░ाрдорд░ाрдЬ्рдпाрднिрд╖ेрдХ।[4]  рдЧोрдкीрдиाрде рдХा рд░ाрдорд╕ौрднाрдЧ्рдпрд╢рддрдХ।[5] рд░рдШुрдиाрдерддाрд░्рдХिрдХрд╢िрд░ोрдордгि рдХा рд╡рд╕рди्рдд рдд्рд░्рдпрдо्рдмрдХ рд╢ेрд╡рдбे।[6] рд░ाрдордк्рд░िрдпा, (рдЦрдг्рдбрдХाрд╡्рдп), рдкं.рд╕рдд्рдпрдиाрд░ाрдпрдг рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी, рдЖрджрд░्рд╢ рдирдЧрд░, рднिрд╡ाрдиी, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рд╕ंрд╡рдд् 2052। рдЕрдирд░्рдШрд░ाрдШрд╡(рдиाрдЯрдХ), рдоुрд░ाрд░ी, рдЯीрдХा рд╢्рд░ीрд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ рдоिрд╢्рд░, рдЪौрдЦрдо्рдмा рд╡िрдж्рдпाрднрд╡рди, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, 1960 рдИ.| рдЙрджाрд░рд░ाрдШрд╡рдо्(рдиाрдЯрдХ), рдорд▓्рд▓ाрдЪाрд░्рдп, рд╢्рд░ीрдХृрд╖्рдгрджाрд╕ рдЕрдХाрджрдоी, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, 1982 рдИ.। рдк्рд░рд╢ाрди्рддрд░ाрдШрд╡рдо् (рдиाрдЯрдХ), рдЕрднिрд░ाрдЬ рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рдоिрд╢्рд░, рд╡ैрдЬрди्рдд рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдЗрд▓ाрд╣рдмाрдж, 2008 рдИ.। рдк्рд░рд╕рди्рдирд░ाрдШрд╡ рд╕ोрдкाрдирдо् (рдиाрдЯрдХ), рдЪौрдЦрдо्рдмा, рд╕ुрд░рднाрд░рддी рдк्рд░рдХाрд╢рди, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी 1987 рдИ.| рдк्рд░рд╕рди्рди рд░ाрдШрд╡рдо् (рдиाрдЯрдХ), рдЬрдпрджेрд╡, рдЪौрдЦрдо्рдмा рдЕрдорд░ рднाрд░рддी рдк्рд░рдХाрд╢рди, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, 1977 рдИ.। рдк्рд░рд╕рди्рдирд░ाрдШрд╡рдо्, рд╡िрдЬрдпрджेрд╡, рдоोрддीрд▓ाрд▓ рдмрдиाрд░рд╕ीрджाрд╕ рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 1970 рдИ.। рд░ाрдШрд╡рдиैрд╖рдзीрдпрдо्, рд░ाрдордХुрдмेрд░ рдоाрд▓рд╡ीрдп, рдЪौрдЦрдо्рдмा рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ीрд░ीрдЬ, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, 1969 рдИ.। рд░ाрдШрд╡рдкाрдг्рдбрд╡ीрдп (рдХाрд╡्рдп), рджाрдоोрджрд░ рдЭा, рдЪौрдЦрдо्рдмा рдк्рд░рдХाрд╢рди, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, 1965 рдИ.। рд░ाрдШрд╡ाрдн्рдпुрджрдпрдо् (рдиाрдЯрдХ), рд░ाрдорднрдж्рд░ाрдЪाрд░्рдп, рддुрд▓рд╕ी рд╕ेрд╡ाрдкीрда рди्рдпाрд╕, рдЪिрдд्рд░рдХूрдЯрдзाрдо, рд╕рддрдиा, рд╕ंрд╡рдд् 2053। рд░ाрдоं рд╡рди्рджे рдЬрдЧрдд рдк्рд░рднु, рдж्рд╡ाрд░рдХा рдк्рд░рд╕ाрдж рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी। рд░ाрдордЪрд░िрддрдоाрдирд╕рдо् (рдиाрдЯрдХ), рд░рдоा рдЪौрдзрд░ी। рд░ाрдо рд░рд╕ाрдпрдирдо् (рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп), рд╣рдЬाрд░ी рд▓ाрд▓ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी,рдЗंрджौрд░,। рд░ाрдорд░ाрдШрд╡рд╕्рддрд╡рди (рдЦрдг्рдбрдХाрд╡्рдп), рдХृрд╖्рдгрджрдд्рдд рд╢рд░्рдоा рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी। рд░ाрдорд░ाрдЬ्рдпрдо्, рдкूрд░्рдг рдк्рд░рд╕ाрдж рдм्рд░ाрд╣्рдордг। рд░ाрдорд╢рддрдХрдо् (рд╕्рддोрдд्рд░рдХाрд╡्рдп), рдХेрд╢рд╡рднрдЯ्рдЯ। рд░ाрдоाрднिрд░ाрдоीрдпрдо्(рдЦрдг्рдбрдХाрд╡्рдп), рдХे.рдПрд╕.рдХृрд╖्рдгрдоूрд░्рддि рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी। рд░ाрдоाрдпрдг рдордЮ्рдЬрд░ी, рдордзु рдЧрд░्рдЧ। рд░ाрдоाрдпрдг рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ (рдЙрдкрди्рдпाрд╕), рд▓рдХ्рд╖्рдордг рд╕ूрд░ि। рд╢्рд░ीрд░ाрдордХाрд╡्рдпрдо्, рдХुрдЮ्рдЬ рдмिрд╣ाрд░ी рдЬोрд╢ी। рд╢्рд░ीрд░ाрдордЪрд░िрддрдо् (рдХाрд╡्рдп), рд░ाрдорд░рдЮ्рдЬрди, рдкрд╢्рдЪिрдо рдмंрдЧाрд▓। рд╢्рд░ीрд░ाрдордЪрд░िрддрдо्, рдкрдг्рдбिрдд рд░ाрдорд╡िрд╢ाрд▓ рддिрд╡ाрд░ी। рд╢्рд░ीрд░ाрдордЪрд░िрддाрдм्рдзिрд░рдд्рдирдо् (рдорд╣ाрдЪिрдд्рд░рдХाрд╡्рдпрдо्), рд╢्рд░ीрдиिрдд्рдпाрдирди्рдж рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी। рд╢्рд░ीрд░ाрдордЬाрддрдХрдо् рдП.рдЖрд░. рд░ाрдЬрд░ाрдЬ рд╡рд░्рдоा। рд╢्рд░ीрд░ाрдордиाрдЯ्рдпрд╕ृрд╖्рдЯि (рдЧрдж्рдпрдо्), рд╕рдо्рдкाрджрдХ рд╢्рд░ी.рднि.рд╡ेрд▓рдгрдХрд░। рдпाрджрд╡рд░ाрдШрд╡ीрдпрдо (рдж्рд╡рдпрд░्рдеी рдХाрд╡्рдп), рдирд░рд╣рд░ि। рд░рдШुрд╡ीрд░рд╡рд░्рдпрдЪрд░िрддрдо्, рддिрд░ुрдорд▓ рдХोрдгाрдЪाрд░्рдп। рджрд╢ाрдирдирд╡рдзрдо्, рдпोрдЧीрди्рдж्рд░рдиाрде। рд░рдШुрд╡ीрд░рдЪрд░िрддрдо्, рд╕ुрдХुрдоाрд░। рд╕ीрддाрд░ाрдорд╡िрд╣ाрд░:, рд▓рдХ्рд╖्рдордгрд╕ोрдордпाрдоी (рдУрд░рдЧंрдЯी рд╢ंрдХрд░рд╕ुрдд)। рд░ाрдордЧुрдгाрдХрд░:, рд░ाрдорджेрд╡। рд░ाрдордЦेрдЯрдХाрд╡्рдпрдо्, рдкрдж्рдордиाрдн, 19рд╡ीं рд╢рддी। рд░ाрдорд╡िрд▓ाрд╕:, рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░। рд░ाрдорд╡िрд▓ाрд╕:, рд╣рд░िрдиाрде। рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░рдХाрд╡्рдпрдо्, рд╢рдо्рднुрдХाрд▓िрджाрд╕। рдк्рд░рд╕рди्рдирд░ाрдоाрдпрдг, рд╢्рд░ीрдкाрджрдкुрдд्рд░ рджेрд╡рд░рд░рдХ्рд╖िрдд। рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ोрджрдпрдо्, рдХрд╡िрд╡рд▓्рд▓рдн। рд░ाрдордЪрд░िрддрдо्, рд╡िрд╢्рд╡рдХ्рд╕ेрди। рд░ाрдШрд╡ोрд▓्рд▓ाрд╕:, рдкूрдЬ्рдпрдкाрдж рджेрд╡ाрдирди्рдж। рд░ाрдШрд╡ोрд▓्рд▓ाрд╕:, рдЕрдж्рд╡ैрддрд░ाрдорднिрдХ्рд╖ु। рдмाрд▓рд░ाрдШрд╡ीрдпрдо्, рд╢рдардЧोрдкाрдЪाрд░्рдп। рд░рдордгीрдпрд░ाрдШрд╡рдо्, рдм्рд░рд╣्рдорджрдд्рдд। рдЕрднिрд░ाрдордХाрд╡्рдпрдо्, рд░ाрдордиाрде। рд░ाрдордХुрддूрд╣рд▓рдо्, рдЧोрд╡िрди्рджрд╕ुрдд рд░ाрдоेрд╢्рд╡рд░, 17рд╡ीं рд╢рддी । рд░ाрдордХौрддुрдХрдо्, рд░ाрдордХृрд╖्рдгрд╕ुрдд рдХрдорд▓ाрдХрд░। рд░ाрдордХрдеाрдоृрддрдо्, рдЧिрд░िрдзрд░рджाрд╕। рд░ाрдо рдЧुрдгाрдХрд░:, рд░ाрдорджेрд╡ рди्рдпाрдпाрд▓ंрдХाрд░। рд░ाрдорд╡िрд▓ाрд╕рдХाрд╡्рдпрдо्, рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ рддрд░्рдХрд╡ाрдЧीрд╢ (рд╕ाрд╣िрдд्рдпрджрд░्рдкрдг рд╡ृрдд्рддिрдХाрд░)। рд░ाрдорд╡िрд▓ाрд╕рдХाрд╡्рдпрдо्, рд╣рд░िрдиाрде। рд░ाрдордЪрд░िрддрдо्, рдХाрд╢ीрдиाрде। рд░ाрдордЪрд░िрддрдо्, рдоोрд╣рдирд╕्рд╡ाрдоी। рд░ाрдорд▓ीрд▓ाрдж्рдпोрдд:, рдмाрдгेрд╢्рд╡рд░рд╕ुрдд рд░ाрдордиाрде। рд░ाрдоाрднिрд╖ेрдХ, рдХेрд╢рд╡। рд░ाрдордХाрд╡्рдпрдо्, рд░ाрдоाрдирди्рджрддीрд░्рде। рд░ाрдоाрдн्рдпुрджрдпрдо्, рд╡ेंрдХрдЯेрд╢। рд╢िрддिрдХрдг्рда рд░ाрдордпрдг, рд╢िрддिрдХрдг्рда।  рд░рдШुрд╡ीрд░рд╡िрд▓ाрд╕рдо्, рджाрдоोрджрд░рд╕ुрдд рд▓рдХ्рд╖्рдордг। рд░рдШुрдкрддिрд╡िрдЬрдпрдо्, рдЧोрдкीрдиाрде। рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░рдорд╣ोрджрдп, рд░ाрдорджाрд╕। рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░рдорд╣ोрджрдп, рдкुрд░ुрд╖ोрдд्рддрдорджाрд╕ рдоिрд╢्рд░। рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░рдорд╣ोрджрдп, рд╕рдЪ्рдЪीрджाрдирди्рдж। рд░ाрдордХाрд╡्рдпрдо्, рдмाрд▓рдХृрд╖्рдг। рд░ाрдорд░рдд्рдиाрдХрд░:, рдордзुрд╡्рд░рдд рд░ाрдорд░рд╕ाрдоृрддрдо्, рд╢्рд░ीрдзрд░। рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ोрджрдп, рдХрд╡िрд╡рд▓्рд▓рдн। рд░рдШुрдирди्рджрдирд╡िрд▓ाрд╕рдо्, рдкाрдд्рд░ाрдЪाрд░्рдп рд╡िрдХ्рд░рдорд░ाрдШрд╡ीрдп, рдиूрддрдирдХाрд▓िрджाрд╕। рдкौрд▓рд╕्рдд्рдпрд░ाрдШрд╡ीрдпрдо्, рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ (рдкुрд▓्рд▓ेрд▓рд╡ंрд╢ीрдп)। рд╢्рд░ीрд░ाрдорд╡िрдЬрдпрдо्, рдЕрд░ुрдгाрдЪрд▓рдиाрде-рд╢िрд╖्рдп। рдмाрд▓рд░ाрдорд░рд╕ाрдпрдирдо्, рдХृрд╖्рдг рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी। рд░ाрдоाрдпрдгрд╕ाрд░рд╕ंрдЧ्рд░рд╣:, рдИрд╢्рд╡рд░ рджीрдХ्рд╖िрдд। рд▓рд▓िрддрд░ाрдШрд╡рдо्, рд╢्рд░ीрдиिрд╡ाрд╕ рд░рде। рдЬाрдирдХ्рдпाрдирди्рджрдмोрдз:, рд╢्рд░ीрдкрддि рдЧोрд╡िрди्рдж। рд╕ीрддाрд░ाрдордн्рдпुрджрдпрдо्, рдЧोрдкाрд▓ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी (рд╡िрдЬрдЧाрдкрдЯ्рдЯрдг)। рд╕ुрди्рджрд░рд░ाрдоाрдпрдг, рд╢्рд░ीрд╕ुрди्рджेрд╢्рд╡рд░। рдЗрдд्рдпाрджि рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХी рд░рдЪрдиाрдПँ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ैं рд╣рдоें рд╡िрднिрди्рди рдкुрд╕्рддрдХाрд▓рдпों рдоें рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддी рд╣ैं। рд╡िрд╖рдп рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХे рдбрд░ рд╕े рдХेрд╡рд▓ рдЗрди рдкुрд╕्рддрдХों рдФрд░ рд░рдЪрдиाрдХाрд░ों рдХा рдиाрдоोрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣рдо рджेрдЦрддे рд╣ैं рдХि рдЖрдЬ рднी рд╕рдоाрдЬ рдоें рднрдЧрд╡ाрди рд╢्рд░ीрд░ाрдо рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдоिрдд рдоाрд░्рдЧ рдХा рд▓ोрдЧ рдЕрдиुрдХрд░рдг рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЬो рдЖрджрд░्рд╢ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рджिрдпा, рд▓ोрдЧ рдЙрд╕ी рдкрде рдкрд░ рдЪрд▓ рд░рд╣े рд╣ैं। рдЬрдм рднी рдХрднी рд╕ुрд╢ाрд╕рди рдХी рдмाрдд рд╣ोрддी рд╣ै рддो рд▓ोрдЧों рдХे рдоुрдЦ рд╕े рд╕्рд╡рдд: рд╣ी рд░ाрдорд░ाрдЬ्рдп рдХा рдиाрдо рдиिрдХрд▓ рдкреЬрддा рд╣ै। рдк्рд░ाрдЪीрдирдХाрд▓ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЖрдЬ рддрдХ рд░ाрдо рдХाрд╡्рдп рд▓िрдЦрдиे рд╡ाрд▓ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдмреЭोрдд्рддрд░ी рдЫोреЬ рди्рдпूрдирддा рдирд╣ीं рдЖрдИ рд╣ै।         


[1]рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕, рд╕ंрдкाрджрдХ рдбॉ. рдЬрдЧрди्рдиाрде рдкाрдардХ, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ंрд╕्рдеाрди рд▓рдЦрдирдК, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2000 рдИ., рдкृрд╖्рда 10
[2] рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕, рд╕ंрдкाрджрдХ рдбॉ. рдЬрдЧрди्рдиाрде рдкाрдардХ, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ंрд╕्рдеाрди рд▓рдЦрдирдК, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2000 рдИ., рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा 12-13
[3]рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕, рд╕ंрдкाрджрдХ рдбॉ. рдЬрдЧрди्рдиाрде рдкाрдардХ, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ंрд╕्рдеाрди рд▓рдЦрдирдК, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2000 рдИ., рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा 250
[4]рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕, рд╕ंрдкाрджрдХ рдбॉ. рдЬрдЧрди्рдиाрде рдкाрдардХ, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ंрд╕्рдеाрди рд▓рдЦрдирдК, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2000 рдИ., рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा 253
[5]рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕, рд╕ंрдкाрджрдХ рдбॉ. рдЬрдЧрди्рдиाрде рдкाрдардХ, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ंрд╕्рдеाрди рд▓рдЦрдирдК, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2000 рдИ., рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा 254
[6] рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕, рд╕ंрдкाрджрдХ рдбॉ. рдЬрдЧрди्рдиाрде рдкाрдардХ, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ंрд╕्рдеाрди рд▓рдЦрдирдК, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2000 рдИ., рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा 235

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।