Showing posts with label 202005H. Show all posts
Showing posts with label 202005H. Show all posts

рдЕрдиुрдХ्рд░рдордгिрдХा, рдордИ 2020

рд╕ेрддु рд╡рд░्рд╖ 4, рдЕंрдХ 12, рдордИ 2020

рд╕рдо्рдкाрджрдХीрдп

рдХрдеा, рд╡्рдпंрдЧ्рдп, рдЧрдж्рдп рд╕ाрд╣िрдд्рдп

рд╕рдоीрдХ्рд╖ा

рд╕्рдеाрдпी рд╕्рддрдо्рдн

рдЖрд▓ेрдЦ, рд╡िрдорд░्рд╢, рд╡ рд╢ोрдз

рдХाрд╡्рдп-рдЧीрдд-рдкрдж्рдп

рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░

рдЕрдиुрд╡ाрдж

рдпाрдд्рд░ा рд╡ृрдд्рддांрдд

рд╢्рд░рдж्рдзाрдЮ्рдЬрд▓ि



Ps-Fs :: Sunil Sharma
Paco's Atlas And Other Poems
By John Thieme
India as an IT Superpower
Anurag Sharma
рдЕрдиुрд░ाрдЧी рдорди рдХрдеा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ :: рд▓ेрдЦрдХ: рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╢рд░्рдоा
рдЖрдЧ рд╕े рдЕंрддрд░िрдХ्рд╖ рддрдХ :: рдЕреЫीреЫ рд░ाрдп
Basic Hindi 2 Workbook :: Sonia Taneja
She Spoke in Tongues :: Coming soon
Women, Nurturing Outlook and Ecology

рдХुрдЫ рдФрд░ рд╕ुंрджрд░, рд░ोрдЪрдХ, рдЙрдкрдпोрдЧी, рдд्рд░ुрдЯिрд╣ीрди рдкुрд╕्рддрдХें рд╢ीрдШ्рд░ рдЖ рд░рд╣ी рд╣ैं
More books coming soon

рдоेрд░े рдЕрдиुрд░ाрдЧी рдорди рдоें ... ЁЯЩП рд╢्рд░рдж्рдзाрдЮ्рдЬрд▓ि рдпोрдЧेрд╢

рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╢рд░्рдоा
рдЗрд╕ рдЕंрдХ рдХे рд╕ाрде рд╕ेрддु рдкрдд्рд░िрдХा рдЪाрд░ рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рдг рдХрд░ рдЪुрдХी рд╣ै। рдЬूрди 2016 рд╕े рдЖрд░рдо्рдн рд╣ुрдИ рдпрд╣ рдпाрдд्рд░ा рдЖрдк рд╕рднी рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े рдпрд╣ाँ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪी рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рдо्рдкाрджрдХीрдп рд▓िрдЦрддे рд╕рдордп рд╕ेрддु рдХे рдЕंрддрд░्рдЬाрд▓ рдкрд░ 14 рд▓ाрдЦ 40 рд╣реЫाрд░ 400 рд╣िрдЯ्рд╕ рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं।  рдоुрдЭे рдкрддा рдирд╣ीं рдХि рд╕ेрддु рдХी рдк्рд░рд╕िрдж्рдзि рдХिрддрдиी рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рд╕ंрддोрд╖ рд╣ै рдХि рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рд▓ेрдЦрдХों, рд╕ुрдзी рдкाрдардХों, рдФрд░ рдЙрдд्рд╕ाрд╣ी рд╕рдо्рдкाрджрди рдордг्рдбрд▓ рдХे рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╕े рд╣рдо рдЕрдкрдиा рдХाрд░्рдп рдиिрд░ंрддрд░ рдХрд░рддे рд░рд╣े рд╣ैं। рдкिрдЫрд▓े рдЫрд╣ рдоाрд╕ рд╕े рд╕ेрддु рдХा рдкीрдбीрдПреЮ рдЕрдкрд▓ोрдб рдмाрдзिрдд рд╣ै, рдЬिрд╕े рдЗрд╕ рдоाрд╕ рд╕े рд╕рддрдд рдХрд░рдиे рдХी рдпोрдЬрдиा рд╣ै। рдЗрд╕ рдмीрдЪ рд╕ेрддु рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХी рдз्рд╡рдЬा рддрд▓े рджрд╕ рдкुрд╕्рддрдХें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ो рдЪुрдХी рд╣ैं, рдХुрдЫ рдЕрди्рдп рдЕрднी рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рд╣ैं।

рдЧीрддрдХाрд░ рдпोрдЧेрд╢ рдЧौреЬ
(19 рдоाрд░्рдЪ 1943 - 29 рдордИ 2020)
рдЗрд╕ рд╢ुрдХ्рд░рд╡ाрд░, 29 рдордИ 2020 рдХो рд╣рдордиे рд╣िंрджी рдХे рдПрдХ рдРрд╕े рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдХрд╡ि рдФрд░ рдЧीрддрдХाрд░ рдХो рдЦोрдпा рд╣ै рдЬिрд╕рдХे реЮिрд▓्рдоी рдЧीрдд рд▓рдЧрднрдЧ рдЪाрд░ рджрд╢рдХों рд╕े рд╣рдоाрд░े рд╣ृрджрдп рдХो рдЖंрджोрд▓िрдд рдХрд░рддे рд░рд╣े рд╣ैं। рдЙрдирдХे рдЧीрддों рдкрд░ рд╢ाрдпрдж рдХрднी рдХोрдИ рд╢ोрдз рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ, рди рдЙрдирдХी рдХोрдИ рдЬीрд╡рдиी рд▓िрдЦी рдЧрдпी, рди рд╣ी рдЙрди्рд╣ें рдХोрдИ рдмреЬे реЮिрд▓्рдоी, рдпा рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рд╕рдо्рдоाрди рдоिрд▓рдиे рдХी рдХोрдИ рд╕ूрдЪрдиा рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЕрдкрдиे рдЧीрддों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡े рдЕрдкрдиे рд╢्рд░ोрддाрдУं рдХे рд╣ृрджрдп рдоें рдРрд╕ा рд╕्рдеाрди рдмрдиा рдЪुрдХे рд╣ैं рдЬिрд╕े рдХोрдИ рдХрднी рдЫीрди рдирд╣ीं рд╕рдХрддा। 1943 рдоें рд▓рдЦрдирдК рдоें рдЬрди्рдоे рдЧीрддрдХाрд░ рдпोрдЧेрд╢ рдХी рдХрд╣ाрдиी рдШрдирдШोрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХे рдмीрдЪ рднी рдоाрдирд╡рддा рдФрд░ рдХृрддрдЬ्рдЮрддा рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдХाрд╡्рдп-рд╕ौंрджрд░्рдп рдФрд░ рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХे рд╕ंрддुрд▓рди рдХी, рдиिрд░ाрд╢ाрдУं рдХे рдЬंрдЧрд▓ рдоें рдЖрд╢ा рдХे рдкुрд╖्рдк рдкрд▓्рд▓рд╡िрдд рдХрд░рддे рд░рд╣рдиे рдХी рдЧाрдеा рд╣ै। рд╕ेрддु рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рдУрд░ рд╕े рд╣िंрджी рдХे рдЗрд╕ 'рдЕрдирд╕ंрдЧ рд╣ीрд░ो' рдХो рд╡िрдирдо्рд░ рд╢्рд░рдж्рдзाрдЮ्рдЬрд▓ि! 

рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рд╡ рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рд╕ूрдЪिрдпों рдоें рд╕ेрддु рдиे рдЕрдкрдиा рд╕्рдеाрди рд╕्рд╡рддः рдкाрдпा рд╣ै, рдЬिрдирдоें рд╕े рдХुрдЫ рдиीрдЪे рдЕрдиुрд╕ूрдЪिрдд рд╣ैं। рд╢ाрдпрдж рд╣рдоाрд░े рд╕ुрдзी рд╢िрдХ्рд╖ाрд╡िрджों рдХा рдз्рдпाрди рдЗрд╕ рдмाрдд рдкрд░ рдирд╣ीं рдЧрдпा рд╣ै рдХि рднाрд░рдд рдХे рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЕрдиुрджाрди рдЖрдпोрдЧ рдХी рд╕ूрдЪी рдоें рдЗрд╕ рд╕рдордп рд╕ेрддु рдХा рдиाрдо рдирд╣ीं рд╣ै। рдпрджि рдЖрдк рд╕ेрддु рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं, рд╕ेрддु рдкреЭрддे рд╣ैं, рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЕрдиुрджाрди рдЖрдпोрдЧ рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеाрди рд╕े рд╕рдо्рдмрдж्рдз рд╣ैं рддो рд╣िंрджी рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдкрдиे рджाрдпिрдд्рд╡ рд╕े рди्рдпाрдп рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕ेрддु рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдЗрд╕े рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдЕрдиुрджाрди рдЖрдпोрдЧ рдХी рд╕ूрдЪी рдХे рд▓िрдпे рдЕрд╡рд╢्рдп рдЕрдиुрдоोрджिрдд рдХрд░ेंрдЧे рдРрд╕ा рдоेрд░ा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै: 

рдпाрдж рджिрд▓ा рджूँ рдХि рд╕ेрддु рдХे рдЕंрдЧ्рд░ेреЫी рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдХे рд╕рдо्рдкाрджрдХ рдбॉ. рд╕ुрдиीрд▓ рд╢рд░्рдоा рдХी рдкрд╣рд▓ рдкрд░ рд╕ेрддु рдиे рдлेрд╕рдмुрдХ рдкрд░ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХाрд▓ рдоें рд╡िрдбिрдпो рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдкाрда рдХी рд╢ृंрдЦрд▓ा рдЖрд░рдо्рдн рдХी рд╣ै। рдпрдж्рдпрдкि рд╣िंрджी рдоें рдЕрддिрдеि рд╕рдо्рдкाрджрди рдХे рд╣рдоाрд░े рдЕрдиुрд░ोрдзों рдХो рдЙрдд्рд╕ाрд╣ी рдк्рд░рдд्рдпुрдд्рддрд░ рдирд╣ीं рдоिрд▓े рдХिंрддु рдЕрддिрдеि рд╕рдо्рдкाрджрдХों рдХी рд╢ृंрдЦрд▓ा рдЕंрдЧ्рд░ेреЫी рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдХा рдПрдХ рдиिрдпрдоिрдд рд╕्рддрдо्рдн рдмрди рдЪुрдХी рд╣ै। рдпрд╣ рдмрддाрддे рд╣ुрдП рдоुрдЭे рдк्рд░рд╕рди्рдирддा рд╣ै рдХि рд╕ेрддु рдХे рдЖрдЧाрдоी рдЕंрдХ (рдЬूрди 2020 рд╡ाрд░्рд╖िрдХाрдЩ्рдХ) рдоें рднाрд░рдд рдХी рдж्рд╡ैрднाрд╖िрдХ рд▓ेрдЦिрдХा рдиीрд▓рдо рд╕рдХ्рд╕ेрдиा рдЪंрдж्рд░ा рдиे рд╣िंрджी рдХрд╡рдпिрдд्рд░िрдпों рдХा рдЕрддिрдеि рд╕ंрдХрд▓рди рд╕рдоाрд╣िрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЪुрдиौрддी рд▓ी рд╣ै।

45 рд░рдЪрдиाрдУं рдХे рд╕ाрде рд╕ेрддु рдХे рдЗрд╕ 48рд╡ें рдЕंрдХ рдоें рдЖрдкрдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै। рдЕрдкрдиी рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рд╕े рд╣рдоें рдЕрд╡рд╢्рдп рдЕрд╡рдЧрдд рдХрд░ाрдЗрдпे।

рдЖрдкрдХा,







рд╕ेрддु, рдкिрдЯ्рд╕рдмрд░्рдЧ ✍️

рдоेрд░े рдХेрдкрд▓рд░, рд╣рдо рдЗрд╕ рдКँрдЪे рджрд░्рдЬे рдХी рдмेрд╡рдХूрдлी рдкрд░ рд╣ँрд╕ेंрдЧे: рдЧैрд▓िрд▓िрдпो

рдоेрд╣ेрд░ рд╡ाрди

- рдоेрд╣ेрд░ рд╡ाрди

рдЧैрд▓िрд▓िрдУ рдЧैрд▓िрд▓ी рдХा рдЬрди्рдо рдкीрд╕ा, рдЗрдЯрд▓ी рдоें рд╕рди 1564 рдоें рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдЙрдирдХी рдоृрдд्рдпु рдл्рд▓ोрд░ेंрд╕ рдоें рдЕрдкрдиे рд╣ी рдШрд░ рдоें рдХैрдж рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рд╕рди 1642 рдоें рд╣ुрдпी। рдЬोрд╣рдирд╕ рдХेрдкрд▓рд░ рд╕рди 1571 рдоें рдЬрд░्рдордиी рдХे рд╕्рдЯुрдЯ्рдЧाрд░्рдЯ рдХे рдкाрд╕ рдЬрди्рдоे рдФрд░ рд╕рди 1630 рдоें рд░ीрдЧंрд╕рдмрд░्рдЧ рдоें рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЙрдирдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ुрдИ। рджोрдиों рди рд╕िрд░्рдл рд╕рдордХाрд▓ीрди рдеे рдмрд▓्рдХि рдЕрдкрдиी рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдХ्рд░िрдпाрдХрд▓ाрдкों рдХे реЫрд░िрдпे рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХी рд▓реЬाрдИ рд▓реЬ рд░рд╣े рдеे। рд╣ाрд▓ांрдХि рджोрдиों рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдИрд╕ाрдИ рдЖрд╕्рдеाрдУं рд╡ाрд▓े рдеे, рдЧैрд▓िрд▓िрдУ рд░ोрдорди рдХैрдеोрд▓िрдХ рдЪрд░्рдЪ рдХो рдоाрдирдиे рд╡ाрд▓े рдеे рдФрд░ рдХेрдкрд▓рд░ рд▓ूрдеेрд░ाрди рдзрд░्рдорд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХे рдЕрдз्рдпेрддा рдеे। рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рджोрдиों рдХो рдмрд░ाрдмрд░ рдзाрд░्рдоिрдХ рд╡िрд░ोрдз рдЭेрд▓рдиे рдкреЬे। рдЯाрдИрдХो рдм्рд░ाрд╣े рдХे рд╕ंрдкрд░्рдХ рдоें рдЖрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдХेрдкрд▓рд░ рдХा рдХाрд░्рдпрдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдЧрдгिрддीрдп рдЦрдЧोрд▓рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдеा рдЬрдмрдХि рдЧैрд▓िрд▓िрдУ рдЯेрд▓ेрд╕्рдХोрдк рдХी рдорджрдж рд╕े рдк्рд░рдпोрдЧों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдЦрдЧोрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХे рдЕрдз्рдпेрддा рд░рд╣े।

рдЧैрд▓िрд▓िрдУ рдЧैрд▓िрд▓ी
рдХेрдкрд▓рд░ рдФрд░ рдЧैрд▓िрд▓िрдУ рдПрдХ-рджुрд╕рд░े рд╕े рд╕ंрдкрд░्рдХ рдоें рддрдм рдЖрдпे рдЬрдм рд╕рди 1597 рдоें рдЧैрд▓िрд▓िрдУ рдХो рдХेрдкрд▓рд░ рдж्рд╡ाрд░ा рднेрдЬी рдЧрдИ рд╕्рд╡рд▓िрдЦिрдд рд▓िрдЦिрдд рдХिрддाрдм “Mysterium cosmographicum” рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдИ। рдЬрд╡ाрдм рдоें рдЧैрд▓िрд▓िрдУ рдиे рдЕрдкрдиे рдХोрдкрд░्рдиिрдХрди рд╡िрдЪाрд░ рдХेрдкрд▓рд░ рдХो рд▓िрдЦे। рдХेрдкрд▓рд░ рдХी рдХिрддाрдм рдоें рдЧ्рд░рд╣ों рдХी рдЧрддि рдХा рдХाрд░рдг рд╕ूрд░рдЬ рдХो рдоाрдиा рдЧрдпा рдеा। рдмाрдж рдоें рдХेрдкрд▓рд░ рдХी рдХिрддाрдм рдХे 21рд╡ें рдЕрдз्рдпाрдп рд╕े рдЧ्рд░рд╣ीрдп рдкिंрдбों рдХी рджूрд░ी рдФрд░ рдЧрддि рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдХुрдЫ рдЖंрдХреЬे рдЕрдкрдиे рд╢ोрдзрдкрдд्рд░ рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпे рдеे। рд╕рди 1609 рдоें рдХेрдкрд▓рд░ рдиे “рдЗрдирд░्рд╕िрдпा” рд╢рдм्рдж рдХा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдкिंрдбों рдХी рдЙрд╕ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХे рдмाрд░े рдоें рдХिрдпा рдеा рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рд╡рд╣ рд╕्рдеिрд░ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╕्рдеिрд░ рдФрд░ рдЧрддिрдоाрди рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЧрддिрдоाрди рд░рд╣рддे рд╣ैं рдЬрдм рдЙрди рдкрд░ рдХोрдИ рдмाрд╣िрд░ी рдмрд▓ рди рд▓рдЧाрдпा рдЧрдпा рд╣ो। рдХेрдкрд▓рд░ рдХी рдЗрд╕ी рдХिрддाрдм рдоें рд╕ूрд░рдЬ рдХे рдЕрдкрдиी рдзुрд░ी рдкрд░ рдШूрдордиे рдХी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рднी рдХी рдЧрдИ рдеी। рдЧैрд▓िрд▓िрдУ рдж्рд╡ाрд░ा “Sidereus nuncius” рдХे рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХे рдмाрдж рдХेрдкрд▓рд░ рдиे рдЧैрд▓िрд▓िрдпो рдХो рдПрдХ рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦा рдеा। рдЬिрд╕рдоें рд▓िрдЦा рдеा рдХि “рдХेंрдж्рд░ рдоें рд╕ूрд░рдЬ рд╣ै, рдм्рд░рд╣्рдоाрдг्рдб рдХे рджिрд▓ рдоें, рдк्рд░рдХाрд╢ рдкुंрдЬ, рдКрд╖्рдоा, рдЬीрд╡рди рдХा рдоूрд▓ рдФрд░ рдм्рд░рд╣्рдоाрдг्рдб рдХी рдЧрддि рдХा рдЬрдирдХ”। рдПрдХ рдкрдд्рд░ рдоें рдХेрдкрд▓рд░ рдиे рдЧैрд▓िрд▓िрдУ рдХो рдпाрдж рджिрд▓ाрдпा рдеा рдХि рдкाँрдЪ рдЧ्рд░рд╣ों рдХे рдХेंрдж्рд░ рдоें рд╕ूрд░рдЬ рд╣ी рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдпрд╣ рднी рд╕ंрднрд╡ рд╣ै рдХि рдкृрде्рд╡ी рдХी рдЧрддि рдХे рдХेंрдж्рд░ рдоें рднी рд╕ूрд░рдЬ рд╣ी рд╣ै।”

рдЬोрд╣рдирд╕ рдХेрдкрд▓рд░
рдЧैрд▓िрд▓िрдУ рдиे рдЙрд╕ рд╕рдордп рдЕрдкрдиे рджो-рдЗंрдЪ рд╡्рдпाрд╕ рд╡ाрд▓े рд╕ाрдзाрд░рдг рд╕े рдЯेрд▓ेрд╕्рдХोрдк рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдмृрд╣рд╕्рдкрддि рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЪाрд░ рдЙрдкрдЧ्рд░рд╣ों рдХो рджेрдЦा рдеा। рдЗрд╕ी рдмीрдЪ рдЧैрд▓िрд▓िрдУ рдХा рд╡िрд░ोрдз рд╣ोрдиा рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा рдФрд░ рдпрд╣ рд╡िрд░ोрдз рд▓рдЧाрддाрд░ рдХाрдлी рдмреЭрддा рдЧрдпा। рдШाрд░्рдоिрдХ рд▓ोрдЧ рдЧैрд▓िрд▓िрдУ рдХी рдмाрддें рдоाрдирдиे рдХो рддैрдпाрд░ рдирд╣ीं рдеे, рдХ्рдпोंрдХि рддрдм рддрдХ рдпрд╣ рдзाрд░рдгा рдеी рдХि рдкृрде्рд╡ी рд╕ाрд░े рдм्рд░рд╣्рдоाрдг्рдб рдХे рдХेंрдж्рд░ рдоें рд╣ै। рдЗрди्рд╣ी рд╡िрд░ोрдзों рдХे рдмीрдЪ рдЧैрд▓िрд▓िрдУ рдиे рдХेрдкрд▓рд░ рдХो рдПрдХ рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦा рдЬिрд╕рдХा рдПрдХ рд╣िрд╕्рд╕ा рдпрд╣ाँ рдкेрд╢ рд╣ै। рдРрд╕ा рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдХेрдкрд▓рд░ рдХो рдпрд╣ рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦрддे рд╕рдордп рдЧैрд▓िрд▓िрдУ рдХाрдлी рдЧुрд╕्рд╕े рдоें рдеे- 

*****************************************************
рдЧैрд▓िрд▓िрдпो рдХा рдХैрдкрд▓рд░ рдХे рдиाрдо рдкрдд्рд░

рдЕрдЧрд╕्рдд 19, 1610
“рдЖрдк рдкрд╣рд▓े рдФрд░ рд▓рдЧрднрдЧ рдЗрдХрд▓ौрддे рдЗंрд╕ाрди рд╣ैं рдЬिрдирдХे рджिрдоाрдЧ рдХे рдЦुрд▓ेрдкрди рдФрд░ рдмुрд▓ंрдж рдк्рд░рддिрднा рдХे рдХाрд░рдг, рдПрдХ рд╕рд░рд╕рд░ी рддрд╣рдХीрдХाрдд рдХे рдмाрдж рднी рдЖрдкрдХो рдоेрд░े рдж्рд╡ाрд░ा рджिрдП рдЧрдП рд╕ाрд░े рдмрдпाрдиों рдХा рд╢्рд░ेрдп рджिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै.....। рд╣рдо рдмृрд╣рд╕्рдкрддि рдЧ्рд░рд╣ рдФрд░ рдЕрди्рдп рдмреЬे рдкिंрдбों рдХी рдЦिрд▓ाрдлрдд рдФрд░ рдмौрдиे рдкिंрдбों рдХे рдмाрд░े рдоें рдХुрдЫ рди рдХрд╣рдХрд░, рдмेрдХाрд░ рдоें рд▓реЬрддे рд╣ुрдП рдЗрддрдиी рдЕрдзिрдХ рдоाрдд्рд░ा рдоें рдоिрд▓ рд░рд╣े рдЕрдкрд╢рдм्рджों рд╕े рдЦुрдж рдХो рдкрд░ेрд╢ाрди рдирд╣ीं рдХрд░ेंрдЧे। рдмृрд╣рд╕्рдкрддि рдХो рд╕्рд╡рд░्рдЧ рдоें рдЯंрдЧा рд░рд╣рдиे рджीрдЬिрдпे, рдФрд░ рдЗрди рдЕंрдзрднрдХ्рддों рдХो рдЙрд╕рдХे рдКрдкрд░ рднौंрдХрдиे рдХे рд▓िрдП рдЫोреЬ рджीрдЬिрдпे, рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд╣ рднौंрдХेрдЧे рд╣ी। рдкीрд╕ा, рдл्рд▓ोрд░ेंрд╕, рдмोрд▓ोрдЧ्рдиा, рд╡ेрдиिрд╕ рдФрд░ рдкрдбुрдЖ рдоें рдХрдИ рд▓ोрдЧों рдиे рдЗрди рдЧ्рд░рд╣ों рдХो рджेрдЦा рд╣ै; рд▓ेрдХिрди рд╕рдмрдиे рджुрд╡िрдзा рдоें рдЗрд╕ рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рдЪुрдк्рдкी рд╕ाрдзी рд╣ुрдпी рд╣ै, рдЗрдирдоें рд╕े рдЕрдзिрдХрддрд░ рд╕ंрдЦ्рдпा рдРрд╕े рд▓ोрдЧों рдХी рд╣ै рдЬो рди рддो рдмृрд╣рд╕्рдкрддि рдХो рдкрд╣рдЪाрдирддे рд╣ैं рди рд╣ी рдоंрдЧрд▓ рдХो, рд╡рд╣ рд╢ाрдпрдж рдЪрди्рдж्рд░рдоा рдХो рдЧ्рд░рд╣ рд╕рдордЭрддे рд╣ैं। рд╡ेрдиिрд╕ рдоें рдПрдХ рдЖрджрдоी рдиे рдоेрд░े рд╡िрд░ोрдз рдоें рд╢ेрдЦी рдмрдШाрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдХि рд╡рд╣ рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдиिрд╢्рдЪिрддрддा рдХे рд╕ाрде рдмृрд╣рд╕्рдкрддि рд╡ाрд▓े (рдоेрд░े рдж्рд╡ाрд░ा рджेрдЦे рдЧрдП) рдЧ्рд░рд╣ों рдХो рдЬाрдирддा рд╣ै, рдЬो рдХि рдЙрд╕рдиे рднी рдХрдИ рдмाрд░ рджेрдЦे рднी рд╣ैं। рд╡рд╣ рдЧ्рд░рд╣ рдирд╣ीं рд╣ैं (рдмрд▓्рдХि рдЙрдкрдЧ्рд░рд╣ рд╣ैं) рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд╣ рд╣рдоेрд╢ा рдмृрд╣рд╕्рдкрддि рдХे рд╕ाрде рджेрдЦे рдЧрдП рд╣ैं, рдФрд░ рдЙрдирдоें рд╕े рдХुрдЫ рдпा рддो рд╕рднी рдЕрдм рднी рдЙрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ैं рдФрд░ рдЖрдЧे рдиिрдХрд▓ рдЧрдП рд╣ैं। рдХ्рдпा рдХिрдпा рдЬाрдП? рд╣рдо рдХिрд╕рдХा рдкрдХ्рд╖ рд▓ें рдбेрдоोрдХ्рд░ेрдЯ्рд╕ рдХा рдпा рд╣ेрд░ाрдХ्рд▓िрдЯрд╕ рдХा?

рдоेрд░े рд╣िрд╕ाрдм рд╕े, рдоेрд░े рдХैрдкрд▓рд░, рд╣рдо рдЗрд╕ рдКँрдЪे рджрд░्рдЬे рдХी рдмेрд╡рдХूрдлी рдкрд░ рд╣ँрд╕ेंрдЧे। рддुрдо рдпрд╣ाँ рдКँрдЪे рджрд░्рдЬे рдХे рдЕрдЧ्рд░рдгी рджाрд░्рд╢рдиिрдХों рдХो рдХ्рдпा рдХрд╣ोрдЧे? рдЬिрди्рд╣ें рдоैंрдиे рд╣реЫाрд░ рдмाрд░ рдЕрдкрдиे рдЕрдз्рдпрдпрди рд╕े рдЬुреЬे рджрд╕्рддाрд╡ेреЫ рджिрдЦाрдиे рдХी рдкेрд╢рдХрд╢ рдХी рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЖрд▓рд╕्рдп рдХी рдкрд░ाрдХाрд╖्рдаा рдоें рдЕрдкрдиा рд╣ी рдорд▓ рдЦाрдХрд░ рдЬिंрджा рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рдзूрд░्рдд рдЕрдЬрдЧрд░ों рдХी рддрд░рд╣ рдЗрди рд▓ोрдЧों рдиे рднी- рди рдХрднी рдЧ्рд░рд╣ рджेрдЦे, рди рд╣ी рдЙрдкрдЧ्рд░рд╣, рдФрд░ рди рд╣ी рдЗрди्рд╣ोंрдиे рджूрд░рджрд░्рд╢ी рджेрдЦा! рдЕрд╕рд▓ рдоें, рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ँрдкोрд▓े рдЕрдкрдиे рдХाрди рдмंрдж рдХрд░ рд▓ेрддे рд╣ैं рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдпे рдЖрджрдоी рд╕рдд्рдп рдХे рдк्рд░рдХाрд╢ рдХे рд╕ाрдордиे рдЕрдкрдиी рдЖँрдЦें рдмंрдж рдХрд░ рд▓ेрддे рд╣ैं।

рдпрд╣ рдорд╣ाрди рдоाрдорд▓े рд╣ैं; рдлिрд░ рднी рдЗрди्рд╣ें рд▓ेрдХрд░ рдХोрдИ рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд▓ोрдЧ рдпрд╣ рд╕ोрдЪрддे рд╣ैं рдХि рджрд░्рд╢рди рдХोрдИ рдРрдиेрдб (AEneid) рдпा рдУрдбिрд╕ी рдЬैрд╕ी рдХिрддाрдм рд╣ै, рдФрд░ рдпрд╣ рдХि рд╕рдЪ рдХो рдм्рд░рд╣्рдоाрдг्рдб рдоें рдпा рдк्рд░рдХृрддि рдоें рдЦोрдЬрдХрд░ рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि (рдЙрдирдХे рд╣ी рд╢рдм्рджों рдоें) рдзाрд░्рдоिрдХ рдХिрддाрдмों рдоें рд▓िрдЦी рдмाрддों рд╕े рдоिрд▓ाрди рдХрд░рдХे рдкाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै! 

рддुрдо рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд╣ँрд╕ोрдЧे рдпрджि рддुрдо्рд╣ें рд╡рд╣ рдмाрддें рд╕ुрдирдиे рдХो рдоिрд▓े рдЬो рдкीрд╕ा рдХी рдЕрдз्рдпрдпрди рдкीрда рдХे рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдиे рдоेрд░े рд╡िрд░ोрдз рдоें рдорд╣ाрди рдб्рдпूрдХ рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдХрд╣ीं, рдЬिрдирдоें рдЙрд╕рдиे рддाрд░्рдХिрдХ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ाрд░्рде рдХे реЫрд░िрдпे рдФрд░ рдЬाрджुрдИ рдХрд╕рдоों рдХे рд╕ाрде рдоेрд░े рддрд░्рдХों рдХो рддाрд░-рддाрд░ рдХрд░рдиे рдХोрд╢िрд╢ рдХी рдФрд░ рдпрд╣ рджрд▓ीрд▓ рдкेрд╢ рдХी рдХि рдирдП рдЧ्рд░рд╣ рд╕्рд╡рд░्рдЧ рдоें рд╣ैं।” 

Source: Karl Von Gebler, Galileo Galilei, p. 26 (1879).
****************************************

рджेрдЦि рджिрдирди рдХो рдлेрд░

рдЪंрдж्рд░ рдоोрд╣рди рднрдг्рдбाрд░ी
рдЪंрдж्рд░ рдоोрд╣рди рднрдг्рдбाрд░ी

рд╣рдордоें рд╕े рдЕрдзिрдХрддрд░ рд▓ोрдЧों рдиे рдХрднी рдпрд╣ рдХрд▓्рдкрдиा рднी рди рдХी рд╣ोрдЧी рдХि рдиिрдХрдЯ рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдХрднी рдРрд╕ा рдирдЬाрд░ा рднी рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓ рд╕рдХрддा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╡िрд╢्рд╡ рдХा рдШрдЯрдиाрдЪрдХ्рд░ рдпрдХाрдпрдХ рдердо рдЬाрдпрдЧा рд╕िрд╡ाрдп рд╕ंрдХ्рд░рдордг рдХे। рд╡िрд╢्рд╡рдпुрдж्рдз  рдХे рджौрд░ाрди рдк्рд░рднाрд╡िрдд рджेрд╢ों рдоें рднी рдРрд╕ा рдоंрдЬрд░ рдирд╣ीं рджेрдЦा рдЧрдпा। рд╡ैрд╕े рдкрд╣рд▓े рднी рдорд╣ाрдоाрд░िрдпों рдХी рд╡िрдиाрд╢ рд▓ीрд▓ा рд╣ोрддी рд░рд╣ी рд╣ै рдФрд░ рдЖрдЧे рднी рдпрд╣ рд╕ंрднाрд╡рдиा рдмрдиी рд░рд╣ेрдЧी। рдЗрд╕ рдмाрд░ рдЬो рдмाрдд рдЕрд▓рдЧ рд╣ै рдкрд╣рд▓े рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд╡рд╣ рд╣ै рд╕ंрдХ्рд░рдордг рдХा рдЕрдд्рдпंрдд рдд्рд╡рд░िрдд рдк्рд░рд╕ाрд░ рдПрд╡ं рд╡िрд╕्рддाрд░। рдпрд╣ рднी рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдиे рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рдЫोрдЯा рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै рдФрд░ рд╕рднी рджेрд╢ों рдХो рдЕंрддрд░ंрдЧ рд░ूрдк рд╕े рдЬोреЬ рджिрдпा рд╣ै рд╕ंрдЪाрд░ рдПрд╡ं рдкрд░िрд╡рд╣рди рдХी  рдЖрдзुрдиिрдХ рдк्рд░рдгाрд▓िрдпों  рдХी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े। рд╕ाрдоाрди्рдп рдЬрди рднрд▓े рд╣ी рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХी рдд्рд░ाрд╕рджी рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рди рдХрд░рддे рд░рд╣े рд╣ों рд▓ेрдХिрди рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рдРрд╕ी рдкुрд╕्рддрдХें рд╕ाрдордиे рдЖрддी рд░рд╣ी рд╣ैं рдЬिрдирдоें рдРрд╕ी рд╕ंрднाрд╡рдиाрдУं рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдХрд░ рд▓िрдЦा рдЧрдпा рд╣ै। рд╕рдм рдоिрд▓ाрдХрд░ рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рд╕рд╣ी рд╣ोрдЧा рдХि рдоाрдирд╡ рдХी рд╡िрдХाрд╕-рдпाрдд्рд░ा рдХे рдХुрдЫ рдЛрдгाрдд्рдордХ рдкрд╣рд▓ू рднी рд╣ैं рдЬो рдирдЬрд░рдЕंрджाрдЬ рдирд╣ीं рдХिрдпे рдЬा рд╕рдХрддे рдФрд░ рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдордп рдоें рдЙрдирдкрд░ рдЧंрднीрд░рддा рд╕े рдЪिंрддрди рдХрд░рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ोрдЧा।

****


рд░рд╣िрдорди рдЪुрдк рд╣्рд╡ै рдмैрдаिрдпे рджेрдЦि рджिрдирди рдХो рдлेрд░
рдЬрдм рдиीрдХे рджिрди рдЖрдЗрд╣ैं рдмрдирдд рди рд▓рдЧिрд╣ैं рдмेрд░ ।

рдмрдЪрдкрди рд╕े рдЖрдЬ рддрдХ рдХрд╡ि рд░рд╣ीрдо рдХी рдпे рдмाрдд рдЕंрддрд░्рдорди рдХी рдЧрд╣рд░ाрдЗрдпों рддрдХ рдЕрд╕рд░ рдХрд░рддी рдЖрдИ рдеी рдФрд░  рдЖрдЬ рднी рдЕрд╕рд░рджाрд░ рд╣ैं। рдЖрдЬ рдХे рд╣ाрд▓ाрдд рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдкрд╣рд▓ी рдкंрдХ्рддि рдЙрддрдиी рд╣ी рдЕрд╕рд░рджाрд░ рд╣ै рдЬिрддрдиी рдкрд╣рд▓े рдеी рд╢ाрдпрдж рдкрд╣рд▓े рд╕े рдХुрдЫ рдФрд░ рдЬ्рдпाрджा। рдЬрд╣ाँ рддрдХ рджूрд╕рд░ी рдкंрдХ्рддि рдоें ‘рдиीрдХे рджिрдиों’ рдХे рдЖрдиे рдХी рдмाрдд рд╣ै рд╡рд╣ рдкрд╣рд▓े рднी рдХुрдЫ рдЕрдиिрд╢्рдЪिрдд рдеी рдЖрдЬ рднी рд╣ै рдкрд░ рд╡рд╣ рдЕрдиिрд╢्рдЪिрддрддा рдмрд╣ुрдд рдмреЭ рдЪुрдХी рд╣ै। рд╕ाрдоाрди्рдпрддрдпा рдЗрди рдкंрдХ्рддिрдпों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЕрдзिрдХрддрд░ рд╡्рдпрдХ्рддि рдпा рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╣ोрддा рд░рд╣ा рдеा рдкрд░ рдЖрдЬ рдЗрд╕े рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд▓ाрдЧू рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЖрдЬ рдХे рд╣ाрд▓ाрдд рдоे рдЬрдм рд╕ाрд░ी рджुрдиिрдпा рдоें рд╕ंрдХ्рд░рдордг рдкैрд░ рдкрд╕ाрд░ рдЪुрдХा рд╣ै рд▓рдо्рдмे рд╕рдордп рддрдХ рдЪुрдк рд╣ोрдХрд░ рдмैрдардиे рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдХोрдИ рдЪाрд░ा рднी рдирд╣ीं рджीрдЦрддा, рд╡ैрд╕े рдЪुрдк рд╣ोрдиा рдЙрддрдиा рдЬрд░ूрд░ी рдирд╣ीं рдкрд░ рдмैрдардиे рдХी рдмाрдд рд╣ै рдХाрд░рдЧрд░। рддाрд▓ाрдмंрджी (Lockdown) рдЬिрд╕рдХा рдПрдХрдоाрдд्рд░ рд╕ंрднाрд╡िрдд рд╕рдоाрдзाрди рд╣ो рдРрд╕ा рд╢ाрдпрдж рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдорд╣ाрдоाрд░िрдпाँ рдкрд╣рд▓े рднी рдЖрдИ рд╣ैं рдФрд░ рддрдмाрд╣ी рдХे рдоंрдЬрд░ рдкрд╣рд▓े рднी рджिрдЦे рд╣ैं рдкрд░ рдЕрдм рдФрд░ рддрдм рдоें рдПрдХ  рдмреЬा рдлрд░्рдХ рд╣ो рдЪुрдХा рд╣ै, рдЖрдЬ рд╕ाрд░ा рд╕ंрд╕ाрд░ рдПрдХ рдЗрдХाрдИ рд╕ा рд╣ो рдЪुрдХा рд╣ै рдПрдХ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдЧाँрд╡ рдЬैрд╕ा, рдЗрд╕рд▓िрдпे рдЙрд╕рдХा рдЕрд╕рд░ рдЬ्рдпाрджा рд╕ाрдл рдФрд░ рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХी рдХрд╣ाрд╡рдд рд╣ै рдЬрдм рддेрдЬ рддूрдлाрди рдЖ рд░рд╣ा рд╣ो рдФрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдЬрдЧрд╣ рдЖрд╕рдкाрд╕ рди рд╣ो рддрдм рдЭुрдХрдиे рдпा рд▓ेрдЯ рдЬाрдиे рдоें рд╣ी рднрд▓ाрдИ рд╣ै। рд╢ाрдпрдж рдХрд╡ि рдХा ‘рдЪुрдк рд╣्рд╡ै рдмैрдаिрдпे’ рд╕े рдпрд╣ी рддाрдд्рдкрд░्рдп рд╣ै। рджेрдЦрддे-рджेрдЦрддे рд╕ाрд░ा рд╡िрд╢्рд╡ рдЗрд╕ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХी рдЪрдкेрдЯ рдоें рдЖ рдЬाрдпрдЧा рдЙрд╕рдХी рдХिрд╕ी рдиे рдХрд▓्рдкрдиा рднी рди рдХी рд╣ोрдЧी рдпрдж्рдпрдкि рдЪाрд▓ीрд╕ рд╕ाрд▓ рдкрд╣рд▓े рдЫрдкे рдПрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ [1] рдоें рдХрдеाрд╡рд╕्рддु рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдХी рд░рд╣ी рд╣ै। рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХрдеाрдУं рдоें рдЖрдиे рд╡ाрд▓ी рд╕्рдеिрддि рдХे рдкुрд░्рд╡ाрдиुрдоाрди рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рдкрд╣рд▓े рднी рд╣ोрддे рд░рд╣े рд╣ैं рдФрд░ рдЖрдЬ рднी рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं। рдк्рд░ौрдж्рдпोрдЧिрдХी рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╕ाрде рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рд╕ंрднाрд╡िрдд рдЦрддрд░ों рдХा рдЖрдХрд▓рди рдХिрдпा рдЬाрдиा рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै рдФрд░ рдХुрдЫ рд╣рдж рддрдХ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рднी। рдорд╕рд▓рди рдЖрдЬ рдк्рд░рджूрд╖рдг рдПрдХ рд╕рдорд╕्рдпा рдмрди рдЪुрдХा рд╣ै рдЗрд╕  рд╡िрд╖рдп рд╡рд╕्рддु рдХो рд▓ेрдХрд░ рдПрдХ рдХुрд╢рд▓ рд▓ेрдЦрдХ рдЖрдиे рд╡ाрд▓ी рд╕ंрднाрд╡िрдд рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХा рдЕрдЪ्рдЫा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै।

рдХुрдЫ рд╕рдордп рдкрд╣рд▓े рд╕рдоाрдЪाрд░ рдоें рдХुрдЫ рднाрд░рддीрдп рдЫाрдд्рд░ों рдХी рдЪрд░्рдЪा рдеी рдЬो рд╡ुрд╣ाрди рдоें рд╣ी рд░ुрдХे рд░рд╣े рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоीрдбिрдпा рд╕े рдЕрдкрдиे рдЕрдиुрднрд╡ рд╕ाрдЭा рдХिрдпे। рдХेрд░рд▓ рдХे рдПрдХ рдЫाрдд्рд░ рдиे рдмрддाрдпा рдХि рдХैрд╕े 73 рджिрдиों рддрдХ рд╡े рдЕрдкрдиे рдХрдорд░े рдоें рд╣ी рд░рд╣े। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рдЙрдирдХे рдмрдЧрд▓ рдХे рдл्рд▓ैрдЯ рдоें рдПрдХ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдеा рдЬिрдирдХे рддीрди рдмрдЪ्рдЪे рднी рдЗрддрдиे рд▓рдо्рдмे рд╕рдордп рддрдХ рдмाрд╣рд░ рдирд╣ीं рджिрдЦाрдИ рджिрдпे। рдмрдЪрдкрди рднी рд╕ंрдХ्рд░рдордг рдХी рднेंрдЯ рдЪрдв рдЧрдпा। рдоाрдирд╡ рдХे рдкूрд░े рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рд╢ाрдпрдж рдпрд╣ рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рд╣ी рд╣ुрдЖ рд╣ै рдЬрдм рд╡िрд╢्рд╡ рдПрдХрджрдо рдердо рд╕ा рдЧрдпा рд╕िрд╡ा рд╕ंрдХ्рд░рдордг рдХे рдЬो рдердордиे рдХा рдиाрдо рдирд╣ीं рд▓े рд░рд╣ा। рд╡िрд╢्рд╡рдпुрдж्рдзों рдХे рджौрд░ाрди рднी рд╡िрд╢्рд╡ рдЗрд╕ рдХрджрд░ рдердо рдирд╣ीं рдЧрдпा рдеा рдЬैрд╕ा рдЖрдЬ рджीрдЦрддा рд╣ै рдПрдХрджрдо рдиिрд╖्рдк्рд░ाрдг। рд╣ाँ рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ोрдЧा рдХि рд╣рдоाрд░ा рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓, рдирджिрдпाँ рдФрд░ рдкूрд░ी рдзрд░рддी рдЗрд╕ рдмंрджी рдХे рджौрд░ाрди рдХिрд╕ рдХрджрд░ рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рдПрд╡ं рдк्рд░рджूрд╖рдг рд░рд╣िрдд рд╣ो рдЧрдпे рдеे। рдпрд╣ рднी рдкрддा рдЪрд▓ा рдХि рд╡ाрдпुрдоंрдбрд▓ рдХे рдУрдЬोрди рдкрд░рдд рдоें рдк्рд░рджूрд╖рдг рдХी рд╡рдЬрд╣ рд╕े рдЬो рдЫिрдж्рд░ рджिрдЦрдиे рд▓рдЧा рдеा рд╡рд╣ рднी рддाрд▓ाрдмंрджी рдХे рджौрд░ाрди рджिрдЦрдиा рдмंрдж рд╣ो рдЧрдпा рдпाрдиि рдУрдЬोрди рдкрд░рдд рдоें рдкुрд░ाрдиी рд╕्рдеिрддि рд╡ाрдкрд╕ рдЖ рдЧрдИ рдеी। рдпрд╣ рднी рдХैрд╕ी рд╡िреЬрдо्рдмрдиा рд╣ै рдХि рдоाрдирд╡ рдХा рддрдеाрдХрдеिрдд рд╡िрдХाрд╕ рдк्рд░рдХृрддि рдХे рд▓िрдпे рдЗрддрдиा рд╣ाрдиिрдХрд░ рд╣ै рдФрд░ рджीрд░्рдШ рдкрд░िрд╕рд░ рдоें рдЦुрдж рдЙрд╕рдХे рдЕрдкрдиे рд▓िрдпे рднी। рдк्рд░рджूрд╖рдг рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдХे рдоूрд▓ рдоें рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд╕рдоाрдзाрди рдХी рдХрдаिрдиाрдЗрдпों рдоें рдпрд╣ рднी рдПрдХ рд╡рдЬрд╣ рд╣ै рдХि рдоाрдирд╡ рдХा рддрдеाрдХрдеिрдд рд╡िрдХाрд╕ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХी рдХीрдордд рдкрд░ рд╣ोрддा рдЖрдпा рд╣ै।

рд╡ुрд╣ाрди рдоें рд░ुрдХे рдЬिрди рдЫाрдд्рд░ों рдХी рдмाрдд рд╣ो рд░рд╣ी рдеी рд╡े рд▓ाрдХрдбाрдЙрди рдХे рдЖрд░рдо्рднिрдХ рджिрдиों рдоें рднाрд░рдд рд▓ौрдЯ рд╕рдХрддे рдеे рд╕ैрдХреЬों рдЕрди्рдп рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХी рддрд░рд╣, рдкрд░ рдпрд╣ рд╕ोрдЪрдХрд░ рдХि рд▓ौрдЯрдХрд░ рдШрд░ рдЬाрдиा рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рдЦрддрд░े рдоें рдбाрд▓ рд╕рдХрддा рд╣ै рдпрд╣ рдХрдаिрди рдФрд░ рд╕ाрд╣рд╕ी рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрдиा рдкреЬा। рдЙрди्рд╣ें рдпрд╣ рдоाрд▓ूрдо рдеा рдХि рд╕ाрд░ी рд╕рдорд╕्рдпा рдХा рдЕрдЧрд░ рдХोрдИ рд╣рд▓ рд╣ै рддो рдпрд╣ी рдХि рдХिрд╕ी рдХे рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рдоें рдирд╣ीं рдЖрдиा рдФрд░ рдЪुрдк рд╣ोрдХрд░ рдмैрдардиा, ‘рдиीрдХे рджिрдиों’ рдХे рдЗंрддрдЬाрд░ рдоें।

73 рджिрдиों рдХे рдмाрдж рдЙрдирдХे ‘рдиीрдХे рджिрди’ рдЖрддे рджिрдЦाрдИ рджिрдпे рд▓ेрдХिрди рддрдм рддрдХ рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдоें рд╕ंрдХ्рд░рдордг рдкैрд░ рдкрд╕ाрд░ рдЪुрдХा рдеा।
рдЖрдЬ рдХी рдд्рд░ाрд╕рджी рдХी рдмाрдд рдХрд░ें рддो рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рдоुрд╢्рдХिрд▓ рд╣ै рдХि рд╕рд╣ी рдоाрдорд▓े рдоें ‘рдиीрдХे’ рджिрди рдХрдм рдЖрдпेंрдЧे, рдпा рдХि рдЖрдпेंрдЧे рднी? рдпрд╣ рднी рд╕ंрднрд╡ рд╣ै рд╕्рд╡ाрдЗрди рдл्рд▓ू рдХी рддрд╣ рдпрд╣ рднी рдПрдХ рд╕ाрд▓ाрдиा рдЖрдиे рд╡ाрд▓ी рдмीрдоाрд░िрдпों рдХी рдлेрд╣рд░िрд╕्рдд рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ो рдЬाрдп। рдЬो рднी рд╣ो рдЗрд╕ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдХाрдлी рджूрд░ рддрдХ рдЕрд╕рд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд╣ै рд╡ैрд╕े рд╣ी рдЬैрд╕े рдкрд╣рд▓े рдХी рдХुрдЫ рдорд╣ाрдоाрд░िрдпों рдХे рдмाрдж рдирдЬрд░ рдЖрдпा рдеा। рдпрд╣ рдд्рд░ाрд╕рджी рдЕрдкिрддु рдХрдИ рдЖрдпाрдоों рдоें рдЕрдкрдиा рдЕрд╕рд░ рдЫोреЬ рд╕рдХрддी рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ, рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рдЕрд░्рдерд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдЬुреЬे рдоुрдж्рджे рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं।
рдЬрдм рдмाрдд рдиिрдХрд▓ рдЪुрдХी рддрдм рдЙрд╕े рджूрд░ рддрдХ рдЬाрдиा рд╣ी рд╣ोрдЧा।

рдпूрд░ोрдк рдХा рдм्рдпूрдмोрдиिрдХ рдк्рд▓ेрдЧ
рдЪрд▓े рдЪрд▓рддे рд╣ैं рд▓рдЧрднрдЧ рд╕ाрдд рд╕ौ рд╕ाрд▓ рдкрд╣рд▓े - рд╕рди 1350 рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕, рдЬрдм рдпूрд░ोрдк рдк्рд▓ेрдЧ рдХी рдЪрдкेрдЯ рдоें рдЖрдпा рдеा рдЬिрд╕े рдЖрдЬ рдм्рд▓ैрдХ рдбैрде рдпा рдм्рдпूрдмोрдиिрдХ рдк्рд▓ेрдЧ рдХрд╣рддे рд╣ैं. рдЗрд╕ рдд्рд░ाрд╕рджी рдиे рдЪाрд░-рдкाँрдЪ рд╡рд░्рд╖ рдХे рдЕंрддрд░ाрд▓ рдоें рдпूрд░ोрдк рдХी рд▓рдЧрднрдЧ рдПрдХ рддिрд╣ाрдИ рдЖрдмाрджी рдХो рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджिрдпा рдЬो рдХिрд╕ी рднी рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдПрдХ рднрдпाрд╡рд╣ рджृрд╢्рдп рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдПрдХ рддिрд╣ाрдИ рдпाрдиि рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХрд░ीрдм рдкाँрдЪ рдХрд░ोреЬ рдЖрдмाрджी рдХा рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрдиा рдоाрдоूрд▓ी рдШрдЯрдиा рдирд╣ीं рд╣ै। рдоाрдирд╡ рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдпрд╣ рдкрд╣рд▓ी рдмреЬी рдорд╣ाрдоाрд░ी рдеी рдЬिрд╕े рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рдкрди्рдиों рдоें рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рджрд░्рдЬ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХा рд╣ै рдпрдж्рдпрдкि рдЗрд╕рдХे рддाрд░ рдХрд╣ीं рдФрд░ рдЬुреЬे рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддे рд╣ैं।

рдПрдХ рдФрд░ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдЬिрд╕рдиे рдмреЬे рдкैрдоाрдиे рдкрд░ рддрдмाрд╣ी рдордЪाрдИ рдЙрд╕рдХा рднी рд╕ंрдмंрдз рдпूрд░ोрдк рд╕े рд╣ी рдеा рдЬрдмрдХि рдЗрд╕ рдмाрд░ рдиुрдХрд╕ाрди рдЬिрдирдХा рд╣ुрдЖ рд╡े рдХोрдИ рдФрд░ рдеे। рдЬрдм рдпूрд░ोрдкीрдп рджेрд╢ों рдиे рдЕрдоेрд░िрдХी рдорд╣ाрдж्рд╡ीрдк рдоें рдЕрдкрдиे рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХिрдпे рддрдм рд╡рд╣ाँ рдХे рдоूрд▓ рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рджो рддрд░рд╣ рдХी рдоाрд░ рдЭेрд▓рдиी рдкреЬी: рдкрд╣рд▓े рдмेрд░рд╣рдоी рд╕े рдЙрдирдХा рд╕ंрд╣ाрд░ рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдкुрд░ुрд╖ рдЖрдмाрджी рдХा рдПрдХ рдмреЬा рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा। рджूрд╕рд░ी рдд्рд░ाрд╕рджी рдЕрднी рдЖрдиा рдмाрдХी рдеी рдпूрд░ोрдк рдХे рд▓ोрдЧों рдХे рд╕ाрде рд╡े рдмीрдоाрд░िрдпाँ рднी рдЕрдкрдиे рдкाँрд╡ рдкрд╕ाрд░рдиे рд▓рдЧी рдЬो рдкрд╣рд▓े рдЕрдоेрд░िрдХा рдоें рд▓рдЧрднрдЧ рдЕрдЬ्рдЮाрдд рдеीं рдЬिрдирдоें рдЪेрдЪрдХ, рдЗрдирдл्рд▓ुрдРंрдЬा рдЬैрд╕ी рдмीрдоाрд░िрдпाँ рдоुрдЦ्рдп рдеीं। рдоूрд▓ рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдоें рдЗрди рдпूрд░ोрдкीрдп рдмीрдоाрд░िрдпों рд╕े рдмрдЪाрд╡ рдХी рдк्рд░рдгाрд▓ी рдирд╣ीं рдеी рдФрд░ рдирддीрдЬा рдпрд╣ рд╣ुрдЖ рдХि рдЙрдирдХी рдЖрдмाрджी рдХा рдПрдХ рдмреЬा рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдпा। рдкрд╣рд▓े рд╣рдеिрдпाрд░ों рдХी рдоाрд░ рдФрд░ рдлिрд░ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХी – рд╕рджिрдпों рддрдХ рджोрд╣рд░ी рдоाрд░ рдЭेрд▓ рд░рд╣े рдоूрд▓ рдЕрдоेрд░िрдХी рдЖрдЬ рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдк्рд░рддाреЬिрдд рдФрд░ рд╢ोрд╖िрдд рд▓ोрдЧों рдоें рд╣ैं рдЬो рдЕрдкрдиे рд╣ी рдШрд░ों рдоें рдмेрдЧाрдиों рдХी рддрд░рд╣ рдЬीрдиे рдХे рдЖрджी рд╕े рд╣ो рдЧрдпे рд╣ैं। рдЗंрд╕ाрди рдж्рд╡ाрд░ा рдЗंрд╕ाрди рдХी рдк्рд░рддाреЬрдиा рдФрд░ рд╢ोрд╖рдг рдХी рдоिрд╕ाрд▓ें рдФрд░ рднी рдмрд╣ुрдд рд╣ैं рдкрд░ рдпрд╣ рдоिрд╕ाрд▓ рднी рдЕрдкрдиे рдХिрд╕्рдо рдХी рд╣ै рдЬिрд╕े рднुрд▓ाрдпा рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддा।

рдмाрдд рдЖрдЬ рдХी рдорд╣ाрдоाрд░ी рд╕े рдЖрд░рдо्рдн рд╣ुрдИ рдеी рдФрд░ рдЪрд░्рдЪा рдоें рдХुрдЫ рдЕрди्рдп рдмреЬी рдорд╣ाрдоाрд░िрдпों рдХा рдЬिрдХ्рд░ рдиिрдХрд▓ рдЖрдпा। рдпूрд░ोрдк рдоे рдк्рд▓ेрдЧ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХे рд╡िрдиाрд╢ рдХा рдЬिрдХ्рд░ рдЕрдХ्рд╕рд░ рд╕ुрдиाрдИ рдкреЬ рдЬाрддा рд╣ै рдкрд░ рдк्рд▓ेрдЧ рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдЗрд╕ рд╕े рдкुрд░ाрдиा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рддाрд░ рдордз्рдп рдПрд╢िрдпा рд╕े рдЬाрдХрд░ рдЬुреЬрддे рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рддेрд░рд╣рд╡ीं рд╕рджी рдХा рд╕рдордп рдеा рдЬрдм рдоंрдЧोрд▓ рд╕ेрдиाрдПँ рдордз्рдп рдПрд╢िрдпा рдХे рдЪрд░्рдЪिрдд рд╕िрд▓्рдХ рд░ूрдЯ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдХрд░рддी рдеीं рд╕ाрде рд╣ी рдЗрд╕ рдоाрд░्рдЧ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХे рд▓िрдпे рднी рдХिрдпा рдЬाрддा рд░рд╣ा। рдк्рд▓ेрдЧ рдХा рд╕ंрдХ्рд░рдордг рд╕ंрднрд╡рдд: рдЗрд╕ рд░ूрдЯ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ों рдХे рд╕ाрде рд╣ुрдЖ। рджूрд╕рд░ा рдк्рд░рдоुрдЦ рдХाрд░рдг рдЬрд╣ाрдЬों рдоें рдкाрдпे рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдЪूрд╣े рднी рдоाрдиे рдЬाрддे рд╣ैं। рд╕рди 1332 рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕ рдЪीрди рдХे рд╣ुрдмे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдк्рд▓ेрдЧ рдХी рдорд╣ाрдоाрд░ी рдлैрд▓ рдЧрдИ рдЬिрд╕рдоें рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी 80 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдЖрдмाрджी рдХाрд▓ рдХрд╡рд▓िрдд рд╣ो рдЧрдИ। рдиिрд╢्рдЪрдп рд╣ी рдпрд╣ рдПрдХ рдмреЬी рдд्рд░ाрд╕рджी рдеी рд▓рдЧрднрдЧ рд╡ैрд╕ी рд╣ी рдЬैрд╕ी 1350 рдХे рдЖрд╕рдкाрд╕ рдпूрд░ोрдк рдоें рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓ी। рдЪीрди рдоें рдорд╣ाрдоाрд░िрдпों рдХा рдк्рд░рдХोрдк 1200-1350 рдХे рдХाрд▓рдЦंрдб рдоें рдЗрддрдиा рднрдпाрдирдХ рдеा рдХि рдЙрд╕рдХी рдЖрдмाрджी рдЕрдиुрдоाрдиिрдд 12 рдХрд░ोреЬ рд╕े рдШрдЯрдХрд░ 6 рдХрд░ोреЬ рд░рд╣ рдЧрдИ। рдЗрд╕рдХे рдХुрдЫ рд╕рдордп рдмाрдж рдпूрд░ोрдк рдоें рдк्рд▓ेрдЧ рдХी рд╡िрдиाрд╢-рд▓ीрд▓ा рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓ी।

рдмाрдж рдХी рд╕рджिрдпों рдоें рднी рдк्рд▓ेрдЧ рдХा рдк्рд░рдХोрдк рд╣ोрддा рд░рд╣ा। рднाрд░рдд рдоें рдЙрди्рдиीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдордз्рдп рдПрд╡ं рдЙрдд्рддрд░рд╡рд░्рддी рджрд╢рдХों рдоें рдЗрд╕ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХी рд╡िрдиाрд╢ рд▓ीрд▓ा рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓ी рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдЖрд░рдо्рдн рднी рдЪीрди рдХे рдпुрди्рдиाрди рдк्рд░ांрдд рд╕े рд╣ुрдЖ рдЬिрд╕рдиे рднाрд░рдд рд╕рд╣िрдд рдХрдИ рджेрд╢ों рдХो рдЕрдкрдиी рдЪрдкेрдЯ рдоें рд▓िрдпा। рдпрд╣ рдорд╣ाрдоाрд░ी рд▓рдЧрднрдЧ рджो рджрд╢рдХों рддрдХ рдЕрдкрдиा рдЕрд╕рд░ рджिрдЦाрддी рд░рд╣ी рдФрд░ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рд▓ाрдкрд░рд╡ाрд╣ी рдиे рдЗрд╕ рдд्рд░ाрд╕рджी рдХी рдкीреЬा рдХो рдФрд░ рдмреЭा рджिрдпा рдФрд░ рдЬрди рдЕрд╕ंрддोрд╖ рднी рдмрдврддा рд░рд╣ा। рджो рджрд╢рдХों рдХे рдЕंрддрд░ाрд▓ рдоें рд▓рдЧрднрдЧ рдбेреЭ рдХрд░ोреЬ рд▓ोрдЧ рдоाрд░े рдЧрдпे рдФрд░ рдХрдИ рдЧाँрд╡ों рдХा рддो рдиाрдоोрдиिрд╢ाँ рднी рди рд░рд╣ा।

рдЗрд╕рдХे рдХुрдЫ рд╣ी рджрд╢рдХ рдмाрдж рдкрд╣рд▓े рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рд╕े рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯे рд╕ैрдиिрдХ рд╕्рдкेрдиिрд╢ рдл्рд▓ू рдХे рд╡ाрдпрд░рд╕ рдХे рд╡ाрд╣рдХ рдмрдиे рдФрд░ рдлिрд░ рдПрдХ рдмाрд░ рддрдмाрд╣ी рдХा рдоंрдЬрд░ рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓ा। рдпрд╣ рдорд╣ाрдоाрд░ी рднी рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдЬाрдирд▓ेрд╡ा рдд्рд░ाрд╕рджिрдпों [2] рдоें рдЧिрдиी рдЬाрддी рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЕрдиुрдоाрдиिрдд 5 рдХрд░ोреЬ рд╕े рдЕрдзिрдХ рд▓ोрдЧों рдХी рдЬाрдиें рдЧрдИं рдеीं। рд╕्рдкेрдиिрд╢ рдл्рд▓ू рдХा рд╡ाрдпрд░рд╕ рдХाрдлी рдЕрд▓рдЧ рдХिрд╕्рдо рдХा рдеा рдЬिрд╕рдоें рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдЬाрдиें 20 рд╕े 40 рдХी рдЙрдо्рд░ рдХे рд▓ोрдЧों рдХी рдЧрдИ।

рдЖрдзुрдиिрдХ рдкрд░िрдж्рджрд╢्рдп: рд╡ुрд╣ाрди рдХा рджोрд╣рд░ाрддा рдЗрддिрд╣ाрд╕
рдЖрдЬ рдлिрд░ рд╡рд╣ी рд╣ुрдмे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдЪрд░्рдЪा рдоें рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдЖрдЬ рдХी рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдоाрдиी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рд╡ुрд╣ाрди рдЗрд╕ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░  рдХा рдирдЧрд░ рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рдЖрдмाрджी рд▓рдЧрднрдЧ 1.2 рдХрд░ोреЬ рд╣ै। рдпрд╣ाँ рд╕े рд╢ुрд░ू рд╣ोрдХрд░ рдкूрд░े рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рдлैрд▓ рдЪुрдХी рдЗрд╕ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдиे рд╕рднी рдЬрдЧрд╣ рдХрд╣рд░ рдвाрдпा। рд╕рдмрд╕े рдмреЬी рдд्рд░ाрд╕рджी рдЭेрд▓ рд░рд╣े рд╣ैं рдпूрд░ोрдк рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░ी рдЕрдоेрд░िрдХा। рд▓рдЧрднрдЧ 700 рд╕ाрд▓ рдмाрдж рд╡ुрд╣ाрди рдлिрд░ рдЪрд░्рдЪा рдоें рд╣ै । рдпрд╣ рднी рдоाрдиा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै рдХि рд╡ुрд╣ाрди рдоें рд╡िрд╖ाрдгुрдУं рдкрд░ рд░िрд╕рд░्рдЪ рдЪрд▓рддी рдЖ рд░рд╣ी рдеी рдФрд░ рд╕ंрднрд╡рдд: рд╡рд╣ीं рд╕े рдЗрд╕ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣ुрдИ। рдпрд╣ рднी рдоाрдиा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै рдХि рдЪीрди рдоें рдиुрдХрд╕ाрди рд╕рд░рдХाрд░ी рдЖँрдХреЬों рдоें рджिрдЦाрдИ рдЧрдИ рд╕ंрдЦ्рдпा рд╕े рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдпрд╣ी рдмाрдд рдИрд░ाрди рдХे рдмाрд░े рдоें рдХрд╣ी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै рдЬो рджрдХ्рд╖िрдг рдПрд╡ं рдордз्рдп-рдкूрд░्рд╡ рдПрд╢िрдпा рдХा рд╕рдмрд╕े рдЕрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рджेрд╢ рд╣ै। 

рджूрд░рдЧाрдоी рдк्рд░рднाрд╡
рдЪौрджрд╣рд╡ीं рд╕рджी рдоें рдпूрд░ोрдк рдоें рдлैрд▓े рдк्рд▓ेрдЧ рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рджूрд░рдЧाрдоी рдеे рдЬिрд╕рдХे рд╡िрд╕्рддृрдд рд╡рд░्рдгрди рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рдкрди्рдиों рдоें рджрд░्рдЬ рд╣ैं। рдЗрд╕ рдд्рд░ाрд╕рджी рдХे рдХाрд░рдг рдпूрд░ोрдкीрдп рдкрд░िрджृрд╢्рдп рдзीрд░े-рдзीрд░े рдХाрдлी рдмрджрд▓ рдЧрдпा। рдПрдХ рддिрд╣ाрдИ рдЖрдмाрджी рдХрдо рд╣ोрдиे рд╕े рдЦेрддों рдоें рдХाрдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдордЬрджूрд░ों рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдмрд╣ुрдд рдХрдо рд╣ो рдЧрдИ рдФрд░  рдЙрдирдХी рдоांрдЧ рдмреЭी। рджाрд╕-рджाрд╕िрдпों рдХा рдоिрд▓рдиा рдЙрддрдиा рдЖрд╕ाрди рди рд░рд╣ा рдФрд░ рджाрд╕-рдк्рд░рдеा рдХрдордЬोрд░ рд╣ोрдиे рд▓рдЧी। рдордЬрджूрд░ी рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрддी рдЧрдИ рдФрд░ рдХाрдордЧाрд░ों рдХी рд╣ाрд▓рдд рдоें рдХुрдЫ рд╕ुрдзाрд░ рд╣ोрддा рджिрдЦाрдИ рджिрдпा। рдПрдХ рд╕рджी рдХे рдЧुрдЬрд░ рдЬाрдиे рдкрд░ рдЬрдм рдЬрдирд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ुрдИ рддрдм рдордЬрджूрд░ों рдХी рд╣ाрд▓рдд рдоें рд▓рдХ्рд╖िрдд рд╕ुрдзाрд░ рднी рдХрдо рд╣ोрддा рдЧрдпा। рдПрдХ рдФрд░ рдмрджрд▓ाрд╡ рдкрд░िрд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ुрдЖ, рдордЬрджूрд░ рди рдоिрд▓ рдкाрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЙрдж्рдпрдоिрдпों рдиे рдЙрдирдХे рд╡िрдХрд▓्рдк рдЦोрдЬрдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा। рдпрд╣ рд╡рд╣ рд╕рдордп рдеा рдЬрдм рд╕рдоुрдж्рд░ी рдЕрднिрдпाрдиों рдХा рдпुрдЧ рдЖрд░рдо्рдн рд╣ुрдЖ рдФрд░ рд╕ाрде рд╣ी рдпूрд░ोрдкीрдп рджेрд╢ рдЙрдкрдиिрд╡ेрд╢ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдоें рдЬुрдЯ рдЧрдпे। рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рдЖрд░्рдеिрдХ рдк्рд░рднाрд╡ों рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЗрд╕ рдд्рд░ाрд╕рджी рдХे рдзाрд░्рдоिрдХ рд╕ंрджрд░्рдн рднी рджिрдЦाрдпी рджेрдиे рд▓рдЧे। рдЗрд╕ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдоें рдпрд╣ूрджिрдпों рдХा рдиुрдХрд╕ाрди рдХाрдлी рдХрдо рд╣ुрдЖ рдРрд╕े рдоें рдмрд╣ुрддों рдХे рдорди рдоें рдпрд╣ рдзाрд░рдгा рдЖрдиे рд▓рдЧी рдХि рдЗрд╕ рдШрдЯрдиाрдХ्рд░рдо рдХे рд▓िрдпे рд╡рд╣ рд╕рдоुрджाрдп рд╡िрд╢ेрд╖ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдпрд╣ рднी рджुрд╖्рдк्рд░рдЪाрд░ рдЬोрд░ рдкрдХреЬрдиे рд▓рдЧा рдХि рд╕ंрднрд╡рдд: рдпрд╣ूрджिрдпों рдиे рдЬрд▓рд╕्рд░ोрддों рдХो рд╡िрд╖ाрдХ्рдд рдХिрдпा рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрдирдХो  рдк्рд░рддाреЬिрдд рдХिрдпा рдЬाрдиे рд▓рдЧा। 

рдЖрдЬ рдХा рдкрд░िрджृрд╢्рдп
рдЖрдЬ рдХी рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХे рджूрд░рдЧाрдоी рдк्рд░рднाрд╡ों рдХा рд╕рд╣ी рдЖрдХрд▓рди рдХुрдЫ рд╕рдордп рдмाрдж рд╣ी рд╣ो рд╕рдХेрдЧा рдкрд░ рдЕрдиुрдоाрди рддो рд▓рдЧाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдиे рд╕ाрд░े рдоाрдирд╡ рд╕рдоाрдЬ рдХो рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХिрдпा рдФрд░ рдЙрд╕ рд╕े рд▓реЬрдиे рдоें рд╕рднी рдХो рдПрдХ рдоंрдЪ рдкрд░ рдЖрдиे рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдорд╣рд╕ूрд╕ рд╣ोрдиे рд▓рдЧी। рд╕рджिрдпों рд╕े рдмँрдЯрддे рдЖ рд░рд╣े рдЗंрд╕ाрди рдХो рд╢ाрдпрдж рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдорд╣рд╕ूрд╕ рд╣ोрдиे рд▓рдЧा рдХि рдХुрдЫ рдРрд╕ा рднी рд╣ै рдЬो рд╕ाрд░े рд╡िрднाрдЬिрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╕ूрдд्рд░ों рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рд╕рднी рдХो рдЬोреЬ рд╕рдХрдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рд░рдЦрддा рд╣ै। рдк्рд░рджूрд╖рдг рдХे рд╕्рддрд░ рдоें рд▓ाрдХрдбाрдЙрди рдХे рджौрд░ाрди рдЬो рдЧिрд░ाрд╡рдЯ рджिрдЦाрдИ рджी рд╡рд╣ рднी рдЧौрд░ рдХрд░рдиे рд▓ाрдпрдХ рдеी। рджрд╢рдХों рд╕े рд╕्рд╡рдЪ्рдЫ рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХो рддрд░рд╕ рд░рд╣े рдорд╣ाрдирдЧрд░ рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдЬрд▓ рдПрд╡ं рд╡ाрдпु рдХे рд╕्рддрд░ рдоें рдЕрдк्рд░рдд्рдпाрд╢िрдд рд╕ुрдзाрд░ рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓ा।

рджिрд▓्рд▓ी рдоें рдпрдоुрдиा рдХे рдЬрд▓ рдХी рдмाрдд рд╣ो рдпा рдпूрд░ोрдк рдХी рдирджिрдпों рдХी рдпрд╣ рддो рд╕ाрдл рд╣ो рдЧрдпा рдХि рдк्рд░рджूрд╖рдг рдХा рд╕ीрдзा рд╕ंрдмंрдз рдЖрдЬ рдХे рдоाрдирд╡ рдХी рдЬीрд╡рди рдкрдж्рдзрддि рдФрд░ рджिрдирдЪрд░्рдпा рд╕े рд╣ै। рд╕ाрд░ी рдзрд░рддी рдкрд░ рдЧंрджрдЧी рдлैрд▓ाрдиे рд╡ाрд▓ा рдЬाрдирд╡рд░ рдЕрдм рднी рдЪेрддेрдЧा рдЗрд╕рдоें рд╕ंрджेрд╣ рд╣ै। рд╕ंрднрд╡рдд: рдЗрд╕ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХा рдк्рд░рджूрд╖рдг рд╕े рд╕ीрдзा рд╕ंрдмंрдз рдирд╣ीं рд╣ै рдкрд░ рдоाрдирд╡ рдХी рдХुрджрд░рдд рд╕े рдЕрдиाрд╡рд╢्рдпрдХ рдЫेреЬрдЦाрдиी рд╕े  рд╣ै। рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдордп рдоें рд╕ंрднрд╡ рд╣ै рдРрд╕ी рдорд╣ाрдоाрд░िрдпाँ рд╕ाрдордиे рдЖрдпें рдЬो рдк्рд░рджूрд╖рдг рд╕े рд╕ीрдзा рд╕ंрдмंрдз рд░рдЦрддी рд╣ैं। рд╡ाрдпрд░рд╕ рдХी рд╣ी рддрд░рд╣ рдк्рд░рджूрд╖рдг рднी рдХिрд╕ी рд╕ीрдоा рд░ेрдЦा рдХो рдирд╣ीं рд╕्рд╡ीрдХाрд░рддा рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рднी рджूрд░рдЧाрдоी рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं। 

рдк्рд░рджूрд╖рдг рдПрд╡ं рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХे рдЗрддрд░
рдкрд╣рд▓े рдХी рдорд╣ाрдоाрд░िрдпों рдХी рддрд░рд╣ рдЗрд╕ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХी рд╡िрдиाрд╢ рд▓ीрд▓ा рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рджूрд░рдЧाрдоी рд╣ोंрдЧे рдЗрд╕рдоें рд╕ंрджेрд╣ рдирд╣ीं рдФрд░ рд╡े рдк्рд░рднाрд╡ рдХेрд╡рд▓ рднौрддिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╣ी рд╕ीрдоिрдд рд░рд╣ рдЬाрдпें рдпрд╣ рдирд╣ीं рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा। рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рдмрджрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै рдЖрдЬ рд╣ी рд╣рдоाрд░ी рдЖँрдЦों рдХे рд╕ाрдордиे рдФрд░ рдпрд╣ рдмрджрд▓ाрд╡ рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдЕрдзिрдХ рддीрд╡्рд░ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдк्рд░рднाрд╡ों рдХी рдмाрдд рд╣ोрдиा рд▓ाрдЬрдоी рд╣ै рдЬो рди рдХेрд╡рд▓ рдЬीрд╡рди рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рд╕े рдЬुреЬे рд╣ैं рдЕрдкिрддु рдЙрд╕рдХी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा рдФрд░ рд╕ाрд░्рдердХрддा рд╕े рднी рдЬुреЬ рдЬाрддे рд╣ैं। рдХुрдЫ рдЙрджाрд╣рд░рдг:

рдмंрджी рдХे рджौрд░ाрди рдХुрдЫ рдпुрд╡ा рдоुंрдмрдИ рд╕े рдкैрджрд▓ рдЪрд▓ рдЕрдкрдиे рдШрд░ рдкрд╣ुँрдЪрддे рд╣ैं рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी। рдПрдХ рдпुрд╡ा рдХे рдЕрдкрдиे рд▓ोрдЧ рдЙрд╕े рдЕंрджрд░ рдЖрдиे рдХी рдЕрдиुрдорддि рдирд╣ीं рджेрддे, рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рджрд░рд╡ाрдЬा рднी рдирд╣ीं рдЦुрд▓рддा। рдЙрд╕ рдЕрднाрдЧे рдХी 1,500 рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рдХी рдкैрджрд▓ рдпाрдд्рд░ा рдХी рдердХाрди рдкрд░ рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдХा рдЖрднाрд╕ рддрдХ рдирд╣ीं। рдмाрдд рд╕рдордЭ рддो рдЖрддी рд╣ै рдХि рдЙрд╕ рдЗंрд╕ाрди рдХो рджूрд░ी рдмрдиाрдпे рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдФрд░ рд╕рдордп рдХी рдирдЬाрдХрдд рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдиिрд░्рджेрд╢ों рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиे рдХो рдХрд╣ा рдЬाрддा рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕рдХी рднूрдЦ-рдк्рдпाрд╕ рдХा рднी рдз्рдпाрди рд░рдЦा рдЬाрддा। рд╣рдоाрд░े рджрд░рд╡ाрдЬों рд╕े рдХोрдИ рднी рднूрдЦा рдирд╣ीं рд▓ौрдЯрддा рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдЧрд░्рд╡ рд╣ुрдЖ рдХрд░рддा рдеा рд╣рдоें, рдХोрдИ рднी, рдПрдХрджрдо рдЕрдирдЬाрди рднी। рдкрд░ рдЖрдЬ рдЕрдкрдиा рдШрд░ рд╣ी рдЗрд╕ рдХрджрд░ рдмेрдЧाрдиा рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рддो рд╕рд╣рд╕ा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдирд╣ीं рд╣ोрддा।

рдПрдХ рдЫाрдд्рд░ा рдЕрдкрдиे рдШрд░ рд╡ाрдкрд╕ рдЖрддी рд╣ै рдЕрдоेрд░िрдХा рд╕े। рдЗрд╕ी рдмीрдЪ рд╕ंрдХ्рд░рдордг рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╡िрднाрдЧ рдХी рдЯीрдо рджрд╕्рддрдХ рджेрддी рд╣ै рдФрд░ рдШрд░ рдХे рдмाрд╣рд░ рдЦुрд▓े рдоें рдШрд░ рдХे рд╕рджрд╕्рдпों рдХा рд╕ैрдо्рдкрд▓ рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рдоुрд╣рд▓्рд▓े рдХे рд▓ोрдЧ рдЙрд╕ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХो рдРрд╕े рджेрдЦрддे рд╣ैं рдЬैрд╕े рд╡े рдЕрдкрд░ाрдзी рд╣ों। рдпрд╣ рддो рддрдм рд╣ुрдЖ рдЬрдмрдХि рд╡े рд╕ंрдХ्рд░рдоिрдд рдирд╣ीं рдкाрдпे рдЧрдпे। рдЬрдм рднी рд╡े рдЕрдкрдиी рдмाрд▓рдХрдиी рдоें рдЦреЬे рд╣ोрддे рддो рд▓ोрдЧ рдЕंрджрд░ рдЪрд▓े рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдХрд╣рдиे рд▓рдЧрддे।

рдХрдИ рдбाрдХ्рдЯрд░ों, рдирд░्рд╕ों рдХो рдЙрдирдХे рдордХाрди рдоाрд▓िрдХों рдиे рдордХाрди рдЦाрд▓ी рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдпे рдХрд╣ा рдЬाрдиे рд▓рдЧा। рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЗрд╕ рдкрд░ рдХाрд░्рдпрд╡ाрд╣ी рдХी рдФрд░ рдРрд╕े рдоाрд▓िрдХों рдХो рджंрдбिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдмрдиाрдпा। рдкрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рдиिрдпрдо рдмрдиा рд▓ेрдиा рдПрдХ рдмाрдд рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдЬрдоीрдиी рд╣рдХीрдХрдд рдкрд░ рдХ्рд░िрдпा‍рди्рд╡рдпрди рджूрд╕рд░ी। рджрд╣ेрдЬ рдФрд░ рдмाрд▓ рд╢्рд░рдо рдЬैрд╕े рдоाрдорд▓ों рдоें рдХाрдиूрди рд╣ैं рдкрд░ рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рджрд╣ेрдЬ рдЬрдордХрд░ рд▓िрдпा-рджिрдпा рдЬाрддा  рд╣ै рдФрд░ рдмाрд▓рд╢्рд░рдоिрдХ рд╣рд░ рдЬрдЧрд╣ рджेрдЦे рдЬा рд╕рдХрддे рд╣ैं। 

рдмंрджी рдХे рджौрд░ाрди рд▓ाрдЦों рд╢्рд░рдоिрдХों рдХो  рдкैрджрд▓ рд╣ी рд╕ैрдХреЬों рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рдЪрд▓рдХрд░ рдЖрдкрдиे рдШрд░ рдХी рдУрд░ рдиिрдХрд▓рдиा рдкреЬा рд╡рд╣ рднी рднीрд╖рдг рдЧрд░्рдоी рдХे рдЪрд▓рддे। рд╕ैрдХреЬों рд▓ोрдЧ рдердХाрди рдФрд░ рд╕реЬрдХ рд╣ाрджрд╕ों рдоें рдоाрд░े рдЧрдпे। 

рд╕рд╡ाрд▓ рдпрд╣ рдЙрдарддा рд╣ै рдХि рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдХे рдоाрдорд▓ों рдоें рд╣рдо рдЗрддрдиे рдкिрдЫреЬे рдФрд░ рдЧрдпे-рдЧुрдЬрд░े рдХ्рдпो् рд╣ैं? рдРрд╕ी рдмाрддें рдЕрдоेрд░िрдХा рдФрд░ рдЗрдЯрд▓ी рдоें рднी рдирд╣ीं рд╕ुрдиाрдИ рджी рдЬрд╣ाँ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХी рд╡िрдиाрд╢ рд▓ीрд▓ा рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рдЖрдмाрджी рд╣рдоाрд░े рдпрд╣ाँ рд╕े рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рд╣ै। рдХ्рдпा рдРрд╕े рд╕рд╡ाрд▓ों рдкрд░ рдХрднी рд╣рдо рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рднी рдХрд░ेंрдЧे?

рдЖрдд्рдо-рдоंрдерди рдХी рдЬрд░ूрд░рдд
рдпрд╣ рдмाрдд рд╣рдоाрд░े рдЕंрддрд░рддрдо рддрдХ рд╣рдоें рдЖंрджोрд▓िрдд рдХрд░ рдЬाрддी рд╣ै рдЬрдм рдЗрд╕ рдд्рд░ाрд╕рджी рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдЙрд╕ рд╣рд░ рдЗंрд╕ाрди рдХी  рдЬрдЧрд╣ рд╣рдо рдЦुрдж рдХो рдпा рдХिрд╕ी рдЦाрд╕ рдЕрдкрдиे рдХो рджेрдЦрддे рд╣ैं। рдЬैрд╕ा рдоैंрдиे рдКрдкрд░ рдЬिрдХ्рд░ рдХिрдпा рд╣ै рдЬीрд╡рди рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХा рдЕрд░्рде рд╕рдордЭрдиे рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ै। рдХ्рдпा рд╣ै рд╡рд╣ рдХ्рд╡ाрд▓िрдЯी рдпा рдЧुрдгрд╡рдд्рддा, рдЬрд░ा рд╕ोрдЪें рддो рд▓рдЧрддा рд╣ै рд╡рд╣ рди рдХेрд╡рд▓ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рд╣ुрдИ рд╣ै рдЕрдкिрддु рдЙрд╕рдХा рдЕрд╡рдоूрд▓्рдпрди рд╣ुрдЖ рд╣ै рдФрд░ рддрдм рдХрд╡ि рдИрд▓िрдпрдЯ рдХी рд╡े рдкंрдХ्рддिрдпाँ рд╣рдоाрд░े рджрд░्рдж рдХो рдХुрдЫ рдРрд╕े рдмрдпाँ рдХрд░рддी рд╣ैं:

рдХрд╣ाँ рдЦो рджिрдпा рд╣рдордиे рдЬ्рдЮाрди рдоाрдд्рд░ рд╕ूрдЪрдиा рдоें
рдХрд╣ाँ рдЦो рджिрдпा рд╡िрд╡ेрдХ рдоाрдд्рд░ рдЬ्рдЮाрди рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоें
рдХрд╣ाँ рдЦो рджिрдпा рдЬीрд╡рди рдоाрдд्рд░ рдЬिंрджा рд░рд╣рдиे рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рдоें? 

рдЙрд╕ рддрдеाрдХрдеिрдд рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХी рдЕрдиुрдкрд╕्рдеिрддि рдоें рдЬीрд╡рди рдоाрдд्рд░ рдЬिंрджा рд░рд╣рдиे рднрд░ рдХी рдХрд╡ाрдпрдж рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рдХрд╡ाрдпрдж  рдЕрдзिрдХрддрд░ рд▓ोрдЧ рдХрд░рддे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं। рдпрд╣ рдмाрдд рдЦाрд╕рдХрд░ рд╣рдо рд▓ोрдЧों рдкрд░ рдЕрдзिрдХ рд╕рдЯीрдХ рд▓рдЧрддी рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рд╣рдоाрд░े рджेрд╢ рд╡ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЬीрд╡рди рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдХो рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕ैрдж्рдзांрддिрдХ рдорд╣рдд्рд╡ рджिрдпा рдЬाрддा рд░рд╣ा рдпрдж्рдпрдкि рдЬрдоीрдиी рд╣рдХीрдХрдд рдоें рд╡рд╣ рдХाрд░рдЧрд░ рдХрдо рд╣ी рд╣ो рдкाрдпा। рдХिрддрдиे рд╣ी рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╣рдоाрд░े рд╕рдоाрдЬ рдоें рджिрдЦाрдИ рдкреЬे рдЬो рд╣рдоाрд░े рд╕ैрдж्рдзांрддिрдХ рдФрд░ рдиैрддिрдХ рдЖрдЪрд░рдг рдкрд░ рд╕рд╡ाрд▓ рдЙрдаाрддे рджीрдЦрддे рд╣ैं। рдпे рдЙрджाрд╣рд░рдг рдЕрдкрд╡ाрджрд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рдПрдХрд▓ рдШрдЯрдиाрдРं рдирд╣ीं рдеीं рдЕрдкिрддु
рд╕рдоाрдЬ рдХे рдмреЬे рд╣िрд╕्рд╕े рдХी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рддी рдоाрдиी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ैं।

рдЖрдд्рдо-рд╕рдоुрдж्рд░-рдоंрдерди
рдЕрдХ्рд╕рд░ рдпाрдж рдЖрддी рд╣ै рд╕рдоुрдж्рд░-рдоंрдерди рдХी рд░ोрдЪрдХ рдХрдеा рдЬिрд╕рдоें рдоंрдерди рдХे рдмाрдж рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рдоिрд▓ा рд╕ाрде рдоें рдЕрдоृрдд рднी рдеा рдФрд░ рд╡िрд╖ рднी। рдЕрдоृрдд рдХे рд▓िрдпे рд▓ूрдЯ рдордЪी рдкрд░ рд╡िрд╖ рд▓ेрдиे рдоें рд░ुрдЪि рдХिрд╕ी рдХो рди рдеी। рдФрд░ рдРрд╕े рдоें рднрдЧрд╡ाрди рд╢िрд╡ рдиे рдЙрд╕े рдкीрдХрд░ рдЕрдкрдиे рдХंрда рдоें рд░ोрдХ рд▓िрдпा рдФрд░ рд╡े рдиीрд▓рдХंрда рд╣ो рдЧрдпे। рдЖрдЬ рдХी рддाрд░ीрдЦ рдоें рд╡рд╣ рд╡िрд╖ рднी рд╣рдоें рд╣ी рд╕्рд╡ीрдХाрд░рдиा рд╣ोрдЧा, рдЙрд╕рдХे рд▓िрдпे рд╕्рд╡рдпं рдХो рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рдкрд░ рд╡рд╣ рд╕рдм рдЕрднी рджूрд░ рдХी рдмाрдд рд▓рдЧрддी рд╣ै рдЕрднी рддो рд╣рдо рдоंрдерди рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдк्рд░ाрдк्рдд рд╕ुрдЦ рд╕рдоेрдЯрдиे рдоें рд▓рдЧे рд╣ैं рд╕ोрдЪрддे рд╣ैं рдХि рд╡िрд╖ рд╣рдоाрд░े рднाрдЧ्рдп рдоें рдХ्рдпों? рдпрд╣ рддो рджूрд╕рд░ों рдХे рд▓िрдпे рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдпे। рд╣рдоें рдХुрджрд░рдд рдж्рд╡ाрд░ा рджी рдЧрдИ рд╣рд░ рдЪीрдЬ рдЪाрд╣िрдпे рднрд▓े рд╣ी рдХुрджрд░рдд рдХी рдЕрдкрдиी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрдп। рдЖрдзुрдиिрдХ рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рдЖрд░рдо्рднिрдХ рдЪрд░рдгों рдоें рдЗрд╕рдХी рдЖрдзाрд░рд╢िрд▓ा рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓ों рдоें рдл्рд░ांрд╕िрд╕ рдмेрдХрди рднी рдеे рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдХुрджрд░рдд рдХे рд▓िрдпे рд╕ाрдл рдХрд╣ा рдеा ‘рдЙрд╕े рдЬंрдЬीрд░ों рдоें рдмांрдзрдиा рдФрд░ рдк्рд░рддाреЬिрдд рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा рдЬрдм рддрдХ рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рд░ाрдЬ рди рдЙрдЧрд▓ рджे’; рдпрд╣ рдмाрдд рдХुрджрд░рдд рдпाрдиि рдк्рд░рдХृрддि рдХे рд▓िрдпे рдХрд╣ी рдЧрдИ рдеी। рд░ाрдЬ рдЬाрди рд▓ेрдиे рдХे рд▓िрдпे рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рдиा рд╣ी рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╣ै  рдкрд░ рдк्рд░рддाреЬिрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдмाрдд рдоें рдЕрд╣ंрдХाрд░ рдФрд░ рд╡िрдз्рд╡ंрд╕ рд╣ै рдФрд░ рдпрд╣ рдЗंрд╕ाрди рдХी рдлिрддрд░рдд рдоें рд╕ाрдл़ рдЭрд▓рдХрддा рдЖрдпा рд╣ै। ‘рдоाрддा рднूрдоि:, рдкुрдд्рд░ोрд╣ं рдкृрдеिрд╡्рдпा’ рдоें рдЬो рднाрд╡ рд╣ै рд╡рд╣ рдирд╣ीं рджीрдЦрддा рдЕрдм рд╕िрд░्рдл рджीрдЦрддा рд╣ै рдЬिंрджा рд░рд╣рдиे рдХे рд▓िрдпे рдЬрд░ूрд░ी рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдХा рд╕ंрдЪрдп। рдмाрдд рдЬिंрджा рд░рд╣рдиे рднрд░ рдХी рд╣ोрддी рддो рднी рд╢ाрдпрдж рдХुрджрд░рдд рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░्рдп рд╣ोрддी рдкрд░ рдмाрдд рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдХी рдЬрд░ूрд░рддें рдкूрд░ी рдХрд░рдиे рдХी рд╣ै рдмाрдд рдк्рд░рдХृрддि рдХो рдЕрдкрдиे рдЙрдкрднोрдЧ рдХी рдоाрдд्рд░ рдПрдХ рд╡рд╕्рддु рд╕рдордЭрдиे рдХी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╣ै рдмाрдд рдЬीрд╡рди рдХी рдк्рд░ाрдердоिрдХрддाрдУं рдоें рдЙрдкрднोрдХ्рддा-рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рд╣рд╡ा рджेрдиे рдХी рд╣ै।

рд▓ेрдХिрди рд╡рд╣ाँ рддो рд▓ूрдЯрдкाрдЯ рдордЪी рд╣ै рдзрд░рддी рдкрд░ рд╡рди рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ोрддे рдЧрдпे рдирджिрдпाँ рд╕ूрдЦрддी рдЧрдИं рдФрд░ рдЙрдирдХा рдЬрд▓ рдк्рд░рджूрд╖िрдд рд╣ोрддा рдЧрдпा। рд╣рд╡ा рдХा рдк्рд░рджूрд╖рдг рдХ्рдпा рдФрд░ рдХिрддрдиा рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдпрд╣ рд▓ाрдХрдбाрдЙрди рдХे рдХाрд▓ рдоें рдкрддा рдЪрд▓ा। рдмाрддें рдмрд╣ुрдд рд╣ैं। рдмाрддें рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рд╕рдордЭрдиे рдХी рд╣ैं рд╕рд╡ाрд▓ рдкूрдЫрдиे рдХी рд╣ै рдЦुрдж рд╕े। рдоंрдерди рдлिрд░ рд╣ोрдиा рд╣ै рдмाрд░-рдмाрд░ рд╣ोрдиा рд╣ै рд╕ाрдЧрд░ рдХा рд╣ी рд╣ोрдиा рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЕрдмрдХी рдмाрд░ рд╡рд╣ рд╕ाрдЧрд░ рд╣ोрдЧा рдЕрдкрдиे рд╣ी рдорди рдХा рд╕ाрдЧрд░। рд╣рдоें рдЕंрджрд░ूрдиी рдн्рд░рдордг-рдкрдеों рдкрд░ рдиिрдХрд▓рдиा рд╣ोрдЧा рдеोрд░ो рдХे рд╢рдм्рджों рдоें рдЕंрджрд░ूрдиी рдм्рд░рд╣्рдоांрдб рдХी рдпाрдд्рд░ा рдкрд░ рдЬिрд╕े рд╡े inner cosmography рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдПрдХ рдХाрдпрдиाрдд рдмाрд╣рд░ рд╣ै рддो рдПрдХ рдЕंрджрд░ рднी рд╣ै рджोрдиों рдХी рдмाрдд рд╕рдордЭрдиी рд╣ोрдЧी рджोрдиों рдХे рдмीрдЪ рд╕рдорди्рд╡рдп рдПрд╡ं рд╕ंрддुрд▓рди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рдоाрдд्рд░ рдЙрдкрднोрдХ्рддा рдзрд░рддी рдкрд░ рд╕िрд░्рдл рдмोрдЭ рд╣ै рдФрд░ рд░рд╣ेрдЧा। рдРрд╕ा рдмोрдЭ рдмреЭрддा рд╣ी рдЬाрдПрдЧा рддрдм рдЖрдзुрдиिрдХ рдорд╣ाрдоाрд░ी рдЬैрд╕े рдпा рдЙрд╕ рд╕े рднी рдЬ्рдпाрджा рдд्рд░ाрд╕рдж рд╣ाрд▓ाрдд рдкैрджा рд╣ोрддे рд░рд╣ेंрдЧे рдФрд░ рдЬрдм-рдЬрдм рдРрд╕ा рд╣ोрдЧा рд╣рдо рдпрд╣ рдкूрдЫ рдмैрдаेंрдЧे рдЙрд╕ рдирд╢ेреЬी рдХी рддрд░рд╣ рдЬो рдЧрдЯрд░ рдоे рдкреЬा рдЖँрдЦ рдЦोрд▓рддा рд╣ै рдУрд░ рд╕ोрдЪрддा рд╣ै ‘рдоैं рдпрд╣ाँ рдХैрд╕े рдЖ рдЧрдпा?’ рд▓ेрдХिрди рдЕрдЧрд▓े рджिрди рд╡рд╣ рдлिрд░ рдЙрд╕ी рддрд░рд╣ рдирд╢ा рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдЧрдЯрд░ рдоें рдкреЬा рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЙрд╕े рдЖрджрдд рд╕ी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдирд╢े рдХी рдЬिрд╕े рдЫोреЬрдиा рдЖрд╕ाрди рдирд╣ीं। рдЙрд╕рдХे рд▓िрдпे рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ोрдЧी, рдкрд░ рд╡рд╣ рддो рджूрд░ рдХी рдмाрдд рд╣ै। рдпрд╣ рд╣рдоाрд░ी рд╡िреЬрдо्рдмрдиा рд╣ै рдХि рдЗрддрдиी рдмрд░рдмाрджी рдХे рдмाрдж рднी рд╣рдо рдЕंрджрд░ рдЭाँрдХрдиे рдХा рд╕ाрд░्рдердХ рдк्рд░рдпाрд╕ рддрдХ рд╢ुрд░ू рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддे।

рдмाрдд рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХрд╡ि рд░рд╣ीрдо рдХे рджोрд╣े рд╕े рд╣ुрдИ рдеी рдЙрд╕рдХा рд╕рдоाрдкрди рднी рдЙрд╕ी рд╕े рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рд╕рдм рдоिрд▓ाрдХрд░ рд╣ाрд▓ाрдд рдоें рд╕ुрдзाрд░ рддो рд╣ोрдЧा рдкрд░ рдПрдХрджрдо рдкुрд░ाрдиे рдЕрдЪ्рдЫे рджिрди рдпा рдиीрдХे рджिрди рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯेंрдЧे рдпрд╣ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рдирд╣ीं рдХрд╣ рд╕рдХрддे। рдкрд░ рд╡рд░्рддрдоाрди рдд्рд░ाрд╕рджी рд╕े рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡ рдХो рдкूрд░ी рд╡िрдирдо्рд░рддा рдХे рд╕ाрде рдпрд╣ рд╕्рд╡ीрдХाрд░рдиा рд╣ोрдЧा рдХि рдЬिрди рд╡िрд╢्рд╡-рдк्рд░рдХ्рд░िрдпाрдУं рдиे рдЬैрд╡िрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рддрд╣рдд рдЙрд╕рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдХिрдпा рд╣ै рд╡े рдЙрди्рд╣ीं рдк्рд░рдХ्рд░िрдпाрдУं рд╕े рдЙрд╕рдХा рд╡िрдиाрд╢ рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдХ्рд╖рдо рд╣ैं। рдмрд╕ рдЗрддрдиा рдз्рдпाрди рддो рд░рдЦрдиा рд╣ी рд╣ोрдЧा рдХि рдоाрдирд╡ рд╕्рд╡рдпं рдЙрд╕ рд╡िрдиाрд╢ рдХा рдоाрдз्рдпрдо рди рдмрдиे।

рд╕ंрджрд░्рдн
[1] Dean Koontz, The Eyes of Darkness, Pocket Books, USA, 1981.  
[2] Gina Kolata, Flu, the Story of the Great Influenza Pandemic of 1918,
     Ferrar, Straus and Giroux, USA, 2011. 

рдЖрдУ рд╣िंрджी рд╕ीрдЦें - рднाрдЧ 12

рдбॉ. рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣

рд╕рд╣ाрдпрдХ рдЖрдЪाрд░्рдп (рд╣िंрджी)
рд▓ा. рдм. рд╢ा. рд░ाрдЬрдХीрдп рд╕्рдиाрддрдХोрдд्рддрд░ рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдХोрдЯрдкूрддрд▓ी (рдЬрдпрдкुрд░) 303108, рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди, рднाрд░рдд
рдЪрд▓рднाрд╖: +91 979 996 4305; рдИрдоेрд▓: drsatyavirsingh@gmail.com

рдЕрдиेрдХ рд╢рдм्рджों рдпा рд╡ाрдХ्рдп рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╕ाрд░्рдердХ рд╢рдм्рдж

рд╡рдХ्рддा рдЕрдкрдиी рднाрд╡ाрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рднाрд╖ा рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓ेрддा рд╣ै। рд╣рдоें рдЕрдкрдиी рдмाрдд рдХा рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╢рдм्рдж, рдЕрдиेрдХ рд╢рдм्рджों рддрдеा рд╡ाрдХ्рдп рдХा рд╕рд╣ाрд░ा рд▓ेрдиा рдкреЬрддा рд╣ै।  рдХрднी-рдХрднी рдПрдХ рд╣ी рднाрд╡ рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдиेрдХ рд╢рдм्рджों рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рддा рд╣ै, рддो рдЙрд╕ी рднाрд╡ाрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рджूрд╕рд░ा рд╡्рдпрдХ्рддि рдПрдХ рд╣ी рд╢рдм्рдж рдоें рд╕ंрдкूрд░्рдг рдЕрдиुрднूрддि рдХो рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рджेрддा рд╣ै। рдЕрддः рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै рдХि рд╣рдо рдЬो рдмाрдд рдХрд╣рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╡ाрдХ्рдп рдХा рднी рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं рддрдеा рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдХा рднी।  рдЕрдиेрдХ рд╢рдм्рджों рдХो рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдоें рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдЗрд╕ рдкрдж्рдзрддि рдХो рд╡्рдпाрдХрд░рдг рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдоें 'рдЕрдиेрдХ рд╢рдм्рджों рдпा рд╡ाрдХ्рдп рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╕ाрд░्рдердХ рд╢рдм्рдж' рдиाрдо рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।

рдЕрдиेрдХ рд╢рдм्рджों, рд╡ाрдХ्рдпांрд╢, рд╡ाрдХ्рдп рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдирдпी рдкрдж्рдзрддि рдирд╣ीं рд╣ै। рдк्рд░ाрдЪीрдирдХाрд▓ рдоें рд╕рдоाрд╕ рдпा рд╕ूрдд्рд░ рд╢ैрд▓ी рдХे рд░ूрдк рдоें рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ोрддा рдеा, рдЬिрд╕े рдЕрдм рд╣рдо рдЕрдиेрдХ рд╢рдм्рджों рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдиाрдо рджेрддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рдкрдж्рдзрддि (рд╢ैрд▓ी) рдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдиे рдмрд╣ुрдд рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рд╣ै। рдЬिрд╕рдоें рдЧाрдЧрд░ рдоें рд╕ाрдЧрд░ рднрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рд╣ोрддी рд╣ै। рд▓ंрдмे- рд▓ंрдмे рд╡ाрдХ्рдпों рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдЬिрд╕рдоें рд╕рдорд╕्рдд рд╢рдм्рджों рдХा рднाрд╡ рдиिрд╣िрдд рд╣ो, рддो рдЗрд╕рд╕े рдмेрд╣рддрд░ рд╢ैрд▓ी рдХрджाрдЪिрдд рджूрд╕рд░ी рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХे рд╢рдм्рджों рдХो рдиिрдо्рдирд▓िрдЦिрдд рддाрд▓िрдХा рдоें рджिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЖрдЗрдП рдЗрд╕ рддाрд▓िрдХा рдоें рдЗрди рд╢рдм्рджों рдХो рджेрдЦें рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд▓ेрдЦрди рддрдеा рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХौрд╢рд▓ рдХो рдордЬрдмूрдд рдмрдиाрдПँ-

(рдЕ рд╕े рдФ рд╕рднी рд╕्рд╡рд░)
● рдЬिрд╕рдХा рдХोрдИ рд╢рдд्рд░ु рди рдЬрди्рдоा/рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ुрдЖ рд╣ो- рдЕрдЬाрддрд╢рдд्рд░ु
● рдЬिрд╕рдХे рдЖрдиे рдХी рддिрдеि рдЬ्рдЮाрдд рди рд╣ो- рдЕрддिрдеि
● рдЬिрд╕рдХा рдЬрди्рдо рдкрд╣рд▓े рд╣ुрдЖ рд╣ै- рдЕрдЧ्рд░рдЬ
● рдЕрдкрдиी рдмाрдд рдкрд░ рд╕े рдоुрдХрд░े рдирд╣ीं- рдЕрдЯрд▓
● рдЗंрдж्рд░िрдпों рдХी рдкрд╣ुँрдЪ рд╕े рджूрд░- рдЕрддींрдж्рд░िрдп
● рдордз्рдпрдоा рдФрд░ рдХрдиिрд╖्рдаा рдХे рдордз्рдп рдХी рдЙँрдЧрд▓ी- рдЕрдиाрдоिрдХा
● рдиिрдо्рди рд╡рд░्рдЧ рдоें рдЬрди्рдоा рд╣ुрдЖ- рдЕंрдд्рдпрдЬ
● рдоुрдЦ्рдп рдХрдеा рдХे рдордз्рдп рд▓рдШु рдХрдеा- рдЕंрддः рдХрдеा
● рдкрд░ंрдкрд░ा рд╕े рдЪрд▓ рд░рд╣ी рдХрдеा- рдЕрдиुрд╢्рд░ुрддि
● рдЕрд╡िрд╡ाрд╣िрдд рд╕्рдд्рд░ी- рдЕрдиूреЭा
● рдЬिрд╕рдХा рдЬ्рдЮाрди рдиेрдд्рд░ों рддрдеा рдЗंрдж्рд░िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рди рд╣ो- рдЕрдЧोрдЪрд░
● рд╡рд╣, рдЬो рдХрднी рдмूреЭा рди рд╣ो- рдЕрдЬрд░
● рдЬिрд╕े рдЬाрдиा рди рдЬा рд╕рдХे- рдЕрдЬ्рдЮेрдп
● рдПрдХ рджूрд╕рд░े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ों рдХे рдордз्рдп- рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп
● рдЬिрд╕рдХा рдХोрдИ рд╕्рд╡ाрдоी рди рд╣ो- рдЕрдиाрде
● рдЬिрд╕рдХे рд╢рд░ीрд░ рдХी рдХेрд╡рд▓ рд╣рдб्рдбिрдпाँ рд╢ेрд╖ рд░рд╣ рдЧрдИ рд╣ैं- рдЕрд╕्рдеिрд╢ेрд╖
● рдПрдХ рджूрд╕рд░े рдкрд░ рдкрд░рд╕्рдкрд░ рдЖрд╢्рд░िрдд- рдЕрди्рдпोрди्рдпाрд╢्рд░िрдд
● рдХिрд╕ी рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рдмрд▓ рдЗрдЪ्рдЫा- рдЕрднीрдк्рд╕ा
● рджूрд╕рд░े рджेрд╢ рд╕े рд╕ाрдоाрди рдХ्рд░рдп рдХрд░ рдоँрдЧрд╡ाрдиा- рдЖрдпाрдд
● рд╡िрдЪाрд░ों рдХे рдРрд╕ा рдк्рд░рд╡ेрдЧ рдЬिрд╕рдоें рдиिрд░्рдгрдп рди рдиिрдХाрд▓ рд╕рдХे- рдКрд╣ाрдкोрд╣
● рдкрджाрд░्рде рдХा рд╕рдмрд╕े рд▓рдШु рдЗंрдж्рд░िрдп рдЧ्рд░ाрд╣्рдп рднाрдЧ рдпा рдоाрдд्рд░ा- рдЕрдгु
● рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╡рд░्рд╖ा/рд╡ृрд╖्рдЯि рд╣ोрдиा- рдЕрддिрд╡ृрд╖्рдЯि
● рд╡рд╣, рдЬो рдЗंрдж्рд░िрдпों рдХी рдкрд╣ुँрдЪ рд╕े рдмाрд╣рд░ рд╣ै- рдЕрддींрдж्рд░िрдп
● рдХिрд╕ी рдмाрдд рдпा рдХрдерди рдХा рдмреЭा рдЪреЭाрдХрд░ рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рдиा- рдЕрддिрд╢рдпोрдХ्рддि/ рдЕрдд्рдпुрдХ्рддि
● рдЬिрд╕рдХो рди рдЬीрддा рдЬा рд╕рдХे- рдЕрдЬेрдп
● рдзрд░рддी рдФрд░ рдЖрдХाрд╢ рдХे рдмीрдЪ рдХी рдЬрдЧрд╣- рдЕंрддрд░ीрдХ्рд╖
● рд╡िрдзाрди рдоंрдбрд▓ рдж्рд╡ाрд░ा рдкाрд░िрдд рдпा рд╕्рд╡ीрдХृрдд рдиिрдпрдо- рдЕрдзिрдиिрдпрдо
● рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЕрдерд╡ा рд╕рд░рдХाрд░ी рдЧрдЬрдЯ рдоें рдЫрдкी рд╕ूрдЪрдиा- рдЕрдзिрд╕ूрдЪрдиा
● рдЬिрд╕ рд╕्рдд्рд░ी рдХे рдкрддि рдиे рджूрд╕рд░ा рд╡िрд╡ाрд╣ рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣ै- рдЕрдз्рдпूреЭा
● рдЬिрд╕рдоें рджूрд╕рд░ों рдХे рджोрд╖ рдвूंрдврдиे рдХी рдЖрджрдд рди рд╣ो- рдЕрдирд╕ूрдпा
● рджुрдкрд╣рд░ рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдХा рд╕рдордп- рдЕрдкрд░ाрд╣्рди
● рдХाрдиूрди рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдХाрд░्рдп- рдЕрд╡ैрдз
● рдмिрдиा рдмुрд▓ाрдПँ рдЖрдпा рд╣ै- рдЕрдиाрд╣ूрдд
● рдЬो рд╕рдмрдХे рдорди рдХी рдмाрдд рдЬाрдирддा рд╣ै- рдЕंрддрд░्рдпाрдоी
● рдиीрдЪे рдХी рддрд░рдл рд▓े рдЬाрдиा- рдЕрдкрдХрд░्рд╖
● рдЬो рдХुрдЫ рдирд╣ीं рдЬाрдирддा- рдЕрдЬ्рдЮ
● рд╡्рдпрд░्рде рдоें рдзрди рдЦрд░्рдЪ рдХрд░рдиा- рдЕрдкрд╡्рдпрдп
● рдЬो рдХрднी рдкूрд░्рд╡ рдоें рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ- рдЕрднूрддрдкूрд░्рд╡
● рдмрд╣ुрдд рдХрдо рдЬाрдирдиे рд╡ाрд▓ा- рдЕрд▓्рдкрдЬ्рдЮ
● рдмिрдиा рдЪाрд╣े рдоिрд▓ рдЬाрдиा- рдЕрдпाрдЪिрдд
● рдоृрдд्рдпु рдХे рд╕рдоीрдк рд╣ोрдиा- рдЖрд╕рди्рдирдоृрдд्рдпु
● рдмाрд░िрд╢ рди рд╣ोрдиा- рдЕрдиाрд╡ृрд╖्рдЯि
● рд╡िрдд्рддीрдп рдХाрд░्рдпों рдХी рдЬाँрдЪ рдХрд░рдиे рд▓ाрд▓ा- рдЕंрдХेрдХ्рд╖рдХ
● рдЬिрд╕ рдкрдд्рд░ рдоें рдХिрд╕ी рдХो рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╕ौंрдкрдиा- рдЕрдзिрдкрдд्рд░
● рдШрд░ рдХे рджрд░рд╡ाрдЬे рддрдеा рдЖँрдЧрди рдоें рд░ंрдЧोрд▓ी рдмрдиाрдиे рдХी рдХрд▓ा- рдЕрд▓्рдкрдиा
● рдлेंрдХрдХрд░ рдЪрд▓ाрдпे рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рд╣рдеिрдпाрд░- рдЕрд╕्рдд्рд░
● рд╡рд╣ рд╕्рдд्рд░ी рдЬो рдХрднी рд╕ूрд░्рдп рдХे рднी рджрд░्рд╢рди рдирд╣ीं рдХрд░ рдкाрддी- рдЕрд╕ूрд░्рдпрдкрд╢्рдпा
● рдЬो рд╢ीрдШ्рд░ рдк्рд░рд╕рди्рди рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं- рдЖрд╢ुрддोрд╖
● рдЕрддिрдеि рдХा рд╕рдд्рдХाрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рдЖрддिрдеेрдп/рдоेрдЬрдмाрди
● рдЧुрд░ु рдХे рдирдЬрджीрдХ, рд╕рдоीрдк рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ा рд╢िрд╖्рдп- рдЕंрддेрд╡ाрд╕ी
● рдЬिрд╕ рд╕्рдд्рд░ी рдХा рдкрддि рдкрд░рджेрд╢ рд╕े рд╡ाрдкрд╕ рдЖрдпा рд╣ै- рдЖрдЧрддрдкрддिрдХा
● рдЬिрд╕ рд╕्рдд्рд░ी рдХा рдкрддि рдкрд░рджेрд╢ рд╕े рдЖрдиे рд╡ाрд▓ा рд╣ै- рдЖрдЧрдоिрд╖्рдпрддрдкрддिрдХा
● рдЬो рддрдд्рдХाрд▓ рдХрд╡िрддा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдХрд╡ि- рдЖрд╢ुрдХрд╡ि
● рдкैрд░ों рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдорд╕्рддрдХ рддрдХ- рдЖрдкाрджрдорд╕्рддрдХ
● рд╡рд╣ рд╢िрд╢ु рдЬो рдЬрди्рдо рд▓ेрддे рд╣ी рдоृрдд्рдпु рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдпा- рдЖрджंрдбрдкाрдд
● рдЬो рдЕрдкрдиे рдЖрдЪрд░рдг рд╕े рдкрд╡िрдд्рд░ рд╣ै- рдЖрдЪाрд░рдкूрдд
● рджेрд╢ рдХे рд╡े рдоूрд▓ рд░рд╣рд╡ाрд╕ी рдЬो рдмрд╣ुрдд рдкрд╣рд▓े рд╕े рдиिрд╡ाрд╕ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं- рдЖрджिрд╡ाрд╕ी
● рд╕ंрдХेрдд рд▓िрдкि (рд╢ीрдШ्рд░ рд▓िрдкि) рдХो рдЬाрдирдХрд░ рд▓िрдЦрдиे рд╡ाрд▓ा- рдЖрд╢ुрд▓िрдкिрдХ
● рдоाँ-рдмाрдк рдж्рд╡ाрд░ा рдд्рдпाрдЧा рд╡ рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рдж्рд╡ाрд░ा рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рдкुрдд्рд░- рдЕрдкрд╡िрдж्рдз рдкुрдд्рд░
● рдЬिрд╕ рд╕्рдд्рд░ी рдХे рдкрддि рдФрд░ рдкुрдд्рд░ рджोрдиों рди рд╣ो- рдЕрд╡ीрд░ा
● рд░ाрдЬा рдХे рдорд╣рд▓ों рдХा рдЖंрддрд░िрдХ рднाрдЧ- рдЕंрддрдкुрд░
● рдЕंрдбे рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा- рдЕंрдбрдЬ
● рдЬिрд╕рдХी рдмाँрд╣ें рдШुрдЯрдиे рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрддी рд╣ै- рдЖрдЬाрдиुрдмाрд╣ु
● рдкрд░्рд╡рдд рдХा рдКрдкрд░ी рднाрдЧ- рдЕрдзिрдд्рдпрдХा
● рдкрд░्рд╡рдд рдХे рдиीрдЪे рд╕рдорддрд▓ рднूрдоि- рдЙрдкрдд्рдпрдХा
● рдордХाрди рдХा рдЙрдд्рддрд░-рдкूрд░्рд╡ рджिрд╢ा/рднाрдЧ- рдИрд╢ाрди
● рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рд╕рдд्рддा рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рдЖрд╕्рддिрдХ
● рдЬिрд╕рдХा рдорди рдХिрд╕ी рдЕрднिрд╖्рдЯ рдХाрдо рд╕े рд╣рдЯрдХрд░ рдЕрди्рдп рдХाрд░्рдп рдоें рд▓рдЧ рдЬाрдП- рдЕрди्рдпрдордирд╕्рдХ
● рд╡ेрддрди рдХे рдмिрдиा рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиा- рдЕрд╡ैрддрдиिрдХ
● рдЙрд░/рдЫाрддी рдХे рдмрд▓ рд░ेंрдЧрдХрд░ рдЪрд▓рдиे рд╡ाрд▓ा- рдЙрд░рдЧ (рд╕ाँрдк)
● рднोрдЬрди рдХрд░рдиे рдмाрдж рдеाрд▓ рдоें рд╢ेрд╖/рдмрдЪा рднोрдЬрди- рдЙрдЪ्рдЫिрд╖्рдЯ
● рдЙрдкрдЬाрдК рднूрдоि- рдЙрд░्рд╡рд░ा
● рдмंрдЬрд░ рдпा рдЕрдиुрдкрдЬाрдК рднूрдоि- рдКрд╕рд░
● рдКрд╕рд░ рднूрдоि рдХो рдЙрд░्рд╡рд░ рдмрдиाрдиे рд╡ाрд▓े рдкрджाрд░्рде- рдЙрд░्рд╡рд░рдХ (рдЦाрдж)
● рд╕ूрд░्рдпोрджрдп рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХा рд╕рдордп--рдЙрд╖ाрдХाрд▓ (рдм्рд░рд╣्рдордоुрд╣ूрд░्рдд)
● рдЗрд╕ рд▓ोрдХ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд- рдЗрд╣рд▓ौрдХिрдХ, рдРрд╣िрдХ
● рдЬो рдЦाрдиे рдпोрдЧ्рдп рди рд╣ो- рдЕрдЦाрдж्рдп
● рдк्рд░ेрдоी-рдк्рд░ेрдоिрдХा рдХी рдЫुрдкрдХрд░ рдоिрд▓рди рдХ्рд░िрдпा- рдЕрднिрд╕ाрд░
● рд╡рд╣ рд╕्рдд्рд░ी рдЬो рдЫुрдкрдХрд░ рдк्рд░ेрдоी рд╕े рдоिрд▓рддी рд╣ै- рдЕрднिрд╕ाрд░िрдХा
● рд╡рд╣ рдкुрд░ुрд╖ рдЬो рд░ंрдЧрдоंрдЪ рдкрд░ рдЕрднिрдирдп рдХрд░рддा рд╣ै- рдЕрднिрдиेрддा
● рд╡рд╣ рд╕्рдд्рд░ी рдЬो рд░ंрдЧрдоंрдЪ рдкрд░ рдЕрднिрдирдп рдХрд░рддी рд╣ै- рдЕрднिрдиेрдд्рд░ी
● рдЖँрдЦों рдХी рджृрд╢्рдп рд╕ीрдоा рд╕े рджूрд░ рд╣ोрдиा- рдкрд░ोрдХ्рд╖/рдЕрдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖
● рдЖрджि рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЕंрдд рддрдХ рдХी рд╕्рдеिрддि- рдЖрдж्рдпोрдкांрдд
● рд╡िрд╡ाрд╣िрдд рдкрдд्рдиी рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рдкुрдд्рд░- рдФрд░рд╕
● рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╕рднी рджेрд╢ों рдХी рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдЦेрд▓ рдк्рд░рддिрдпोрдЧिрддा- рдУрд▓рдо्рдкिрдХ
● рд╡िрд╢ेрд╖ рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд▓ोрдЧों рдХे рдмीрдЪ рджिрдпा рдЧрдпा рднाрд╖рдг- рдЕрднिрднाрд╖рдг
● рд╡िрд╢ेрд╖ рдХाрд░्рдп рдХे рд▓िрдП рджी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рд╕рд░рдХाрд░ी рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕рд╣ाрдпрддा- рдЕрдиुрджाрди
● рдЖрдд्рдоा рдФрд░ рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдХे рдмीрдЪ рдЕрднेрдж рд╕ंрдмंрдз- рдЕрдж्рд╡ैрддрд╡ाрдж
● рдЬिрд╕ рдкрдж्рдп рдХे рдЕंрдд рдоें рддुрдХ рди рдоिрд▓рддी рд╣ै- рдЕрддुрдХांрдд
● рдЬो рдЖрдХ्рд░рдордг рд╕े рд░рд╣िрдд рд╣ै- рдЕрдиाрдХ्рд░ांрдд
● рдзрд░рддी рдХो рдлोреЬрдХрд░ рдЬрди्рдоा рд╣ुрдЖ- рдЙрдж्рднिрдЬ
● рдЖрдХाрд╢ рднेрджी рд╕्рд╡рд░- рдЕрдн्рд░рднेрджी
● рдЬो рдкрд░िрдгрдп рд╕ूрдд्рд░ рдоें рдмँрдзा рд╣ुрдЖ рдирд╣ीं рд╣ै- рдЕрдкрд░िрдгीрдд
● рд╕्рд╡рдпं рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрдд्рд╕ाрд╣ рдФрд░ рдкрд░िрд╢्рд░рдордкूрд░्рд╡рдХ рдХिрдпा рдЧрдпा рдХाрд░्рдп- рдЕрдз्рдпрд╡рд╕ाрдпी
● рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХे рдЖрдХрд░्рд╖рдХ- рдЖрд╕рдХ्рддि
● рдЬिрд╕ рд╡рд╕्рдд्рд░ рдХो рдкрд╣рдиा рди рдЧрдпा рд╣ो- рдЕрдк्рд░рд╣рдд
● рджेрдЦрд░ेрдЦ рд░рд╣िрдд рдЬाрдирд╡рд░- рдЕрдиेрд░

(рдХ рд╡рд░्рдЧ)
● рдХिрд╕ी рдХाрдо рдХो рдХिрдпा рдЬाрдП рдпा рдирд╣ीं рдпрд╣ рдиिрд░्рдгрдп рди рдХрд░ рд╕рдХрдиे рд╡ाрд▓ा- рдХिंрдХрд░्рддрд╡्рдпрд╡िрдоूреЭ
● рдХिрдП рдЧрдП рдЙрдкрдХाрд░ рдХो рдирд╣ीं рдоाрдирдиे рд╡ाрд▓ा- рдХृрддрдШ्рди
● рдХिрд╕ी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдП рдЧрдП рдЙрдкрдХाрд░ рдХो рдоाрдирдиे рд╡ाрд▓ा- рдХृрддрдЬ्рдЮ
● рдХृрд╖्рдг рдкрдХ्рд╖ (рдЕँрдзेрд░ी рд░ाрдд) рдоें рдЕрднिрд╕ाрд░ (рдЫुрдкрдХрд░ рдоिрд▓рдиा) рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╕्рдд्рд░ी- рдХृрд╖्рдгाрднिрд╕ाрд░िрдХा
● рдЬिрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдмाрд╣рд░ी рджुрдиिрдпा рдХा рдЬ्рдЮाрди рди рд╣ो- рдХूрдкрдоंрдбूрдХ
● рдЬिрд╕рдХा рдЬीрд╡рди рд╕рджैрд╡ рдХрд╖्рдЯों рд╕े рднрд░ा рд╣ुрдЖ рд░рд╣ा рд╣ै- рдХंрдЯрдХाрдХीрд░्рдг
● рдЬिрд╕рдХा рдЬрди्рдо рдЙрдЪ्рдЪ рдХुрд▓ рд╣ुрдЖ рд╣ै- рдХुрд▓ीрди
● рд╕рдЬाрддीрдп рдкुрдд्рд░ рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓ेрдиा- рдХृрдд्рд░िрдо рдкुрдд्рд░
● рдХрди्рдпा рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рдкुрдд्рд░ - рдХाрдиीрди
● рдЦрд░ीрджा рдЧрдпा рдкुрдд्рд░- рдХ्рд░ीрддрдХ
● рд╢рд░ाрдм рдмрдиाрдиे рд╡ाрд▓ा- рдХрд▓рд╡ाрд░
● рдХाрди рдХे рдиीрдЪे рд▓рдЯрдХрддा рд╣ुрдЖ рдХोрдорд▓ рднाрдЧ- рдХрд░्рдгрдкाрд▓ी
● рд╕ुंрджрд░ рд▓ंрдмे рдХेрд╢ों рд╡ाрд▓ी рд╕्рдд्рд░ी- рдХेрд╢िрдиी
● рд╡рд╣ рд╕्рдд्рд░ी рдЬिрд╕рдХा рдкрддि рд░ाрдд्рд░िрдХाрд▓ рдоें рдкрд░ рд╕्рдд्рд░ी рдЧрдорди рдХрд░рдХे рдШрд░ рдЖрддा рд╣ै- рдЦंрдбिрддा
● рдЬिрд╕ рдЧ्рд░рд╣рдг рдоें рд╕ूрд░्рдп рдпा рдЪंрдж्рд░рдоा рдХा рджिрдЦाрдИ рди рджेрдиा- рдЦрдЧ्рд░ाрд╕
● рд╕ंрдз्рдпा рдФрд░ рд░ाрдд्рд░ि рдХे рдордз्рдп рдХा рд╕рдордп- рдЧोрдзूрд▓ि рд╡ेрд▓ा
● рдЧुрдк्рдд рд░рдЦрдиे рдпोрдЧ्рдп- рдЧोрдкрдиीрдп
● рдЕрдЬ्рдЮाрдд рдкुрд░ुрд╖ рдХी рдзाрддु рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рдкुрдд्рд░- рдЧूреЭрдЬ рдкुрдд्рд░
● рдЕрд░ुрдг рдХрдорд▓ (рд▓ाрд▓ рдХрдорд▓)- рдХोрдХрдирдж
● рд╡्рдпрднिрдЪाрд░िрдгी, рджुрд╢्рдЪाрд░िрдгी рд╕्рдд्рд░ी- рдХुрд▓рдЯा/ рд╕्рд╡ैрд░िрдгी
● рдЧुрдк्рдд рд░ूрдк рдоें рд░рд╣рдХрд░ рд╕ूрдЪрдиा рджेрдиे рд╡ाрд▓ा- рдЧुрдк्рддрдЪрд░
● рдШाрд╕ рдХाрдЯрдХрд░ рдиिрд░्рд╡ाрд╣ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рдШрд╕िрдпाрд░ा
● рдЧंрдЬे рд╕िрд░ рд╡ाрд▓ा- рдЦрд▓рд╡ाрдЯ
● рд╣ाрдеी рдЬैрд╕ी рдЪिрд▓ рд╡ाрд▓ी рд╕्рдд्рд░ी- рдЧрдЬрдЧाрдоिрдиी

(рдЪ рд╡рд░्рдЧ)
● рд▓ंрдмी рдЕрд╡рдзि рддрдХ рдЬीрдиे рд╡ाрд▓ा- рдЪिрд░ंрдЬीрд╡ी
● рдмрд░рд╕ाрдд рдЛрддु рдХे рдЪाрд░ рдоाрд╣- рдЪौрдоाрд╕ा, рдЪрддुрд░्рдоाрд╕
● рдЬिрд╕рдХी рд╢िрдЦा рдоें рдЪंрдж्рд░рдоा рд╡िрд░ाрдЬिрдд рд╣ै- рдЪंрдж्рд░рдЪूреЬ
● рдЧрдж्рдп-рдкрдж्рдп рдоिрд╢्рд░िрдд рд░рдЪрдиा- рдЪंрдкू
● рдЬो рдЖँрдЦों рд╕े рд╕ुрдирддा рд╣ै- рдЪрдХ्рд╖ुрд╢्рд░ुрд╡ा
● рдХрд░्рдо рдХрд░рдиे рдХी рддीрд╡्рд░ рдЗрдЪ्рдЫा/рдХाрдордиा- рдЪिрдХ्рдХीрд░्рд╖ा
● рдЬिрд╕ рдкрд░ рдЪिрд╣्рди рдпा рд╕ंрдХेрдд рдмрдиा рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ो- рдЪिрд╣्рдиिрдд
● рд╕ंрдкूрд░्рдг рднू-рднाрдЧ рдХा рдирд░ेрд╢/ рд░ाрдЬा- рдЪрдХ्рд░рд╡рд░्рддी
● рдЪिрдд्рд╕्рд╡рд░ूрдк рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ рдХी рдоाрдпा/ рдЖрдд्рдоा рдпा рдм्рд░рд╣्рдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें рд░рдордг- рдЪिрдж्рд╡िрд▓ाрд╕
● рд▓ंрдмी рдЕрд╡рдзि/ рд╕рдордп рддрдХ рдХाрдпрдо рд░рд╣рдиा- рдЪिрд░рд╕्рдеाрдпी
● рдХрд▓ा рдиिрдкुрдг рдФрд░ рдмрдиाрд╡ рд╕िंрдЧाрд░ рдХी рд╢ौрдХीрди рд╕्рдд्рд░ी- рдЪिрдд्рд░िрдгी
● рддेрд▓ рдХा рдоैрд▓, рд╕рд▓ाрд░ рдоिрдЯ्рдЯी- рдЪीрдХрдЯ
● рдЪुंрдЧрд▓ рднрд░ рдЪीрдЬ, рдЕрдиाрдЬ рдЖрджि рдмेрдЪрдиे рд╡ाрд▓े рд╕े рд▓िрдпा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рдорд╣рд╕ूрд▓- рдЪुंрдЧी
● рдЪुрдиाрдИ рдХा рдХाрдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд░ाрдЬрдоिрд╕्рдд्рд░ी- рдЪेрдЬाрд░ा
● рдмेрд╡рдЬрд╣ рджोрд╖ рдвूंрдврдиे рдХा рдХाрд░्рдп- рдЫिрдж्рд░ाрди्рд╡ेрд╖рдг
● рдЬो рдЬрд▓ рдФрд░ рдерд▓ рджोрдиों рдЬрдЧрд╣ рд░рд╣рддा рд╣ै- рдЬрд▓рднूрдоिрдпा
● рдЙрджрд░ (рдкेрдЯ) рдХे рдЕंрджрд░ рдЕрди्рди рдкрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрдд्рдкрди्рди рдЕрдЧ्рдиि- рдЬрдард░ाрдирд▓/ рдЬрдард░ाрдЧ्рдиि
● рдЬीрд╡рди рдЬीрдиे рдХी рддीрд╡्рд░ рдЗрдЪ्рдЫा- рдЬिрдЬीрд╡िрд╖ा
● рд╡рд╣ рдк्рд░ाрдгी рдЬो рдЭिрд▓्рд▓ी рдоें рд▓िрдкрдЯा рд╣ुрдЖ рдкैрджा рд╣ो- рдЬрд░ाрдпुрдЬ
● рдЬिрд╕рдиे рдЗंрдж्рд░िрдпों рдХो рдЬीрдд рд▓िрдпा рд╣ै- рдЬिрддेंрдж्рд░िрдп
● рдк्рд░рдХाрд╢ рдХे рд▓िрдП рджीрд╡ाрд░ рдоें рдмрдиी рдЦिреЬрдХिрдпाँ- рдЭрд░ोрдЦा (рдЧрд╡ाрдХ्рд╖)
● рд▓ंрдмे-рд▓ंрдмे рдмिрдЦрд░े рдмाрд▓ों рд╡ाрд▓ा- рдЭрдмрд░ा
● рд▓ोрдЧों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ुрдиी рдЧрдИ рдмाрдд- рдЬрдирд╢्рд░ुрддि
● рдЬाрдирдиे рдХी рдХाрдордиा/рдЗрдЪ्рдЫा- рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ा
● рдЬेрда рдХा рдкुрдд्рд░- рдЬेрдаोрдд
● рдирдХрд▓ी (рдЫрдж्рдо) рд╡ेрд╢ рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ा рд╡्рдпрдХ्рддि- рдЫрдж्рдорд╡ेрд╖ी
● рдмौрдж्рдз рднिрдХ्рд╖ुрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рдзाрд░рдг рд╡рд╕्рдд्рд░- рдЪीрд╡рд░

(рдЯ рд╡рд░्рдЧ)
● рд╕िрдХ्рдХे/рдоुрдж्рд░ा рдмрдиाрдиे рдХा рдХाрд░рдЦाрдиा- рдЯрдХрд╕ाрд▓
● рдЪाрд░ों рддрд░рдл рдЬрд▓ рд╕े рдШिрд░ा рд╣ुрдЖ рднाрдЧ- рдж्рд╡ीрдк (рдЯाрдкू)
● рдпुрд╡рд░ाрдЬ рдЬो рд░ाрдЬा рдХे рдмाрдж рддिрд▓рдХ рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ी рд╣ो- рдЯिрдХैрдд
● рд╕्рд╡ाрдоी рдХो рдк्рд░िрдп рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓ी рдмाрдд- рдардХुрд░рд╕ुрд╣ाрддी
● рдзाрддु рдХे рдмрд░्рддрди рдмрдиाрдиे рд╡ाрд▓ा- рдардаेрд░ा
● рджिрди-рд░ाрдд рдЦреЬे рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рд╕ाрдзु- рдаाреЭेрд╢्рд╡рд░ी
● рдмिрдиा рдбाрд▓-рдкाрдд рдХा рд╕ूрдЦा рдкेреЬ- рдаुंрда
● рд╕рднी рд░ाрдЧों рд╕े рдоिрд╢्рд░िрдд рдордзुрд░ рдЫोрдЯा рд░ाрдЧ- рдаुрдорд░ी
● рдбाрдХ рд╡िрддрд░िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рдбाрдХिрдпा
● рдмрд╣ाрдпी рд╣ुрдИ рдоिрдЯ्рдЯी рдЬो рдирджिрдпों рдХे рдоुрд╣ाрдиे рдкрд░ рдмрдиी рддिрдХोрдиी рднूрдоि рдЬो рдзाрд░ाрдУं рд╕े рдШिрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै- рдбेрд▓्рдЯा
● рдЬрдо्рдоू рдЖрджि рдбोрдЧрд░ा рдЕंрдЪрд▓ рдХी рднाрд╖ा- рдбोрдЧрд░ी
● рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рд╡िрд╡ाрд╣ рдХे рд╕рдордп рдмैрдаाрдХрд░ рд▓े рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рд╢िрд╡िрдХा- рдбोрд▓ी

(рдд рд╡рд░्рдЧ)
●рдХिрд╕ी рднी рдкрдХ्рд╖ рдХा рд╕рдорд░्рдерди рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा/ рд╕рднी рдкрдХ्рд╖ों рдХो рд╕рдоाрди рднाрд╡ рд╕े рджेрдЦрдиे рд╡ाрд▓ा- рддрдЯрд╕्рде/ рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖
● рдЛрдг рдХे рд░ूрдк рдоें рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕рд╣ाрдпрддा рдХрд░рдиा- рддрдХाрдмी
● рддрд▓्рд▓ीрди рд╣ोрдХрд░ рдХाрдо рдХрд░рдиा- рджрдд्рддрдЪिрдд्рдд
● рдкрддि-рдкрдд्рдиी рдХा рдЬोреЬा- рджрдо्рдкрддी
● рдЬंрдЧрд▓ рдоें рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓ी рдЕрдЧ्рдиि- рджाрд╡ाрдЧ्рдиि/рджाрд╡ाрдирд▓
● рдЬिрд╕рдХा рдЬрди्рдо рджो рдмाрд░ рд╣ोрддा рд╣ै- рдж्рд╡िрдЬ рдм्рд░ाрд╣्рдордг, рдкрдХ्рд╖ी, рдиाрдЦूрди рдФрд░ рджाँрдд рдХो рдж्рд╡िрдЬ рдХрд╣рддे рд╣ैं)
● рдЬो рд╕्рдд्рд░ी рджिрд╡рд╕рдХाрд▓ рдоें рдк्рд░ेрдоी рд╕े рдЕрднिрд╕ाрд░ рдХрд░рддी рд╣ै- рджिрд╡рд╕ाрднिрд╕ाрд░िрдХा
● рд╢ाрджी рдХे рдмाрдж рд╡рдзू рдХा рд╕рд╕ुрд░ाрд▓ рдоें рджूрд╕рд░ी рдмाрд░ рдЬाрдиा- рдж्рд╡िрд░ाрдЧрдорди
● рдРрд╕ा рд░ोрдЧ рдЬिрд╕рдоें рдХिрд╕ी рдХो рджिрди рдоें рджिрдЦाрдИ рди рджेрддा рд╣ै- рджिрдиौंрдзी
● рджрд╢рд░рде рдХा рдкुрдд्рд░- рджाрд╢рд░рдеि
● рдЧोрдж рд▓िрдпा рд╣ुрдЖ рдкुрдд्рд░- рджрдд्рддрдХ рдкुрдд्рд░
● рдЬिрд╕рдХा рджрдорди рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ैं- рджрд▓िрдд
● рдЧрд▓рдд рдиिрдпрдд рд╕े рдХिрд╕ी рдХी рдкीрда рдкीрдЫे рдЙрд╕рдХे рд╢рдд्рд░ु рдЖрдкрд╕ рдоें рдоिрд▓рдХрд░ рд╕ाрдЬिрд╢ рдпा рдоंрдд्рд░рдгा рдХрд░рддे рд╣ैं- рджुрд░рднिрд╕ंрдзि
● рд╡рд╣ рдиाрдпрдХ рдЬो рдмрд▓рд╡ाрди, рджрдпाрд▓ु рддрдеा рд╢ूрд░рд╡ीрд░ рдпोрдж्рдзा рд╣ै- рдзीрд░ोрджाрдд्рдд
● рджुрд╖्рдЯ, рдХрдкрдЯी, рджुрд░ाрдЪाрд░ी, рдЕрдзрд░्рдоी, рдЙрдж्рджंрдб рддрдеा рдЦрд▓рдиाрдпрдХी рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рдзीрд░ोрдж्рдзрдд
● рдРрд╕ा рдиाрдпрдХ, рдЬो рдХрд▓ा рдк्рд░ेрдоी рддрдеा рд╕рджैрд╡ рдк्рд░рд╕рди्рди рд░рд╣рддा рд╣ै- рдзीрд░рд▓рд▓िрдд
● рдХोрдИ рд╡рд╕्рддु рдЬो рджूрд╕рд░े рдХे рдкाрд╕ рд░рдЦी рд╣ैं- рдзрд░ोрд╣рд░
● рдПрдХ рдРрд╕ी рдЬाрддि рдЬो рдордЫрд▓ी рдмेрдЪрдХрд░ рдЖрдЬीрд╡िрдХा рдЕрд░्рдЬрди рдХрд░рддे рд╣ैं- рдзीрд╡рд░/ рдордЫुрдЖрд░ा
● рд╡рд╣ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЬिрд╕рдХो рдЕрдХ्рд╖рд░ рдЬ्рдЮाрди рднी рдирд╣ीं рд╣ै- рдиिрд░рдХ्рд╖рд░/рдЕрдирдкреЭ
● рдЬो рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рд╕рдд्рддा рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рди рдХрд░рддा рд╣ै- рдиाрд╕्рддिрдХ
● рдирд╡ рдЙрджिрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा- рдирд╡ोрджिрдд
● рдЬिрд╕рдХा рдЬрди्рдо рдЕрднी-рдЕрднी рд╣ुрдЖ рд╣ै- рдирд╡рдЬाрдд/ рд╕рдж्рдпः рдк्рд░рд╕ूрдд
● рдЖрд╕рдоाрди рдоें рд╡िрдЪрд░рдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े- рдирднрдЪрд░/рдЦрдЧ
● рдЬिрд╕ рджрдо्рдкрддी рдХे рдХोрдИ рд╕ंрддाрди рди рд╣ो- рдиिःрд╕ंрддाрди
● рд░ाрдд्рд░ी рдоें рд╡िрдЪрд░рдг рдХрд░рдиेрд╡ाрд▓ा- рдиिрд╢ाрдЪрд░
● рдХрднी рдирд╖्рдЯ рди рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा- рдирд╢्рд╡рд░
● рддैрд░рдХрд░ рдкाрд░ рдХрд░рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा-рддिрддीрд░्рд╖ा
● рдЬिрд╕ рд╕्рдд्рд░ी рдХे рдкुрдд्рд░ рдкैрджा рди рд╣ोрддा рд╣ै- рдиिрдкूрддी
● рдоांрд╕-рдордЫрд▓ी рд╕े рд░рд╣िрдд рднोрдЬрди- рдиिрд░ाрдоिрд╖
● рдордз्рдпрд░ाрдд्рд░ि рдХा рд╕рдордп- рдиिрд╢ीрде
● рд╡рд╣ рд░ाрдЬрдХीрдп рдзрди рдЬो рдХिрд╕ाрдиों рдХो рд╕рд╣ाрдпрддा рд╣ेрддु рджिрдпा рдЬाрдП- рддрдХाрдмी
● рдЬ्рдЮाрдирдоाрд░्рдЧ рдХा рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХा рдоाрд░्рдЧ рджрд░्рд╢рдХ- рддीрд░्рдеंрдХрд░
● рд╕ंрдХीрд░्рдг рд╡िрдЪाрд░ рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓ा- рджрдХिрдпाрдиूрд╕
● рдЬिрд╕ рдоाрд░्рдЧ рдоें рдЖрд╡ाрдЧрдорди рдХрдаिрди рд╣ोрддा рд╣ै- рджुрд░्рдЧрдо
● рдкुрдд्рд░ी рдХा рдкुрдд्рд░- рджौрд╣िрдд्рд░
● рдкुрдд्рд░ी рдХी рдкुрдд्рд░ी- рджोрд╣िрдд्рд░ी
● рджूрд░ рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рдмाрдд рд╕ोрдЪ рд▓ेрдиे рд╡ाрд▓ा- рджूрд░рджрд░्рд╢ी
● рдЕрдкрдиे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЕрдЯрд▓ рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ा- рдз्рд░ुрд╡
● рд╢िрд╡ рдХी рддांрдбрд╡ рдиृрдд्рдп рдоुрдж्рд░ा- рдирдЯрд░ाрдЬ
● рд╡рд╕्рддुрдУं рдХो рджूрд╕рд░े рджेрд╢ рдХो рд╡िрдХ्рд░рдп рд╣ेрддु рднेрдЬрдиा- рдиिрд░्рдпाрдд
● рд░ंрдЧрдоंрдЪ рдХे рдкрд░्рджे рдХे рдкीрдЫे рдХा рднाрдЧ- рдиेрдкрде्рдп

(рдк рд╡рд░्рдЧ)
● рдЬो рдкृрде्рд╡ी рд╕े рд╕ंрдмंрдз рд░рдЦрддा рд╣ै- рдкाрд░्рдеिрд╡
● рдХिрд╕ी рдмाрдд рдХो рдмाрд░-рдмाрд░ рджुрд╣рд░ाрдиा- рдкिрд╖्рдЯрдкेрд╖рдг
● рдХिрд╕ी рдХрдерди рдХा рдмाрд░-рдмाрд░ рдХрд╣ा рдЬाрдП- рдкुрдирд░ुрдХ्рддि
● рдЬो рдЖँрдЦों рдХे рд╕ाрдордиे рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ै- рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖
● рдЬो рдЖँрдЦों рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рджूрд░ рд╣ै- рдкрд░ोрдХ्рд╖/ рдЕрдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖
● рдЬिрд╕ рд╕्рдд्рд░ी рдХा рдЙрд╕рдХे рдкрддि рдиे рдкрд░िрдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै- рдкрд░िрдд्рдпрдХ्рддा
● рдХिрд╕ी рдмाрдд рдХे рдк्рд░рдд्рдпुрддрд░ рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╢ीрдШ्рд░ рд╕рдоाрдзाрди рдЦोрдЬ рдмुрдж्рдзि- рдк्рд░рдд्рдпुрдд्рдкрди्рдирдорддि
● рдЬिрд╕ рд╕्рдд्рд░ी рдХा рдкрддि рд╡िрджेрд╢ рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рд╣ै- рдк्рд░рд╡рдд्рд╕्рдпрдкрддिрдХा
● рдЬीрд╡рди/рдк्рд░ाрдг рджेрдиे рд╡ाрд▓ी рджрд╡ा/рдУрд╖рдзि- рдк्рд░ाрдгрдж
● рдЕрдкрдиा рджेрд╢ рдЫोреЬрдХрд░ рд╡िрджेрд╢ рдоें рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े- рдк्рд░рд╡ाрд╕ी
● рд╡िрдзрд╡ा рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рдкुрдд्рд░- рдкौрдирднрд░्рд╡ рдкुрдд्рд░
● рд╡рд╣ рд╕्рдд्рд░ी рдЬिрд╕рдХे рдкрддि рдФрд░ рдкुрдд्рд░ рджोрдиों рд╣ैं- рдкुрд░ंрдз्рд░ि
● рд╕्рд╡ेрдд рдХрдорд▓- рдкुрдг्рдбрд░ीрдХ
● рдХिрд╕ी рдХे рдЙрдкрдХाрд░ рдХे рдк्рд░рддि рдХिрдпा рдЧрдпा рдЙрдкрдХाрд░- рдк्рд░рдд्рдпुрдкрдХाрд░
● рдЫрдд рдХे рдиिрдЪрд▓े рддрд▓ рдкрд░ рд╕ुंрджрд░ рдЖрдХृрд╖्рдЯ рд╢ीрд╢ों рд╕े рдиिрд░्рдоिрдд рдЭूрдорд░, рдЬिрд╕рдоें рд░ोрд╢рдиी рднी рд╣ो- рдлाрдиूрд╕
● рджूрд╕рд░ों рдоें рджोрд╖ рдвूंреЭрдиे рд╡ाрд▓ा- рдкрд░рдЫिрдж्рд░ाрди्рд╡ेрд╖ी
● рдЬिрд╕рдХी рдЗрдЪ्рдЫाрдПं рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдИ рд╣ैं- рдмीрддрдХाрдо
● рдкाрдиी рдоें рд▓рдЧрдиे рд╡ाрд▓ी рдЖрдЧ-рдмреЬрд╡ाрдирд▓/рдмреЬрд╡ाрдЧ्рдиि
● рдХाрд╡्рдп рдоें рдмाрд░рд╣рдорд╣ीрдиों рдХी рдк्рд░рдХृрддि рд╡рд░्рдгрди- рдмाрд░рд╣рдоाрд╕ा
● рдмुрдж्рдз рдХा рдЕрд╡рддाрд░- рдмोрдзिрд╕рдд्рд╡
● рдЕрдиेрдХ рд░ूрдк рдзाрд░рдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рдмрд╣ुрд░ूрдкिрдпा
● рд╡рд╣ рд╕्рдд्рд░ी рдЬिрд╕рдХे рд╕ंрддाрди рдЙрдд्рдкрди्рди рди рд╣ोрддी рд╣ै- рдмाँрдЭ/ рд╡ंрдз्рдпा
● рд▓рдШु рдХрдж рдХा рдЖрджрдоी- рдмौрдиा/ рд╡ाрдорди
● рд╡рд╣ рдЬो рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рдЬाрдирддा рд╣ै- рдмрд╣ुрдЬ्рдЮ
● рдЬिрд╕рдиे рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рд╕ुрди рд░рдЦा рд╣ै- рдмрд╣ुрд╢्рд░ुрдд
● рднिрдд्рддि (рджीрд╡ाрд░) рдкрд░ рдмрдиे рдмрдиे рд╣ुрдП рдЪिрдд्рд░- рднिрдд्рддिрдЪिрдд्рд░
● рдЬो рднूрдоि (рдкृрде्рд╡ी) рдХे рдЕंрджрд░ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рд░рдЦрддा рд╣ै- рднूрдЧрд░्рднрд╡ेрдд्рддा
● рдЬिрд╕рдХा рдЖрд╣ाрд░ рдордЫрд▓ी рд╣ै- рдордд्рд╕्рдпाрд╣ाрд░ी
● рдорд░рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा/рдХाрдордиा- рдоुрдоुрд░्рд╖ा
● рдоोрдХ्рд╖ рдХी рдЗрдЪ्рдЫा/рдХाрдордиा рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓ा- рдоुрдоुрдХ्рд╖ु
● рджрд╣ी, рдШी, рдЪीрдиी, рдЬрд▓ рдФрд░ рд╢рд╣рдж рдоिрд╢्рд░िрдд рдкंрдЪाрдоृрдд- рдордзुрдкрд░्рдХ
● рдмाрдд рдХा рдорд░्рдо/ рд░рд╣рд╕्рдп рдЬाрдирдиे рд╡ाрд▓ा- рдорд░्рдордЬ्рдЮ
● рдЬिрд╕рдиे рдоृрдд्рдпु рдкрд░ рд╡िрдЬрдп рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд▓ рд▓ी рд╣ै- рдоृрдд्рдпुंрдЬрдп
● рдордж्рдпрдкाрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рдордж्рдпрдк
● рдЕрд░्рдж्рдз рд╡िрдХрд╕िрдд рдкुрд╖्рдк- рдоुрдХुрд▓
● рд░ाрдЬा рдХे рдЕрднिрд╖ेрдХ рдк्рд░ाрдк्рдд рд░ाрдиी- рдорд╣िрд╖ी
● рдХрдорд▓рдиाрд▓- рдоृрдгाрд▓
● рд╡рд╣ рдХрди्рдпा рдЬो рдкрддि рдХे рдЪрдпрди рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рд░рдЦрддी рд╣ै- рдкрддिрдо्рд╡рд░ा
● рджूрдз рд╣ी рдХेрдЖрд╣ाрд░ рдлрд░ рдЬिрд╡िрдд рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ा- рдкрдпोрд╣ाрд░ी
● рдоाрд╣ рдХे рдкंрдж्рд░рд╣ рджिрди рдХा рд╕рдордп- рдкाрдХ्рд╖िрдХ
● рд╣рд╕्рддрд▓िрдЦिрдд рдкुрд╕्рддрдХ- рдкांрдбुрд▓िрдкि
● рдЕрди्рдп рдкुрд░ुрд╖ рд╕े рдк्рд░ेрдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╕्рдд्рд░ी- рдкрд░рдХीрдпा
● рд╢ाрд░ीрд░ीрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╣ृрд╖्рдЯрдкुрд╖्рдЯ- рдкेрд╢рд▓
● рдШрд░ рдЫोреЬрдХрд░ рдЪрддुрд░्рде рдЖрд╢्рд░рдо рдоें рдк्рд░рд╡िрд╖्рдЯ рд╕ंрди्рдпाрд╕ी- рдкрд░िрд╡्рд░ाрдЬрдХ
● рдЪाрд░ों рдУрд░ рдШूрдордХрд░ рднिрдХ्рд╖ा рдоाँрдЧрддे рд╣ुрдП рдЬीрд╡рди рдиिрд░्рд╡ाрд╣ рдХा рд╡्рд░рдд- рдкрд░िрд╡्рд░рдЬ्рдпा
● рдкाрдк рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рд╕्рд╡рдпं рджु:рдЦ рдкाрдиा- рдк्рд░ाрдпрд╢्рдЪिрдд
● рд╕ंрдз्рдпा рдФрд░ рд░ाрдд рдХे рдордз्рдп рдХा рд╕рдордп- рдк्рд░рджोрд╖
● рдЬिрд╕ рд╕्рдд्рд░ी рд╕े рдЕрднी рдкुрдд्рд░ рдЬрди्рдоा рд╣ै- рдк्рд░рд╕ूрддा
● рдЕрдиेрдХ рд╡िрд╖рдпों рдХा рдЬाрдирдХाрд░- рдмрд╣ुрдЬ्рдЮ
● рд░ाрдд्рд░ि рдХा рднोрдЬрди- рдм्рдпाрд▓ू
● рдкрде рдоें рдХिрдпा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рднोрдЬрди- рдкाрдеेрдп
● рдУрд╖рдзिрдпों рдХा рдЬाрдирдХाрд░- рднेрд╖рдЬ
● рд╡рд╣ рд░ाрдЧ рдЬो рдк्рд░ाрддः рдХाрд▓ рдЧाрдпा рдЬाрддा рд╣ै- рднैрд░рд╡ी
● рд╕ुрдЦ-рджुрдЦ рдоें рдПрдХ рд╕рдоाрди рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ा- рдордирд╕्рд╡ी
● рдпрдЬ्рдЮों рдХा рд░рдХ्рд╖рдХ- рдордЦрдд्рд░ाрддा
● рдоाрддा рдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рдоाрддृрд╣ंрддा
● рдПрдХ рд╡िрдзрд╡ा рд╕्рдд्рд░ी рдЬिрд╕рдХा рдкुрдиः рд╡िрд╡ाрд╣ рд╣ुрдЖ рд╣ै- рдкूрдирд░्рднू
● рдРрд╕ा рдХाрд╡्рдп рдпा рдиाрдЯрдХ рдЬिрд╕рдоें рдХिрд╕ी рдХी рд╣ँрд╕ी, рдордЬाрдХ рдХी рдЬाрдП- рдк्рд░рд╣рд╕рди
● рдЬिрд╕े рджिрдЦाрдИ рди рджेрддा рд╣ै- рдк्рд░рдЬ्рдЮाрдЪрдХ्рд╖ु
● рдпुрдж्рдз рдоें рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рд╡ीрд░ों рдХा рдк्рд░рдЪрд▓рди рдЧीрдд- рдк्рд░рдпाрдгрдЧीрдд
● рд╡рд╕्рддु рднेрдЬрдиे рд╡ाрд▓ा- рдк्рд░ेрд╖рдХ
● рднेрдЬी рдЧрдИ рд╡рд╕्рддु рдХो рдкाрдиे рд╡ाрд▓ा- рдк्рд░ेрд╖िрддि

(рдп, рд░, рд▓, рд╡)
● рдиिрд░ंрддрд░ рдн्рд░рдордг рдпा рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рдпाрдпाрд╡рд░
● рдЬो рдпुрдж्рдз рдоें рд╕्рдеिрд░ рд░рд╣рддा рд╣ै- рдпुрдзिрд╖्рдаिрд░
● рдпुрдж्рдз рдХрд░рдиे рдХी рддीрд╡्рд░ рдЗрдЪ्рдЫा рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓ा- рдпुрдпुрдд्рд╕ा
● рд░ंрдЧрдоंрдЪ рдХा рдкрд░्рджा- рдпрд╡рдиिрдХा
● рдпрдЬ्рдЮ рдоें рд░ोрдкा рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा рд╕्рддрдо्рдн- рдпूрдк
● рдХाрд╡्рдп рдХрдеा рдоें рдкाрдардХों рдХा рдордиोрд░ंрдЬрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдкाрдд्рд░- рд╡िрджूрд╖рдХ
● рд░ाрдд्рд░ीрдХाрд▓ рдоें рдХुрдЫ рджिрдЦाрдИ рди рджेрдиे рд╡ाрд▓ा рд░ोрдЧ - рд░рддौंрдзी
● рд╕ंрдкрдд्рддि рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬрдоा рдкूँрдЬी- рд░िрдХ्рде
● рддाрд░ों рднрд░ी рд░ाрдд- рд╡िрднाрд╡рд░ी
● рдоाрддा рдкिрддा рдХा рд╕ंрддाрди рдХे рдк्рд░рддि рдк्рд░ेрдо- рд╡ाрдд्рд╕рд▓्рдп
● рдЗрд╕ рд▓ोрдХ рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд- рд▓ौрдХिрдХ/ рдЗрд╣ рд▓ौрдХिрдХ
● рдпрдЬ्рдЮों рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рдпрдЬрдоाрди
● рдмрдЪрдкрди рдФрд░ рдпौрд╡рди рдХे рдмीрдЪ рдХा рд╕рдордп- рд╡рдпःрд╕ंрдзि
● рд╡рд╕ुрджेрд╡ рдХा рдкुрдд्рд░- рд╡ाрд╕ुрджेрд╡
● рд╡рд╣ рд╕्рдд्рд░ी рдЬिрд╕рдХा рдкрддि рдЬीрд╡िрдд рдирд╣ीं рд╣ै- рд╡िрдзрд╡ा
● рдЬिрд╕ рдкुрд░ुрд╖ рдХी рдкрдд्рдиी рдЬीрд╡िрдд рдирд╣ीं рд╣ै- рд╡िрдзुрд░
● рдзрд░्рдо рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рдЖрдЪрд░рдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рд╡िрдзрд░्рдоी
● рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рдмрд╣рд░ा- рд╡рдЬ्рд░рдмрдзिрд░
● рдЬिрд╕ рдкुрд░ुрд╖ рдХी рдкрдд्рдиी рд╕ाрде рдоें рдирд╣ीं рд╣ै- рд╡िрдкрдд्рдиीрдХ
● рд╡्рдпाрдХрд░рдг рд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХा рдЬ्рдЮाрддा- рд╡ैрдпाрдХрд░рдг
● рдЬिрд╕рдХे рд╢рд░ीрд░ рдХा рдХोрдИ рдЕंрдЧ рд╡िрдХृрдд рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै- рд╡िрдХрд▓ांрдЧ/ рджिрд╡्рдпांрдЧ
● рдЬिрд╕рдХा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै- рд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп
● рд╡िрдж्рдпुрдд рдХे рд╕рдоाрди рдЧрддिрдоाрди рд╡ेрдЧ рд╡ाрд▓ा- рд╡िрдж्рдпुрдд्рд╡ेрдЧ
● рдЬीрд╡рдирдкрд░्рдпंрдд- рдпाрд╡рдЬ्рдЬीрд╡рди
● рдЗंрдж्рд░िрдпों рдХो рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд░рдЦрдиा- рдпрдо
● рднाрд╖рдг рдХрд▓ा рдоें рдЪрддुрд░- рд╡ाрдЧ्рдоी
● рдХрди्рдпा рдХे рд╡िрд╡ाрд╣ рдХрд░рдиे рдХा рд╡рдЪрди рджेрдиा- рд╡ाрдЧ्рджाрди
● рдХрди्рдпा рдХे рд╡िрд╡ाрд╣ рдХрд░рдиे рдХा рд╡рдЪрди рджेрдиे рд╡ाрд▓ा- рд╡ाрдЧ्рджрдд्рддा
● рд╡ीрдгा рд╣ै рд╣ाрде рдоें рдЬिрд╕рдХे- рд╡ीрдгाрдкाрдгि/рд╕рд░рд╕्рд╡рддी
● рдЬिрд╕े рдЙрд╕рдХे рдоूрд▓ рд╕्рдеाрди рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै- рд╡िрд╕्рдеाрдкिрдд
● рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХे рдмрд╣ाрдиे рдиिंрджा рдХрд░рдиा- рд╡्рдпाрдЬ рд╕्рддुрддि
● рджो рджिрд╢ाрдУं рдХे рдмीрдЪ рдХी рджिрд╢ा- рд╡िрджिрд╢ा
● рдоाрд▓िрдХ рд░рд╣िрдд рдк्рд░ाрдгी рдпा рдкрджाрд░्рде- рд▓ाрд╡ाрд░िрд╕
● рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рдоोрд╣िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी- рд╡िрд╢्рд╡ рдоोрд╣िрдиी

(рд╢, рд╖, рд╕, рд╣)
● рд╢рдд्рд░ु рдХा рдиाрд╢ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рд╢рдд्рд░ुрдШ्рди
● рд╕рджा рд╕े рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ा- рд╢ाрд╢्рд╡рдд
● рд╢िрд╡ рдХा рдЙрдкाрд╕рдХ- рд╢ैрд╡
● рд╢ाрдХ рд╕рдм्рдЬी рддрдеा рдЕрди्рди рдХा рдЖрд╣ाрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рд╢ाрдХाрд╣ाрд░ी
● рдХुрдЫ рд╢рд░्рддों рдХे рд╕ाрде рдХाрдо рдХрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рд╕рдордЭौрддा- рд╕ंрд╡िрджा
● рдЬिрд╕ рд╕्рдд्рд░ी рдХा рдкрддि рдЬीрд╡िрдд рд╣ै- рд╕рдзрд╡ा
● рдПрдХ рд╣ी рдЬाрддि рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд- рд╕рдЬाрддीрдп
● рд╕рднी рдХो рдЬीрддрдиे рд╡ाрд▓ा- рд╕рд░्рд╡рдЬीрдд
● рдЬрд╣ाँ рдоुрдл्рдд рдоें рдЦाрдиा рдЦिрд▓ाрдпा рдЬाрддा рд╣ै- рд╕рджाрд╡рд░्рдд
● рдЬिрд╕рдХी рдЧрд░्рджрди рд╕ुंрджрд░ рд╣ै- рд╕ुрдЧ्рд░ीрд╡
● рд╕्рдд्рд░िрдпों рдЬैрд╕ा рд╕्рд╡рднाрд╡ рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓ा рдпा рдЬो рд╕рджैрд╡ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рд╡рд╢ рдоें рд░рд╣рддा рд╣ै- рд╕्рдд्рд░ैрдг
● рдЬिрд╕рдХा рдЬрди्рдо рд╕्рд╡рдпं рд╣ुрдЖ рд╣ै- рд╕्рд╡рдпंрднू
● рд╕рдк्рддाрд╣ рдоें рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ी рдХ्рд░िрдпाрдПं- рд╕ाрдк्рддाрд╣िрдХ
● рдХिрд╕ी рдХो рдПрдХ рд╕्рдеाрди рд╕े рджूрд╕рд░े рд╕्рдеाрди рдкрд░ рднेрдЬрдиा- рд╕्рдеाрдиांрддрд░рдг
● рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рд╕्рдеाрдиाрдкрди्рди
● рд╕्рд╡ेрдж (рдкрд╕ीрдиा) рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди (рдЬрди्рдо рд▓ेрдиा) рд╣ोрдиा- рд╕्рд╡ेрджрдЬ
● рд╢ुрдХ्рд▓ рдкрдХ्рд╖ (рдЪाँрджрдиीрд░ाрдд) рдоें рдЕрднिрд╕ाрд░ (рдЫुрдкрдХрд░ рдоिрд▓рдиा) рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╕्рдд्рд░ी- рд╢ुрдХ्рд▓ाрднिрд╕ाрд░िрдХा
● рдоांрд╕-рдордЫрд▓ी рдиिрд░्рдоिрдд рднोрдЬрди- рд╕ाрдоिрд╖/ рдЖрдоिрд╖
● рдКँрдЯ рдкрд░ рд░рдЦрдХрд░ рдЪрд▓ाрдИ рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рддोрдк- рд╢ुрддुрд░рдиाрд▓
● рд╣ाрде рд╕े рд▓िрдЦा рдЧрдпा рд▓ेрдЦ- рд╣рд╕्рддрд▓िрдЦिрдд
● рд╣ंрд╕ рдХी рдЧрддि рд╕े рдЪрд▓рдиे рд╡ाрд▓ी рдиाрдпिрдХा- рд╣ंрд╕рдЧाрдоिрдиी
● рдЪाँрджрдиी рд░ाрдд- рд╢рд░्рд╡рд░ी
● рд╕ोрд▓рд╣ рд╡рд░्рд╖ीрдп рдХिрд╢ोрд░ी- рд╖ोрдбрд╢ी
● рд╕ुंрджрд░ рдиेрдд्рд░ों рд╡ाрд▓ी рд╕्рдд्рд░ी- рд╕ुрдирдпрдиा
● рд╕ुрд╕्рдкрд╖्рдЯ рдФрд░ рдмोрдзрдЧрдо्рдп- рд╣рд╕्рддाрдорд▓рдХ
● рднрд▓ा рдЪाрд╣рдиे рдХी рдХाрдордиा- рд╣िрддैрд╖िрддा
● рд╕ाрда рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рдг рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рдЙрдд्рд╕рд╡- рд╣ीрд░рдХ рдЬрдпंрддी
● рд╡िрд╖्рдгु рдХे рдЙрдкाрд╕рдХ- рд╡ैрд╖्рдгрд╡
● рд╢рдХ्рддि (рджुрд░्рдЧा) рдХे рдЙрдкाрд╕рдХ- рд╢ाрдХ्рдд
● рдЬिрд╕े рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдкреЭा рдЬा рд╕рдХे- рд╕ुрд╡ाрдЪ्рдп
● рд╢ूрд▓ (рдд्рд░िрд╢ूрд▓) рд╣ै рд╣ाрде рдоें рдЬिрд╕рдХे- рд╢ूрд▓рдкाрдгि
● рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдХे рдЕрдиेрдХ рдЕрд░्рде рдиिрдХрд▓рддे рд╣ैं- рд╢्рд▓ेрд╖/рд╢्рд▓िрд╖्рдЯ
● рдПрдХ рд╣ी рдЙрджрд░ рдЕрд░्рдеाрдд् рдоाँ рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рднाрдИ- рд╕рд╣ोрджрд░
● рдПрдХ рд╣ी рдЙрджрд░ рдЕрд░्рдеाрдд् рдоाँ рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рдмрд╣िрди- рд╕рд╣ोрджрд░ा
● рдЬो рд╕्рд╡рдпं рднोрдЬрди рдкрдХाрдХрд░ рдЦाрддा рд╣ै- рд╕्рд╡рдпंрдкाрдХी
● рдЬिрд╕ рд╕्рдд्рд░ी рдиे рдЕрднी рдмрдЪ्рдЪा рдХो рдЬрди्рдо рджिрдпा рд╣ै- рд╕рдж्рдпрдк्рд░рд╕ूрддा
● рд╕ृрдЬрди рдХрд░рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा/рдХाрдордиा- рд╕िрд╕ृрдХ्рд╖ा
● рд╕рд╡्рдп (рдмाрдПँ) рд╣ाрде рд╕े рдХाрдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा- рд╕рд╡्рдпрд╕ाрдЪी
● рдЬिрд╕рдХो рдПрдХ рд╕्рдеाрди рд╕े рдЕрди्рдп рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдирд╣ीं рд▓े рдЬा рд╕рдХे- рд╕्рдеाрд╡рд░/рдЬреЬ

(рдХ्рд╖, рдд्рд░, рдЬ्рдЮ, рд╢्рд░, рдж्рдп)
● рднूрдЦ (рдХ्рд╖ुрдзा) рд╕े рд╡्рдпाрдХुрд▓- рдХ्рд╖ुрдзाрддुрд░
● рдЬो рдХ्рд╖рдгрднрд░ рдоें рдирд╖्рдЯ рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै - рдХ्рд╖рдгрднंрдЧुрд░
● рдиिрдпोрдЧ рд╡िрдзि рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рдкुрдд्рд░- рдХ्рд╖ेрдд्рд░рдЬ рдкुрдд्рд░
● рдЬрд╣ाँ рдзрд░рддी рдФрд░ рдЖрдХाрд╢ рдоिрд▓рддे рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддे рд╣ैं- рдХ्рд╖िрддिрдЬ
● рдкृрде्рд╡ी, рдЪंрдж्рд░рдоा, рд╕ूрд░्рдп рдЖрджि рд▓ोрдХों рдХे рдордз्рдп рдХा рд▓ोрдХ- рдж्рдпुрд▓ोрдХ
● рддीрдиों рдХाрд▓ों (рднूрдд, рднрд╡िрд╖्рдп рдФрд░ рд╡рд░्рддрдоाрди) рдХो рджेрдЦрдиे рд╡ाрд▓ा- рдд्рд░िрдХाрд▓рджрд░्рд╢ी
● рд╕ेрдиा рдХा рд╕рдмрд╕े рдЕрдЧ्рд░िрдо рд╣िрд╕्рд╕ा- рд╣рд░ाрд╡рд▓
● рдЬिрд╕рдиे рджूрд╕рд░ों рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиा рдмрд▓िрджाрди рджे рджिрдпा рд╣ै- рд╢рд╣ीрдж/ рд╣ुрддाрдд्рдо
● рд╣ाрде рд╕े рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рдХा рдХौрд╢рд▓- рд╣рд╕्рддрд▓ाрдШрд╡
● рд╣рд╡рди рд╕े рд╕ंрдмंрдзी рд╕ाрдордЧ्рд░ी- рд╣рд╡ि
● рди рдЯрд▓рдиे рд╡ाрд▓ी рдШрдЯрдиा- рд╣ोрдиी
● рдпрдЬ्рдЮ рдХрд░ाрдиे рд╡ाрд▓ा рдкुрд░ोрд╣िрдд- рд╣ोрддा
● рдХिрд╕ी рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рд▓ेрдЦрдХ рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЕрди्рдп рд╡्рдпрдХ्рддि рдж्рд╡ाрд░ा рдЬोреЬा рдЧрдпा рднाрдЧ- рдХ्рд╖ेрдкрдХ

рдЕрдиुрд╡ाрдж: рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди (рдЙрд░्рджू рдХрд╣ाрдиी)

рд░ाрдЬिंрджрд░ рд╕िंрд╣ рдмेрджी
рдл़िрд▓्рдо рдиिрд░्рджेрд╢рдХ, рдкрдЯрдХрдеा рд╡ рд╕ंрд╡ाрдж рд▓ेрдЦрдХ
(1 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 1915 - 11 рдирд╡рдо्рдмрд░ 1984)

- рд░ाрдЬिंрджрд░ рд╕िंрд╣ рдмेрджी


рд╣िрдоाрд▓рдп рдХे рдЪрд░рдгों рдоें рд▓ेрдЯे рд╣ुрдП рдоैрджाрдиों рдкрд░ рдмिрдЦрд░рдХрд░ рд╕рдм рдХुрдЫ рдзुंрдзрд▓ा рджेрдиे рд╡ाрд▓े рдХोрд╣рд░े рдХी рддрд░рд╣ рдк्рд▓ेрдЧ рдХे рднрдп рдиे рд╣рд░ рдУрд░ рдЕрдкрдиा рдЕрдзिрдХाрд░ рдЬрдоा рд▓िрдпा рдеा। рдирдЧрд░ рдХे рдЖрдмाрд▓-рд╡ृрдж्рдз рдЙрд╕рдХा рдиाрдо рд╕ुрди рдХрд░ рдХाँрдк рдЙрдарддे рдеे।

рдк्рд▓ेрдЧ рддो рднрдпाрд╡рд╣ рдеा рд╣ी, рд▓ेрдХिрди рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдФрд░ рднी рднрдпाрд╡рд╣ рдеी। рд▓ोрдЧ рдк्рд▓ेрдЧ рд╕े рдЙрддрдиे рднрдпрднीрдд рдирд╣ीं рдеे рдЬिрддрдиे рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рд╕े, рдФрд░ рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рдеा рдХि рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╡िрднाрдЧ рдиे рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рдЪूрд╣ों рд╕े рдмрдЪрдиे рдХे рд╕ुрдЭाрд╡ рд╡ाрд▓े рдЬो рд╡िрд╢ाрд▓рдХाрдп рдкोрд╕्рдЯрд░ рдЫрдкрд╡ाрдХрд░ рдШрд░, рдж्рд╡ाрд░ рдФрд░ рд╡ीрдеिрдпों рдкрд░ рд▓рдЧрд╡ाрдпे рдеे, рдЙрдирдкрд░ рдкрд╣рд▓े рд╕े рд▓िрдЦे рд╡ाрдХ्рдп “рди рдЪूрд╣ा рди рдк्рд▓ेрдЧ” рдХे рдЖрдЧे рджो рд╢рдм्рдж рдФрд░ рдЬोреЬрдХрд░ “рди рдЪूрд╣ा рди рдк्рд▓ेрдЧ, рди рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди” рд▓िрдЦ рджिрдпा рдеा।

рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдХा рднрдп рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдеा। рд╕ेрдиा рдХा рдбॉрдХ्рдЯрд░ рд╣ोрдиे рдХे рдиाрддे рдоैं рджाрд╡े рд╕े рдХрд╣рддा рд╣ूँ рдХि рдирдЧрд░ рдоें рдЬिрддрдиी рдоृрдд्рдпु рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рд╕े рд╣ुрдИं, рдЙрддрдиी рдк्рд▓ेрдЧ рд╕े рди рд╣ुрдИं, рдпрдж्рдпрдкि рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдХोрдИ рд░ोрдЧ рдирд╣ीं рд╣ै। рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдЙрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХा рдиाрдо рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╕ंрдХ्рд░ाрдордХ рд░ोрдЧ рдХे рдкीреЬिрддों рдХो рд╕्рд╡рд╕्рде рдЬрди рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рдХे рд░рдЦрддा рд╣ै рддाрдХि рд░ोрдЧ рдХे рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХो рд░ोрдХा рдЬा рд╕рдХे।

рдпрдж्рдпрдкि рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдоें рдбाрдХ्рдЯрд░ों рдФрд░ рдирд░्рд╕ों рдХा рдкूрд░ा рдк्рд░рдмंрдз рдеा, рдлिрд░ рднी рд░ोрдЧिрдпों рдХे рдмрд╣ुрд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рд╡рд╣ाँ рдЖ-рдЬाрдиे рдкрд░ рдЙрдирдХी рдкूрд░ी рджेрдЦрднाрд▓ рдирд╣ीं рдХी рдЬा рд╕рдХрддी рдеी। рдкрд░िрдЬрдиों рд╕े рджूрд░ рд╣ोрдиे рд╕े рдоैंрдиे рдмрд╣ुрдд рд╕े рд░ोрдЧिрдпों рдХो рдиिрд░ाрд╢ рд╣ोрддे рджेрдЦा। рдЖрд╕рдкाрд╕ рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рдПрдХ-рдПрдХ рдХрд░ рдорд░рддे рджेрдЦ рдХрд░ рдХрдИ рддो рдоृрдд्рдпु рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣ी рдорд░ рдЧрдпे। рдРрд╕ा рднी рд╣ुрдЖ рдХि рдХोрдИ рдоाрдоूрд▓ी рд░ोрдЧी рд╡рд╣ाँ рдЖрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдорд╣ाрдоाрд░ी рд╕े рдоाрд░ा рдЧрдпा рдФрд░ рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди-рдоृрдд्рдпु рдХे рдХाрд░рдг рдЙрд╕рдХा рдЕंрддिрдо рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рднी рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдХी рдмрд▓ि рдЪреЭ рдЧрдпा। рдЬрд╣ाँ рдоृрддрдХों рдХो рдоृрдд рдХुрдд्рддों рдХी рддрд░рд╣ рдШрд╕ीрдЯрдХрд░ рдПрдХ рдмреЬे рдвेрд░ рдоें рдПрдХрдд्рд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рдФрд░ рдзрд░्рдо рдФрд░ рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдХा рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдП рдмिрдиा, рдкेрдЯ्рд░ोрд▓ рдбाрд▓ рдХрд░ рд╕рдмрдХो рдЬрд▓ा рджिрдпा рдЬाрддा рдФрд░ рд╢ाрдо рдХे рд╕рдордп рдЬрдм рдЕрд╕्рддाрдЪрд▓рдЧाрдоी рд╕ूрд░्рдп рдХे рдЕрдЧ्рдиिрд░ूрдк рдХे рд╕ाрде рд╡िрд╢ाрд▓ рдЬ्рд╡ाрд▓ाрдПँ рдЙрдарддीं рддो рдЬीрд╡िрдд рд░ोрдЧी рдпрд╣ी рд╕рдордЭрддे рдХि рд╕рдорд╕्рдд рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рдЖрдЧ рд▓рдЧ рд░рд╣ी рд╣ै।

рд░ोрдЧ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдоृрдд्рдпु рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рд╕े рд╣ोрдиे рдХा рдПрдХ рдХाрд░рдг рдпрд╣ рднी рдеा рдХि рд░ोрдЧ рдХे рд▓рдХ्рд╖рдг рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрдиे рдкрд░ рд░ोрдЧी рдХे рд╕рдо्рдмंрдзी рдЙрди्рд╣ें рдЫुрдкाрдиे рд▓рдЧрддे, рддाрдХि рдХрд╣ीं рд░ोрдЧी рдХो рдЬрдмрд░рди рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдоें рди рд▓े рдЬाрдпा рдЬाрдП। рдЪूँрдХि рд╣рд░ рдПрдХ рдбाрдХ्рдЯрд░ рдХो рдиिрд░्рджेрд╢ рдеे рдХि рдк्рд▓ेрдЧ рдХे рд▓рдХ्рд╖рдг рдкाрддे рд╣ी рддुрд░ंрдд рд╕ूрдЪिрдд рдХрд░े, рдЗрд╕рд▓िрдП рд▓ोрдЧ рд░ोрдЧ рдХी рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рд╕े рднी рдмрдЪрддे рдФрд░ рдХिрд╕ी рдШрд░ рдоें рдорд╣ाрдоाрд░ी рдХे рдк्рд░рд╡ेрд╢ рдХा рдкрддा рддрднी рд▓рдЧрддा, рдЬрдм рдХिрд╕ी рджिрди рдЙрд╕ рдШрд░ рд╕े рдЕрд░्рдеी рдиिрдХрд▓рддी।

рдЙрди рджिрдиों рдоैं рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдоें рдбाрдХ्рдЯрд░ рдеा। рдк्рд▓ेрдЧ рдХा рднрдп рдоेрд░े рджिрд▓ рдоें рднी рдеा। рд╢ाрдо рдХो рдШрд░ рдЖрдиे рдкрд░ рдоैं рджेрд░ рддрдХ рдХाрд░рдмोрд▓िрдХ рд╕ाрдмुрди рд╕े рд╣ाрде рдзोрддा рдФрд░ рд░ोрдЧाрдгु-рдиाрд╢рдХ рдж्рд░рд╡ рд╕े реЪрд░ाрд░े рдХрд░рддा, рдпा рдлिрд░ рдкेрдЯ рдХो рдЬрд▓ा рджेрдиे рдХी рд╣рдж рддрдХ рдЧрд░्рдо рдХाреЮी рдпा рдм्рд░ांрдбी рдкी рд▓ेрддा। рдпрдж्рдпрдкि рдЙрд╕ рдХाрд░рдг рдоुрдЭे рдЕрдиिрдж्рд░ा рдФрд░ рдЖँрдЦें рдЪौंрдзिрдпाрдиे рдХी рд╢िрдХाрдпрдд рд╣ो рдЧрдИ рдеी। рдХрдИ рдмाрд░ рддो рд░ोрдЧ рдХे рднрдп рд╕े рдоैंрдиे рдЙрд▓рдЯिрдпाँ рдХрд░ाрдиे рд╡ाрд▓ी рджрд╡ाрдПँ рдЦा рдХрд░ рдЕрдкрдиा рдкेрдЯ рдФрд░ рдЧрд▓ा рд╕ाреЮ рдХिрдпा। рдЬрдм рдЧрд░्рдо-рдЧрд░्рдо рдХाреЮी рдпा рдм्рд░ांрдбी рдкीрдиे рд╕े рдЦрдЯ्рдЯी рдбрдХाрд░ें рдЖрддीं рдФрд░ рдмुреЩाрд░ рдХी рдмреЬрдмреЬाрд╣рдЯ рд╣ोрддी рддो рдоैं рдПрдХ рдмेрд╣ोрд╢ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЬैрд╕े рддрд░рд╣ рддрд░рд╣ рдХे рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧाрддा। рдЧрд▓े рдоें реЫрд░ा рднी реЩрд░ाрд╢ рд╣ोрдиे рдкрд░ рддो рдоैं рд╕рдордЭрддा рдХि рдк्рд▓ेрдЧ рдХे рд▓рдХ्рд╖рдг рджिрдЦрдиे рд╡ाрд▓े рд╣ैं, рдУрд╣, рдоैं рднी рдЗрд╕ рдХрд╖्рдЯрдХрд░ рд░ोрдЧ рдХा рд╢िрдХाрд░ рд╣ो рдЬाрдКँрдЧा, рдкрд╣рд▓े рдк्рд▓ेрдЧ, рдФрд░ рдлिрд░ рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди।

рдЙрди्рд╣ीं рджिрдиों рдоेрд░ी рдЧрд▓ी рдоें рд╕рдл़ाрдИ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдоेрд╣рддрд░ рд╡िрд▓िрдпрдо рднाрдЧू рдоेрд░े рдкाрд╕ рдЖрдХрд░ рдмोрд▓ा, “рдмाрдмूрдЬी, реЪреЫрдм рд╣ो рдЧрдпा। рдЖрдЬ рдПрдо्рдмुрд▓ेंрд╕ рдоोрд╣рд▓्рд▓े рдХे рдиिрдХрдЯ рд╕े рдЗрдХ्рдХीрд╕ рд░ोрдЧी рд▓े рдЧрдИ рд╣ै।”

“рдЗрдХ्рдХीрд╕? рдПрдо्рдмूрд▓ैंрд╕ рдоें?” рдоैंрдиे рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рд╕े рдХрд╣ा।

“рдЬी рд╣ाँ, рдкूрд░े рдмीрд╕ рдФрд░ рдПрдХ। рдЙрди्рд╣ें рднी рдХोрди्рдЯीрди рд▓े рдЬाрдПँрдЧे, рдЖрд╣, рд╡े рдмेрдЪाрд░े рдХрднी рд╡ाрдкрд╕ рдирд╣ीं рдЖрдПँрдЧे?”

рдкूрдЫ्рддाрдЫ рдХрд░рдиे рдкрд░ рдоुрдЭे рдЬ्рдЮाрдд рд╣ुрдЖ рдХि рднाрдЧू рд░ाрдд рдХे рддीрди рдмрдЬे рдЙрдардХрд░ рдЖрдзा рдкाрд╡ рдорджिрд░ा рдЪреЭा рд▓ेрддा рд╣ै рдФрд░ рдлिрд░ рдиिрд░्рджेрд╢ाрдиुрд╕ाрд░ рдоुрд╣рд▓्рд▓े рдХी рдЧрд▓िрдпों рдоें рдФрд░ рдиाрд▓िрдпों рдоें рдЪूрдиा рдмिрдЦेрд░рдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджेрддा рд╣ै, рддाрдХि рдХीрдЯाрдгु рдлैрд▓рдиे рди рдкाрдПँ। рднाрдЧू рдиे рдоुрдЭे рдмрддाрдпा рдХिрдпा рдХि рд░ाрдд рдХे рддीрди рдмрдЬे рдЙрдардХрд░ рд╡рд╣ рдмाреЫाрд░ рдоें рдкреЬे рд╣ुрдП рд▓ाрд╡ाрд░िрд╕ рд╢рд╡ों рдХो рднी рдЗрдХрдЯ्рдаा рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдлिрд░ рдЕрдкрдиे рдоोрд╣рд▓्рд▓े рдХे рдЙрди рд▓ोрдЧों рдХे рдЫोрдЯे рдоोрдЯे рдХाрдо рднी рдХрд░ рджेрддा рд╣ै рдЬो рд░ोрдЧ рдХे рднрдп рд╕े рдмाрд╣рд░ рдирд╣ीं рдиिрдХрд▓рддे। рднाрдЧू рддो рд░ोрдЧ рд╕े реЫрд░ा рднी рдирд╣ीं рдбрд░рддा рдеा। рд╡рд╣ рдХрд╣рддा рдеा рдХि рдЕंрддрдХाрд▓ рдЖрдиे рдкрд░ рд╡рд╣ рдХрд╣ीं рднी рдЪрд▓ा рдЬाрдП, рдмрдЪ рдирд╣ीं рд╕рдХрддा।

рдЙрди рджिрдиों рдЬрдм рдХोрдИ рдХिрд╕ी рдХे рдкाрд╕ рдирд╣ीं рдлрдЯрдХрддा рдеा, рднाрдЧू рд╕рд░ рдФрд░ рдоुँрд╣ рдкрд░ рдЧрдордЫा рдмाँрдзे рдиिрддांрдд рдЧрдо्рднीрд░рддा рд╕े рдоाрдирд╡рддा рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा। рд╕ीрдоिрдд рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡ाрд▓ा рднाрдЧू, рдЕрдкрдиे рдЕрдиुрднрд╡ों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХिрд╕ी рдк्рд░рд╡рдХ्рддा рдХी рддрд░рд╣ рд▓ोрдЧों рдХो рд░ोрдЧ рд╕े рдмрдЪрдиे рдХी рддрд░ीрдХे рдмрддाрддा। рд╕्рд╡рдЪ्рдЫрддा, рдЪूрдиा рдмिрдЦेрд░рдиे рдФрд░ рдШрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рди рдиिрдХрд▓рдиे рдЬैрд╕े рд╕ुрдЭाрд╡ рджेрддा। рдПрдХ рджिрди рддो рдоैंрдиे рдЙрд╕े рд▓ोрдЧों рдХो рдорджिрд░ा рдЬрдордХрд░ рдкीрдиे рдХी рд╕рд▓ाрд╣ рджेрддे рд╣ुрдИ рднी рджेрдЦा। рдЙрд╕ рджिрди рдЬрдм рд╡рд╣ рдоेрд░े рдкाрд╕ рдЖрдпा рддो рдоैंрдиे рдкूрдЫा, “рднाрдЧू рддुрдо्рд╣ें рдк्рд▓ेрдЧ рд╕े рдбрд░ рдирд╣ीं рд▓рдЧрддा?”

“рдирд╣ीं рдмाрдмूрдЬी, рдЬрдм рддрдХ рд╕рдордп рдирд╣ीं рдЖрдпा рд╣ै, рдмाрд▓ рднी рдмाँрдХा рдирд╣ीं рд╣ोрдЧा। рдЖрдк рдЗрддрдиे рдмреЬे рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдард╣рд░े, рд╣рдЬ़ाрд░ों рд▓ोрдЧ рдЖрдкрдХे рд╣ाрде рд╕े рд╕्рд╡рд╕्рде рд╣ुрдП рд╣ोंрдЧे рд▓ेрдХिрди рдЬрдм рдоेрд░ा рдЕंрддрдХाрд▓ рдЖрдпेрдЧा рддो рдЖрдкрдХी рджрд╡ा-рджाрд░ू рднी рд╡्рдпрд░्рде рд╣ो рдЬाрдпेंрдЧे। рд╣ाँ рдмाрдмूрдЬी, рдЖрдк рдмुрд░ा рди рдоाрдиें। рдоैं рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд╣ рд░рд╣ा рд╣ूँ।" рдлिрд░ рд╡ाрд░्рддा рдХा рд░ुрдЦ рдмрджрд▓рддे рд╣ुрдП рдмोрд▓ा, "рдХुрдЫ рдХोрди्рдЯीрди рдХी рдХрд╣िрдП рдмाрдмूрдЬी, рдХोрди्рдЯीрди рдХी।”

“рд╡рд╣ाँ рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдоें рд╣рдЬ़ाрд░ों рд░ोрдЧी рдЖ рдЧрдП рд╣ैं। рд╣рдо рдпрдеाрд╕ंрднрд╡ рдЙрдирдХी рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдХрд░рддे рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдХрд╣ाँ рддрдХ? рдоेрд░े рд╕ाрдеी рдЪिрдХिрдд्рд╕ाрдХрд░्рдоी рдЦ़ुрдж рднी рдЬ़्рдпाрджा рджेрд░ рддрдХ рд░ोрдЧिрдпों рдХे рд╕ाрде рд░рд╣рдиे рд╕े рдШрдмрд░ाрддे рд╣ैं। рднрдп рд╕े рдЙрдирдХे рдЧрд▓े рдФрд░ рдЕрдзрд░ рд╕ूрдЦे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рдлिрд░ рддुрдо्рд╣ाрд░ी рддрд░рд╣ рдХोрдИ рд░ोрдЧी рдХो рдоुँрд╣ рдирд╣ीं рд▓рдЧाрддा। рди рдХोрдИ рддुрдо्рд╣ाрд░ी рддрд░рд╣ рдЗрддрдиी рдЬाрди рдоाрд░рддा рд╣ै рднाрдЧू। рдИрд╢्рд╡рд░ рддुрдо्рд╣ाрд░ा рднрд▓ा рдХрд░े। рддुрдо рдоाрдирд╡рддा рдХी рдРрд╕ी рдЧрд╣рди рд╕ेрд╡ा рдХрд░рддे рд╣ो।”

рднाрдЧू рдиे рдЧрд░्рджрди рдЭुрдХा рджी рдФрд░ рдЧрдордЫे рдХे рдПрдХ рдкрд▓्рд▓ू рдХो рдоुँрд╣ рдкрд░ рд╕े рд╣рдЯा рдХрд░ рдорджिрд░ा рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рд╕े рд░рдХ्рддिрдо рд╣ुрдЖ рдоुрдЦреЬा рджिрдЦाрддे рд╣ुрдП рдмोрд▓ा, "рдмाрдмूрдЬी, рдоैं рдХिрд╕ рд▓ाрдпрдХ़ рд╣ूँ। рдоुрдЭрд╕े рдХिрд╕ी рдХा рднрд▓ा рд╣ो рдЬाрдП, рдоेрд░ा рдпे рдиिрдХрдо्рдоा рддрди рдХिрд╕ी рдХे рдХाрдо рдЖ рдЬाрдП, рдЗрд╕рд╕े рдЬ़्рдпाрджा рдЦ़ुрд╢реШिрд╕्рдорддी рдФрд░ рдХ्рдпा рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै рдмाрдмूрдЬी? рд╣рдоाрд░े рдоुрд╣рд▓्рд▓ों рдоें рдЕрдХ्рд╕рд░ рдк्рд░рдЪाрд░ рдХे рд▓िрдП рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдмреЬे рдкाрджрд░ी рд░ेрд╡рд░ेंрдб рдоोрдиिрдд рд▓ाрдо рдЖрдмे рдХрд╣рддे рд╣ैं, "рдк्рд░рднु рдпीрд╢ु рдпрд╣ी рд╕िрдЦाрддा рд╣ै рдХि рд░ोрдЧी рдХी рд╕ेрд╡ा рдоें рдЕрдкрдиी рдЬाрди рддрдХ рд▓реЬा рджो।”

рдоैंрдиे рднाрдЧू рдХी рднाрд╡рдиा рдХो рд╕рд░ाрд╣рдиा рдЪाрд╣ा, рдХिंрддु рднाрд╡ाрддिрд░ेрдХ рд╕े рд░ुрдХ рдЧрдпा। рдЙрд╕рдХी рдЖрд╕्рдеा рдФрд░ рдХрд░्рдо рдХी рдкрд╡िрдд्рд░рддा рджेрдЦрдХрд░ рдоुрдЭे рдИрд░्рд╖्рдпा рд╣ुрдИ। рдоैंрдиे рдиिрд╢्рдЪрдп рдХिрдпा рдХि рдЖрдЬ рд╕े рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдоें рдкूрд░े рдорди рд╕े рдХाрдо рдХрд░ рдХे рд░ोрдЧिрдпों рдХो рд╕ंрддुрд╖्рдЯ рд░рдЦрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ूंрдЧा, рдФрд░ рдЙрдирдХो рдЖрд░ाрдо рдкрд╣ुँрдЪाрдиे рдоें рдЕрдкрдиी рдЬाрди рддрдХ рд▓реЬा рджूँрдЧा। рд▓ेрдХिрди рд╕ोрдЪрдиे рдФрд░ рдХрд░рдиे рдоें рдЕंрддрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдоें рдкрд╣ुँрдЪ рдХрд░ рдЬрдм рдоैंрдиे рд░ोрдЧिрдпों рдХी рднрдпाрдирдХ рд╕्рдеिрддि рджेрдЦी рддो рдоेрд░ी рдЖрдд्рдоा рд▓рдЬा рдЧрдпी рдФрд░ рднाрдЧू рдХा рдЕрдиुрдХрд░рдг рдХрд░рдиे рдХा рд╕ाрд╣рд╕ рди рд╣ुрдЖ। рддो рднी рдЙрд╕ рджिрди рднाрдЧू рдХो рдЕрдкрдиे рд╕ाрде рд▓े рдЬाрдХрд░ рдоैंрдиे рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдоें рдмрд╣ुрдд рдХाрдо рдХिрдпा। рдЬिрди рдХाрд░्рдпों рдХे рд▓िрдпे рд░ोрдЧी рдХे рдиिрдХрдЯ рдЬाрдиा рдкреЬрддा, рд╡े рд╕рдм рдоैंрдиे рднाрдЧू рд╕े рдХрд░ाрдпे рдФрд░ рдЙрд╕ рдиे рд╕рд╣рдЬрддा рд╕े рдХिрдпे। рд░ोрдЧ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдоृрдд्рдпु рдХे рднрдп рд╕े, рдФрд░ рдЙрд╕рд╕े рдЕрдзिрдХ, рдПрдХ рд░ोрдЧी рдХे рд░ूрдк рдоें рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдоें рднрд░्рддी рд╣ोрдиे рдХे рднрдп рдХे рдХाрд░рдг рдоैं рд░ोрдЧिрдпों рд╕े рджूрд░ рд╣ी рд░рд╣рддा рдеा।

рд▓ेрдХिрди рдХ्рдпा рднाрдЧू рдоौрдд рдФрд░ рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди, рджोрдиों рд╕े рдКँрдЪा рдеा?

рдЙрд╕ рджिрди рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдоें рд▓рдЧрднрдЧ рдЪाрд░-рд╕ौ рд░ोрдЧी рджाрдЦ़िрд▓ рд╣ुрдП рдЬिрдирдоें рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ рдвाрдИ рд╕ौ рдХाрд▓ рдХे рдЧाрд▓ рдоें рд╕рдоा рдЧрдпे। рдпрд╣ рднाрдЧू рдХा рд╕ाрд╣рд╕ рд╣ी рдеा рдХि рдоैंрдиे рдмрд╣ुрдд рд╕े рд░ोрдЧिрдпों рдХो рд╕्рд╡рд╕्рде рдХिрдпा। рдоुрдЦ्рдп рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХे рдХрдорд░े рдоें рдоें рд▓рдЧे рдЪाрд░्рдЯ рдоें рдЕрдм рдоेрд░े рдЕрдзीрди рд░рдЦे рд░ोрдЧिрдпों рдХे рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХी рд░ेрдЦा рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рдеी। рдоैं рдк्рд░рддिрджिрди рдХिрд╕ी рди рдХिрд╕ी рдмрд╣ाрдиे рд╕े рдЙрд╕ рдХрдорд░े рдоें рдЪрд▓ा рдЬाрддा рдФрд░ рдЙрд╕ рд░ेрдЦा рдХो рд╢рдд-рдк्рд░рддिрд╢рдд рдХी рджिрд╢ा рдоें рдмреЭрддे рджेрдЦ рдХрд░ рдЕрддि-рдк्рд░рд╕рди्рди рд╣ोрддा।

рдПрдХ рджिрди рдоैंрдиे рдХुрдЫ рдЕрдзिрдХ рд╣ी рдм्рд░ांрдбी рдкी рд▓ी। рдоेрд░ा рджिрд▓ рдзрдХ рдзрдХ рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा। рдиाреЬी рд╡ेрдЧрдоाрди рдШोреЬे рд╕ी рд╣ो рдЧрдпी рдФрд░ рдоैं рдПрдХ рдЬुрдиूрдиी рдХी рднांрддि рдЗрдзрд░ рдЙрдзрд░ рднाрдЧрдиे рд▓рдЧा। рдоुрдЭे рдЖрд╢ंрдХा рд╣ुрдИ рдХि рдк्рд▓ेрдЧ рдиे рдЕंрддрддः рдоुрдЭे рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै рдФрд░ рдмрд╕ рдЕрдм рдоेрд░े рдЧрд▓े рдкрд░ рдЧिрд▓рдЯिрдпाँ рдЙрднрд░ рдЖрдпेंрдЧी। рднрдпाрддुрд░ рд╣ो рдХрд░ рдЙрд╕ рджिрди рдоैंрдиे рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рд╕े рднाрдЧ рдЬाрдиा рдЪाрд╣ा। рдЬрдм рддрдХ рдоैं рд╡рд╣ाँ рд░ुрдХा, рднрдп рд╕े рдХाँрдкрддा рд░рд╣ा। рдЙрд╕ рджिрди рдоैंрдиे рдХेрд╡рд▓ рджो рдмाрд░ рд╣ी рднाрдЧू рдХो рджेрдЦा рдеा।

рджोрдкрд╣рд░ рдХो рдоैंрдиे рдЙрд╕े рдПрдХ рд░ोрдЧी рд╕े рд▓िрдкрдЯे рд╣ुрдП рджेрдЦा рдеा। рд╡рд╣ рдк्рд░ेрдо рд╕े рд░ोрдЧी рдХे рд╣ाрдеों рдХो рдердкрдХ рд░рд╣ा рдеा। рд░ोрдЧी рдиे рдЕрдкрдиी рд╕рдорд╕्рдд рд╢рдХ्рддि рдПрдХрдд्рд░ рдХрд░рдХे рдХрд╣ा, “рднрдИ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рд╣ी рд╕рд╣ाрд░ा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЬрдЧрд╣ рддो рднрдЧрд╡ाрди рдоेрд░े рджुрд╢्рдорди рдХो рднी рди рд▓ाрдпे। рдоेрд░ी рджो рдмेрдЯिрдпाँ..."

рднाрдЧू рдиे рдЙрд╕рдХी рдмाрдд рдмीрдЪ рдоें рдХाрдЯрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा, “рдк्рд░рднु рдпीрд╢ु рдХा рдзрди्рдпрд╡ाрдж рджो рднाрдИ, рддुрдо рддो рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдЕрдЪ्рдЫे рджिрдЦाрдИ рджेрддे рд╣ो।”

“рд╣ाँ рдмंрдзु, рдк्рд░рднु рдХी рдХृрдкा рд╣ै, рдоैं рдкрд╣рд▓े рд╕े рдХुрдЫ рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ी рд╣ूँ। рдЕрдЧрд░ рдоैं рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди...”

рд╢рдм्рдж рдЙрд╕рдХे рдоुँрд╣ рдоें рдЕрдЯрдХ рдЧрдпे, рдЙрд╕рдХी рдирд╕ें рдЦिрдЪ рдЧрдИं, рдоुँрд╣ рд╕े рдХреЮ рдиिрдХрд▓рдиे рд▓рдЧा, рдЖँрдЦें рдкрдерд░ा рдЧрдИं। рдХुрдЫ рдЭрдЯрдХे рд▓ेрдХрд░ рд╡рд╣ рд░ोрдЧी, рдЬो рдПрдХ рдХ्рд╖рдг рдкрд╣рд▓े рд╕рдмрдХो, рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рд╕्рд╡рдпं рдХो рдЕрдЪ्рдЫा рджिрдЦ рд░рд╣ा рдеा, рд╕рджा рдХे рд▓िрдП рд╢ांрдд рд╣ो рдЧрдпा। рднाрдЧू рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╡рд╣ाँ рдФрд░ рдХौрди рдЙрд╕рдХी рдоौрдд рдкрд░ рдЖँрд╕ू рдмрд╣ाрддा। рдоिрдд्рд░ों рдФрд░ рдкрд░िрдЬрдиों рд╕े рд░рд╣िрдд рдЙрд╕ рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдоें рдПрдХ рднाрдЧू рд╣ी рд╕рдмрдХा рд╕рдо्рдмंрдзी рдеा। рдЙрд╕рдХे рд╣ृрджрдп рдоें рд╕рдмрдХी рдкीреЬा рд╕рдоाрдпी рдеी। рд╡рд╣ рд╕рдмрдХे рд▓िрдпे рд░ोрддा рдФрд░ рдХुрдв़рддा рдеा। рдПрдХ рджिрди рдЙрд╕рдиे рдЕрддि рд╡िрдирдд рд╣ोрдХрд░ рд╕्рд╡рдпं рдХो рд╕рдорд╕्рдд рдоाрдирд╡рддा рдХे рдкाрдкों рдХे рдк्рд░ाрдпрд╢्рдЪिрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рднु рдпीрд╢ु рдХी рд╕ेрд╡ा рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा।

рдЙрд╕ी рджिрди рд╢ाрдо рдХो рднाрдЧू рджौрдб़ा-рджौрдб़ा рдоेрд░े рдкाрд╕ рдЖрдпा। рд╕ाँрд╕ рдлूрд▓ी рд╣ुрдИ рдеी рдФрд░ рд╡рд╣ рдкीреЬा рд╕े рдХрд░ाрд╣ рд░рд╣ा рдеा। рдмोрд▓ा, “рдмाрдмूрдЬी, рдпे рдХोрди्рдЯीрди рддो рдирд░्рдХ рд╣ै рдирд░्рдХ। рдкाрджрд░ी рд▓ाрдмे рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдирд░्рдХ рдХे рдмाрд░े рдоें рдмрддाрддे рдеे।”

рдоैंрдиे рдХрд╣ा, “рд╣ाँ рднाрдИ, рдпे рдирд░्рдХ рд╕े рднी рдмрдв़ рдХрд░ рд╣ै। рдоैं рддो рдпрд╣ाँ рд╕े рднाрдЧ рдиिрдХрд▓рдиे рдХी рдпुрдХ्рддि рд╕ोрдЪ рд░рд╣ा рд╣ूँ। рдоेрд░ी рддрдмीрдпрдд рдЖрдЬ рдмрд╣ुрдд реЩрд░ाрдм рд╣ै।”

“рдмाрдмूрдЬी рдЗрд╕рд╕े рдмुрд░ी рдХ्рдпा рдмाрдд рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै, рдЖрдЬ рдПрдХ рд░ोрдЧी рдЬो рд░ोрдЧ рдХे рднрдп рд╕े рдмेрд╣ोрд╢ рд╣ो рдЧрдпा рдеा, рдЙрд╕े рдоृрдд рд╕рдордЭ рдХрд░ рдХिрд╕ी рдиे рд▓ाрд╢ों рдХे рдвेрд░ों рдоें рдбाрд▓ рджिрдпा рдеा। рдЬрдм рдкेрдЯ्рд░ोрд▓ рдЫिреЬрдХा рдЧрдпा рдФрд░ рдЖрдЧ рдиे рд╕рдмрдХो рдЕрдкрдиी рд▓рдкेрдЯ рдоें рд▓े рд▓िрдпा, рддो рдоैंрдиे рдЙрд╕े рдЕंрдЧाрд░ों рдоें рд╣ाрде рдкाँрд╡ рдоाрд░рддे рджेрдЦा। рдоैंрдиे рдХूрдж рдХрд░ рдЙрд╕े рдЙрдаा рд▓िрдпा। рдмाрдмूрдЬी! рд╡рд╣ рдмрд╣ुрдд рдмुрд░ी рддрд░рд╣ рдЭुрд▓рд╕ рдЧрдпा рдеा। рдЙрд╕े рдмрдЪाрддे рд╣ुрдП рдоेрд░ी рджाрдпीं рдмाँрд╣ рднी рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдЬрд▓ рдЧрдпी рд╣ै।”

рдоैंрдиे рднाрдЧू рдХी рднुрдЬा рджेрдЦी। рдЬрд▓ी рдд्рд╡рдЪा рдкрд░ рдкीрд▓ी рд╡рд╕ा рдЙрднрд░ рдЖрдпी рдеी। рдЙрд╕े рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдоेрд░ा рдорди рдЖрдж्рд░ рд╣ो рдЙрдаा। рдоैं рдиे рдкूрдЫा, “рд╡рд╣ рдЖрджрдоी рдмрдЪ рдЧрдпा рди?”

“рдмाрдмूрдЬी, рд╡рд╣ рдХोрдИ рдмрд╣ुрдд рднрд▓ा рдЖрджрдоी рдеा। рдЬिрд╕рдХी рднрдж्рд░рддा рдФрд░ рднрд▓рдордирд╕ाрд╣рдд рд╕े рд╕ंрд╕ाрд░ рдХोрдИ рд▓ाрдн рди рдЙрдаा рд╕рдХा, рдЗрддрдиे рдХрд╖्рдЯ рдоें рднी рдЕрдкрдиा рдЭुрд▓рд╕ा рд╣ुрдЖ рдЪेрд╣рд░ा рдКрдкрд░ рдЙрдаाрдХрд░ рдЙрд╕рдиे рдЕрдкрдиी рдорд░िрдпрд▓ рд╕ी рдиिрдЧाрд╣ рдоेрд░ी рдиिрдЧाрд╣ рдоें рдбाрд▓рддे рд╣ुрдП рдоुрдЭे рдЖрднाрд░ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा।”

“рдФрд░ рдмाрдмूрдЬी...” рднाрдЧू рдиे рдХрд╣ा, “рдЙрд╕рдХे рдХुрдЫ рдХ्рд╖рдг рдмाрдж рд╣ी рд╡рд╣ рдЗрддрдиा рддрдб़рдкा, рдЗрддрдиा рддрдб़рдкा рдХि рдЖрдЬ рддрдХ рдоैंрдиे рдХिрд╕ी рд░ोрдЧी рдХो рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЬाрди рддोрдб़рддे рдирд╣ीं рджेрдЦा рдеा, рдФрд░, ... рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рд╡рд╣ рдорд░ рдЧрдпा। рдХिрддрдиा рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ोрддा рдЬो рдоैं рдЙрд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣ी рдЬрд▓ рдЬाрдиे рджेрддा। рдЙрд╕े рдЖрдЧ рд╕े рдиिрдХाрд▓рдХрд░ рдоैंрдиे рдЙрд╕े рдЕрддीрд╡ рджुрдЦ рд╕рд╣рдиे рдХे рд▓िрдП рдЬीрд╡िрдд рднी рд░рдЦा рдФрд░ рдлिрд░ рд╡рд╣ рдмрдЪा рднी рдирд╣ीं। рдЕрдм рдЙрди рд╣ी рдЬрд▓े рд╣ुрдП рдмाрд╣ुрдУं рд╕े рдоैं рдлिрд░ рдЙрд╕े рдЙрд╕ी рдвेрд░ рдоें рдлेंрдХ рдЖрдпा рд╣ूँ।”

рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рднाрдЧू рдХुрдЫ рдмोрд▓ рди рд╕рдХा। рдкीреЬा рдХे рд╕्рдлुрд░рдг рдХे рдмीрдЪ рдЙрд╕рдиे рд░ुрдХрддे рд░ुрдХрддे рдХрд╣ा, “рдЖрдк рдЬाрдирддे рд╣ैं рд╡рд╣ рдХिрд╕ рд░ोрдЧ рд╕े рдорд░ा? рдк्рд▓ेрдЧ рд╕े рдирд╣ीं, рд╡рд╣ рдХोрди्рдЯीрди рд╕े рдорд░ा рд╣ै, рдХोрди्рдЯीрди рд╕े!”

рдХ्рд░ोрдз рдХी рдЗрд╕ рдЕंрддрд╣ीрди рд╢ृंрдЦрд▓ा рдоें рдирд░्рдХ рд╕े рддुрд▓рдиा рд╣рдоें рдХिрд╕ी рд╕ीрдоा рддрдХ рд╕ंрддोрд╖ рджेрддी рдеी, рддो рднी рдордиु рдХी рд╕ंрддрддि рдХा рд░ाрдд рднрд░ рд╕ुрдиाрдИ рджेрдиे рд╡ाрд▓ा рдк्рд░рд▓ाрдк рдХाрдиों рдоें рдк्рд░рд▓рдп рдмрдирдХрд░ рдЖрддा рд░рд╣рддा। рдоाрддाрдУं рдХा рдк्рд░рд▓ाрдк, рдмрд╣рдиों рдХा рд░ूрджрди, рдкрдд्рдиिрдпों рдХे рд╢ोрдХрдЧीрдд, рдФрд░ рдмрдЪ्рдЪों рдХी рдЪीрдЦ-рдкुрдХाрд░ рдирдЧрд░ рдХे рдЙрд╕ рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдоें, рдЬрд╣ाँ рдЕрд░्рдзрд░ाрдд्рд░ि рдХो рдЙрд▓्рд▓ू рднी рдмोрд▓рдиे рд╕े рд╣िрдЪрдХिрдЪाрддे рдеे, рдПрдХ рдЕрддि рджुрдЦрдж рджृрд╢्рдп рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рддे рдеे। рдЬрдм рд╕्рд╡рд╕्рде рд▓ोрдЧों рдХे рд╕ीрдиों рдкрд░ рдордиों рдмोрдЭ рд░рд╣рддा рдеा, рддो рд╕ोрдЪिрдпे, рдЙрди рд▓ोрдЧों рдХी рд╕्рдеिрддि рдХैрд╕ी рд╣ोрдЧी рдЬो рдШрд░ों рдоें рдЕрд╕्рд╡рд╕्рде рдкреЬे рдеे рдФрд░ рдЬिрди्рд╣ें рд╣рд░ рдж्рд╡ाрд░-рджीрд╡ाрд░ рд╕े рдЙрджाрд╕ी рдХी рдкीрддिрдоा рдЯрдкрдХрддी рджिрдЦрддी рдеी। рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдоें рд▓ाрдпे рдЧрдпे рд░ोрдЧिрдпों рдХो рддो рдиिрд░ाрд╢ा рдХी рд╕ीрдоा рд╕े рдХрд╣ीं рдЖрдЧे рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд рдХाрд▓ рджिрдЦाрдИ рджे рд░рд╣ा рдеा। рд╡े рдЬीрд╡рди рд╕े рдпूँ рдЪिрдкрдХे рд╣ुрдП рдеे, рдЬैрд╕े рдХिрд╕ी рднрдпंрдХрд░ рдЭंрдЭाрд╡ाрдд рдоें рдХोрдИ рдХिрд╕ी рд╡ृрдХ्рд╖ рдХी рдЪोрдЯी рд╕े рдЪिрдкрдХा рд╣ुрдЖ рд╣ो, рдФрд░ рдкाрдиी рдХी рдордд्рдд рд▓рд╣рд░ें рдмреЭ-рдмрдв़рдХрд░ рдЗрд╕ рдЪोрдЯी рдХो рднी рдбुрдмो рджेрдиे рдХो рдЖрддुрд░ рд╣ों।

рдЙрд╕ рджिрди рдоैं рдПрдХ рдЕंрдзрд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХे рдХाрд░рдг реЫрд░ूрд░ी рдХाрдо рдХा рдмрд╣ाрдиा рдмрдиाрдХрд░ рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рднी рди рдЧрдпा। рдпрдж्рдпрдкि рдШрд░ рдоें рд░рд╣рдХрд░ рдоुрдЭे рдпрд╣ рд╕ोрдЪрдХрд░ рдШोрд░ рдХ्рд╖ोрдн рд╣ोрддा рд░рд╣ा рдХि рдХ्рдпा рдкрддा рд╡рд╣ाँ рдоेрд░ी рд╕рд╣ाрдпрддा рд╕े рдХिрд╕ी рд░ोрдЧी рдХो рдХोрдИ рд▓ाрдн рд╣ो рдЬाрддा। рдордЧрд░ рдоेрд░े рдорди-рдорд╕्рддिрд╖्рдХ рдкрд░ рдЫाрдпे рднрдп рдиे рдоुрдЭे рдмांрдз рд░рдЦा рдеा। рд╢ाрдо рдХो рд╕ोрддे рд╕рдордп рдоुрдЭे рд╕ूрдЪрдиा рдоिрд▓ी рдХि рдЙрд╕ рд╢ाрдо рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдоें рд▓рдЧрднрдЧ рдкाँрдЪ рд╕ौ рд░ोрдЧी рдкрд╣ुँрдЪे рдеे।

рдоैं рдЦौрд▓рддी рд╣ुрдИ рдХाреЮी рдкी рдХрд░ рд╕ोрдиे рд╣ी рд╡ाрд▓ा рдеा рдХि рдж्рд╡ाрд░ рдкрд░ рднाрдЧू рдХी рдЖрд╡ाреЫ рдЖрдИ। рдиौрдХрд░ рдиे рджрд░рд╡ाрдЬ़ा рдЦोрд▓ा рддो рднाрдЧू рд╣ाँреЮрддा рд╣ुрдЖ рдЕंрджрд░ рдЖрдХрд░ рдмोрд▓ा, "рдмाрдмू рдЬी, рдоेрд░ी рдкрдд्рдиी рдХे рдЧрд▓े рдоें рдЧिрд▓рдЯिрдпाँ рдиिрдХрд▓ рдЖрдИ рд╣ैं, рд╡рд╣ рд░ोрдЧी рд╣ै, рднрдЧрд╡ाрди рдХे рд▓िрдпे рдЙрд╕े рдмрдЪाрдЗрдпे। рдпрджि рдЙрд╕े рдХुрдЫ рд╣ुрдЖ рддो рд╣рдоाрд░ा рджुрдзрдоुँрд╣ा рдмрдЪ्рдЪा рднी рдорд░ рдЬाрдПрдЧा।"

рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि рдЬрддाрдиे рдХे рдмрдЬाрдп рдоैंрдиे рдХ्рд░ोрдз рдоें рдХрд╣ा, “рдкрд╣рд▓े рдХ्рдпों рдирд╣ीं рдЖрдпा? рд░ोрдЧ рдЕрднी-рдЕрднी рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ рд╣ै рдХ्рдпा?”

“рд╕ुрдмрд╣ рдЬрдм рдоैं рдХोрди्рдЯीрди рдЧрдпा рддो рдЙрд╕े рдоाрдоूрд▓ी рдмुреЩाрд░ рдеा।”

“рдЕрдЪ्рдЫा?! рд╡рд╣ рдШрд░ рдоें рд░ोрдЧी рдеी, рдлिрд░ рднी рддुрдо рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдЪрд▓े рдЧрдпे?”

“рдЬी рдмाрдмूрдЬी,“рднाрдЧू рдиे рдХाँрдкрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा, “рд╡рд╣ рдаीрдХ рд╕ी рдеी। рдоुрдЭे рд▓рдЧा рдХि рд╢ाрдпрдж рджूрдз рдЪреЭ рдЧрдпा рд╣ै, рдХोрдИ рдЧрдо्рднीрд░ рдмाрдд рдирд╣ीं рд╣ै। рдоेрд░े рджोрдиों рднाрдИ рддो рдШрд░ рдкрд░ рд╣ी рдеे... рдФрд░ рд╕ैंрдХрдб़ों рд░ोрдЧी рдХोрди्рдЯीрди рдоें рд╡िрд╡рд╢ ...”

“рддो рддुрдо рдЕрдкрдиी рджрдпा рдФрд░ рдд्рдпाрдЧ рдХे рд╕рд╣ाрд░े рдЬीрд╡ाрдгुрдУं рдХो рднी рдШрд░ рд▓े рдЖрдпे рди। рдоैं рддुрдорд╕े рдХрд╣рддा рдеा рдХि рд░ोрдЧिрдпों рдХे рдЗрддрдиे рдиिрдХрдЯ рдордд рд░рд╣ा рдХрд░ो। рджेрдЦो, рдоैं рдЖрдЬ рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рд╡рд╣ाँ рдирд╣ीं рдЧрдпा। рдЗрд╕рдоें рд╕рдм рджोрд╖ рддुрдо्рд╣ाрд░ा рд╣ी рд╣ै। рдЕрдм рдоैं рдХ्рдпा рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ूँ। рддुрдо рдЬैрд╕े рд╡ीрд░ рдХो рдЕрдкрдиी рд╡ीрд░рддा рдХा рдлрд▓ рднुрдЧрддрдиा рд╣ी рдЪाрд╣िрдпे। рдЬрд╣ाँ рдирдЧрд░ рдоें рд╕ैंрдХрдб़ों рд░ोрдЧी рдкреЬे рд╣ैं...”

рднाрдЧू рдиे рдХाрддрд░ рд╕्рд╡рд░ рдоें рдХрд╣ा, “рд▓ेрдХिрди рдк्рд░рднु рдпीрд╢ु рдорд╕ीрд╣...”

“рдЪрд▓ो рд╣рдЯो, рдмреЬे рдЖрдП рдХрд╣ीं рдХे! рддुрдордиे рдЬाрди-рдмूрдЭ рдХрд░ рдЖрдЧ рдоें рд╣ाрде рдбाрд▓ा। рдЕрдм рдЙрд╕рдХी рд╕реЫा рдоैं рднुрдЧрддूँ? рдд्рдпाрдЧ рдРрд╕े рд╣ोрддा рд╣ै? рдЗрддрдиी рд░ाрдд рдЧрдпे рдоैं рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдХोрдИ рд╕рд╣ाрдпрддा рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा।”

“рд▓ेрдХिрди, рдкाрджрд░ी рдЖрдмे...”

“рдЪрд▓ो рдЬाрдУ, рдкाрджрд░ी рдЖрдмे рдХे рдХुрдЫ рд╣ोрддे!”

рднाрдЧू рд╕рд░ рдЭुрдХाрдП рд╡рд╣ाँ рд╕े рдЪрд▓ा рдЧрдпा। рдЙрд╕рдХे рдЬाрдиे рдХे рдЖрдзे рдШंрдЯे рдмाрдж рдЬрдм рдоेрд░ा рдХ्рд░ोрдз рд╣िрд░рди рд╣ुрдЖ рддो рдоुрдЭे рдЕрдкрдиे рдХृрдд्рдп рдкрд░ рд▓рдЬ्рдЬा рдЖрдпी। рдоैं рдХौрди рд╕ा рдмुрдж्рдзिрдоाрди рдеा рдЬो рдмाрдж рдоें рдкрдЫрддाрд╡ा рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा। рдоेрд░ा рдк्рд░ाрдпрд╢्рдЪिрдд рдпрд╣ी рдеा рдХि рднाрдЧू рд╕े рдХ्рд╖рдоाрдпाрдЪрдиा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрд╕рдХी рдкрдд्рдиी рдХी рдкूрд░ी рдЧрдо्рднीрд░рддा рд╕े рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдХрд░ूँ। рдоैंрдиे рдЬрд▓्рджी рдЬрд▓्рджी рдХрдкреЬे рдкрд╣рдиे рдФрд░ рджौрдб़рдХрд░ рднाрдЧू рдХे рдШрд░ рдкрд╣ुँрдЪा। рд╡рд╣ाँ рдЬाрдХрд░ рдоैंрдиे рджेрдЦा рдХि рднाрдЧू рдХे рджोрдиों рдЫोрдЯे рднाрдИ рдЕрдкрдиी рднाрднी рдХो рдЪाрд░рдкाрдИ рдкрд░ рд▓िрдЯाрдпे рд╣ुрдП рдШрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ рд▓ा рд░рд╣े рдеे। рдоैंрдиे рднाрдЧू рд╕े рдкूрдЫा, "рдЗрд╕े рдХрд╣ाँ рд▓े рдЬा рд░рд╣े рд╣ो?" рднाрдЧू рдиे рдзीрд░े рд╕े рдЬрд╡ाрдм рджिрдпा, “рдХोрди्рдЯीрди рдоें...”

“рддो рдХ्рдпा рдЕрдм рддुрдо рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдХो рдирд░्рдХ рдирд╣ीं рдоाрдирддे рднाрдЧू?”

“рдЖрдкрдиे рддो рдЖрдиे рд╕े рдордиा рдХрд░ рджिрдпा, рдмाрдмू рдЬी, рдФрд░ рдЪाрд░ा рд╣ी рдХ्рдпा рд╣ै? рд╡рд╣ाँ рдбॉрдХ्рдЯрд░ рддो рд╣ैं рд╣ी, рдФрд░ рджूрд╕рд░े рд░ोрдЧिрдпों рдХे рд╕ाрде рдоैं рдкрдд्рдиी рдХा рднी рдз्рдпाрди рд░рдЦ рд▓ूंрдЧा।”

“рдпрд╣ीं рд░рдЦ рджो рдЪाрд░рдкाрдИ, рдЕрднी рддрдХ рддुрдо्рд╣ाрд░े рджिрдоाреЪ рд╕े рджूрд╕рд░े рд░ोрдЧिрдпों рдХा рд╡िрдЪाрд░ рдирд╣ीं рдЧрдпा рдоूрд░्рдЦ?”

рдЪाрд░рдкाрдИ рдЕрди्рджрд░ рд░рдЦ рджी рдЧрдИ рдФрд░ рдоेрд░े рдкाрд╕ рдЬो рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рджрд╡ा рдеी, рд╡рд╣ рдоैंрдиे рднाрдЧू рдХी рдкрдд्рдиी рдХो рдкिрд▓ाрдИ рдФрд░ рдлिрд░ рдЕрдкрдиे рдЕрджृрд╢्рдп рдк्рд░рддिрдж्рд╡ंрдж्рд╡ी рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиे рд▓рдЧा। рднाрдЧू рдХी рдкрдд्рдиी рдиे рдЖँрдЦें рдЦोрд▓ рджीं।

рднाрдЧू рдиे рдХाँрдкрддे рд╕्рд╡рд░ рдоें рдХрд╣ा, “рдЖрдкрдХा рдПрд╣рд╕ाрди рд╕ाрд░ी рдЙрдо्рд░ рдирд╣ीं рднूрд▓ूँрдЧा, рдмाрдмूрдЬी।”

рдоैंрдиे рдХрд╣ा, “рдоैं рдЕрдкрдиे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдкрд░ рд╢рд░्рдоिंрджा рд╣ूँ рднाрдЧू, рдИрд╢्рд╡рд░ рддुрдо्рд╣ें рддुрдо्рд╣ाрд░ी рд╕рдорд╕्рдд рд╕ेрд╡ा рдХा рдлрд▓ рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдкрдд्рдиी рдХो рдиीрд░ोрдЧ рдХрд░рдХे рджे।”

рд▓рдЧрднрдЧ рдЙрд╕ी рд╕рдордп рдоैंрдиे рдЕрдкрдиे рдЕрджृрд╢्рдп рд╢рдд्рд░ु рдХो рдЕрдкрдиे рдЕंрддिрдо рд╢рд╕्рдд्рд░ рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рддे рджेрдЦा। рднाрдЧू рдХी рдкрдд्рдиी рдХे рдЕрдзрд░ рдлूрдЯрдиे рд▓рдЧे। рдоेрд░े рд╣ाрде рдоें рд░рд╣ी рдЙрд╕рдХी рдиाреЬी рдзीрдоी рд╣ो рдХрд░ рдХрд▓ाрдИ рд╕े рд╣рдЯрдХрд░ рдХंрдзों рдХी рдУрд░ рдЦिрд╕рдХрдиे рд▓рдЧी। рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рдоुрдЭрд╕े рдЬीрддрдиे рд╡ाрд▓े рдоेрд░े рдЕрджृрд╢्рдп рд╢рдд्рд░ु рдиे рдПрдХ рдмाрд░ рдлिрд░ рдоुрдЭे рдЪाрд░ों рд╢ाрдиे рдЪिрдд्рдд рдЧिрд░ा рджिрдпा। рдоैंрдиे рдкрд╢्рдЪाрдд्рддाрдк рд╕े рд╕िрд░ рдЭुрдХाрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा, "рднाрдЧू, рдЕрднाрдЧे рднाрдЧू! рддुрдо्рд╣ें рдЕрдкрдиे рдд्рдпाрдЧ рдХा рдпрд╣ рдЕрдЬीрдм рдлрд▓ рдоिрд▓ा рд╣ै, рдЖрд╣!”

рднाрдЧू рдлूрдЯ рдлूрдЯ рдХрд░ рд░ोрдиे рд▓рдЧा।

рд╡рд╣ рджृрд╢्рдп рдорд░्рдорднेрджрдХ рдеा, рдЬрдм рднाрдЧू рдиे рдЕрдкрдиे рдмिрд▓рдмिрд▓ाрддे рд╣ुрдП рдмрдЪ्рдЪे рдХो рдЙрд╕рдХी рдоाँ рд╕े рд╕рджा рдХे рд▓िрдП рдЕрд▓рдЧ рдХрд░рдХे рдоुрдЭे рдЕрддि рд╡िрдирдо्рд░рддा рдХे рд╕ाрде рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯा рджिрдпा।

рдоेрд░ा рд╡िрдЪाрд░ рдеा рдХि рдЕрдкрдиे рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рд╕ूрдиा рдкाрдХрд░ рднाрдЧू рдЕрдм рдХिрд╕ी рдХी рдЪिंрддा рдирд╣ीं рдХрд░ेрдЧा। рд▓ेрдХिрди рдЕрдЧрд▓े рд╣ी рджिрди рдоैंрдиे рдЙрд╕े рдЕрдиेрдХ рд░ोрдЧिрдпों рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рддे рджेрдЦा। рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХी рдЪिंрддा рдХिрдпे рдмिрдиा рдЙрд╕рдиे рд╕ैрдХрдб़ों рдШрд░ों рдХो рдЕंрдзेрд░ा рд╣ोрдиे рд╕े рдмрдЪा рд▓िрдпा। рднाрдЧू рдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдоैंрдиे рднी рдмреЬी рд▓рдЧрди рд╕े рдХाрдо рдХिрдпा। рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдФрд░ рд░ुрдЧ्рдгाрд▓рдп рд╕े рдмрдЪे рдЕрдкрдиे рд╕рдордп рдоें рдоैं рдирдЧрд░ рдХे рдиिрд░्рдзрдирддрдо рд╡рд░्рдЧ рдХे рд▓ोрдЧों рдХे рдШрд░ рдЧрдпा, рдЬिрдирдХी рдмीрдоाрд░िрдпों рдХा рдХाрд░рдг рдпा рддो рдиाрд▓ों рдХे рдХिрдиाрд░े рд░рд╣рдиा рдеा, рдпा рдлिрд░ рдЕрд╢ौрдЪ।
***


рдЕрдм рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рд░ोрдЧ рдХे рдЬीрд╡ाрдгुрдУं рд╕े рд░рд╣िрдд рдеा। рдирдЧрд░ рдХो рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рдзो рдбाрд▓ा рдЧрдпा рдеा। рдЪूрд╣ों рдХा рдЪिрд╣्рди рднी рдирд╣ीं рдмрдЪा рдеा। рд╕ाрд░े рдирдЧрд░ рдоें рдПрдХ-рдЖрдз рд░ोрдЧी рдХी рд╕ूрдЪрдиा рдЖрддी рдЬिрд╕рдХी рдУрд░ рдд्рд╡рд░िрдд рдз्рдпाрди рджिрдпे рдЬाрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд░ोрдЧ рдХी рд╡ृрдж्рдзि рдХा рдХोрдИ рдХाрд░рдг рдирд╣ीं рд░рд╣ा। рдирдЧрд░ рдХा рд╡्рдпाрдкाрд░ рд╕्рд╡рд╕्рде рд╣ुрдЖ, рд╕्рдХूрд▓, рдХॉрд▓ेрдЬ рдФрд░ рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдЦुрд▓рдиे рд▓рдЧे।

рдоैंрдиे рдЕрдиुрднрд╡ рдХिрдпा рдХि рдмाреЫाрд░ рд╕े рдиिрдХрд▓рддे рд╕рдордп рдЪाрд░ों рдУрд░ рд╕े рдЙंрдЧрд▓िрдпाँ рдоुрдЭ рдкрд░ рдЙрдарддीं। рд▓ोрдЧ рдХृрддрдЬ्рдЮ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдоेрд░ी рдУрд░ рджेрдЦрддे। рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рдк्рд░рд╢ंрд╕рдХ рд╡ाрдХ्рдпों рдХे рд╕ाрде рдоेрд░े рдЪिрдд्рд░ рдЫрдкे। рд╣рд░ рдУрд░ рд╕े рддाрд▓िрдпों рдХी рдмौрдЫाрд░ рдиे рдоेрд░े рдорди рдоें рдХुрдЫ рдЧрд░्рд╡ рд╕ा рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░ рджिрдпा।

рдЕंрдд рдоें рдПрдХ рдорд╣ाрди рд╕рдоाрд░ोрд╣ рд╣ुрдЖ рдЬिрд╕рдоें рдирдЧрд░ рдХे рдмреЬे рдзрдиिрдХ рдФрд░ рдбाрдХ्рдЯрд░ рдмुрд▓ाрдпे рдЧрдП। рдПрдХ рдоंрдд्рд░ी рдиे рдЙрд╕ рдЙрдд्рд╕рд╡ рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдХी। рдоैं рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдХे рд╕ाрде рдмिрдаाрдпा рдЧрдпा, рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд╣ рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдоेрд░े рд╣ी рд╕рдо्рдоाрди рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рд╣ाрд░ों рдХे рдмोрдЭ рд╕े рдоेрд░ी рдЧрд░्рджрди рдЭुрдХी рдЬाрддी рдеी рдФрд░ рдоेрд░ा рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдмрд╣ुрдд рдЙрди्рдирдд рдоाрд▓ूрдо рд╣ोрддा рдеा। рдЧрд░्рд╡ीрд▓ी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдоैं рдХрднी рдЙрдзрд░ рджेрдЦрддा рдХрднी рдЗрдзрд░। рдоाрдирд╡рддा рдХी рдЕрд╕ीрдо рд╕ेрд╡ा рдХे рдкрд░िрдгाрдо рд╕्рд╡рд░ूрдк, рдЖрднाрд░ рдХे рднाрд╡ рд╕े рднрд░рдкूрд░ рдПрдХ рд╣реЫाрд░ рдПрдХ рд░ुрдкрдпे рдХी рдеैрд▓ी рдоुрдЭे рджी рдЬा рд░рд╣ी рдеी।”

рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдЬрди рд╕рдоुрджाрдп рдиे рдоेрд░े рд╕ाрде рдоेрд░े рд╕рд╣рдХрд░्рдоिрдпों рдХी рднी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХी рдФрд░ рдХрд╣ा рдХि рдкिрдЫрд▓ी рдорд╣ाрдоाрд░ी рдоें рдоेрд░ी рдиिрд╖्рдаा рдФрд░ рддрди्рдордпрддा рдХे рдХाрд░рдг рдЕрдЧрдгिрдд рдЬीрд╡рди рдмрдЪे рд╣ैं। рдоैंрдиे рди рджिрди рджेрдЦा, рди рд░ाрдд, рдЕрдкрдиे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп-рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдкूрдЮ्рдЬी рдХो рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рдзрди рд╕рдордЭा рдФрд░ рд░ोрдЧ рдХे рдиिрд╡ाрд╕ рдоें рдкрд╣ुँрдЪ рдХрд░ рдорд░рддे рд╣ुрдП рд░ोрдЧिрдпों рдХो рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп-рдЕрдоृрдд рдкिрд▓ाрдпा।

рдкрддрд▓ी рд╕ी рдЫреЬी рд╣ाрде рдоें рд▓िрдпे рдоंрдд्рд░ी рдЬी рдиे рдоंрдЪ рдХे рдмाрдИं рдУрд░ рдЦреЬे рд╣ोрдХрд░ рдЬрдирддा рдХा рдз्рдпाрди рдЙрд╕ рдХाрд▓ी рд░ेрдЦा рдХी рдУрд░ рджिрд▓ाрдпा рдЬो рджीрд╡ाрд░ рдкрд░ рдмрдиे рдирдХ़्рд╢े рдоें рд░ोрдЧ рдХे рдЪрд░рдордХाрд▓ рдоें рднी рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдХी рдУрд░ рдЙрди्рдирдд рдеी। рдЕंрдд рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдирдХ़्рд╢े рдоें рд╡рд╣ рджिрди рднी рджिрдЦाрдпा рдЬрдм рдоेрд░ी рджेрдЦрд░ेрдЦ рдоें рд░рдЦे рд╕рднी рдЪौрд╡्рд╡рди (54) рд░ोрдЧी рд╕्рд╡рд╕्рде рд╣ो рдЧрдпे рдеे рдЕрд░्рдеाрдд рдкрд░िрдгाрдо рд╢рдд-рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕рдлрд▓ рд░рд╣ा рдФрд░ рд╡рд╣ рд╢्рдпाрдорд░ेрдЦा рдЕрдкрдиे рдЪрд░рдо рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдпी рдеी।

рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдоंрдд्рд░ी рдЬी рдиे рдЕрдкрдиे рднाрд╖рдг рдоें рдоेрд░े рд╕ाрд╣рд╕ рдХो рд╕рд░ाрд╣рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдХि рд▓ोрдЧ рдпрд╣ рдЬाрдирдХрд░ рдк्рд░рд╕рди्рди рд╣ोंрдЧे рдХि рдмреЩ्рд╢ी рдЬी рдХी рд╕ेрд╡ाрдУं рдХे рд▓िрдпे рдЙрди्рд╣ें рд▓ैреЮ्рдЯीрдиैंрдЯ рдХрд░्рдирд▓ рдк्рд░ोрди्рдирдд рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рд╣ॉрд▓ рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдФрд░ рд╢ाрдмाрд╢ी рдХे рд╢рдм्рджों рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рддाрд▓िрдпों рд╕े рдЧूँрдЬ рдЙрдаा।

рддाрд▓िрдпों рдХे рд╢ोрд░ рдХे рдмीрдЪ рдоैंрдиे рдЕрдкрдиी рдЧрд░्рд╡ीрд▓ी рдЧрд░्рджрди рдЙрдаाрдИ। рдоुрдЦ्рдп рдЕрддिрдеि рдФрд░ рдЧрдгрдоाрди्рдп рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХा рдЖрднाрд░ рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдПрдХ рд▓ंрдмा рдЪौреЬा рд╡рдХ्рддрд╡्рдп рджिрдпा рдЬिрд╕рдоें рдЕрди्рдп рдмाрддों рдХे рд╕ाрде рдоैंрдиे рдпрд╣ рднी рдмрддाрдпा рдХि рдбाрдХ्рдЯрд░ों рдХे рдз्рдпाрди рдХा рдХेंрдж्рд░ рд░ुрдЧ्рдгाрд▓рдп рдФрд░ рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рд╣ी рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рджрд▓िрдд-рд╡ंрдЪिрдд рд▓ोрдЧ рдеे। рд╡े рдиिрд╕्рд╕рд╣ाрдп рдЬрди рд╣ी рдЗрд╕ рдШाрддрдХ рд░ोрдЧ рдХा рд╢िрдХाрд░ рд╣ुрдП। рдоैंрдиे рдЕрдкрдиे рд╕ाрдеिрдпों рдХे рд╕ाрде рдоिрд▓рдХрд░ рд░ोрдЧ рдХे рд╕рд╣ी рд╕्рдеाрди рдХो рддрд▓ाрд╢ рдХिрдпा рдФрд░ рдЙрд╕े рдЬреЬ рд╕े рдЙрдЦाреЬ рдлेंрдХрдиे рдоें рдЬाрди рд▓реЬा рджी। рдХ्рд╡ाрд░ंрдЯीрди рдФрд░ рд╣рд╕्рдкрддाрд▓ рдХे рдХाрд░्рдп рдХे рдмाрдж рд╣рдордиे рдЕрдкрдиी рд░ाрддें рдЙрди рднрдпाрдирдХ рд╕्рдеाрдиों рдоें рдмिрддाрдпीं।

рдЙрд╕ рджिрди рдХे рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдХे рдмाрдж рдЬрдм рдлूрд▓-рдоाрд▓ाрдУं рд╕े рд▓рджा рдоैं рдПрдХ рдЧрд░्рд╡ीрд▓े рд▓ैреЮ्рдЯीрдиैंрдЯ рдХрд░्рдирд▓ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрдкрдиा рд╕рд░ рдКँрдЪा рдЙрдаाрдП рд╣ुрдП, рд▓ोрдЧों рдХे рдЖрднाрд░ рдХे рдПрдХ рд╣реЫाрд░ рдПрдХ рд░ुрдкрдпे рдЕрдкрдиी рдЬेрдм рдоें рдбाрд▓े рд╣ुрдП рдШрд░ рдХे рдиिрдХрдЯ рдкрд╣ुँрдЪा, рддो рдоुрдЭे рдПрдХ рдУрд░ рд╕े рд╣рд▓्рдХी рд╕ी рдЖрд╡ाреЫ рд╕ुрдиाрдИ рджी, “рдмाрдмू рдЬी, рдмрд╣ुрдд рдмрд╣ुрдд рдоुрдмाрд░рдХ рд╣ो।”

рдмрдзाрдИ рджेрддे рд╕рдордп рдЙрд╕ рд╡्рдпрдХ्рддि рдиे рдкुрд░ाрдиी рдЭाреЬू рдиिрдХрдЯ рдХे рдЧंрджे рд╣ौрджे рдХे рдврдХ्рдХрди рдкрд░ рд░рдЦрдХрд░ рдЕрдкрдиे рдЪेрд╣рд░े рд╕े рдЧрдордЫा рд╣рдЯा рджिрдпा। рднाрдЧू рдХो рд╕ाрдордиे рджेрдЦрдХрд░ рдоैं рднौंрдЪрдХ्рдХा рд╕ा рдЦреЬा рд░рд╣ рдЧрдпा।

“рддुрдо рд╣ो рднाрдЧू рднाрдИ?” рдоैंрдиे рдХрдаिрдиाрдИ рд╕े рдХрд╣ा, “рд╕ंрд╕ाрд░ рддुрдо्рд╣ें рдирд╣ीं рдЬाрдирддा рддो рди рдЬाрдиे рднाрдЧू, рдоैं рддो рдЬाрдирддा рд╣ूँ। рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдпीрд╢ु рддो рдЬाрдирддा рд╣ै, рдкाрджрд░ी рд▓ाрдо рдЖрдмे рдХे рдорд╣ाрди рд╢िрд╖्рдп, рдИрд╢्рд╡рд░ рддुрдо рдкрд░ рдХृрдкा рдХрд░ें!"

рдЙрд╕ рд╕рдордп рдоेрд░ा рдЧрд▓ा рд╕ूрдЦ рдЧрдпा। рднाрдЧू рдХी рдорд░рддी рд╣ुрдИ рдкрдд्рдиी рдФрд░ рдмрдЪ्рдЪे рдХे рдЪिрдд्рд░ рдоेрд░ी рдЖँрдЦों рдоें рдЖ рдЧрдпे। рд╣ाрд░-рдлूрд▓ों рдХे рднाрд░ рд╕े рдоुрдЭे рдЕрдкрдиी рдЧрд░्рджрди рдЯूрдЯрддी рд╣ुрдИ рдоाрд▓ूрдо рд╣ुрдИ рдФрд░ рдмрдЯोрдИ рдХे рдмोрдЭ рд╕े рдоेрд░ी рдЬेрдм рдлрдЯрдиे рд▓рдЧी। рдФрд░ рдЗрддрдиे рд╕рдо्рдоाрди рдкाрдиे рдХे рдмाрдж рднी рдоैं рдиिрд░ाрджрд░ рд╕ा рд╣ोрдХрд░ рдЗрд╕ рдХृрддрдШ्рди рд╕ंрд╕ाрд░ рдХा рд╢ोрдХ рдХрд░рдиे рд▓рдЧा।

-----------------
рдЙрд░्рджू рд╕े рдЕрдиुрд╡ाрдж: рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╢рд░्рдоा

рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд▓ेрдЦрди рдЦुрдж рдХो рдкрд╡िрдд्рд░ рдпा рдиैрддिрдХ рд╕िрдж्рдз рдХрд░рдиे рдХी рдХрд▓ा рдирд╣ीं рдмрдиे - рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрди

рдХрд╡ि рд╡ рд╡्рдпंрдЧ्рдпрдХाрд░ рд╢्рд░ी рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрди рд╕े рдбॉ. рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ рдХी рдмाрддрдЪीрдд

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрди
рдмैंрдХिंрдЧ, рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░, рд╡िрдЬ्рдЮाрди, рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рддрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд╡िрдзा рдХो рдирдпी рдКँрдЪाрдЗрдпों рдкрд░ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рднाрд░рддी рдХे рднंрдбाрд░ рдХो рднрд░рдиे рд╡ाрд▓े, рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рдмрд╣ुрд▓ рдЭाрдмुрдЖ рдЬिрд▓े рдХे рдЕрддि рд╕ाрдзाрд░рдг рдЧाँрд╡ рдоें рдЬрди्рдоे, рдЕрдкрдиी рд╡िрд▓рдХ्рд╖рдг рддрдеा рдмрд╣ुрдоुрдЦी рдк्рд░рддिрднा рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рджेрд╢ рд╡िрджेрд╢ों рдоें рдЕрдкрдиे рдХрд░्рдо рд╡्рдпाрдкाрд░ рдХी рдЫाрдк рдЫोреЬрдиे рд╡ाрд▓े рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрди рдХрдиाрдбा рдХे рдЯोрд░ंрдЯो рд╢рд╣рд░ рдоें рд░рд╣рдХрд░ рд╣िंрджी рдХा рд╕рдорд░्рде рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд▓ेрдЦрди рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рд╡्рдпंрдЧ्рдп; рд╕рдд्рддा, рд╕рдоाрдЬ рддрдеा рд░ाрдЬрдиीрддि рдХे рдиिрд░ंрдХुрд╢ рдРрд░ाрд╡рдд рдХे рд▓िрдП рдЕंрдХुрд╢ рд╕рджृрд╢्рдп рд╣ै। рдмрдХौрд▓ рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрди, "рдЕрд░ाрдЬрдХрддा, рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░, рдЕрдиाрдЪाрд░, рдЕрд╕рдоाрдирддाрдПँ, рдЕрд╕рдд्рдп, рдЕрд╡рд╕рд░рд╡ाрджिрддा рдХा рд╡िрд░ोрдз рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рднाрд╡ी рдоाрдз्рдпрдо рд╣ै- рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд▓ेрдЦрди।"
рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд▓ेрдЦрди рдХोрдИ рдлिрд▓рд░ рди рд╣ो рдкрд░ рд╣рдоाрд░ी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдкिрд▓рд░ рд╣ो рддрдеा рд╣рдо рддрдЯрд╕्рде рд╣ो рдЬाрдПँрдЧे рддो рд╣рдо рд╣ाрд╢िрдпे рдкрд░ рдЪрд▓े рдЬाрдПँрдЧे, рд░рдЪрдиा рдпा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдирд╣ीं। рдРрд╕ी рд╣ी рднाрд╡ рд╕рд░рдгिрдпों рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдЧुрдЬрд░рддी рд╣ै рд╢्рд░ी рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрди рд╕े рдбॉ. рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ рдХी рдпрд╣ рдмाрддрдЪीрдд


рдбॉ. рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣
рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः рд╕рд░ рдирдорд╕्рдХाрд░। рдЖрдкрдХे рдЬрди्рдо рд╕्рдерд▓, рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдкрд░िрд╡ेрд╢ рддрдеा рд╢िрдХ्рд╖ा рдЖрджि рдХा рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдкрд░िрдЪрдп рдЬाрдирдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं।

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рдирдорд╕्рдХाрд░ рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рдЬी। рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рдмрд╣ुрд▓ рдЭाрдмुрдЖ рдЬिрд▓े рдХे рд░ाрдиाрдкुрд░ рдЧाँрд╡ рдоें 1952 рдоें рдЬрди्рдо рдФрд░ рдоेрдШрдирдЧрд░ рдоें рд╕्рдХूрд▓ी рд╢िрдХ्рд╖ा। рдоेрд░े рджाрджा рд╡рд░рджीрдЪंрджрдЬी рдЬैрди рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиी рд░рд╣े рддो рджेрд╢рдк्рд░ेрдо рдФрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдХिрд╕्рд╕े-рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдЦूрдм рд╕ुрдиे। рдкिрддाрдЬी рдиे рдЯ्рд░рдХ рдкрд░िрд╡рд╣рди рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдЪुрдиा рддो рдмрд╣ुрдд рдШुрдордХ्рдХрдб़ी рдФрд░ рдЯ्рд░рдХों рд╕े рд▓ंрдмी-рд▓ंрдмी рдпाрдд्рд░ाрдПँ рдХीं। рдЧ्рд░ाрдоीрдг рднाрд░рдд рдХी рдЧрд░ीрдмी, рдордЬрдмूрд░िрдпाँ рдФрд░ рд╕ीрдоाрдПँ рд╕ोрдЪ рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрдирддी рдЧрдИं рдФрд░ рд╕्рдХूрд▓ी рджिрдиों рдоें рд╣ी рдЕрдЦрдмाрд░ों рдоें рд▓िрдЦрдиा рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдпा। рдЭाрдмुрдЖ рд╕े рдмी.рдПрд╕рд╕ी. рдФрд░ рд╡िрдХ्рд░рдо рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдЙрдЬ्рдЬैрди рд╕े рднौрддिрдХी рдоें рдПрдо.рдПрд╕рд╕ी. рдХी। рдЗрд╕ рдмीрдЪ рдЗंрджौрд░ рдХे рджैрдиिрдХ рд╕्рд╡рджेрд╢ рдХे рд╕ंрдкाрджрдХीрдп рд╡िрднाрдЧ рдоें рдХुрдЫ рд╕рдордп рдХाрдо рдХिрдпा рдФрд░ рдЬैрди рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдоाрд╕िрдХ рдХा рд╕ंрдкाрджрди рднी। рдЗрд╕ рдкрдб़ाрд╡ рддрдХ рдЖрддे-рдЖрддे рдЙрдо्рд░ рдЗрдХ्рдХीрд╕ рд╕ाрд▓ рд╣ो рдЧрдИ।

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ (рднाрд░рдд) рдоें рдЬрди्рдо рдФрд░ рдЯोрд░ंрдЯो (рдХрдиाрдбा) рдоें рд╣ाрд▓ рдиिрд╡ाрд╕, рдЗрд╕ рд╕реЮрд░ рдХी рдХрд╣ाрдиी рдЖрдкрдХी рдЬुрдмाрдиी।

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рдЙрдЬ्рдЬैрди рд╕े рдЯोрд░ंрдЯो рддрдХ рдХी рдпाрдд्рд░ा рдоें рдХрдИ рдЯрдк्рдкे рдЦाрдпे। рджрд╕ рд╕े рдЕрдзिрдХ рджेрд╢ों рдХी рдпाрдд्рд░ाрдПँ рдХीं рдФрд░ рд▓рдЧрднрдЧ рдкंрдж्рд░рд╣ рдЧाँрд╡ों рдФрд░ рд╢рд╣рд░ों рдоें рд░рд╣े। 1974 рдоें рдПрдо.рдПрд╕рд╕ी. рдкूрд░्рдг рдХрд░ рдХे рдЙрдЬ्рдЬैрди рдоें рд╣ी рдмैंрдХ рдСрдл рдЗंрдбिрдпा рд╕े рдЬुрдб़ा। рдпрд╣ीं рд▓ोрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЕрдз्рдпेрддा рдбॉ. рдмрд╕ंрддीрд▓ाрд▓ рдЬी рдмрдо рдХे рд╕ंрдкाрджрди рдоें рдиिрдХрд▓рдиे рд╡ाрд▓ी рдоाрд╕िрдХ рдкрдд्рд░िрдХा рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдзрд░्рдо рдоें рдк्рд░рдмंрдз рд╕ंрдкाрджрдХ рдмрдиा। рдк्рд░рдЦ्рдпाрдд рдкрдд्рд░рдХाрд░ рд╢्рд░ी рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рдоाрдеुрд░ рдиे рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХिрдпा рддो рдирдИрджुрдиिрдпा рдоें рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд▓िрдЦрдиे рд▓рдЧा। рд╢ुрд░ुрдЖрддी рд╕ाрд▓ों рдоें рдмैंрдХ рдХी рд╕ेрд╡ा рдФрд░ рд▓ेрдЦрди рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЪрд▓े। рдХрдеाрдХाрд░ рд╣ंрд╕ा рджीрдк рд╣рдорд╕рдлрд░ рдмрдиीं, рд╣рдо рджोрдиों рдиे рд╣рдоाрд░ी рджो рдмेрдЯिрдпां рд╢ैрд▓ी рдФрд░ рдХृрддि рдкाрдИं। рдЬрдмрд▓рдкुрд░ рдХे рдХृрд╖ि рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рдмैंрдХ рдиे рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХे рд▓िрдП рднेрдЬा рддो рд╣рд░िрд╢ंрдХрд░ рдЬी рдкрд░рд╕ाрдИ рд╕े рдЖрдд्рдоीрдп рдоुрд▓ाрдХाрдд рд╣ुрдИ рдФрд░ рдоेрд░ा рдкрд╣рд▓ा рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд╕ंрдХрд▓рди рдЖрдпा рд╕рд░, рдХ्рдпों рджांрдд рдлाрдб़ рд░рд╣ा рд╣ै। рдмैंрдХ рдоें рдкрджोрди्рдирддिрдпाँ рдоिрд▓рддी рд░рд╣ीं рдФрд░ рд╣рдо рджोрдиों рдХे рд▓िрдП рд▓िрдЦрдиे рдХा рд╕рдордп рдХрдо рд╣ोрддा рдЧрдпा। рд╣ंрд╕ा рдЬी рд╣िंрджी рдХी рд╕рд╣ाрдпрдХ рдк्рд░ाрдз्рдпाрдкрдХ рдмрди рдЧрдИं। рдмैंрдХ рдХे рд╕ाрде рдЪौрдмीрд╕ рдмрд░рд╕ рд░рд╣ा, рдЖрда рдЯ्рд░ांрд╕рдлрд░ рд╣ुрдП, рдЕंрддिрдо рдЯ्рд░ांрд╕рдлрд░ рдеा рди्рдпूрдпॉрд░्рдХ। рди्рдпूрдпॉрд░्рдХ рдоें рдк्рд░рдмंрдзрди рдХे рджрдмाрд╡ рдЕрд╕рд╣рдиीрдп рд╣ो рдЧрдП рддो рдоैंрдиे рдмैंрдХ рдХो рдЕрд▓рд╡िрджा рдХрд╣ рджिрдпा। рдЙрдо्рд░ рд╣ो рдЧрдИ рдкैंрддाрд▓ीрд╕ рд╕ाрд▓। рд╣ाँ, рдмैंрдХ рд╡ рднाрд░рддीрдп рдХौंрд╕рд▓ाрд╡ाрд╕ (рдЗंрдбिрдпрди рдХॉрди्рд╕ुрд▓ेрдЯ) рдХे рдХाрд░рдг рдоुрдЭे рд╕ंрд╕рджीрдп рд╕рдоिрддिрдпों рдХे рд╕ाрде рдХाрдо рдХрд░рдиे рдФрд░ рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоंрдЪों рдкрд░ рднाрд░рдд рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рдХрд░рдиे рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рдоिрд▓े। рди्рдпूрдпॉрд░्рдХ рдоें рдЕрдоेрд░िрдХрди рдПрдХ्рд╕рдк्рд░ेрд╕ рдиे рдоुрдЭे рдиौрдХрд░ी рдХा рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рджिрдпा рдкрд░ рдоैं рд╕рд░рдХाрд░ी рдкाрд╕рдкोрд░्рдЯ рдзाрд░рдХ рдеा, рд╡ीрдЬा рд╕ंрдмंрдзी рдХрдаिрдиाрдЗрдпाँ рдмрдиीं рддो рдоैंрдиे рд╕рд░рдХाрд░ी рдкाрд╕рдкोрд░्рдЯ рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рд╕ाрдзाрд░рдг рдкाрд╕рдкोрд░्рдЯ рд▓े рд▓िрдпा। 1998 рдоें рд╣рдо рдХрдиाрдбा рдХे рдЗрд╕ рдк्рдпाрд░े рд╢рд╣рд░ рдЯोрд░ंрдЯो рдоें рдЪрд▓े рдЖрдП рдФрд░ рддрдм рд╕े рдпрд╣ीं рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕рдлрд░ рдмрд╣ुрдд рдордЬेрджाрд░ рд░рд╣ा рдФрд░ рдХрдаिрди рд╕े рдХрдаिрди рдЪुрдиौрддी рдХा рдоुрдХाрдмрд▓ा рдХрд░рдиे рдХा рд╣ौрд╕рд▓ा рдмрдиा рдЧрдпा।

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः рд╕्рд╡рджेрд╢ рд╕े рд╡िрджेрд╢ рдХी рддрд░рдл рдХैрд╕े рдмреЭे рдЬрдмрдХि рд╕्рд╡рджेрд╢ рдоें рдХрджाрдЪिрдд рдмрд╣ुрдд рдЕрд╡рд╕рд░ рдеे?

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рд╣ंрд╕ा рдЬी рдо.рдк्рд░. рд╢ाрд╕рди рдХी рд╕ेрд╡ा рдоें рдеीं рдФрд░ рдоैं рд╕рд░рдХाрд░ी рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдоें, рддो рд╣рдоाрд░ी рдиिрдпुрдХ्рддि рдПрдХ рд╣ी рдХрд╕्рдмे рдпा рд╢рд╣рд░ рдоें рд╣ो рдкाрдиा рд╕ंрднрд╡ рдеा। рдоैं рдХिрд╕ी рднी рдЬрдЧрд╣ рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рддीрди рд╕ाрд▓ рд░рд╣ рд╕рдХрддा рдеा, рдЗрд╕рд▓िрдпे рдпाрдпाрд╡рд░ рд░рд╣े рдкрд░ рд╕ाрде рд░рд╣े। 1993 рдоें рдоेрд░ा рдмैंрдХ рдХी рд╡िрджेрд╢ рд╕ेрд╡ा рдоें рдЪрдпрди рд╣ुрдЖ рдФрд░ рддैрдиाрддी рдоिрд▓ी рди्рдпूрдпॉрд░्рдХ। рднाрд░рдд рдоें рдоेрд░े рд▓िрдП рдмрд╣ुрдд рдЕрд╡рд╕рд░ рдеे рдкрд░ рдоेрд░ी рдк्рд░рддिрдмрдж्рдзрддा рдХेрд╡рд▓ рдмैंрдХ рдФрд░ рдоेрд░े рдкाрд░рджрд░्рд╢ी рдХाрдо рдХे рдк्рд░рддि рдеी। рдЙрдЪ्рдЪ рдкрджों рдкрд░ рдХाрдо рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЬो рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै рджрд░рдмाрд░ рдоें рд╕ोрддे-рд╕ोрддे рдмैрдардХрд░ рд╣ाँ рдХрд░рдиे рдХी, рд╡рд╣ рдоुрдЭ рдоें рдирд╣ीं рдЖ рдкाрдИ, рднाрд░рддीрдп рджрдл्рддрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдпोрдЧ्рдп рдмрдирдиा рдоेрд░े рд▓िрдП рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рдеा।

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः рдЯोрд░ंрдЯो рдХी рд╡ाрддाрдпрди рд╕े рднाрд░рдд рдХैрд╕ा рджिрдЦрддा рд╣ै?

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рд╡рд░्рддрдоाрди рднाрд░рдд рдмेрд╣рддрд░ рд╣ै рдФрд░ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ी рдФрд░ рдмेрд╣рддрд░ рдмрдиेрдЧा। рдЖрдо рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдзि рдоें рдмрдв़ोрддрд░ी рд╣ुрдИ рд╣ै। рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдЬीрд╡рди рдкрд╣рд▓े рд╕े рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ै, рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдмेрд╣рддрд░ рд╣ै। рдлिрд░ рднी, рджुрдиिрдпा рдХे рдЙрди्рдирдд рджेрд╢ों рдХे рдоुрдХाрдмрд▓े рдпрджि рдЕрд╢िрдХ्рд╖ा, рдмेрд░ोрдЬрдЧाрд░ी, рдХाрдиूрди, рдЖрд░्рдеिрдХ рдПрд╡ं рдЕрд╡рд╕рд░ों рдХी рдЕрд╕рдоाрдирддा рдФрд░ рдоाрдирд╡ीрдп рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХी рдмाрдд рдХрд░ें рддो рднाрд░рдд рдиिрдЪрд▓े рдкाрдпрджाрди рдкрд░ рдЦрдб़ा рджिрдЦрддा рд╣ै। рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖ рд╣ोрдХрд░ рджेрдЦें рддो рднाрд░рдд рдХी рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдФрд░ рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд▓рдЪрд░ рдФрд░ рдЦुрджрдЧрд░्рдЬ рдирдЬрд░ рдЖрддी рд╣ै। рдХिрд╕ी рджेрд╢ рдХी рдЬрдирддा рдЕрдкрдиी рдпोрдЧ्рдпрддा рдФрд░ рдХ्рд╖рдорддा рдХे рд╣िрд╕ाрдм рд╕े рд╕рд░рдХाрд░ рдЪुрдирддी рд╣ै, рднाрд░рдд рдХी рд╣рд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдпрд╣ рдмाрдд рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╕े рдЬाрдирддी рд░рд╣ी рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рдЬрдирддा рдХो рдЙрддрдиा рдпोрдЧ्рдп рдФрд░ рд╕рдорд░्рде рдирд╣ीं рдмрдирдиे рджेрдиा рдЪाрд╣рддी рдЬिрддрдиी рдЙрд╕рдХी рдХ्рд╖рдорддा рд╣ै।

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдФрд░ рдЕрд░्рдерд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХे рд╡िрд▓рдХ्рд╖рдг рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рд╣ोрддे рд╣ुрдП рдЖрдкрдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рддрд░рдл рдЭुрдХाрд╡, рдпрд╣ рд╕рдм рдХैрд╕े?

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рд▓ेрдЦрди, рдмрдЪрдкрди рд╕े рд╣ी рдоेрд░ी рд╕ूрдЪी рдоें рдкрд╣рд▓े рд░рд╣ा। рдЕрдЦрдмाрд░ рдоें рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдкрд░ рд╕्рддंрдн рд▓िрдЦрддे рд╣ुрдП рдПрдХ рджिрди рдоैं рднौрддिрдХी рдЕрдз्рдпрдпрдирд╢ाрд▓ा рдЙрдЬ्рдЬैрди рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдбॉ. рд╡िрдж्рдпा рд╕ाрдЧрд░ рджुрдмे рд╕े рдоिрд▓рдиे рдЬा рдкрд╣ुँрдЪा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоुрдЭे рднौрддिрдХी рдоें рдПрдо.рдПрд╕рд╕ी. рдХрд░рдиे рдХा рд╕ुрдЭाрд╡ рджिрдпा рдФрд░ рд╕ीрдПрд╕рдЖрдИрдЖрд░ рдХी рд╢ोрдзрд╡ृрдд्рддि рдХा рднрд░ोрд╕ा рднी। рдоैं рдЕрдЦрдмाрд░  рдЫोрдб़рдХрд░ рдПрдо.рдПрд╕рд╕ी. рдХрд░рдиे рдЙрдЬ्рдЬैрди рдЪрд▓ा рдЖрдпा। рдПрдо.рдПрд╕рд╕ी. рдкूрд░्рдг рд╣ोрддे-рд╣ोрддे рдмैंрдХ рдоें рдЪрдпрди рд╣ो рдЧрдпा। рдоैं рд╕ीрдПрд╕рдЖрдИрдЖрд░ рд╕े рдЬुрдб़рдиे рдХी рддैрдпाрд░ी рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा рддो рдоेрд░े рдкрд╣рд▓े рдмैंрдХ рдк्рд░рдмंрдзрдХ рд╢्рд░ी рдЧाрдбрдЧे рдиे рдХрд╣ा рдХि рдпрд╣ाँ рдЫрд╣ рд╕ौ рд░ुрдкрдпे рдорд╣ीрдиा рдкाрддे рд╣ो рд╡рд╣ाँ рдЪाрд░ рд╕ौ рдоिрд▓ेंрдЧे। рддुрдордХो рдоैрдиेрдЬрд░ рдмрдирдиा рд╣ै рдпा рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░। рдпрд╣ाँ рд░ुрдкрдпों рдХा рдЧрдгिрдд рднाрд░ी рдкрдб़ рдЧрдпा। рдмैंрдХिंрдЧ рдоें рднрд╡िрд╖्рдп рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдоैंрдиे рдПрдбрд╡ांрд╕्рдб рдмैंрдХिंрдЧ рд╡ рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоुрдж्рд░ाрдмाрдЬाрд░ рдоें рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮрддा рд╣ाрд╕िрд▓ рдХी рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рдЙрдд्рддрдо рдкрд░िрдгाрдо рднी рдоिрд▓े।

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः  рдЖрдкрдХे рдХृрддिрдд्рд╡ рдХी рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рд░ूрдкрд░ेрдЦा рддрдеा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦрдиीрдп рдХाрд░्рдп-

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рд▓рдЧрднрдЧ рдЫрд╣ рд╕ौ рд░рдЪрдиाрдПँ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ैं рдЬिрдирдоें рдоुрдЦ्рдп рд╣ैं рдХрд╡िрддाрдПँ рдФрд░ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдиिрдмंрдз। рдЗрдирдоें рд╕े рдХुрдЫ 'рд╕рд░ рдХ्рдпों рджांрдд рдлाрдб़ рд░рд╣ा рд╣ै' рд╡ 'рджिрдоाрдЧ рд╡ाрд▓ो рд╕ाрд╡рдзाрди' (рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд╕ंрдХрд▓рди) рддрдеा 'рдЗрд╕ рд╕рдордп рддрдХ' (рдХрд╡िрддा рд╕ंрдХрд▓рди) рдоें рд╕ंрдХрд▓िрдд рд╣ैं। рдХुрдЫ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдФрд░ рдХрд╡िрддा рд╕ंрдХрд▓рди рдк्рд░рдХाрд╢рди рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рд╣ैं। рдЕрдЦрдмाрд░ों рдХे рд▓िрдП рд▓िрдЦрдиा рд╢ुрд░ू рдХिрдпा рддो рд╕рд░рд▓, рд╕рдЯीрдХ рдФрд░ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рд▓िрдЦрдиे рдХा рд╕ूрдд्рд░ рдЕрдкрдиे рд╕ंрдкाрджрдХों рд╕े рдоुрдЭे рдоिрд▓ा। рдпूँ рдЕрдм рддрдХ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рддीрдиों рд╕ंрдХрд▓рди рдЪрд░्рдЪिрдд рд╣ुрдП рд╣ैं, рдкрд░ рдЬो рдЕрдм рдЖрдиा рд╣ै рд╡े рдФрд░ рдмेрд╣рддрд░ рдФрд░ рдЙрд▓्рд▓ेрдЦрдиीрдп рд╣ोंрдЧे рдРрд╕ी рдЙрдо्рдоीрдж рд╣ै।

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः рдЖрдкрдХे рд▓ेрдЦрди рдХे рдк्рд░ेрд░рдгा рд╕्рд░ोрдд рддрдеा рд╕ृрдЬрди рдХी рднूрдоिрдХा-

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рдЕрдкрдиे рдпुрд╡ाрдХाрд▓ рдоें рдоैं рдЬैрди рджрд░्рд╢рди рдХी рджो рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдХे рд╕ंрдкाрджрди рд╕े рдЬुрдб़ा рддो рдЬैрдиाрдЪाрд░्рдп рдЬрдпंрддрд╕ेрди рд╕ूрд░ि рдЬी рдХे рд╕ाрдиिрдз्рдп рдоें рдЬैрди рджрд░्рд╢рди рдкрдв़ा-рд╕рдордЭा। “рдЬीрд╡рди рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдкрд░рдХ рд╣ो”, рдпрд╣ рд╕ूрдд्рд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоुрдЭрдоें рджृрдв़ рдХрд░ рджिрдпा। рдоुрдЦ्рдпрддः рдоेрд░ी рд░рдЪрдиाрдПँ рднाрд╡ी рдкीреЭिрдпों рдХो рдмेрд╣рддрд░ рджुрдиिрдпा рджेрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдоें рдЙрдарддी рдЖрд╡ाрдЬ़ рд╣ै। рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡ рдЕрд╡рд╕рд░ों рдХी рдмेрд╣рддрд░ी рддрдеा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рди्рдпाрдп рдХे рд▓िрдП рд▓िрдЦी рдпे рд░рдЪрдиाрдПँ рдЖрдЬ рдХे рд╕्рддрд░ рдХो рдКрдкрд░ рдЙрдаाрдиा рдЪाрд╣рддी рд╣ैं। рд╡्рдпंрдЧ्рдпрдХрд░्рдоी рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╕рддрдд рд╕ाрд░्рдердХ рд╡िрдкрдХ्рд╖ рдоें рдмрдиे рд░рд╣рдиा рдоेрд░ी рдиिрдпрддि рд╣ै। рдпे рджोрдиों рд╡िрдзाрдПँ рдоुрдЭे рдЕрдкрдиे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп-рдкрд░рдХ рд▓ेрдЦрди рдХे рд▓िрдП рд╕рд▓ीрдХे рд╕े рдЕрдкрдиी рдмाрдд рдХрд╣рдиे рдХा рд╕ाрдорд░्рде्рдп рджेрддी рд╣ैं। рд▓िрдЦрдиा рдоुрдЭे рдордиुрд╖्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдордиुрд╖्рдп рдХे рд╕рдоीрдк рд░рд╣рдиे рдХो рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рд▓िрдЦрдиा рдоुрдЭे рд╕ाрдоाрди्рдп рдФрд░ рд╕ाрдзाрд░рдг рдЖрджрдоी рдмрдиे рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рдорд╣рдд्рддрд░ рд╕ोрдЪ рдХे рд▓िрдП рдЙрдХрд╕ाрддा рд╣ै। рд╕ाрд░्рдердХ рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рд▓िрдЦрдиे рдоें рд╣рдо рдЦुрдж рдХे рд╣ी рдк्рд░рддिрдж्рд╡ंрдж्рд╡ी рд╣ोрддे рд╣ैं рдЗрд╕рд▓िрдП рдФрд░ рдмेрд╣рддрд░ рд▓िрдЦ рдкाрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХрд░рддा рд░рд╣рддा рд╣ूँ।

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः рдЖрдкрдХे рд╣ाрд╕्рдп-рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдмрд╣ुрдд рдЙрдо्рджा рд╣ैं। рдЗрд╕ рд╡िрдзा рдоें рд░ुрдЪि рдХे рдкीрдЫे рдХी рдХрд╣ाрдиी

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рдЕрдзिрдХांрд╢рдд: рдпрд╣ рдЧंрднीрд░ рдХिрд╕्рдо рдХा рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд▓ेрдЦрди рд╣ै। рд╡्рдпंрдЬрдиा рдоें рд╣ाрд╕्рдп, рд╡्рдпंрдЬрдиा рдФрд░ рд╢рдм्рдж рдХी рд╢рдХ्рддि рдХो рдоुрдЦрд░ рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЖрддा рд╣ै, рдкрд░ рд╣ाрд╕्рдп рдЗрд╕ рд▓ेрдЦрди рдХा рдоूрд▓ рдк्рд░рдпोрдЬрди рдирд╣ीं рд╣ै। рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдЕрди्рдп рд╡िрдзाрдУं рдХे рд╕ाрдкेрдХ्рд╖ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдЕрдзिрдХ рд╕рдоाрдЬोрди्рдоुрдЦी рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдпे рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХी рдкрдардиीрдпрддा рдЕрдзिрдХ рд╣ै। рдпрд╣ рдЕрдкрдиे рд╕рдордп рдХे рдк्рд░рддि рдЬाрдЧрд░ूрдХ рд░рд╣рдиे рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд░рдЦрддा рд╣ै рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХो рд╕рдЪेрдд рдХрд░рдиे рдХा рдЖрдиंрдж рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд╕ाрд░्рдердХ рдмрди рд╕рдХрдиे рдХी рджिрд╢ा рджेрддा рд╣ै। рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдоाँрдЧ рдФрд░ рдоाрди्рдпрддा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдЕрди्рдп рд╡िрдзाрдУं рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдмрд╣ुрдд рдЕрдзिрдХ рд╣ै, рд╢ाрдпрдж рдЗрд╕рд▓िрдпे рдоैं рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд▓िрдЦрддा рд╣ूँ। рд╕рдЪिрди рддेंрджुрд▓рдХрд░ рдХी рд╢ैрд▓ी рдоें рдХрд╣ूँ рддो, рдмॉрд▓ рдоेрд░ी рд╕ीрдз рдоें рдЖ рд░рд╣ी рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдоैं рдЙрд╕े рджेрдЦрдХрд░, рдЦींрдЪ рдХрд░ рджे рдоाрд░рддा рд╣ूँ।

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः рдЖрдЬрдХрд▓ рд╣ाрд╕्рдп-рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдлूрд╣реЬрдкрди рдмрд╣ुрдд рд╡्рдпाрдк рдЧрдпा। рдХुрдЫ рддो рдРрд╕े рд╣ैं, рдЬिрдирдХो рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдкрдв़рдиे рдХे рд▓िрдП рдХрд╣ рдирд╣ीं рд╕рдХрддे।

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рдЖрдк рд╕рд╣ी рд╣ैं। рдЬрдирдоाрдирд╕ рдордиोрд░ंрдЬрди рдХे рд▓िрдП рдкрдв़рдиा рдФрд░ рджेрдЦрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै рдФрд░ рдк्рд░рд╕्рддुрддрдХрд░्рддा рдлूрд╣рдб़рдкрди рдХे рдЬрд░िрдпे рд╕рд╕्рддा рдордиोрд░ंрдЬрди рдкрд░ोрд╕рддे рд╣ैं। рд╕рд╕्рддी рдЪीрдЬ़ें, рдЬ़्рдпाрджा рдФрд░ рдЬрд▓्рджी рдмिрдХрддी рд╣ैं рдкрд░ рдЬрд▓्рджी рд╣ी рдЯूрдЯ-рдлूрдЯ рдХрд░ рдЦ़рдд्рдо рд╣ो рдЬाрддी рд╣ैं। рдоैं рд╕िрд░्рдл рдХрдмीрд░ рдХा рдЙрджाрд╣рд░рдг рджूँрдЧा। рдЙрдирдХे рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдоें рдХрд╣ीं рдлूрд╣рдб़рддा рдирд╣ीं рд╣ै, рди рдеोрдкा рдЧрдпा рд╣ाрд╕्рдп рд╣ै, рдкрд░ рд╡े рдЖрдЬ рднी рдЬрдирдоाрдирд╕ рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЕрдкрдиे рд╕ंрджेрд╢ рдХे рд╕ाрде рдЬ़िंрджा рд╣ै рдФрд░ рд░рд╣ेंрдЧे। рдлूрд╣рдб़ рдФрд░ рдкॉрд░्рди рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХ्рд╖рдгिрдХ рд░ंрдЬрди рд╣ै, рдЙрд╕рдоें рдЙрджाрдд्рдд рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХे рд▓िрдП рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ рдмौрдж्рдзिрдХрддा, рд╡िрдЪाрд░ рдФрд░ рдЗрдирд╕े рдЙрдкрдЬрдиे рд╡ाрд▓ा рдорд╕्рдд-рдоौрд▓ाрдкрди рдирд╣ीं рд╣ै।

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः  рд╣िंрджी рдоें рд╣рд░िрд╢ंрдХрд░ рдкрд░рд╕ाрдИ рдХे рдмाрдж рдХрджाрдЪिрдд рдХोрдИ рдмрдб़ा рд╡्рдпंрдЧ्рдпрдХाрд░ рдирд╣ीं рдЬрди्рдоा। рдХ्рдпा рдоैं рд╕рд╣ी рдХрд╣ рд░рд╣ा рд╣ूँ।

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рдпрд╣ाँ рдЖрдкрд╕े рдоेрд░ी рдЕрд╕рд╣рдорддि рд╣ै। рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХो рд╡िрдзा рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдорд╣рдд् рдХाрд░्рдп рд╣рд░िрд╢ंрдХрд░ рдкрд░рд╕ाрдИ рдФрд░ рд╢рд░рдж рдЬोрд╢ी рджोрдиों рдиे рдХिрдпा рд╣ै। рдордиुрд╖्рдпрддा рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╡ेрдХрдкूрд░्рдг рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд▓ेрдЦрди рдХे рд▓िрдП рдоैं рдкрд░рд╕ाрдИ рдЬी рдХा рдк्рд░рд╢ंрд╕рдХ рд╣ूँ। рд╡े рдЕрдкрдиे рд▓ेрдЦрди рдоें рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рдк्рд░рддिрдмрдж्рдзрддा рдХे рд╕ाрде рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╡्рдпाрдкрдХ рдк्рд░рд╢्рдиों рдХो рдЙрдаाрддे рд╣ुрдП рд╡िрдж्рд░ूрдкों рдкрд░ рдЦुрд▓рдХрд░ рдк्рд░рд╣ाрд░ рдХрд░рддे рдеे। рдЙрдирдХे рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдЙрдд्рддрд░ोрдд्рддрд░ рдЧंрднीрд░ рдФрд░ рдЪिंрддрди рдк्рд░рдзाрди рд╣ोрддे рдЧрдП। рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рдк्рд░рддिрдмрдж्рдзрддा рдХे рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдоेрд░ा рдЭुрдХाрд╡ рдкрд░рд╕ाрдИ рдЬी рдХी рдУрд░ рдЕрдзिрдХ рд╣ै। рдЙрдирдХा рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдоैंрдиे рджेрдЦा рд╣ै рдФрд░ рдоेрд░ा рдкрд╣рд▓ा рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд╕ंрдХрд▓рди ‘рд╕рд░ рдХ्рдпों рджाँрдд рдлाрдб़ рд░рд╣ा рд╣ै?’ рдЙрдирдХी рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд-рд╕ी рд╕ाрд░्рдердХ рднूрдоिрдХा рдХे рд╕ाрде рдЖрдпा рд╣ै। рд╡рд╣ीं рдХрде्рдп, рд╢िрд▓्рдк рдФрд░ рдХрдЯाрдХ्рд╖ рдХे рдзрдиी рд╢рд░рдж рдЬोрд╢ी рдЬी рдиे рднी рдЖрдо рдЖрджрдоी рд╕े рдк्рд░рддिрдмрдж्рдз рд╣ोрдХрд░ рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЪाрд▓ाрдХिрдпों, рдн्рд░рд╖्рдЯ рдк्рд░рдеाрдУं, рдкाрдЦंрдбों рдЖрджि рдкрд░ рдиिрд░ंрддрд░ рдк्рд░рдпोрдЧрдзрд░्рдоी рд╣ोрдХрд░ рддीрдЦे рдк्рд░рд╣ाрд░ рдХिрдП рд╣ैं। рдЙрдирдХा рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд╕рд╣рдЬ, рдоाрд░рдХ, рд╡्рдпाрдкрдХ рдПрд╡ं рд╡िрд╕्рддृрдд рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкрдд्рд░рдХाрд░िрддा рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЯीрд╡ी рдФрд░ рд╕िрдиेрдоा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЖрдзुрдиिрдХ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХा рджाрдпрд░ा рдмрд╣ुрдд рд╡िрд╕्рддृрдд рдХिрдпा рд╣ै। рд╢ैрд▓ी рдФрд░ рд╡्рдпंрдЬрдиा рдХे рд░рдЪाрд╡ рдХे рдоाрдорд▓े рдоें рд╢рд░рджрдЬी рдЕрдкрдиे рдЕंрджाрдЬ़े рдмрдпां рдХे рдХाрд░рдг рдоुрдЭ рдкрд░ рдЫाрдпे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рд╢рд░рдж рдЬी ‘рдк्рд░рддिрджिрди’ рд▓िрдЦрддे рдеे। рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХी рдзाрд░ рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдирдХा рд╕рдЪेрдд рд░рд╣рдиा рд╣ी рдЙрдирдХे рд░рдЪрдиाрдХрд░्рдо рдХो рд╕ाрд░्рдердХ рдмрдиाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдпाрдд्рд░ा рдХो рдиिрд░ंрддрд░ рдЧрддिрдоाрди рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдоें рдбॉ. рдЬ्рдЮाрди рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी рдЬी рдХा рдпोрдЧрджाрди рдЕрд╣рдо рд╣ै рдФрд░ рдЙрдирдХा рд░рдЪрдиाрдХрд░्рдо рд╣рд░िрд╢ंрдХрд░ рдкрд░рд╕ाрдИ рдФрд░ рд╢рд░рдж рдЬोрд╢ी рдХे рд╕ाрде рдЪрд▓рддे рд╣ुрдП рдЖрдЧे рдХे рдирдпे рд░ाрд╕्рддों рдХी рдЦोрдЬ рднी рдХрд░рддा рд╣ै।

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः  рдПрдХ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд▓ेрдЦрдХ рдХो рдХрд▓рдо рд╕ाрдзрдиा рдХे рд▓िрдП рдХिрди-рдХिрди рдмाрддों рдХा рдз्рдпाрди рд░рдЦрдиा рд╣ोрддा рд╣ै।

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рдЗрд╕ рдоाрдорд▓े рдоें рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд▓ेрдЦрди рдХे рдк्рд░рддि рдоेрд░ा рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рдкрдХ्рд╖ рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣ूँрдЧा। рдЬो рдЕрдиुрдЪिрдд рд╣ै рдЬैрд╕े рдЕрд░ाрдЬрдХрддा рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░, рдЕрдиाрдЪाрд░, рдЕрд╕рдоाрдирддाрдПँ, рдЕрд╕рдд्рдп, рдЕрд╡рд╕рд░рд╡ाрджिрддा рдЖрджि рдЗрдирдХे рдк्рд░рддि рдЕрд╕рд╣рдорддि рдпा рд╡िрд░ोрдз рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рднाрд╡ी рддрд░ीрдХा рд╣ै- рд╡्рдпंрдЧ्рдп। рдПрдХ рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рдоें рд╕рдЬрдЧ рд░рд╣рдХрд░ рдк्рд░рд╣ाрд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╡्рдпंрдЧ्рдпрдХाрд░ рдХो рдЕрдкрдиी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдк्рд░рддिрдмрдж्рдзрддा рдХा рдиिрд░рдкेрдХ्рд╖ рдФрд░ рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖ рд╕ाрдзाрд░рдгीрдХрд░рдг рдХрд░ рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों, рд╡िрдж्рд░ूрдкрддाрдУं рдФрд░ рд╡рд░्рдЬрдиाрдУं рдЖрджि рдХा рд╕рд╢рдХ्рдд рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЗрд╕рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рдмрдб़ा, рдЧंрднीрд░ рдФрд░ рджीрд░्рдШрдХाрд▓िрдХ рд╣ो। рд╡्рдпंрдЧ्рдпрдХाрд░ рдЗрд╕ рдмाрд░े рдоें рд╕рддрд░्рдХ рд░рд╣े рдХि рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд▓ेрдЦрди рдЦुрдж рдХो рдкрд╡िрдд्рд░ рдпा рдиैрддिрдХ рд╕िрдж्рдз рдХрд░рдиे рдХी рдХрд▓ा рдирд╣ीं рдмрдиे, рди рд╣ी рдпрд╣ рд╡ाрдж-рд╡िрд╡ाрдж, рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдпा рдиिंрджा рд╣ो। рдпрд╣ рдЧाрд▓ी-рдЧрд▓ौрдЬ рдФрд░ рдЬ्рдЮाрди рдХा рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рднी рдирд╣ीं рд╣ो। рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд▓ेрдЦрди рдоुрдЦ्рдпрддः рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рд╕рдордп рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдкрдиी рдк्рд░рддिрдмрдж्рдзрддा рдХे рд╕ाрде рдЦрдб़ा рд╣ोрдиा рд╣ै। рдпрд╣ рдХुрдЫ рдХрд░ рдкाрдиे рдХी рд╕рдорд░्рдерддा рдмрдиे, рдХोрдИ рдлिрд▓рд░ рди рд╣ो рдкрд░ рд╣рдоाрд░ी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рдкिрд▓рд░ рд╣ो। рдХрдИ рд╡्рдпंрдЧ्рдпрдХाрд░ рд╕ाрдеिрдпों рдХे рд░рдЪрдиाрдХрд░्рдо рдоें рдпрд╣ рднाрд╡ рдХेंрдж्рд░ рдоें рд╣ै। рдЙрдирдХा рд▓ेрдЦрди рдиिрд░ंрддрд░ рдФрд░ рд╡्рдпाрдкрдХ рд╣ै рдФрд░ рд╡े рдЕрд╕рд╣िрд╖्рдгु рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рд░рд╣рдХрд░ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд▓ेрдЦрди рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЙрдирдХे рдЬुрдЭाрд░ूрдкрди рдХो рдоैं рд╕рд▓ाрдо рдХрд░рддा рд╣ूँ।

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः рдЖрдЬ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╣ाрд╢िрдпे рдкрд░ рд╣ैं? рдЗрд╕рдХे рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ рдХौрди рд╣ैं?

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः ‘рдпрд╢ рдФрд░ рд╡ैрднрд╡ рдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди рдЬीрдиे рдХी рд▓рд▓рдХ’ рд╣рдоाрд░े рдХाрд░्рдп рдПрд╡ं рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХी рдХेंрдж्рд░ीрдп рдзुрд░ी рд╣ै। рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рднी рдХрд╣ीं рди рдХрд╣ीं рдпрд╣ рд╕рдм рдЪाрд╣рддा рд╣ै। рдмाрд╡рдЬूрдж рдЗрд╕рдХे, рдЖрдЬ рдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЪाрд╣े рд╡рд╣ рд╣िंрджी рдпा рдЕрди्рдп рднाрд╖ाрдУं рдоें рд╣ो, рдкрд░िрд╡рд░्рддी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдоुрдХाрдмрд▓े рднाрд╖ा, рд╢िрд▓्рдк рдФрд░ рдХрде्рдп рдХे рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдмेрд╣рдж рдЕрдЪ्рдЫा рд╣ै। рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рдХि рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╣ाрд╢िрдпे рдкрд░ рд╣ैं, рдХ्рд░ूрд░ рд░ाрдЬрдиीрддि рдХी рд╕ोрдЪी-рд╕рдордЭी рдФрд░ рдУрдЫी рдЪाрд▓ рд╣ै। рдЬрдм рд░ाрдЬрд╕рдд्рддा рдкрджрдЪ्рдпुрдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧрддी рд╣ै рддो рдпрд╣ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╣ी рд╣ै рдЬो рдЕрдкрдиी рд╡ैрдЪाрд░िрдХрддा рдХी рд▓ौ рд╕े рд╕рдоाрдЬ рдХो рдлिрд░ рд░ाрд╕्рддा рджिрдЦाрддा рд╣ै। рд╣рдо рдХ्рдпों рд░ाрдЬрдиेрддाрдУं рдХे рд╕рдо्рдоाрди рдФрд░ рдЙрдирдХी рдЗрдЪ्рдЫाрдУं рдХो рдкुрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд▓ेрдЦрди рдХो рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоाрди рд▓ें рдФрд░ рдЙрдирд╕े рдкुрд░рд╕्рдХृрдд рд▓ेрдЦрдХों рдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░! рдпрд╣ рддो рд╕рдд्рддा рдФрд░ рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХे рд╕ाрде рд╣िрд▓ोрд░ें рдоाрд░рддे рдХрднी рдХेंрдж्рд░ рдоें рдЖрдПँрдЧे рдФрд░ рдХрднी рд╣ाрд╢िрдпे рдкрд░। рдЫрдж्рдо рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрд╕рд▓ рдХो рджрдмा рджेрддा рд╣ै, рдкрд░ рдЫрдж्рдо рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХुрдЫ рд╕рдордп рдмाрдж рдЕрдкрдиा рдоूрд▓्рдп рдЦो рднी рджेрддा рд╣ै। рдХрдИ рдмाрд░ рд╣рдо рдРрд╕ी рдХिрддाрдм рдпा рдЖрд▓ेрдЦ рдкрдв़рддे рд╣ैं рдпा рдлिрд▓्рдо рджेрдЦрддे рд╣ैं рдЬो рд╣рдоाрд░े рджिрдоाрдЧ़ рдкрд░ рдЫा рдЬाрддी рд╣ै। рд░рдЪрдиा рдпрд╣ рдХाрдо рдХрд░рддी рд╣ै। рд╣рдо рддрдЯрд╕्рде рд╣ो рдЬाрдПँрдЧे рддो рд╣рдо рд╣ाрд╢िрдпे рдкрд░ рдЪрд▓े рдЬाрдПँрдЧे, рд░рдЪрдиा рдпा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдирд╣ीं। рдЬрд╣ाँ рддрдХ рдЬ़िрдо्рдоेрджाрд░ी рдХी рдмाрдд рд╣ै, рдк्рд░ाрдердоिрдХ рдЬ़िрдо्рдоेрджाрд░ी рднाрд░рддीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрдж्рдзрддि рдХी рд╣ै рдЬो рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдФрд░ рддрд░्рдХ рдХे рдмрдЬाрдп рд░рдЯрдиा рд╕िрдЦाрддी рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी, рд╣рдоाрд░ी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рднी рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рддुрд░ंрдд рдзрдирдкрддि рдмрдирдиे рдХी рд╣ोрдб़ рд╣ै।

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः рдЖрдкрдиे рд╕ंрдкाрджрди рдХिрдпा, рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕рдоिрддि рдХे рд╕рджрд╕्рдп рднी рд░рд╣े। рд╕ाрде рд╣ी рджेрд╢-рд╡िрджेрд╢ рдХे рд╕рдоाрдЬों, рд╕рдд्рддाрдУं рдХो рдЬाрдирдиे рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рднी рдмрд╣ुрдд рд╣ै। рдРрд╕े рдХौрдирд╕े рдХाрд░рдХ рд╣ैं, рдЬिрдирдХे рдЪрд▓рддे рд╣िंрджी рдХो рд╡рд╣ рд╣рдХ рдирд╣ीं рдоिрд▓ा рдЬिрд╕рдХी рд╡рд╣ рд╣рдХ़рджाрд░ рд╣ै।

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рдЖрдЬाрджी рдХे рдкूрд░्рд╡ рдФрд░ рдмाрдж рдХे рдХрдИ рджрд╢рдХों рддрдХ рднाрд░рдд рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рдЕрд╢िрдХ्рд╖ा рдиे рд╡ोрдЯ рдмैंрдХ рдХी рд░ाрдЬрдиीрддि рдХो рдкाрд▓ा-рдкोрд╕ा। рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рджेрд╢ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдпрддा рдФрд░ рдЬाрддिрд╡ाрдж рдХे рдЧрдб्рдвे рд╕े рдХрднी рдиिрдХрд▓ рдирд╣ीं рдкाрдпा рдФрд░ рди рд╣ी рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдЗрдЪ्рдЫा рд╢рдХ्рддि рдмрдиा рдкाрдпा। рдЬो рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рднाрд╖ा рдмрди рд╕рдХрддी рд╣ै, рд╡рд╣ рд╣िंрджी рдХ, рдЦ, рдЧ, рдШ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдмँрдЯे рдмिрдиा рд╕рдЪ्рдЪी рд░ाрдЬрднाрд╖ा рдмрди рд╕рдХрддी рдеी। рдЬрдм рдЪाрд╣िрдП рдеा рддрдм рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдирд╣ीं рдеा, рдЕрдм рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рд╣ै рддो рдзाрд░्рдоिрдХрддा рдХा рдЕрдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдЙрди्рдоाрдж рд╣ै। рджूрд╕рд░ा рдХाрд░рдг рддрдХрдиीрдХी рд╣ै। рдмॉрд▓ीрд╡ुрдб рдХी рд╣िंрджी рд╕рдоाрд╡ेрд╢ी рд╣ै рдФрд░ рд╕рд░рд▓ рднी, рдкрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╣िंрджी рдХрдаिрди। рд╕рд░рд▓ीрдХрд░рдг рдХी рдмाрдд рдХрд░ें рддो рд╕िрдж्рдзांрдд-рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдЯрдкрдХ рдЬाрддे рд╣ैं рдФрд░ рдоाрдирдХीрдХрд░рдг рдХी рдмाрдд рдХрд░ें рддो рд╕рд░рдХाрд░ी рдЦाрдКрдУं рдХी рдлौрдЬ рдЦрдб़ी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рднाрд╖ा рдмोрд▓рдиे-рдкрдв़рдиे-рд▓िрдЦрдиे рд╡ाрд▓ों рд╕े рдмрдирддी рд╣ै, рднाрд╖ा рдЕрдХाрджрдоिрдпों рд╕े рдирд╣ीं рдмрдирддी। рддीрд╕рд░ा рдХाрд░рдг рдмाрдЬ़ाрд░рд╡ाрдж рд╣ै। рд╣िंрджी рдХрдоाрдК рдирд╣ीं рд╣ै, рддрд░рдХ्рдХीрджाрддा рдирд╣ीं рд╣ै, рдкांрдбिрдд्рдп рдХा рдЖрдбंрдмрд░ рдирд╣ीं рд╣ै। рдпрд╣ рдмрд╣ुрдд рдмрдб़े рдЬрди рд╕рдоुрджाрдп рдХी рднाрд╖ा рд╣ै рдЬो рдЕрдзिрдХांрд╢рддः рдЖрд░्рдеिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдиिрдо्рди рдордз्рдпрд╡рд░्рдЧीрдп рдпा рдиिрдо्рди рд╣ैं рдФрд░ рдЬिрдирдХी рдЖрд╡ाрдЬ़ рдкाँрдЪ рд╕ाрд▓ рдоें рдПрдХ рд╣ी рдмाрд░ рдоाрдпрдиे рд░рдЦрддी рд╣ै।

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः рдЯोрд░ंрдЯो рдоें рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдЬрдоीрди рдЙрд░्рд╡рд░ рд╣ै рдпा рдКрд╕рд░? рднाрд░рддीрдп рдЬрдирдоाрдирд╕ рдХो рдЯोрд░ंрдЯो рд╕े рдХ्рдпा рд╕ीрдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП।

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рдЯोрд░ंрдЯो рдоें рджुрдиिрдпा рдХा рд╣рд░ рджेрд╢ рдзрдб़рдХрддा рд╣ै, рд╣рд░ рджेрд╢ рдХे рдЭंрдбे рдлрд╣рд░ाрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рджिрд╡рд╕ рдордиाрдпे рдЬाрддे рд╣ैं। рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд▓рдЧрднрдЧ рдПрдХ рд╕ौ рд╕ाрда рднाрд╖ाрдПँ рдпрд╣ाँ рдмोрд▓ी рдЬाрддी рд╣ैं। рдЕрд╕्рд╕ी рд╕े рдЕрдзिрдХ рднाрд╖ाрдУं рдХे рдЕрдЦрдмाрд░ рдФрд░ рдкрдд्рд░िрдХाрдПँ рдиिрдХрд▓рддी рд╣ैं рдЬिрдирдоें рднाрд░рдд рдХी рд╣ी рджрд╕ рд╕े рдЕрдзिрдХ рднाрд╖ाрдПँ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╣рд░ рднाрд╖ा рдХे рд╕рдХ्рд░िрдп рд▓ेрдЦрдХ рдпрд╣ाँ рд╣ैं। рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдкрд░ рдиैрддिрдХрддा рдХा рд╣ी рдЕंрдХुрд╢ рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рд╕्рддрд░ рднी рд╡्рдпाрдкрдХ рд╣ैं। рдмрд╣ुрд▓ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╡ाрд▓े рдЗрд╕ рд╢рд╣рд░ рдоें рд╕ैрдХрдб़ों рдзрд░्рдо рдХे рд▓ोрдЧ рд░рд╣рддे рд╣ैं, рд╡े рдЗрд╕ рджेрд╢ рдХे рдХाрдиूрди рдХा рд╕рдо्рдоाрди рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╕рдж्рднाрд╡ рд░рдЦрддे рд╣ैं। рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдкाँрдЪ рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╢рд╣рд░ों рдоें рд▓рдЧाрддाрд░ рдмрдиे рд░рд╣рдиे рдХे рд▓िрдП рдоेрд╣рдирдд рддो рд▓рдЧрддी рд╣ी рд╣ै।

рдбॉ. рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः рдЯोрд░ंрдЯो рдоें рд╣िंрджी рдХी рд╕्рдеिрддि рдХैрд╕ी рд╣ै?

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рд╣िंрджी рдХी рд╕्рдеिрддि - рдЯोрд░ंрдЯो рдХे рд▓рдЧрднрдЧ рдкंрдж्рд░рд╣ рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕्рдХूрд▓ों, рддीрд╕ рдиिрдЬी рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдФрд░ рддीрди рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рд╣िंрджी рдкрдв़ाрдИ рдЬाрдиे рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╣ै। рд╣ाँ, рдпрд╣ाँ рд╕ौ рд╕े рдЬ़्рдпाрджा рд╣िंрджी рдХрд╡ि рд╣ैं। рдоाрдЗрдХ рдоिрд▓ рдЬाрдпे рддो рдПрдХ рдХрд╡ि рдкूрд░े рджिрди рд░рдЪрдиा рдкाрда рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЕрдкрдиा рдХ्рд░рдо рдЖрдиे рддрдХ рд╣рд░ рдХрд╡ि рд╕рд╣िрд╖्рдгु рдФрд░ рдЙрд░्рд╡рд░ рд╣ै, рдлिрд░ рднाрдЧ рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ाँ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдоौрдЦिрдХ рдкрд░ंрдкрд░ा рд╕рдоृрдж्рдз рд╣ै। рднाрд░рдд рд╕े рджूрд░ рд╣рдо рдмिрдиा рдЯोрдкी рдХे рднी рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХी рдЯोрдкी рдЙрддाрд░ рдХрд░ рдЦुрд╢ рд░рд╣рддे рд╣ैं।

рд╕рдд्рдпрд╡ीрд░ рд╕िंрд╣ः рдЖрдкрдиे рдЕрдоूрд▓्рдп рд╕рдордп рджिрдпा, рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рдмрд╣ुрдд рдзрди्рдпрд╡ाрдж।
рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрдиः рдЖрдкрд╕े рдпрд╣ рдмाрддрдЪीрдд рдмрдб़ी рд░ोрдЪрдХ рд░рд╣ी, рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдмрд╣ुрдд-рдмрд╣ुрдд рд╢ुрдХ्рд░िрдпा।