рджрдпाрдиिрдзि рд╕ा
рд╕рд╣ाрдпрдХ рдк्рд░ाрдз्рдпाрдкрдХ, рд╣िрди्рджी рд╡िрднाрдЧ рдк्рд░рдоुрдЦ, рдорд╣ाрдд्рдоाрдЧांрдзी рд╕्рдиाрддрдХ рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рднूрдХ्рддा-768045,рдЬिрд▓ा–рдмрд░рдЧреЭ, (рдУреЬीрд╢ा)
рдЪрд▓рднाрд╖: +91 917 828 1452 рдИрдоेрд▓: sa.dayanidhi2011@gmail.com
рд╢ोрдз рд╕ाрд░ांрд╢ - рдЖंрдЪрд▓िрдХ рд╣िрди्рджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдЬрди्рдорджाрддा рдмाрдмा рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдПрдХ рдХुрд╢рд▓ рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдХे рд░ुрдк рдоें рднी рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рд╣ैं। рдЖрдкрдиे рдЙрдд्рддрд░ी рдмिрд╣ाрд░ рдХे рджрд░рднंрдЧा рдЬिрд▓ा рдХे рдЧ्рд░ाрдоांрдЪрд▓ рдХो рд▓ेрдХрд░ рди рд╕िрд░्рдл рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд▓िрдЦे рд╣ैं, рдЕрдиेрдХ рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рднी рд▓िрдЦी рд╣ैं। рдЖрдкрдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдЧ्рд░ाрдо рдЬीрд╡рди рдХी рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпाँ, рд╡िрд╖рдорддाрдПँ, рд╡िрдж्рд░ुрдкрддाрдПँ рдмреЬी рдоाрд░्рдоिрдХрддा рд╕े рдЪिрдд्рд░िрдд рд╣ैं। рдЖрдкрдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд░рдЪिрдд ‘рдордорддा‘ рдХрд╣ाрдиी рдПрдХ рдоाрддृрд╣ीрди рдмाрд▓рдХ рдХा рдЕрднाрд╡рдЧ्рд░рд╕्рдд рдЬीрд╡рди рдЪिрдд्рд░ рдЦींрдЪрддा рд╣ै। рдоाँ рдХी рдордорддा рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рдмुрд▓ो рдЕрдкрдиी рдЪाрдЪी рдкрджрдорд╕ुрди्рджрд░ी рдХी рдЧोрдж рдоें рдкрд▓рддा-рдмреЭрддा рд╣ै, рдЕрдкрдиी рдЪाрдЪी рд╕े рд╣ी рдЕрдкाрд░ рд╕्рдиेрд╣ рдкाрддा рд╣ै। рдмुрд▓ो рджрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдХा рдмाрд▓рдХ рд╣ै। рдмрдЪрдкрди рдоें рд╡рд╣ рдоाँ рдХी рдордорддा рдХे рд▓िрдП рддрд░рд╕рддा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдмाрд▓ рд╕ुрд▓рдн рдЖрдЪрд░рдг рд╕े рд╡рд╣ рдЪाрдЪी рдХे рджिрдП рд╣ुрдП рдкैрд╕ों рд╕े рдЕрдкрдиे рд▓िрдП рдЪीрдЬें рдЦрд░ीрдж рд▓ेрддा рд╣ै рддो рдЪाрдЪी рдХे рдХ्рд░ोрдз рдХा рднाрдЬрди рдмрдирддा рд╣ै।
рдмाрдмा рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдХी рджूрд╕рд░ी рдк्рд░рдоुрдЦ рдХрд╣ाрдиी ‘рдЬेрдаा‘ рднी рдоाрддृ рд╕्рдиेрд╣ рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рдПрдХ рдмрдЪ्рдЪे рдХी
рдд्рд░ाрд╕рджीрдордп рдЬिрди्рджрдЧी рдХो рдЙрдж्рдШाрдЯिрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдХрд╣ाрдиी рдХा рдиााрдпрдХ рдЬेрдаाрдирди्рдж рдоाँ рдХी рдордорддा рдХे
рд▓िрдП рддреЬрдк рдЙрдарддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдоाрддृрд╣ीрди рд╣ै, рдмрдЪрдкрди рд╕े рд╣ी рдЙрдирдХी рдоाँ рдЙрд╕े рдЫोреЬрдХрд░ рдЪрд▓ी рдЧрдИ।
рдЪाрд░ рд╕ाрд▓ рдХी рдЙрдо्рд░ рдоें рд╣ी рдоाँ рдХे рдЪрд▓े рдЬाрдиे рд╕े рдЬेрдаाрдирди्рдж рдоौрд╕ा-рдоौрд╕ी рдХे рдкाрд╕ рд░рд╣рддा рд╣ै।
рдмाрдк рдХे рдорд░ рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рдЙрдирдХी рдоाँ рдиे рдПрдХ рдмрдиिрдпे рд╕े рджूрд╕рд░ी рд╢ाрджी рдХрд░ рд▓ी рдФрд░ рдЬेрдаा рдХो рдЫोреЬрдХрд░
рдЪрд▓ी рдЧрдИ। рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рдоाँ рд╕े рдирдлрд░рдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдЙрд╕े рдЧाрд▓िрдпाँ
рджेрддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕рдХी рдоाँ рдиे рдЙрд╕े़ рдЫोреЬрдХрд░ рдЕрдкрдиे рд╕ुрдЦ рдХे
рд▓िрдП рджूрд╕рд░े рдорд░्рдж рд╕े рд╢ाрджी рдХрд░ рд▓ी। рдоाँ рдиे рдЬेрдаा рдХी рдЬिрди्рджрдЧी рдзूрд▓िрд╕ाрдд рдХрд░ рджी рдЙрд╕े рдмрд░्рдмाрдж
рдХрд░рдХे рд░рдЦ рджिрдпा। ‘рднूрдЦ рдорд░ рдЧрдИ рдеी‘ рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди
рдХी рддीрд╕рд░ी рдк्рд░рдоुрдЦ рдХрд╣ाрдиी рд╣ै рдЬो рдЧ्рд░ाрдо рдЬीрд╡рди рдХी рдд्рд░ाрд╕рджी рдЪिрдд्рд░िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдЧ्рд░ाрдоीрдг
рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдХी рдЧрд░ीрдмी-рдмेрдмрд╕ी рдПрд╡ं рд▓ाрдЪाрд░ी рдХा рдирдЧ्рди рд░ुрдк рдпрд╣ाँ рдкूрд░ी рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा рд╕े
рдЪिрдд्рд░िрдд рд╣ुрдИ рд╣ै। рдПрдХ рдЧрд░ीрдм рдмूреЭे рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдЕрднाрд╡рдЧ्рд░рд╕्рдд рдЬिрди्рджрдЧी рдХे рдЪिрдд्рд░рдг рдоें
рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдкूрд░्рдгрддः рд╕рдлрд▓ рд╣ुрдЖ рд╣ै।
рдмीрдЬ
рд╢рдм्рдж- рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди, рдЙрдкрди्рдпाрд╕,
рджрд▓िрдд, рдЪेрддрдиा, рдЧ्рд░ाрдо्рдп
рдЬीрд╡рди।
рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा- рдмाрдмा рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рд╕्рд╡ाрддंрдд्рд░्рдпोрдд्рддрд░ рд╣िрди्рджी рдЖंрдЪрд▓िрдХ рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╕рдлрд▓
рдХрдеाрд╢िрд▓्рдкी рд╣ैं। рдЙрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд░рдЪिрдд рдХрдеाрдХृрддिрдпाँ рдмिрд╣ाрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдЧाँрд╡ рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдХी
рдоाрд░्рдоिрдХ рддрд╕्рд╡ीрд░ рдЦींрдЪрддी рд╣ैं। ’рдЖрд╕рдоाрди рдоें рдЪрди्рджा рддैрд░े’ рдиाрдордХ рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоें рд╕ंрдЧृрд╣िрдд рдЖрдкрдХी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдЖрдЬ рдХे рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╡िрд╡िрдз
рдкрд░िрджृрд╢्рдп рдХो рд╢рдм्рджрдЪिрдд्рд░ों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддी рд╣ैं। рдпрд╣ाँ ’рдордорддा’, ’рдЬेрдаा’ рдФрд░ ’рднूрдЦ рдорд░ рдЧрдИ рдеी’ рддीрдиों рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХी рдЪрд░्рдЪा рдХрд░ेंрдЧे рдФрд░
рдЬाрдирдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХрд░ेंрдЧे рдХि рдЧ्рд░ाрдо рдЬीрд╡рди рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рд╕े рд░ुрдкांрдХिрдд рд╣ो рд╕рдХे рд╣ैं।
рд╡िрд╖рдп
рдк्рд░рд╡ेрд╢- ‘рдордорддा‘ рдХрд╣ाрдиी рдПрдХ рдоाрддृрд╣ीрди рдмाрд▓рдХ рдХा рдЕрднाрд╡рдЧ्рд░рд╕्рдд
рдЬीрд╡рди рдЪिрдд्рд░ рдЦींрдЪрддा рд╣ै। рдоाँ рдХी рдордорддा рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рдмुрд▓ो рдЕрдкрдиी рдЪाрдЪी рдкрджрдорд╕ुрди्рджрд░ी рдХी рдЧोрдж рдоें
рдкрд▓рддा-рдмреЭрддा рд╣ै, рдЕрдкрдиी рдЪाрдЪी рд╕े рд╣ी рдЕрдкाрд░ рд╕्рдиेрд╣ рдкाрддा рд╣ै।
рдмुрд▓ो рджрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдХा рдмाрд▓рдХ рд╣ै। рдмрдЪрдкрди рдоें рд╡рд╣ рдоाँ рдХी рдордорддा рдХे рд▓िрдП рддрд░рд╕рддा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдмाрд▓
рд╕ुрд▓рдн рдЖрдЪрд░рдг рд╕े рд╡рд╣ рдЪाрдЪी рдХे рджिрдП рд╣ुрдП рдкैрд╕ों рд╕े рдЕрдкрдиे рд▓िрдП рдЪीрдЬें рдЦрд░ीрдж рд▓ेрддा рд╣ै рддो рдЪाрдЪी рдХे
рдХ्рд░ोрдз рдХा рднाрдЬрди рдмрдирддा рд╣ै। рдмुрд▓ों рдХे рдмाрд▓рд╕ुрд▓рдн рдЖрдЪрд░рдг рдХे рдмाрд░े рдоें рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рд▓िрдЦрддे рд╣ैं, “рджрд╢рд╕ाрд▓ा, рд╕рдордЭाрдП, рд╕ंрдЬीрджा рдЕрдкрдиी рдЙрдо्рд░ рдХे рдФрд░ рд▓реЬрдХांे рдХी
рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХुрдЫ рд╡िрд▓рдХ्рд╖рдг рдк्рд░рдХृрддि рдХा рдХрднी рдХिрд╕ी рдиे рдмुрд▓ो рдХो рдЙрдзрдо рдпा рд╢ोрд░рдЧुрд▓ рдордЪाрддे рдирд╣ीं
рджेрдЦा।”01 рдмुрд▓ो рдЕрдкрдиी рдЪाрдЪी рдж्рд╡ाрд░ा рджी рд╣ुрдИ рдЗрдХрди्рдиी рдХो рддीрди
рдкैंрд╕े рдоें рдмेрдЪ рдбाрд▓рддा рд╣े। рдЙрдирдоें рд╕े рджो рдкैंрд╕ों рдХा рдирдордХ рд▓ाрддा рд╣ै рдФрд░ рдПрдХ рдкैрд╕े рдХा рджो рдХрдЯрд╣рд▓
рдХौрдЖ рд▓े рдЖрддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдмреЬे рд╣ी рдЪाрд╡ рд╕े рдХрдЯрд╣рд▓- рдХौрдП рдХो рдЦाрддा рд╣ै। рдЬрдмрдХि рдЪाрдЪी рдиे рдЙрд╕े рдХाрд▓ी
рдоिрд░्рдЪ рдХे рд▓िрдП рдкैрд╕े рджिрдП рдеे। рдШрд░ рдЖрдиे рдкрд░ рдЬрдм рдЪाрдЪी рдЙрд╕े рдХाрд▓ी рдоिрд░्рдЪ рдХे рдмाрд░े рдоें рдкूрдЫрддी рд╣ै
рддो рд╡рд╣ рднूрд▓ рдЬाрдиे рдХा рдмрд╣ाрдиा рдмрдиाрддा рд╣ै। рдЪाрдЪी рднреЬрдХ рдЧрдИ рдФрд░ рдмुрд▓ो рдХो рджो рдЪрдкрдд рд▓рдЧा рдмैрдаीं। рдмुрд▓ो
рд░ोрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै।
рдмुрд▓ो рдЕрдкрдиे рджोрд╕्рддों рдХे рд╕ाрде рдЦेрд▓рддा рд╣ै, рдХрд╣ीं рдмाрд╣рд░ рдШुрдордиे рдлिрд░рдиे рдЬाрддा рд╣ै, рдоेрд▓ा, рдЙрдд्рд╕рд╡ рджेрдЦрдиे рдЬाрддा рд╣ै। рджूрд╕рд░े рдмрдЪ्рдЪों рдХी рднाँрддि рд╡рд╣ рднी рдХुрдЫ рдЦрд░ीрджрдиा рдЪाрд╣рддा
рд╣ै, рдЕрдкрдиा рд╢ौрдХ рдкूрд░ा рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै, рдкрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рддंрдЧी рдХे рдЪрд▓рддे рдХुрдЫ рдЦрд░ीрдж рдирд╣ीं рдкाрддा। рдЙрд╕рдХा рджोрд╕्рдд рдирд░ेрди्рдж्рд░
рдмाрдЬाрд░ рд╕े рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░ी рдЪीрдЬें рдЦрд░ीрджрддा рд╣ै। рдЙрд╕े рджेрдЦрдХрд░ рдмुрд▓ो рдХा рдорди рднी рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рдЦрд░ीрджрдиे рдХो
рддреЬрдк рдЙрдарддा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдЧрд░ीрдмी рдФрд░ рдЕрднाрд╡ рдХे рдХाрд░рдг рд╡рд╣ рдХुрдЫ рднी рдЦрд░ीрдж рдирд╣ीं рдкाрддा। рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी
рдЧрд░ीрдмी рд╕े рддंрдЧ рдЖрдХрд░ рдирд░ेрди्рдж्рд░ рд╕े рдХрд╣рдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै, “рдпाрд░ рдоेрд░ा рднी рдмाрдк рдкूрд░рдм-рдкрд╢्рдЪिрдо рдХрд╣ीं рдХрдоाрддा рд╣ोрддा
рдФрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдорд╣ीрдиे рдордиीрдЖрд░्рдбрд░ рднेрдЬрддा рд╣ोрддा рддो рдоैं рднी рд╕ंрдвी рдХी рддीрд░-рдХрдоाрди рд▓ेрдХрд░ рд░ाрдорд▓ीрд▓ा
рдХे рд░ाрд╡рдг рдХो рдоाрд░े рдЬाрддा рд╣ी।”02
рдмुрд▓ो рдЕрдкрдиी рдЪाрдЪी рдкрджрдорд╕ुрди्рджрд░ी рдХे рд╕ाрде
рдЕрднाрд╡рдЧ्рд░рд╕्рдд рдЬीрд╡рди рдЬीрддा рд╣ै। рдЙрдирдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рдеिрддि рдЗрддрдиी рдЦрд░ाрдм рд╣ै рдХि рдмुрд▓ो рдХे рд▓िрдП рдХुрдЫ рднी
рдЦрд░ीрдж рдирд╣ीं рдкाрддे। рдмुрд▓ो рдмрдЪ्рдЪा рд╣ै, рдЙрд╕рдХा рдорди рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рджूрд╕рд░े рдмрдЪ्рдЪों рдХी
рддрд░рд╣ рд╡рд╣ рднी рдХुрдЫ рдЦрд░ीрджे, рдкрд░ рдЙрд╕рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдкूрд░ी рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрддी। рдЪाрдЪी
рдкрджрдо рд╕ुрди्рджрд░ी рдХी рдЗрди рдмाрддों рд╕े рдЙрдирдХी рдЖрд░्рдеिрдХ рджुрд░ाрд╡рд╕्рдеा рдХा рдЖрдХрд▓рди рд▓рдЧाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, “рдкрджрдордкुрд░ी рдХो рдкीрдЫे
рднाрд░ी рдЕрдлрд╕ोрд╕ рд╣ुрдЖ рджूрд╕рд░े рд▓реЬрдХे рдХी рдХрд╣ीं рдРрд╕ी рджुрд░्рдЧрддि рдХी рдЬाрддी рд╣ै? рд╕ो рднी рдХ्рдпा рддो
рдПрдХ рдШिрд╕ी рдФрд░ рдмрд╣рд░ी рдЗрдХрди्рдиी рдХे рд▓िрдП?
рд╣ा рдиाрд░ाрдпрдг?”03 рдЪाрдЪी рдФрд░ рдмुрд▓ो рджोрдиों рд╣ी рдпрд╣ाँ рдкाрдИ-рдкाрдИ рдХे рдоोрд╣рддाрдЬ рд╣ैं।
рд╕्рд╡рдпं рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдХो рдоाрддृрд╕्рдиेрд╣ рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рд╣ोрдиा
рдкреЬा рдеा। рдмрдЪрдкрди рдоें рд╣ी рдЙрдирдХी рдоाрддा рд╕्рд╡рд░्рдЧ рд╕िрдзाрд░ рдЧрдИ рдеी, рдЗрд╕ीрд▓िрдП
рдЪाрдЪी рдХी рдЧोрдж рдоें рдЙрдирдХा рд▓ाрд▓рди-рдкाрд▓рди рд╣ुрдЖ рдеा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоाँ рдХे рдЖँрдЪрд▓ рдХी рдордорддा, рдк्рдпाрд░, рджुрд▓ाрд░ рдХे рд▓िрдП рдмрдЪрдкрди рдоें рддрд░рд╕ा рдеा,
рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдоें рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡рди рдЕрдиुрднрд╡ рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рд░ुрдк рд╕े рд╣рдоाрд░े
рд╕ाрдордиे рд╕ेрдпрд░ рдХिрдпा рд╣ै। рдХрд╣ाрдиी рдоें рдПрдХ рдЬрдЧрд╣ рдкрд░ рдоाँ рдХे рдмाрд░े рдоें рдмुрд▓ो рдХी рдоाрдирд╕िрдХ рджрд╢ा рдХा
рдЪिрдд्рд░рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд▓ेрдЦрдХ рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै, “рдоाँ рдХी рд╕рдХрд▓ рд╕ूрд░рдд рдпाрдж рдЖрддे рд╣ी рдлिрд░ рдмुрд▓ो
рдХा рдХрд▓ेрдЬा рдлрдЯрдиे рд▓рдЧा। рдоाрдеे рдХो рдШुрдЯрдиों рдХे рдмीрдЪ рдбाрд▓рдХрд░ рдмुрд▓ो рдлिрд░ рд░ोрдиे рд▓рдЧा।”04
рдмाрдмा рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдХी рджूрд╕рд░ी рдк्рд░рдоुрдЦ рдХрд╣ाрдиी ‘рдЬेрдаा‘ рднी рдоाрддृ рд╕्рдиेрд╣ рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рдПрдХ рдмрдЪ्рдЪे рдХी
рдд्рд░ाрд╕рджीрдордп рдЬिрди्рджрдЧी рдХो рдЙрдж्рдШाрдЯिрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдХрд╣ाрдиी рдХा рдиााрдпрдХ рдЬेрдаाрдирди्рдж рдоाँ рдХी рдордорддा рдХे
рд▓िрдП рддреЬрдк рдЙрдарддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдоाрддृрд╣ीрди рд╣ै, рдмрдЪрдкрди рд╕े рд╣ी рдЙрдирдХी рдоाँ рдЙрд╕े рдЫोреЬрдХрд░ рдЪрд▓ी рдЧрдИ।
рдЪाрд░ рд╕ाрд▓ рдХी рдЙрдо्рд░ рдоें рд╣ी рдоाँ рдХे рдЪрд▓े рдЬाрдиे рд╕े рдЬेрдаाрдирди्рдж рдоौрд╕ा-рдоौрд╕ी рдХे рдкाрд╕ рд░рд╣рддा рд╣ै।
рдмाрдк рдХे рдорд░ рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рдЙрдирдХी рдоाँ рдиे рдПрдХ рдмрдиिрдпे рд╕े рджूрд╕рд░ी рд╢ाрджी рдХрд░ рд▓ी рдФрд░ рдЬेрдаा рдХो рдЫोреЬрдХрд░
рдЪрд▓ी рдЧрдИ। рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рдоाँ рд╕े рдирдлрд░рдд рдХрд░рддा рд╣ै, рдЙрд╕े рдЧाрд▓िрдпाँ
рджेрддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕рдХी рдоाँ рдиे рдЙрд╕े़ рдЫोреЬрдХрд░ рдЕрдкрдиे рд╕ुрдЦ рдХे
рд▓िрдП рджूрд╕рд░े рдорд░्рдж рд╕े рд╢ाрджी рдХрд░ рд▓ी। рдоाँ рдиे рдЬेрдаा рдХी рдЬिрди्рджрдЧी рдзूрд▓िрд╕ाрдд рдХрд░ рджी рдЙрд╕े рдмрд░्рдмाрдж
рдХрд░рдХे рд░рдЦ рджिрдпा।
рдЬेрдаा рдЕрдкрдиी рднрдЧौреЬी рдоाँ рдХे рдк्рд░рддि рдЖрдХ्рд░ोрд╢ рднрд░े
рд╕्рд╡рд░ рдоें рдХрд╣рддा рд╣ै- рд░ाрдХ्рд╖рд╕ी, рдЪुрдбैрд▓ рдХрд╣ीं рдХी। рдкिрдЫрд▓े рдкрди्рдж्рд░рд╣ рд╡рд░्рд╖ों
рд╕े рд╡рд╣ рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡рди рдЕрдкрдоाрди рдФрд░ рд▓ांрдЫрди, рдЧ्рд▓ाрдиि рдФрд░ рд╡िрд╖ाрдж рдоें рдЬी рд░рд╣ा рд╣ै। рдЙрд╕े
рд▓рдЧрддा рд╣ै рдХि рдЙрд╕े рдРрд╕ा рдЬीрд╡рди рдЬीрдиे рдХे рдмрдЬाрдп рдЕрдм рддрдХ рдЖрдд्рдо рд╣рдд्рдпा рдХрд░рдиी рдЪाрд╣िрдП рдеी, рдкाрдЧрд▓ рд╣ो рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП рдеा, рд▓ेрдХिрди рдРрд╕ा рдирд╣ीं
рд╣ुрдЖ। рдЗрддрдиे рд╕ाрд░े рдЬीрд╡рди рдХे рдЕрднाрд╡ों рдФрд░ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХे рдмीрдЪ рднी рд╡рд╣ рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡рди рдЬी рд░рд╣ा рд╣ै।”05
рдЬेрдаा рдХी рдоाँ рдЬрдм рджूрд╕рд░ी рд╢ाрджी рдХрд░ рд▓ेрддी рд╣ै,
рдЬेрдаा рдЙрдирд╕े рдЕрд▓рдЧ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рджोрдиों рдоाँ рдмेрдЯे рдХे рдмीрдЪ рджूрд░िрдпाँ рдмреЭ рдЬाрддी рд╣ैं।
рдЬेрдаा рдХी рдоाँ рдПрдХ рдмрдиिрдП рд╕े рд╢ाрджी рдХрд░рдХे рд╕ुрдЦрдж рдЬीрд╡рди рдЬीрддी рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рдЗрд╕ рдЕрдиैрддिрдХ рдЖрдЪрд░рдг рдХे рд▓िрдП
рдЬेрдаा рдЕрдкрдиा рд╕рдо्рдмрди्рдз рдЙрдирд╕े рддोреЬ рджेрддा рд╣ै। рдоाँ-рдмेрдЯे рджोрдиों
рдЕрд▓рдЧ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं, рдкрд░िрд╡ाрд░ рдЯूрдЯ рдЬाрддा рд╣ै। рдЬрдм рдЬेрдаा рдХी рдоाँ рдХी
рдоौрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै, рддрдм рднी рдЬेрдаा рдХो рджुрдЦ рдирд╣ीं рд▓рдЧрддा। рдХ्рдпोंрдХि рдоाँ
рдХे рдЕрдиैрддिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рдЪрд▓рддे рдкिрдЫрд▓े рдкрди्рдж्рд░рд╣ рд╡рд░्рд╖ों рд╕े рд╡рд╣ рд╢рд░्рдордиाрдХ рдЬीрд╡рди рдЬी рд░рд╣ा рд╣ै। рд╡рд╣
рдЕрди्рджрд░ рд╣ी рдЕрди्рджрд░ рдШुрдЯрди рднрд░ा рдЬीрд╡рди рдЬी рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЗрд╕ рд╡िрдХृрдд рдЬीрд╡рди рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдХो рд╡рд╣ी
рд╕рдордЭрддा рд╣ै, рдЬिрд╕ рдкрд░ рдмीрддрддी рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдПрдХ рдоाँ рдЕрдкрдиी рдордорддा рдФрд░
рдк्рд░ेрдо рдХे рдЕрди्рддрдж्рд░्рд╡рди्рдж्рд╡ рдоें рдлँрд╕ рдЧрдИ рд╣ै। рджाрдо्рдкрдд्рдп рдЬीрд╡рди рдХे рд╕ुрдЦ рдХे рд▓िрдП рдЙрд╕े рдЕрдкрдиी
рдордорддा рдХा рдЧрд▓ा рдШोрдЯрдиा рдкреЬрддा рд╣ै।
‘рднूрдЦ рдорд░ рдЧрдИ рдеी‘ рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдХी рддीрд╕рд░ी рдк्рд░рдоुрдЦ рдХрд╣ाрдиी рд╣ै рдЬो
рдЧ्рд░ाрдо рдЬीрд╡рди рдХी рдд्рд░ाрд╕рджी рдЪिрдд्рд░िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдХी рдЧрд░ीрдмी-рдмेрдмрд╕ी рдПрд╡ं рд▓ाрдЪाрд░ी
рдХा рдирдЧ्рди рд░ुрдк рдпрд╣ाँ рдкूрд░ी рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा рд╕े рдЪिрдд्рд░िрдд рд╣ुрдИ рд╣ै। рдПрдХ рдЧрд░ीрдм рдмूреЭे рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी
рдЕрднाрд╡рдЧ्рд░рд╕्рдд рдЬिрди्рджрдЧी рдХे рдЪिрдд्рд░рдг рдоें рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдкूрд░्рдгрддः рд╕рдлрд▓ рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЙрд╕ рдмूреЭे рд╡्рдпрдХ्рддि
рдХी рдЬिрди्рджрдЧी рдЗрддрдиी рджрдпрдиीрдп рд╣ै рдХि рдЙрджрд░рдкूрд░्рддि рдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ рдХिрд╕ी рднी рд╣рджрддрдХ рдиीрдЪे рдЧिрд░рдиे рдХो
рддैрдпाрд░ рд╣ै। рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рджрд╣рд╢рдд рднрд░ी рдЬिрдк्рджрдЧी рд╕े рд╣рдоें рдЕрд╡рдЧрдд рдХрд░ाрддा рд╣ुрдЖ рдХрд╣рддा рд╣ै, “рдордЬрдмूрд░िрдпों рдоें
рдкрд╣рд▓े рддो рд╣рдо рдЦुрдж рд╣ी рдЬрдоीрди рдмेрдЪ-рдмेрдЪрдХрд░ рдЦाрддे рд░рд╣े, рдмाрдж
рдоें рдзрд░рддी рдоाрддा рднी рд╣рдоेрд╢ा рдХे рд▓िрдП рд░ुрда рдЧрдП। рдЛрддुрдУं рдиे рдзोрдЦा рджेрдиा рд╢ुрд░ु рдХрд░ рджिрдпा, рдЖрдХाрд╢ рд╕े рдоेрдШ рдПрдХрджрдо рдЧाрдпрдм рд╣ो рдЧрдпे।”06
рдХрд╣ाрдиी-рдиाрдпрдХ рдмृрдж्рдз рдм्рд░ाрд╣्рдордг рдкрд░िрд╡ाрд░ рд╕े
рддाрд▓्рд▓ूрдХ рд░рдЦрддा рд╣ै। рдПрдХ рдЬрдоाрдиे рдоें рдЙрдирдХे рдкाрд╕ рдзрди рд╕ंрдкрдд्рддि рднрд░ी рд╣ुрдИ рдеी। рдЙрд╕рдХे рдкिрддाрдЬी рджрд╕
рдмीрдШा рдЬрдоीрди рдЫोреЬ рдЧрдП рдеे। рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдиे рдзीрд░े-рдзीрд░े рдХрд░рдХे рдЕрдЧрд▓े рдкрди्рдж्рд░рд╣-рдмीрд╕
рд╡рд░्рд╖ांे рдоें рд╕ाрд░ी рдЬрдоीрди рдмेрдЪ рдбाрд▓ी। рдЙрд╕рдХा рдмेрдЯा рдкुрд▓िрд╕ рд╡िрднाрдЧ рдоें рдиौрдХрд░ी рдХрд░рддा рд╣ै,
рдЬो рджुрд░्рднाрдЧ्рдп рд╕े рдбाрдХुрдУं рдХी рдоुреЬрднेрда рдоें рдоाрд░ा рдЬाрддा рд╣ै। рд░ोрдЬी рд░ोрдЯी рдХा
рдХोрдИ рдЬрд░िрдпा рдиे рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╡рд╣ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЬрдоीрди рдмेрдЪрдХрд░ рднрд░рдг-рдкोрд╖рдг рдХрд░рдиे рд▓рдЧ рд╣ै। рдЖрдЦिрд░ рд╕ाрд░ी
рдЬрдоीрди-рдЬाрдпрджाрдж рдЦрдд्рдо рд╣ो рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рдЙрд╕े рдЕрдкрдиे рдоृрдд рдмेрдЯे рдХी рдкрдд्рдиी рдпाрдиी рдмिрдзрд╡ा рдмрд╣ू рдХो
рджेрд╣ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рджрд▓-рджрд▓ рдоें рдзрдХेрд▓рдиा рдкреЬрддा рд╣ै। рдЧрд░ीрдмी рдФрд░ рдмेрдмрд╕ी рд╕े рд╡рд╣ рдЗрддрдиा рддंрдЧ рдЖ рдЬाрддा
рд╣ै рдХि рдЕрдкрдиे рдШрд░ рдХी рдЗрдЬ्рдЬрдд рдХो рд╕рд░े рдЖрдо рдмाрдЬाрд░ рдоें рдмेрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рдордЬрдмूрд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।
рдЬीрд╡рди рдХे рдЕрди्рддिрдо рдкреЬाрд╡ рдоें рдЕрдкрдиी рдмрд╣ू рдХो
рдкाрдкाрдЪाрд░ рдХे рд▓िрдП рдзрдХेрд▓рдиेрд╡ाрд▓ा рдПрдХ рдордЬрдмूрд░ рд╕рд╕ुрд░ рдЕрдкрдиी рд╡िрд╡рд╢рддा рдЗрди рд╢рдм्рджों рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддा
рд╣ै, “рдмрд╣ू
рдХे рдмाрд░े рдоें рдХ्рдпा рдмрддाрдКँ рдмाрдмू рдЬी। рдоैंрдиे рд╣ी рдЙрд╕े рдХुрдХрд░्рдо рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ेрд░िрдд рдХिрдпा। рд╣ाँ, рдоैंрдиे
рдЬाрди рдмूрдЭрдХрд░ рдкреЬोрд╕ рдХे рдПрдХ рдпुрд╡рдХ рд╕े рдЙрд╕рдХा рд╕ंрдкрд░्рдХ рдмреЭрдиे рджिрдпा। “рдмुрднुрдХ्рд╖िрддं
рдХिं рди рдХрд░ोрддि рдкाрдкं”। рднूрдЦा рд╡्рдпрдХ्рддि рдХ्рдпा рдирд╣ीं рдХрд░рддा।
рдЪाрд░-рдЪाрд░ рдмेрдЯों рдоें рднрдЯ्рдаी рд╕ुрд▓рдЧ рд░рд╣ी рдеी।”07 рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें
рдмूреЭे рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдмुреЭिрдпा рдмрд╣рди, рдкोрддे-рдкोрддी рдФрд░ рд╡िрдзрд╡ा рдмрд╣ू-рдХुрд▓ рдоिрд▓ाрдХрд░ рдЪाрд░
рд▓ोрдЧ рд░рд╣рддे рд╣ैं। рд╕ाрддрд╡ीं рдХ्рд▓ाрд╕ рдоें рдкреЭाрдИ рдХрд░ рд░рд╣ा рдПрдХ рдкोрддा рдЕрдкрдиी рдоाँ рдХी рдУрдЫी рд╣рд░рдХрдд
рдмрд░्рджाрд╢्рдд рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддा рдФрд░ рдШрд░ рдЫोреЬрдХрд░ рднाрдЧ рдЬाрддा рд╣ै। рд╡ृрдж्рдзाрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдкोрддे рдХो
реЭूंреЭрддा рдлिрд░рддा рд╣ै, рдкрд░ рдХрд╣ीं рднी рдЙрд╕рдХा рдкрддा рдирд╣ीं рдЪрд▓ рдкाрддा।
рдЙрд╕рдХी рдЧрд░ीрдмी рдиे рд╣ी рдЙрд╕े рдЗрд╕ рд╣ाрд▓рдд рдоें рд▓ाрдХрд░ рдЦреЬा рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै। рд╡рд╣ рд╣ाрд▓ाрдд рдХे рд╕ाрдордиे рдордЬрдмूрд░
рд╣ोрдХрд░ рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдЬीрд╡рди рдХा рд╕рди्рддाрдк рдмुреЭाрдкे рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рднोрдЧрдиे рдХो рдордЬрдмूрд░ рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै।
рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ-рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ंрдмрди्рдзों рдоें рдЕрд░्рде рдХी
рдиिрд░्рдгाрдпрдХ рднूрдоिрдХा рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдоें рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ुрдИ рд╣ै। рдПрдХ рдмूреЭे рд╕рд╕ुрд░ рдХे рд╕ाрдордиे рдЧрд░ीрдмी рдЗрд╕ рдХрджрд░
рд╣ाрд╡ी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдХि рдЕрдкрдиी рд╣ी рдмेрдЯी рд╕рдоाрди рдмрд╣ू рдХो рдкрд░-рдкुрд░ुрд╖ рдХे рд╕ाрде рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╕ंрдмрди्рдз рд░рдЦрдиे
рдХा рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдХрд░рдиा рдкреЬрддा рд╣ै। рдкेрдЯ рдХी рднूрдЦ рдЙрд╕े рдЗрд╕ рдХрджрд░ рдкрд╢ुрддुрд▓्рдп рдмрдиा рджेрддा рд╣ै рдХि рдЕрдкрдиी рд╣ी
рдмрд╣ू рдХी рдЗрдЬ्рдЬрдд рдЖрдмрд░ु рдмेрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ рдХुрдг्рдаिрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рд╡рд╣ рдЦुрдж рдЗрд╕ рдШृрдгिрдд рд╡िрд╖рдп рдХा
рдЦुрд▓ाрд╕ा рдХрд░рддा рд╣ुрдЖ рдХрд╣рддा рд╣ै, “рдкреЬोрд╕ी рдпुрд╡рдХ рдЬрдорд╕ेрджрдкुрд░ рд╕े рдкрди्рдж्рд░рд╣ рджिрдиों рдХी рдЫुрдЯ्рдЯी рдоें рдЧाँрд╡ рдЖрдпा рдеा।
рдУрд╡рд░्рд╕िрдпрд░ рд╣ै, рдмीрд╕-рдкрдЪीрд╕ рд╣рдЬाрд░ рддो рдкीрдЯ рд╣ी рдЪुрдХा рд╣ै। рд╣рдоाрд░ी
рдкुрдд्рд░рд╡рдзू рдФрд░ рдЙрд╕рдоें рднाрднी-рджेрд╡рд░ рдХा рд░िрд╢्рддा рддो рдеा рд╣ी। рдордЧрд░ рдЗрд╕ рдорд╣ंрдЧाрдИ рдФрд░ рдЕрдХाрд▓ рдиे рд░िрд╢्рддे
рдоें рдЧाреЭा рд░ंрдЧ рдШोрд▓ рджिрдпा। рдоैं рдЧूंрдЧा рдФрд░ рдЕрдкंрдЧ рдмрдирдХрд░ рдЬрдоाрдиे рдХा рдХрд░िрд╢्рдоा рджेрдЦрддा рд░рд╣ा рдФрд░ рд╡рд╣
рдмेрдЪाрд░ी рдЕрдкрдиी рдЗрдЬ्рдЬрдд рдХा рд╕ौрджा рдХрд░рддी рд░рд╣ी, рдЪाрд░-рдЪाрд░ рдоुँрд╣ों
рдХे рд╣рд╡рди-рдХुрдг्рдб рдоें рдЬैрд╕े-рддैрд╕े рдЕрдиाрдЬ рдХी рд╕рдоिрдзा рдбाрд▓рддी рд░рд╣ी।”08
рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा-рджोрд╖ рдХी рдЪрдкेрдЯ рдоें рдЖрдХрд░ рдпрд╣
рдкрд░िрд╡ाрд░ рджрд╣рд╢рдд рднрд░ी рдЬिрди्рджрдЧी рдЬीрдиे рдХे рд▓िрдП рдордЬрдмूрд░ рд╣ै। рдШрд░ рдХे рдХрдоाрдЙ рдЬрд╡ाрди рдмेрдЯे рдХी рдоौрдд рд╕े
рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рдзुрд░ी рдЗрддрдиी рдЦрд░ाрдм рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдХि рд╡िрдзрд╡ा рдФрд░рдд рдХो рдЕрдиैрддिрдХ рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╕рдо्рдмрди्рдз рд░рдЦрдиा
рдкреЬрддा рд╣ै, рддाрдХि рдЙрд╕рдХे рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рдЧाреЬी рдЖрдЧे рдмреЭ рд╕рдХे। рдПрдХ
рдЕंрдзा-рдиंрдЧा рдмूреЭा рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдкрдиी рдЬिрди्рджрдЧी рд╕े рддंрдЧ рдЖрдХрд░ рдХрд╣ рдЙрдарддा рд╣ै, “рд╕рд░рдХाрд░ рдоुрдЭрдХो
рдХ्рдпा рд╣ोрдЧा? рдоैं рдмреЬा рдХрдардЬीрд╡ рд╣ूँ। рдпрдо рд░ाрдЬ рдХो рдоुрдЭрд╕े рднрдп рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдоृрдд्рдпु рдоुрдЭрд╕े
рджूрд░-рджूрд░ рднाрдЧрддी рдлिрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдоैं рдЗрди्рд╣ें рдЫोреЬूंрдЧा рдирд╣ीं। рдкिрдЫрд▓े рдЧ्рдпाрд░рд╣ рдорд╣ीрдиों рд╕े
рдоैं рдоृрдд्рдпु рдХे рдкीрдЫे рдкреЬा рд╣ूँ, рдЙрд╕े рдкрдХреЬрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ। рд╡рд╣ рдЪाрд▓ाрдХ рдмाрдШिрди
рдХी рддрд░рд╣ рдмाрд░-рдмाрд░ рдоुрдЭे рдзोрдЦा рджे рдЬाрддी рд╣ै।”09 рдПрдХ рд╡рдпोрд╡ृрдж्рдз
рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди-рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рд╣ाрд░ рдоाрдирдХрд░ рдоौрдд рдХो рдЧрд▓े рд▓рдЧाрдиे рдХो рдХрдм рд╕े рдоौрдд рдХे рджрд░рд╡ाрдЬे
рдкрд░ рджрд╕्рддрдХ рджे рд░рд╣ा рд╣ै, рдкрд░ рдЙрд╕े рдоौрдд рдирд╕ीрдм рдирд╣ीं рд╣ो рдкा рд░рд╣ी рд╣ै।
рдмाрдмा рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХी рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯрддा
рд╕िрдж्рдз рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдбॉ. рддेрдЬा рд╕िंрд╣ рдХрд╣рддे рд╣ैं,
“рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрд▓ рдЪेрддрдиा рд╕ंрдкрди्рди рдХрдеाрдХाрд░ рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдХрд╡िрддा,
рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рднाँрддि рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рд╕рдоाрдЬ рдХा рд╡्рдпाрдкрдХ рдЪिрдд्рд░рдг рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХे
рд╣ैं рдФрд░ рди рд╣ी рд╡्рдпाрдкрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрд╖рдорддाрдУं, рдЕрди्рдз्рд╡िрд░ोрдзों
рдХो рд╣ी рдЕрдкрдиी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХрд░ рд╕рдХे рд╣ैं। рд╡िрд╖рдпрд╡рд╕्рддु рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЗрдирдХी
рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдХрдордЬोрд░ рдФрд░ рд╕ाрдзाрд░рдг рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╣ो рд░рд╣े рд╡्рдпाрдкрдХ рдмрджрд▓ाрд╡ рдХो рдФрд░ рдЙрдирдоें
рдЕрди्рддрд░्рдиिрд╣िрдд рдЕрди्рд░्рддрд╡िрд░ोрдзों рдХो рд╡्рдпाрдкрдХрддा рдФрд░ рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рд╡े рджिрдЦा рдирд╣ीं рдкाрдП рд╣ैं। рдХुрдЫ
рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рд╕्рдкрд░्рд╢ рдоाрдд्рд░ рдХрд░рдХे рд░рд╣ рдЬाрддी рд╣ैं ।”10
рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ - рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди
рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ृрдЬिрдд рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдмिрд╣ाрд░ рдк्рд░ाрди्рдд рдХे рд▓ोрдХ рдЬीрд╡рди рдХी рд╕рдЪ्рдЪी рддрд╕्рд╡ीрд░ рдЦींрдЪрддी рд╣ैं। ’рдордорддा’ рдХрд╣ाрдиी рдоें рдмुрд▓ो рдиाрдо рдХे рдПрдХ рдоाрддृрд╣ीрди рдмाрд▓рдХ
рдХो рдоाँ рдХी рдордорддा рдХे рддрд░рд╕рддे рд╣ुрдП рджिрдЦाрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рдоाँ рдХे рд╕्рдиेрд╣-рджुрд▓ाрд░ рдХे рд▓िрдП
рд╣рдоेрд╢ा рддрд░рд╕рддा рд░рд╣рддा рд╣ै। ’рдЬेрдаा’ рдоें
рднी рдЬेрдаाрдирди्рдж рдоाँ рдХी рд╕्рдиेрд╣-рдЫोрд╣ рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрд╣ें рднрд░рддा рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрд╕ рдмрджрдХिрд╕्рдордд рдХो
рдЕрдкрдиी рдоाँ рдХे рдЖंрдЪрд▓ рдХा рд╕्рдкрд░्рд╢ рдирд╕ीрдм рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрддा рд╣ै। ’рднूрдЦ
рдорд░ рдЧрдИ рдеी’ рдХрд╣ाрдиी ’рднुрднुрдХ्рд╖िрддं рдХिं
рди рдХрд░ोрддि рдкाрдкं’ рдХी рдЙрдХ्рддि рдЪрд░िрддाрд░्рде рдХрд░рддी рд╣ै। рдПрдХ рд╡ृрдж्рдз
рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдкрдиे рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рдХ्рд╖ुрдзाрдЧ्рдиि рд╢ाрди्рдд рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЕрдкрдиी рд╣ी рд╡िрдзрд╡ा рдмрд╣ू рдХो рджेрд╣
рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдХे рдирд░्рдХ рдоें рдзрдХेрд▓рдиे рд▓िрдП рдордЬрдмूрд░ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдмाрдмा рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ
рдЧ्рд░ाрдо рдЬीрд╡рди рддрдеा рджрд▓िрдд рдЪेрддрдиा рдХी рдЬीрд╡рди्рдд рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рдХрд╣ी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ैं рдФрд░ рдЗрди рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХा
рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдорд╣рдд्рд╡ рд╕рджैрд╡ рд╕्рд╡ीрдХाрд░्рдп рд╣ै। рджेрд╣ाрддी рджुрдиिрдпा рдоें рджुрдЦрдж, рдЕрднिрд╢рдк्рдд рдЬिрди्рджрдЧी рдЬी рд░рд╣े рджрд▓िрддों рдоें рдЬрди рдЬाрдЧृрддि рдкैрджा рдХрд░рдиे рдоें рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд
рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдХाрд░рдЧрд░ рд╕ाрдмिрдд рд╣ुрдИ рд╣ैं।
рдХृрддрдЬ्рдЮрддा
рдЬ्рдЮाрдкрди - рдЗрд╕ рд╢ोрдз рдкрдд्рд░ рдХो рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рдоें рд╣рдоाрд░े
рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рдк्рд░ाрдз्рдпाрдкрдХ рд╢्рд░ी рдЕрди्рддрд░्рдпाрдоी рд╕ाрд╣ू рдФрд░ рд╢्рд░ी рдЕрдиिрд▓ рдХुрдоाрд░ рджेрд╡рддा рддрдеा
рдк्рд░ाрдз्рдпाрдкिрдХा рд╢्рд░ीрдорддी рдХрд▓्рдкрдиा рдоिрд╢्рд░ рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕рд╣рдпोрдЧ рд░рд╣ा। рдЧुрд░ुрджेрд╡ рдбॉ.
рдмिрд╣ाрд░ीрд▓ाрд▓ рд╕ाрд╣ू рдЬी рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рд╕्рд╡рд░ुрдк рдпрд╣ рд╢ोрдз рдкрдд्рд░ рд╕ंрдкूрд░्рдг рд╣ो рд╕рдХा। рд╣рдоाрд░े
рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХी рд▓ाрдЗрдм्рд░ेрд░ी рд╕े рд╢ोрдз рд╡िрд╖рдпрдХ рд╕ाрд░ी рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдЬुрдЯाрдиे рдоें рдоुрдЭे рд╕ुрд╡िрдзा рд╣ुрдИ।
рдЖрдк рд╕рднी рдХे рдк्рд░рддि рдоैं рдХृрддрдЬ्рдЮрддा рдЬ्рдЮाрдкрди рдХрд░рддा рд╣ूँ।
рд╕ंрджрд░्рдн
рдЧ्рд░рди्рде рд╕ूрдЪी -
01. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рд╡ाрдгी рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ
рджिрд▓्рд▓ी, рдж्рд╡ि. рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 1999, рдкृрд╖्рда -253
02. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -254
03. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -255
04. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -256
05. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -257
06. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -270
07. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -271
08. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -271
09. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -268-269
10. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдХा рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп- рддेрдЬा рд╕िंрд╣, рд╕ंрднाрд╡рдиा рдк्рд░рдХाрд╢рди, рд╣ाрдкुреЬ. рдкрд╣рд▓ा рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг-1982, рдкृрд╖्рда-178
02. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -254
03. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -255
04. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -256
05. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -257
06. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -270
07. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -271
08. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -271
09. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди: рдЪुрдиी рд╣ुрдИ рд░рдЪрдиाрдПँ -1,рд╕ं. рд╢ोрднाрдХाрди्рдд рдоिрд╢्рд░, рдкृрд╖्рда -268-269
10. рдиाрдЧाрд░्рдЬुрди рдХा рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп- рддेрдЬा рд╕िंрд╣, рд╕ंрднाрд╡рдиा рдк्рд░рдХाрд╢рди, рд╣ाрдкुреЬ. рдкрд╣рд▓ा рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг-1982, рдкृрд╖्рда-178
No comments :
Post a Comment
We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।