เคนृเคฆเคฏ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•ी เค…เคฒเค– เคœเค—ाเคคी เคนैं เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เค•เคนाเคจिเคฏाँ

เคช्เคฐเคตीเคฃ เค•ुเคฎाเคฐ

- เคช्เคฐเคตीเคฃ เค•ुเคฎाเคฐ

เคธเคนाเคฏเค• เค†เคšाเคฐ्เคฏ, เคนिंเคฆी เคตिเคญाเค—, เค‡. เค—ां. เคฐा. เคœเคจเคœाเคคीเคฏ เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ, เค…เคฎเคฐเค•ंเคŸเค•, เคฎ.เคช्เคฐ.-484887, เคˆเคฎेเคฒ: pravinkmr05@gmail.com; เคšเคฒเคญाเคทः +91 975 291 6192


เคธाเคฐांเคถः 
เคนिंเคฆी เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจ เค•ेเคตเคฒ เค•เคฅा เคธเคฎ्เคฐाเคŸ เคนैं เคฌเคฒ्เค•ि เคตे เค…เคชเคจे เค†เคช เคฎें เคเค• เคช्เคฐเคคीเค• เค•ी เคคเคฐเคน เคนै । เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•เคฅा เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ो เค†เคธเคฎाเคจ เคธे เคœเคฎीเคจ เคชเคฐ เค‰เคคाเคฐा เคนै। เค‡เคธ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ो เค•ुเคฒीเคจ เคฆเคฐोเคฆीเคตाเคฐ เคธे เคฌाเคนเคฐ เคจिเค•ाเคฒเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏเคค्เคจ เค•िเคฏे เค”เคฐ เค‡เคธเคฎें เคตे เคธเคซเคฒ เคฐเคนे เคนैं। เค‰เคจเค•ी เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคชเค เคจीเคฏ เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคตिเคšाเคฐोเคค्เคคเคœเค• เคฌเคนเคธ เค•ी เคฎांเค— เค•เคฐเคคी เคนैं। เค‡เคธ เคฌเคนเคธ เคฎें เค‰เคจเค•ी เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคธे เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคฎुเค เคญेเคก़ เค•เคฐเคคी เคนैं เค”เคฐ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคธे เคฌाเคนเคฐ เคœीเคตเคจ เคœी เคฐเคนे เคฎाเคจเคต เค•े เคฒिเค เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคœเค—เคน เคฌเคจाเคคी เคนैं। เค‡เคธ เคถोเคง เคชเคค्เคฐ เคฎें เคฏเคน เคธเคฎเคเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•िเคฏा เคนै เค•ि เค‰เคจเค•ी เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคนाเคถिเคฏे เคชเคฐ เคœीเคตเคจ เคœी เคฐเคนे เคœเคจเคธเคฎुเคฆाเคฏ เค•े เคฒिเค เค•िเคคเคจा เคธ्เคฅाเคจ เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคी เคนैं, เค‡เคธเค•ा เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ-เคตिเคตेเคšเคจ เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•िเคฏा เคœा เคฐเคนा เคนै। เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคถोเคง เคชเคค्เคฐ เคฎें ‘เค ाเค•ुเคฐ เค•ा เค•ुเค†ँ’, ‘เค˜ाเคธเคตाเคฒी’, ‘เคฆूเคง เค•ा เคฆाเคฎ’, ‘เคถूเคฆ्เคฐा’ เค•เคนाเคจिเคฏों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคธंเคตेเคฆเคจा เค”เคฐ เคธเคฐोเค•ाเคฐों เค•ो เคธเคฎเคเคจे เค•ा เคเค• เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนै, เคœเคฌเค•ि เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคฒोเค— เคธเคฆ्เค—เคคि, เคชूเคธ เค•ी เคฐाเคค, เค•เคซเคจ เค†เคฆि เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคนी เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคฌเคนुเคœเคจ เคธंเคตेเคฆเคจा เค•ो เคธเคฎเคเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‡เคธ เคถोเคงเคชเคค्เคฐ เคฎें เคฆเคฒिเคค เคฏा เค…เค›ूเคค เค•ी เคœเค—เคน เคฌเคนुเคœเคจ เคถเคฌ्เคฆ เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•िเคฏा เคนै।

เคฌीเคœเคถเคฌ्เคฆ: เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ, เคฌเคนुเคœเคจ, เคธंเคตेเคฆเคจा, เคฌเคนुเคœเคจ เคตैเคšाเคฐिเค•ी, เคธौเคจ्เคฆเคฐ्เคฏ, เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆ, เค†เคฆเคฐ्เคถเคตाเคฆ, เค…เคจुเคญूเคคि, เคช्เคฐเคฎाเคฃिเค•เคคा, เคช्เคฐเคคिเคฌเคฆ्เคงเคคा, เคฆเคฒिเคค, เคธुเคงाเคฐเคตाเคฆी เคฆृเคท्เคŸि, เคธाเคฎाเคœिเค• เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ, เคชिเคคृเคธเคค्เคคा, เคนृเคฆเคฏเคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ

เคตिเคทเคฏ เคตिเคธ्เคคाเคฐः 
เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ा เค•เคฅा เคธाเคนिเคค्เคฏ เคตिเคตेเคšเคจ-เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เคเคตं เคฎूเคฒ्เคฏांเค•เคจ เค•े เคฒिเค เค–ुเคฒी เค†ँเค–ों เคธे เคฆेเค–เคจे เค•ा เค†เค—्เคฐเคน เค•เคฐเคคा เคนै। เคนाเคฒांเค•ि เคฏเคน เคฌाเคค เค•िเคธी เคญी เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เค…เคง्เคฏเคฏเคจ-เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค•े เคฒिเค เค…เคจिเคตाเคฐ्เคฏ เคถเคฐ्เคค เค•ी เคคเคฐเคน เคนोเคคी เคนै। เคฌिเคจा เค•िเคธी เคถเคฐ्เคค เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ा เค…เคงเคฏเคฏเคจ เคนी เคธाเคนिเคค्เคฏ เคธे เคจเค เคตिเคœเคจ เค•ो เคธृเคœिเคค เค•เคฐเคคा เคนै เค”เคฐ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे เคเคธा เคนी เค•िเคฏा। เค‡เคธเคฒिเค เค‰เคจเค•ा เคธाเคนिเคค्เคฏ เคจिเคฐंเคคเคฐ เคฏुเค—เคฌोเคง เค•े เคธाเคฅ เคจเค เคธौเคจ्เคฆเคฐ्เคฏ เค•ो เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐ เคœाเคคा เคนै। เคœเคฌ เคตे เคธเคจ् 1936 เคฎें เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ी เคธुเคจ्เคฆเคฐเคคा เค•ो เคฌเคฆเคฒเคจे เค•ी เคฌाเคค เค•เคฐเคคे เคนैं เคคो เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ी เคธंเคตेเคฆเคจा เค”เคฐ เคฒेเค–เค•-เคชाเค เค• เคธे เคจเค เคตिเคทเคฏเคตเคธ्เคคु เค•ी เคšเคฏเคจ เค”เคฐ เคชुเคฐाเคจे เค•ी เคค्เคฏाเค— เค•ा เค…เคจुเคฐोเคง เค•เคฐ เคฐเคนे เคนोเคคे เคนैं, เค”เคฐ เค…เคชเคจे เค†เคธเคชाเคธ เค•े เคตाเคคाเคตเคฐเคฃ เค”เคฐ เคชเคฐिเคตेเคถ เค•ो เคธเคฎเคเคจे เค•ा เค†เค—्เคฐเคน เค•เคฐ เคฐเคนे เคฅे। เคญाเคทा-เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ो เค•ुเคฒीเคจเคคाเคตाเคฆी เคฎाเคจเคธिเค•เคคा เคธे เคฎुเค•्เคค เค•เคฐเคจे เค•ा เค†เคน्เคตाเคจ เคฐเคนे เคฅे। เค‰เคจเค•े เค‡เคธ เค†เคน्เคตाเคจ เคฎें เคˆเคฎाเคจเคฆाเคฐी, เคธเคš्เคšाเคˆ เค•े เคธाเคฅ เคตिเคถ्เคตเคฆृเคท्เคŸि เค•ा เคฌोเคง เคจिเคนिเคค เคนै। เค—ाँเคต เคธे เคฒेเค•เคฐ เคถเคนเคฐ เค•ा เคธเคซเคฐ เคนै। เคธเคฎाเคœ เค•े เคธเคฌเคธे เคจीเคšे เค•े เคชाเคฏเคฆाเคจ เคชเคฐ เคœीเคตเคจ เคœी เคฐเคนे เคฎाเคจुเคท เคธे เคฒेเค•เคฐ เคธเคฌเคธे เคŠँเคšे เคชाเคฏเคฆाเคจ เคชเคฐ เคœीเคตเคจ เค•ा เค†เคจंเคฆ เคฒे เคฐเคนे ‘เคฒเค˜ुเคฎाเคจเคต’ เคชเคฐ เค‰เคจเค•ी เคฆृเคท्เคŸि เค—เคˆ เคนै เค•ि เค•िเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคฆिเคจเคฐाเคค เคฎेเคนเคจเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคญी เคญूเค–े-เคจंเค—े เคœीเคตเคจ เคœीเคจे เค•े เคฒिเค เคฎเคœเคฌूเคฐ เคฐเคนเคคे เคนैं। เค‡เคธ เคœीเคตเคจ เคธे เคตे เคœिเคคเคจा เคชเคฐिเคšिเคค เคฅे, เค‰เคธे เค—เคนเคฐाเคˆ เคธे เคฎเคนเคธूเคธ เคญी เค•เคฐเคคे เคฅे เค‰เคคเคจा เคนी เคตे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธाเคฎाเคœिเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ी เค…เคธเคฎाเคจเคคा, เคตिเคทเคฎเคคा เค•ो เคญी เคธเคฎเคเคคे เคฅे। เคฏเคนी เค•ाเคฐเคฃ เคนै เค•ि เค‰เคจเค•ी เคฐเคšเคจा เคฎें เคฏुเค—เคงाเคฐ्เคฎिเคคा เค•ी เคœो เคธंเคตेเคฆเคจा เคธเคฎाเคนिเคค เคนै เค”เคฐ เคธाเคนिเคค्เคฏเค•ाเคฐों เคธे เคœिเคธเค•ी เคตे เค‰เคฎ्เคฎीเคฆ เค•เคฐเคคे เคฅे। เคฒेเค•िเคจ เคฏเคน เค‰เคฎ्เคฎीเคฆ เคเค• เค‡เคคเคซाเค• เคนी เคฌเคจ เค•เคฐ เคฐเคน เค—เคˆ। เคœเคฌ เคคเค• เค•ि เคนाเคถिเคฏे เค•ा เคธเคฎुเคฆाเคฏ เค–ुเคฆ เค•เคฒเคฎ เคšเคฒाเคจे เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคจเคนीं เค† เค—เคฏा। เค‡เคธी เคธे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคฆृเคท्เคŸि เค•ो เคธเคฎเคा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ो เคญी เคคเคธเคฆीเค• เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคกा. เคถिเคตเค•ुเคฎाเคฐ เคฎिเคถ्เคฐ เคจे เคธเคนी เคนी เคฒिเค–ा เคนै เค•ि ‘‘เคœिเคคเคจा เคจเคœเคฆीเค• เคธे, เคœिเคคเคจी เค—เคนเคฐाเคˆ เคธे เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค—्เคฐाเคฎीเคฃ เคœीเคตเคจ เค•ो เคฆेเค–ा เคฅा, เคจाเค—เคฐिเค• เคœीเคตเคจ เค•ी เคตिเคทเคฎเคคाเค“ं เคธे เคญी เคตे เค‰เคคเคจा เคนी เคตाเค•िเคซ़ เคฅे। เคจเค—เคฐों เคคเคฅा เค—्เคฐाเคฎों เคฎें เคˆเคฎाเคจเคฆाเคฐी เคธे เคถ्เคฐเคฎ เค•เคฐเคคे เคนुเค, เคซिเคฐ เคญूเค– เคธे เคคเคก़เคชเคคे เคคเคฅा เคเค• เค…เคš्เค›े เคœीเคตเคจ เค•े เคฒिเค เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•เคฐเคคी เคฎाเคจเคตเคคा เคญी เค‰เคจ्เคนें เคฆिเค–ाเคˆ เคชเคก़ी เคฅी เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐों เค•े เคถ्เคฐเคฎ เคชเคฐ เคฎौเคœ เค‰เคก़ाเคคे เคเคถ-เค†เคฐाเคฎ เค•เคฐเคคे เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•เคนे เคœाเคจे เคตाเคฒे เคฒोเค— เคญी। เคจिเคšเคฒे เคตเคฐ्เค— เค•ी เคœเคจเคคा เค•े เคญी เค…เคจेเค• เคฐूเคช เค‰เคจเค•े เคธाเคฎเคจे เคธे เค—ुเคœ़เคฐे เคฅे เค”เคฐ เคคเคฅाเค•เคฅिเคค เคธเคซे़เคฆเคชोเคถ, เคธเคฎ्เคชเคจ्เคจ เคธเคฎाเคœ เคญी เค…เคชเคจी เคฌเคนुเคฐंเค—ी เคถเค•्เคฒ เคฒिเค เค‰เคจเค•ी เค†ंเค–ों เค•े เคธाเคฎเคจे เค†เคฏा เคฅा। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคชเคจे เคฆेเค–े เค—เคฏे เค‡เคธ เคœीเคตเคจ เค•ो เคชूเคฐी เคˆเคฎाเคจเคฆाเคฐी เคคเคฅा เคเค• เคธเคš्เคšे เค•เคฒाเค•ाเคฐ เค•ी เคธाเคฐी เคธंเคตेเคฆเคจा เค•े เคธाเคฅ เค…เคชเคจी เค•ृเคคिเคฏों เคฎें เค‰เคญाเคฐा เค”เคฐ เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค‰เคจ्เคนें เคเค• เคจเคˆ เคช्เคฐเค–เคฐเคคा เคฆी।’’1 เค…เคฐ्เคฅाเคค เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे เคˆเคฎाเคจเคฆाเคฐी เคธे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธเคฎाเคœ เค•ी เคตिเคญिเคจ्เคจ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค”เคฐ เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•ो เคฆेเค–-เคธเคฎเค เคฐเคนे เคฅे। เค”เคฐ เคตเคนी เค‰เคจเค•े เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เค‰เคจเค•ी เคธंเคตेเคฆเคจा เคฌเคจ เค•เคฐ เค‰เคญเคฐी เคนै। เค‰เคจเค•ी เคธंเคตेเคฆเคจाเคค्เคฎเค• เคฆृเคท्เคŸि เคฎें เคœिเคคเคจा เคธाเคฎाเคœिเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ा เคšिเคค्เคฐเคฃ เคนै เค‰เคคเคจा เค‰เคธเค•ो เคฌเคฆเคฒเคจे เค•ी เคœเคฆ्เคฆोเคœเคนเคฆ เค•ी เคฌेเคšैเคจी เคจเคนीं เคนै। เคตे เคธाเคฎाเคœिเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ी เค…เคธाเคฎाเคจเคคा เค”เคฐ เคญूเค– เค•ी เคคเคก़เคช เค•ो เคธเคฎเคเคคे เคนुเค เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค”เคฐ เคจीเคคि เคฎें เคธुเคงाเคฐ เคšाเคนเคคे เคฅे เคฒेเค•िเคจ เคธเคฎ्เคฏเค• เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•ी เค†เคนเคŸ เค•เคฎ เคนी เคธुเคจाเคˆ เคชเคก़เคคी เคนै। เคตเคน เคชाเค เค• เคตเคฐ्เค— เคชเคฐ เค›ोเคก़ เคฆेเคคे เคนैं। เคฏเคนी เคตเคœเคน เคนै เค•ि เคชाเค เค• เคตเคฐ्เค— เคธเคฌเค•ुเค› เคธเคฎเคเคคे เคนुเค เคญी เคธाเคฎाเคœिเค• เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•ी เค“เคฐ เคฐूเค– เคจเคนीं เค•เคฐ เคชाเคคे เคนैं เค•्เคฏोंเค•ि เคตे เค–ुเคฆ เคนी เคจเคˆ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคœเค•เคก़ा เคนुเค† เคนोเคคा เคนै เค”เคฐ เค‰เคฆाเคฐเคฎเคจा เคธे เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•ी เค‰เคฎ्เคฎीเคฆ เค•เคฐ เคฌैเค เคคा เคนै। เค‰เคจเค•ी เคฌเคนुเคœเคจ เคตिเคทเคฏเค• เค•เคนाเคจिเคฏों เคฎें เคเคธा เคนी เคšिเคค्เคฐเคฃ เคนुเค† เคนै เคฏเคนी เคตเคœเคน เคนै เค•ि เคตे เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคฌเคนुเคœเคจ เคตैเคšाเคฐिเค•ी เคชเคฐ เคจเคนीं เค‰เคคเคฐเคคी เคนैं เค”เคฐ เคฌเคนुเคœเคจ เคšिंเคคเค• เค‰เคธे เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคธเคตाเคฒ เค•े เค•เค เค˜เคฐे เคฎें เค–เคก़ा เค•เคฐเคคे เคนैं। เคกा. เคฐाเคฎ เคšंเคฆ्เคฐ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ ‘‘เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคœिเคจ เค•เคนाเคจिเคฏों เคฎें เค–ुเคฒे เคฐूเคช เคฎें เคธเคฎเคธ्เคฏा เค•ा เคธเคฎाเคงाเคจ เคจเคนीं เคธुเคाเคคे, เคนृเคฆเคฏ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคจเคนीं เค•เคฐाเคคे, เคฌเคฒ्เค•ि เคถोเคทเคฃ เคเคตं เคฆเคฎเคจ เค•ो เค…เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เค•เคฅाเคฆृเคท्เคŸि เค”เคฐ เคธंเคตेเคฆเคจा เค•े เคธाเคฅ เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคชเคฐเค• เคขंเค— เคธे เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคค เค”เคฐ เคšिเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं- เคตे เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคถोเคทเคฃ เค”เคฐ เคฆเคฎเคจ เคธे เคฎुเค•्เคคि เค•े เคฒिเค ‘เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा-เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ’ เค•ी เคฎांเค— เค•เคฐเคคी เคนैं। เคœिเคจ เค•เคนाเคจिเคฏों เคฎें เคตे เคธเคฎเคธ्เคฏा เค•ा เคธเคฎाเคงाเคจ เคนृเคฆเคฏ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•เคฐเคคे เคนैं, เคตे เคธुเคงाเคฐเคตाเคฆी เคฆृเคท्เคŸि เค•ी เค“เคฐ เคธंเค•ेเคค เค•เคฐเคคी เคนंै। ‘เคธเคฆ्เค—เคคि’ เค”เคฐ ‘เค˜ाเคธเคตाเคฒी’ เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เค‡เคจ เคซ़เคฐ्เค•ों เค•ो เคธเคฎเคा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। ‘เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा’ เค•े เคช्เคฐเคคि เคธंเคฆेเคน เค”เคฐ เคชाเคค्เคฐों เคฆ्เคตाเคฐा เค‰เค ाเค เค—เค เคธเคตाเคฒ เคชुเคฐुเคท เคชाเคค्เคฐों เค•ी เค…เคชेเค•्เคทा เคœ्เคฏाเคฆाเคคเคฐ เคธ्เคค्เคฐी เคชाเคค्เคฐों เคฎें เคนी เคฎुเค–เคฐिเคค เคนुเค เคนैं; เคฎเคธเคฒเคจ ‘เค ाเค•ुเคฐ เค•ा เค•ुเค†ँ’ เค•ी ‘เค—ंเค—ी’ เค”เคฐ ‘เค˜ाเคธเคตाเคฒी’ เค•ी ‘เคฎुเคฒिเคฏा’ เค•े เคต्เคฏเค•्เคคिเคค्เคต เคฆेเค–े เคœा เคธเค•เคคे เคนैं। ‘เค—ोเคฆाเคจ’ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•ी ‘เคงเคจिเคฏा’ เค”เคฐ ‘เคธिเคฒिเคฏा’ เคคเค• เค†เคคे-เค†เคคे เคฌเคนुเคœเคจ-เคธ्เคค्เคฐी เค•ा เคคेเคตเคฐ เค”เคฐ เคญी เคตिเคฆ्เคฐोเคนी เคฌเคจ เคœाเคคा เคนै। เคฏเคน เคฌเคนुเคœเคจ-เคšेเคคเคจा เค”เคฐ เค–़ाเคธ เคคौเคฐ เคธे เคฌเคนुเคœเคจ เคธ्เคค्เคฐी เคšेเคคเคจा เค•ा เคธเคถเค•्เคค เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคนै। เค‡เคจ เคคเคฎाเคฎ เคฆृเคท्เคŸिเคฏों เค•े เคฎเคฆ्เคฆेเคจเคœ़เคฐ เคฌเคนुเคœเคจ เคตिเคทเคฏเค• เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ा เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค…เคชेเค•्เคทिเคค เคนै।’’2 เค…เคฐ्เคฅाเคค เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เค•เคนाเคจिเคฏाँ เค…เคชเคจी เคฏुเค—เคงเคฐ्เคฎिเคคा เคฎें เค•िเคคเคจा เคฌเคนुเคœเคจ เคšिंเคคा เค”เคฐ เคšिंเคคเคจ เค•ो เค‰เค ाเคคी เคนैं। เคœिเคธเค•ा เคซिเคฐ เคธे เคฎूเคฒ्เคฏांเค•เคจ, เคตिเคตेเคšเคจ-เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै।

เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคฌเคนुเคœเคจ เคตिเคทเคฏเค• เค•เคนाเคจिเคฏों เคฎें ‘เค ाเค•ुเคฐ เค•ा เค•ुเค†ँ’ เคธเคฌเคธे เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เค•เคนाเคจी เคนै। เคนिंเคฆी เค†เคฒोเคšเคจा เค•े เคธเคญी เคธ्เค•ूเคฒ เคจे เค‡เคธ เค•ाเคนเคจी เค•ा เคฎूเคฒ्เคฏांเค•เคจ เค…เคชเคจे-เค…เคชเคจे เคฆृเคท्เคŸिเค•ोเคฃ เคธे เค•िเคฏा เคนै। เคฎैเคจेเคœเคฐ เคชाเคฃ्เคกेเคฏ เค•े เคถเคฌ्เคฆों เคฎें, เคฏเคน ‘เค•ेเคตเคฒ เคเค• เค•ुเค†ँ เคจเคนीं เคนै, เคฌเคฒ्เค•ि เคชूเคฐा เคนिเคจ्เคฆू เคธเคฎाเคœ เค ाเค•ुเคฐ เค•ा เค•ुเค†ँ เคนै, เคœिเคธเคฎें เค…เค›ूเคคों เค•ो เคกूเคฌ เคฎเคฐเคจे เค•ी เคคो เคธुเคตिเคงा เคนै, เคชीเคจे เค•े เคฒिเค เคชाเคจी เคฒेเคจे เค•ी เคธुเคตिเคงा เคจเคนीं।’3 เคเค• เคฌเคนुเคœเคจ เคฆเคฎ्เคชเคค्เคคि เค—ंเค—ी เค”เคฐ เคœोเค–ू เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे เคเค• เคฌเคก़े เคต्เคฏाเคชเค• เคธाเคฎाเคœिเค• เคธเคฎเคธ्เคฏाเค“ं เค•ी เค“เคฐ เคธंเค•ेเคค เค•เคฐเคคे เคนैं। เคœोเค–ू เคฌीเคฎाเคฐ เคนै เค”เคฐ เคช्เคฏाเคธ เคธे เคคเคก़เคช เคฐเคนा เคนै। เค˜เคฐ เคฎें เคฐเค–ा เคชाเคจी เค—ंเคฆा-เคตिเคทाเค•्เคคเคฏुเค•्เคค เคนै เค”เคฐ เค‡เคธ เค•ाเคฐเคฃ เคธे เคฌीเคฎाเคฐी เค•เคนीं เคฌเคข़ เคจ เคœाเค เค—ंเค—ी เคตเคน เคชाเคจी เคœोเค–ू เค•ो เคจเคนीं เคฆेเคจा เคšाเคนเคคी เคนै เค”เคฐ เค ाเค•ुเคฐ เค•े เค•ुเคँ เคธे เคชाเคจी เคฒाเคจे เค•े เคฒिเค เคšเคฒ เคฆेเคคी เคนै। เคœोเค–ू เคœो เค•ि เคธाเคฎाเคœिเค• เคธเคฎเคธ्เคฏाเค“ं เค•ी เคญเคฏเคตเคคा เค•ो เคธเคฎเคเคคा เคนै। เค‡เคธ เคญเคฏเคตเคคा เค•ी เค†ंเคคเคฐिเค• เคชीเคก़ा เค•ो เคญी เคฎเคนเคธूเคธ เค•เคฐเคคा เคนै। เค‡เคธเคฒिเค เคตเคน เค•เคนเคคा เคนै เค•ि ‘เคนाเคฅ เคชाँเคต เคคुเคก़เคตा เค†เคเค—ी เค”เคฐ เค•ुเค› เคจ เคนोเค—ा। เคฌैเค  เคšुเคชเค•े เคธे। เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃ เคฆेเคตเคคा เค†เคถीเคฐ्เคตाเคฆ เคฆेंเค—े, เค ाเค•ुเคฐ เคฒाเค ी เคฎाเคฐेंเค—े, เคธाเคนूเคœी เคเค• เค•े เคชाँเคš เคฒेंเค—े। เค—เคฐीเคฌी เค•ा เคฆเคฐ्เคฆ เค•ौเคจ เคธเคฎเคเคคा เคนै। เคนเคฎ เคคो เคฎเคฐ เคญी เคœाเคคे เคนैं, เคคो เค•ोเคˆ เคฆुเค†เคฐ เคชเคฐ เคाँเค•เคจे เคจเคนीं เค†เคคा, เค•ंเคงा เคฆेเคจा เคคो เคฌเคก़ी เคฌाเคค เคนै। เคเคธे เคฒोเค— เค•ुเคँ เคธे เคชाเคจी เคญเคฐเคจे เคฆेंเค—े?’4 เคœोเค–ू เค•े เค‡เคธ เค•เคฅเคจ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃเคตाเคฆी เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคชเคฐ เคฌเคนुเคค เคฌเคก़ा เคต्เคฏंเค—्เคฏ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคกा. เคฐाเคฎ เคšंเคฆ्เคฐ เค•े เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคฏเคน เคจ เค•ेเคตเคฒ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เค•เคนाเคจी เค•เคฒा เคนै เคฌเคฒ्เค•ि เคฆेเคตเคคा เคฎเคจเคตाเค•เคฐ เคถोเคทเคฃ เคช्เคฐเคชंเคš เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคช्เคฐเคคीเค• เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃเคตाเคฆ เคชเคฐ เคช्เคฐเคนाเคฐ เคนै।5 เค…เคฐ्เคฅाเคค เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे เคœीเคตเคจ เค•ी เคฎूเคฒเคญुเคค เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เคชाเคจी เค•ी เคธเคฎเคธ्เคฏा เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคœो เคšिเคค्เคฐเคฃ เค•िเคฏा เคนै เคตเคน เค†เคœ เคญी 21เคตीं เคธเคฆी เคฎें เคฌเคจी เคนुเคˆ เคนै। เค‡เคธเคฎें เคช्เคฐเคคीเค•ाเคค्เคฎเค• เคฐूเคช เคฎें เคนी เคธเคนी เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃเคตाเคฆ เคชเคฐ เคœो เคช्เคฐเคนाเคฐ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै। เคตเคน เค‰เคธ เคฏुเค— เค•ी เคธीเคฎा เคนै เค”เคฐ เคฌเคนुเคœเคจ เคตैเคšाเคฐिเค•ी เค•ी เค“เคฐ เคธंเค•ेเคค เคญी เคนै। เคฒेเค•िเคจ เคฏเคน เคธीเคฎा เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•्เคฏों เคฌเคจाเคคे เคนैं เคœเคฌเค•ि เคชाเคจी เค•ो เคฒेเค•เคฐ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคšเคฐเคฎ เคธीเคฎा เคชเคฐ เคฅा?

เค•เคนाเคจी เค•ी เคจाเคฏिเค•ा เค—ंเค—ी เค…เคชเคจे เคœीเคตเคจ เคธाเคฅी เค•े เคœीเคตเคจ เค•ो เคฌเคšाเคจे เค•े เคฒिเค เคกเคฐी เคธเคนเคฎी เคธ्เคตเคš्เค› เคชाเคจी เคฒेเคจे เค•ी เคคाเค• เคฎें เคฌैเค ी เคนै। เค‰เคธे เคฏเคน เคญी เคกเคฐ เคนै เค•ि เค•เคนीं เค•ोเคˆ เคชाเคจी เคฒेเคคे เคฆेเค– เคฒिเคฏा เคคो เคœोเค–ू เค•ी เคšेเคคाเคตเคจी เคธเคš เคธाเคฌिเคค เคนो เคœाเคเค—ी เคœो เค‰เคจ्เคนें เคธ्เคตเคš्เค› เคชाเคจी เคฒाเคจे เค•े เคฒिเค เคœिเคฆเคฆ เค•े เคตเค•्เคค เคฆी เค—เคˆ เคฅी। เคฒेเค•िเคจ เคนिเคฎ्เคฎเคค เค”เคฐ เคšेเคคเคจा เค•े เคฌเคฒ เคนी เคตเคน เคฎुเค–เคฐ เคธ्เคค्เคฐी เค•ी เคคเคฐเคน เค†เค—े เคฌเคข़เคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•เคฐเคคी เคนै। เคช्เคฐเคถ्เคจ เค”เคฐ เคฆुเคตिเคงा เค•े เคฌीเคš เค…เคชเคจे เค†เคช เคธे เคธเคตाเคฒ เค•เคฐเคคी เคนैं เคœो เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เคฌเคนुเคœเคจ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคฎें เคšเคฒ เคฐเคนा เคฅा เค•ि ‘‘เคนเคฎ เค•्เคฏों เคจीเคš เคนैं เค”เคฐ เคฏे เค•्เคฏों เคŠँเคš เคนैं? เค‡เคธเคฒिเค เค•ि เคฏे เค—เคฒे เคฎें เคคाเค—ा เคกाเคฒ เคฒेเคคे เคนैं?’ เคฏเคน เคธเคตाเคฒ เค…เคชเคจे เค†เคช เคฎें เคฌเคนुเคœเคจ เคšेเคคเคจा เค•ो เคฐिเคซ्เคฒैเค•्เคŸ เค•เคฐเคคी เคนै। เคธाเคฎाเคœिเค• เคตिเคทเคฎเคคा เค•ो เคชเคนเคšाเคจเคคी เคนै। เค‡เคธी เค•े เคธाเคฅ เค—ंเค—ी เคถ्เคฐेเคท्เค เคคा เค•ो เคญी เคšुเคจौเคคी เคฆेเคคी เคนै เค”เคฐ เค‰เคธเค•ा เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคฌเคฏाเคจ เค•เคฐเคคी เคนै เค•ि ‘เค…เคญी เค‡เคธ เค ाเค•ुเคฐ เคจे เคคो เค‰เคธ เคฆिเคจ เคฌेเคšाเคฐे เค—เคก़เคฐिเคฏे เค•ी เคเค• เคญेเคก़ เคšुเคฐा เคฒी เคฅी เค”เคฐ เคฌाเคฆเคฎें เค‰เคธเค•ो เคฎाเคฐ เค•เคฐ เค–ा เค—เคฏा। เค‡เคจ्เคนीं เคชंเคกिเคค เค•े เค˜เคฐ เคฎें เคคो เคฌाเคฐเคนों เคฎाเคธ เคœुเค† เคนोเคคा เคนै। เคฏเคนी เคธाเคนू เคœी เคคो เค˜ी เคฎें เคคेเคฒ เคฎिเคฒा เค•เคฐ เคฌेเคšเคคे เคนैं। ...เค•िเคธ-เค•िเคธ เคฌाเคค เคฎें เคนैं เคนเคฎเคธे เคŠँเคšे? เคนाँ, เคฎुँเคน เคธे เคนเคฎเคธे เคŠँเคšे เคนैं।...เคฌेเคšाเคฐे เคฎเคนंเค—ू เค•ो เค‡เคคเคจा เคฎाเคฐा เค•ि เคฎเคนीเคจों เค–ूเคจ เคฅूเค•เคคा เคฐเคนा। เค‡เคธीเคฒिเค เคคो เค•ि เค‰เคธเคจे เคฌेเค—ाเคฐ เคจ เคฆी เคฅी। เค‡เคธ เคชเคฐ เคฏे เคฒोเค— เคŠँเคšे เคฌเคจเคคे เคนैं?’’6 เค…เคฐ्เคฅाเคค เค—ंเค—ी เค•े เคฎाเคงเคฏเคฎ เค•े เคธाเคฅ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคเค• เคธเคœเค— เคธ्เคค्เคฐी เค•ी เคšेเคคเคจा เค•ो เคฐेเค–ांเค•िเคค เค•เคฐเคคे เคนैं เคœो เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธเคฎाเคœ เค•ी เคนिंเคฆू เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคเคตं เค‰เคธเค•ी เค…เคฎाเคจเคตीเคฏเคคा เค•ो เคธเคนเคœเคคा เค•े เคธाเคฅ เค‰เค•ेเคฐเคคी เคนै, เค‰เคธे เคธเคฎเคเคคी เคนै เค”เคฐ เค•เคนเคคी เคนै เค•ि เค‰เคจเค•ी เค•เคฅเคจी เค”เคฐ เค•เคฐเคจी เคฎें เค•िเคคเคจा เค…ंเคคเคฐ เคนै। เคตे เคธिเคฐ्เคซ เคฎुँเคน เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคนी เคนเคฎเคธे เคŠँเคšा เคนै। เค…เคฐ्เคฅाเคค เคœुเคฌाเคจ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคนी เคถ्เคฐेเคท्เค เคคा เคนै। เคธ्เคชเคท्เคŸเคคः เค•เคนाเคจी เคฎें เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे ‘เค ाเค•ुเคฐ เค”เคฐ เค‰เคธเค•ा เค•ुเค†ँ เคฆोเคจों เค•ो เคนी เคญเคฏ เค•े เคช्เคฐเคคीเค•’ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคšिเคค्เคฐिเคค เค•िเค เคนैं। เคกा. เคฐाเคฎ เคšंเคฆ्เคฐ เค•े เคถเคฌ्เคฆों เคฎें, ‘‘เค•เคนाเคจी เคฎें เค—ंเค—ी เคฆ्เคตाเคฐा เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃ, เค ाเค•ुเคฐ เค”เคฐ เคธाเคนू เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค‰เค ाเค เค—เค เคช्เคฐเคถ्เคจ เคตเคฐ्เคฃ-เคœाเคคि เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคชเคฐ เคคीเค–ा เคตाเคฐ เค•เคฐเคจे เคœैเคธा เคนैं । เค—ंเค—ी เค•े เคช्เคฐเคถ्เคจ เค•ोเคˆ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคช्เคฐเคถ्เคจ เคจเคนीं เคนैं। เคฌเคฒ्เค•ि เคตे เคธเคญी เคช्เคฐเคถ्เคจ เค†เคœ เคญी เค…เคฎ्เคฌेเคกเค•เคฐเคตाเคฆी เค†ंเคฆोเคฒเคจों เคฎें เคธुเคจे เคœा เคธเค•เคคे เคนैं। เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคฆ्เคตाเคฐा เค…เค›ूเคค เคธ्เคค्เคฐी เคชाเคค्เคฐ เคฎें เคญเคฐी เค—เคˆ เคšेเคคเคจा เค•ा เคตिเค•ाเคธ เคนिंเคฆी เค•เคนाเคจी เค•ी เคตिเค•ाเคธ-เคฏाเคค्เคฐा เคฎें เคฆुเคฐ्เคฒเคญ เคนै। เค…ंเคคเคคः เค‡เคธเค•ी เค—ूंเคœ เคฌเคนुเคœเคจ เค•เคนाเคจिเคฏों เคฎें เคนी เคธुเคจाเคˆ เคฆेเคคी เคนै। เค‡เคธ เคนเค•ीเค•เคค เคธे เคŸเค•เคฐाเคฏे เคฌिเคจा เค•ोเคˆ เคญी เคธाเคนिเคค्เคฏिเค•, เคธाเคฎाเคœिเค• เค”เคฐ เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคตिเคฎเคฐ्เคถ เค…เคงूเคฐा เคนै।’’7 เคตเคนीं เคจीเคฒเค•ांเคค เคจे  เคฒिเค–ा เคนै เค•ि เค ाเค•ुเคฐ เค•ा เค•ुเค†ँ เคจ เค•ेเคตเคฒ เคธाเคฎाเคœिเค• เคจ्เคฏाเคฏ เค•ी เคฎांเค— เค•เคฐเคคा เคนै เคฌเคฒ्เค•ि เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธाเคฎाเคœिเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ी เค•्เคฐूเคฐเคคเคฎ เคเคตं เคตिเคญाเคœเคจเค•ाเคฐी เคธ्เคตเคฐूเคช เค•ो เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐเคคा เคนै। เค‰เคจ्เคนीं เค•े เคถเคฌ्เคฆों เคฎें ‘‘เค ाเค•ुเคฐ เค•ा เค•ुเค†ँ เคธाเคฎाเคœिเค• เคตिเคญाเคœเคจ เค•ा เคเค• เคฎूเคฐ्เคค เคฌिเคฎ्เคฌ เคนै เคœो เคธเคตเคฐ्เคฃ เค”เคฐ เค…เค›ूเคค เค•ो เคจ เค•ेเคตเคฒ เคชृเคฅเค• เค•เคฐเคคा เคนै, เคฌเคฒ्เค•ि เคฆोเคจों เค•ी เคธाเคฎाเคœिเค• เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค•े เค—เคนเคฐे เคญेเคฆ เค•ो เคญी เคช्เคฐเคคिเคฌिเคฎ्เคฌिเคค เค•เคฐเคคा เคนै।’’8 เค‡เคธ เคญเคฏाเคตเคน เคคเคจाเคตเคชूเคฐ्เคฃ เคœीเคตเคจ เค•े เคฌीเคš เค—ंเค—ी เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เค•ो เคธเคนเคœ เคนी เคธเคฎเคा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เคตเคน เค•ैเคธी เคจिเคกเคฐเคคा เค•ो เคญी เคœी เคฐเคนी เคนै เค”เคฐ เค•िเคคเคจा เค•เคฎเคœोเคฐ เคญी เคนै। เค‡เคธे เค‡เคธ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เค”เคฐ เคธ्เคชเคท्เคŸ เคคौเคฐ เคชเคฐ เคธเคฎเคा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เค—ंเค—ी เคธाเคนเคธ เค•เคฐ เค•ुเคँ เคคเค• เคชเคนुँเคš เคœाเคคी เคนै เค”เคฐ เค˜เคก़े เคธे เคญเคฐा เคนुเค† เคชाเคจी เค•ुเคँ เคธे เค–ींเคšเคคी เคนै। เคคเคญी เคถेเคฐ เค•े เคฎुँเคน เคธे เคญी เคญเคฏाเคจเค• เค ाเค•ुเคฐ เค•ा เคฆเคฐเคตाเคœ़ा เค–ुเคฒเคคा เคนै - เค‰เคธเค•े เคนाเคฅ เคธे เคฐเคธ्เคธी เค›ूเคŸเคคी เคนै เค”เคฐ เคญाเค— เค•เคฐ เค˜เคฐ เคชเคนुँเคšเคคी เคนै เค”เคฐ เคฆेเค–เคคी เคนै เค•ि ‘‘เคœोเค–ू เคฒोเคŸा เคฎुँเคน เคธे เคฒเค—ाเค เคตเคนी เคฎैเคฒा เค—ंเคฆा เคชाเคจी เคชी เคฐเคนा เคนै।’’9 เค…เคฐ्เคฅाเคค เคœिเคธเค•े เคกเคฐ เคธे เค—ंเค—ी เคธाเคนเคธी เค•เคฆเคฎ เค‰เค ाเคคी เคนै เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธाเคฎाเคœिเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ी เคตเคœเคน เคธे เคตเคนी เค˜เคŸिเคค เคนोเคคा เคนै। เคฏเคนाँ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे เค—ंเค—ी เค•े เคฎाเคงเคฏเคฎ เคธे เคฏเคน เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•िเคฏा เคนै เค•ि เคฌเคนुเคœเคจ เคธเคฎाเคœ เค•ी เคฆเคฏเคจीเคฏ เคธ्เคฅिเคคि เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธाเคฎाเคœिเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ी เค…เคธเคฎाเคจเคคाเคชเคฐเค• เคธंเคฐเคšเคจा เค”เคฐ เคธเคฎाเคœ เคฎें เค‰เคธเค•ी เคธ्เคตीเค•ाเคฐ्เคฏเคคा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคนै।
21เคตीं เคธเคฆी เคฎें ‘เค ाเค•ुเคฐ เค•ा เค•ुเค†ँ’ เค•เคนाเคจी เค•े เคจिเคนिเคคाเคฐ्เคฅ เค•ो เคธเคฎเคเคจे เค•े เคฒिเค เคฌเคฆเคฒे เคนुเค เคถोเคทเคฃ เค”เคฐ เค…เคค्เคฏाเคšाเคฐ เค•े เคชเคฐिเคท्เค•ृเคค เคธ्เคตเคฐूเคช เค•ो เคธเคฎเคเคจा เคนोเค—ा, เคคเคญी เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคฒेเค–เค•ीเคฏ เคธंเคตेเคฆเคจเคถीเคฒเคคा เค•े เคธाเคฎเคฏिเค• เค…เคฐ्เคฅ เคง्เคตเคจिเคค เคนोंเค—े। เค‡เคธ เค•เคนाเคจी เคฎें เค…เคธ्เคชृเคถ्เคฏ เค—ंเค—ी เค•े เค…เคฒाเคตा เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคธ्เคชृเคถ्เคฏ เคธ्เคค्เคฐिเคฏों เค•े เคถोเคทเคฃ เคคเคฅा เค‰เคจเค•ी เคธ्เคฅिเคคि เค•ो เคญी เคšिเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं। เคเค• เค…เคฐ्เคฅ เคฎें เคฌเคนुเคœเคจ เคคो เคธ्เคค्เคฐिเคฏाँ เคญी เคนैं। เค…เคคः เค‰เค•्เคค เคช्เคฐเคธंเค— เคฌเคนुเคค เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนै। เคชाเคจी เคญเคฐเคจे เค†เคˆं เคฆो เคธ्เคค्เคฐिเคฏों เค•ा เคตाเคฐ्เคคाเคฒाเคช เคฆ्เคฐเคท्เคŸเคต्เคฏ เคนै- ‘เค–ाเคจा เค–ाเคจे เคšเคฒे เค”เคฐ เคนुเค•्เคฎ เคนुเค† เค•ि เคคाเคœ़ा เคชाเคจी เคญเคฐ เคฒाเค“। เค˜เคก़े เค•े เคฒिเค เคชैเคธे เคจเคนीं เคนैं।’ ‘เคนเคฎ เคฒोเค—ों เค•ो เค†เคฐाเคฎ เคธे เคฌैเค े เคฆेเค– เค•เคฐ เคœैเคธे เคฎเคฐเคฆों เค•ो เคœเคฒเคจ เคนोเคคी เคนै।’ ‘เคนाँ, เคฏเคน เคคो เคจ เคนुเค† เค•ि เค•เคฒเคธिเคฏा เค‰เค ाเค•เคฐ เคญเคฐ เคฒाเคคे। เคฌเคธ, เคนुเค•ुเคฎ เคšเคฒा เคฆिเคฏा เค•ि เคคाเคœ़ा เคชाเคจी เคฒाเค“, เคœैเคธे เคนเคฎ เคฒौंเคกिเคฏा เคนी เคคो เคนैं।’ ...‘เคฆिเคจ เคญเคฐ เค†เคฐाเคฎ เค•เคฐเคจे เค•ो เคœी เคคเคฐเคธ เค•เคฐ เคฐเคนा เคœाเคคा เคนै।’’10 เค‡เคจ เคตเค•्เคคเคต्เคฏों เคธे เคธ्เคค्เคฐिเคฏों เค•ी เคธाเคฎाเคœिเค•-เคชाเคฐिเคตाเคฐिเค• เคธ्เคฅिเคคि เค•ा เค†เคญाเคธ เคนोเคคा เคนै। เคชुเคฐुเคท เคตเคฐ्เคšเคธ्เคต เค•े เคช्เคฐเคคि เค‰เคจเค•े เคฎเคจ เคฎें เค†เค•्เคฐोเคถ เคญी เคนै। เค‰เคจ เคธ्เคค्เคฐिเคฏों เค•ी เคธाเคฎाเคœिเค• เคชเคนเคšाเคจ เคญเคฒे เคนी เค–ुเคฒ เคจ เคชाเคˆ เคนो, เคชเคฐंเคคु เค—ाँเคตों เคฎें เคฏเคนी เคธ्เคฅिเคคि เคนै। เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคฌเคนुเคœเคจ เคœीเคตเคจ เคชเคฐ เคฒिเค–िเคค เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ी เค–ाเคธ เคตिเคถेเคทเคคा เคฏเคน เคนै เค•ि เค‰เคชेเค•्เคทเคฃीเคฏ เค”เคฐ เค•िเคธी เค•े เคฒिเค เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฌाเคค เคฏा เค˜เคŸเคจा เค‡เคจเค•े เคฏเคนाँ เคตिเคถिเคท्เคŸ เคฌเคจ เคœाเคคी เคนै। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค†เคค्เคฎเคตाเคšी เคคเค•เคจीเค• เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคตเคฐ्เค— เคšेเคคเคจा เค”เคฐ เคธเคœเค—เคคा เค•ो เคช्เคฐाเคฅเคฎिเค•เคคा เคฆेเคคे เคนुเค เคช्เคฐเคคिเคชเค•्เคท เค•े เคช्เคฐเคคि เคธเคนाเคจुเคญूเคคि เคญी เคชैเคฆा เค•िเค เคนैं। เคธाเคฎाเคœिเค•-เค†เคฐ्เคฅिเค• เคตिเคตเคถเคคाเค“ं เคจे เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ी เคฎाเคจเคธिเค• เคธ्เคฅिเคคि เคชเคฐ เค•िเคคเคจा เคช्เคฐเคญाเคต เคกाเคฒा เคนै; เค‡เคธเค•ा เคšिเคค्เคฐเคฃ เค•เคนाเคจी เค•े เค•เคฅ्เคฏ เค”เคฐ เคธंเคตेเคฆเคจा เคฎें เคฆेเค–ा เคœा เคธเค•เคคा เคนै।

เค‰เคจเค•ी ‘เค˜ाเคธเคตाเคฒी’ เค•เคนाเคจी เค—ांเคงी เค•े ‘เคนृเคฆเคฏ-เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ’ เค•े เคธिเคฆ्เคงांเคค เคชเคฐ เค•ेंเคฆ्เคฐिเคค เคนै। เค‡เคธ เค•เคนाเคจी เคฎें เคธाเคฎंเคคी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เค•े เคฏुเคตเค• เคšैเคจ เคธिंเคน เค•ा เคนृเคฆเคฏ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคฌเคนुเคœเคจ เคธ्เคค्เคฐी เคฎुเคฒिเคฏा เค•ी เคซเคŸเค•ाเคฐ เคธे เคฆिเค–ाเคฏा เค—เคฏा เคนै। เค•्เคฏा เค”เคชเคจिเคตेเคถिเค• เคญाเคฐเคค เคฎें เคเคธा เคธंเคญเคต เคฅा! เค•्เคฏा เคฏเคน เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เค†เคฆเคฐ्เคถเคตाเคฆी เคฆृเคท्เคŸि เค•ी เคฎเคœเคฌूเคฐी เคนै เคฏा เคซिเคฐ เคนเค•ीเค•เคค เค•ि เคเค• เค—เคฐीเคฌ เคคांเค—े เคตाเคฒे เคฎเคนाเคตीเคฐ เค•ी เคชเคค्เคจी เคฎुเคฒिเคฏा เค•ी เคซเคŸเค•ाเคฐ เคธे เคธाเคฎंเคคी เคธเคฎाเคœ เค•ा เคฏुเคตเค• เคจेเค• เค†เคฆเคฎी เคฌเคจ เคœाเคเค—ा เคœो เค‰เคธ เคธ्เคค्เคฐी เค•ी เคฌेเคฌเคธी เค•ा เคคाเคฐ-เคคाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ी เคฎเคจเคธा เคฐเค–เคคा เคนो। เคฏเคน เคเค• เค•ोเคฐी เค†เคฆเคฐ्เคถाเคค्เคฎเค• เคธ्เคฅिเคคि เคนै เคœो เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคฎें เคธंเคญเคต เคจเคนीं เคนै। เค ाเค•ुเคฐ เคšैเคจ เคธिंเคน เคฆ्เคตाเคฐा เคฎुเคฒिเคฏा เค•ी เค‡เคœ्เคœเคค เคฒूเคŸเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै। เค‡เคธ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เค•ो เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค…เคชเคจी เค•เคฒाเคค्เคฎเค•เคคा เคธे เค‰เคธे เคฌेเคฌเคธी เคฎें เคคเคฌ्เคฆीเคฒ เค•เคฐเคคा เคนै। เค”เคฐ เคฎुเคฒिเคฏा เคธे เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค‰เคธे เคต्เคฏเค•्เคค เค•เคฐเคคा เคนै। เค‰เคจ्เคนीं เค•े เคถเคฌ्เคฆों เคฎें ‘‘เค…เค—เคฐ เคตเคน เค‡เคคเคจी เค—เคฐीเคฌ เคจ เคนोเคคी, เคคो เค•िเคธी เค•ी เคฎเคœाเคฒ เคฅी เค•ि เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค‰เคธเค•ा เค…เคชเคฎाเคจ เค•เคฐเคคा। เคตเคน เคฐोเคคी เคœाเคคी เคฅी เค”เคฐ เค˜ाเคธ เค›ीเคฒเคคी เคœाเคคी เคฅी।’’11 เค…เคฐ्เคฅाเคค เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคฎुเคฒिเคฏा เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคฏเคน เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคे เคนैं เค•ि เค—เคฐीเคฌी เคนी เคฌเคนुเคœเคจों เค•ी เคฌेเคฌเคธी เค”เคฐ เคฎเคœเคฌूเคฐी เคนै। เคธाเคฅ เคนी เคฏเคน เคฎुเคฒिเคฏा เค•ी เคฌเคนुเคค เค•ुเค› เคœ़เคฌ्เคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เค•ी เค“เคฐ เคธंเค•ेเคค เคจเคนीं เค•เคฐเคคा เคนै; เค…เคชिเคคु เคœाเคคि เคช्เคฐเคฅा, เค…เคจ्เคฏाเคฏ, เค…เคชเคฎाเคจ, เคตिเคชเคจ्เคจเคคा เค”เคฐ เค…เคงिเค•ाเคฐเคตिเคนीเคจ เคฌเคนुเคœเคจ เคธ्เคค्เคฐी เค•ी เคตिเคตเคถเคคा เคนै। เค•्เคฏोंเค•ि เคฎुเคฒिเคฏा เคธिเคฐ्เคซ เค—़เคฐीเคฌ เคนी เคจเคนीं เคนै, เค…เคชिเคคु เคตเคน เคฌเคนुเคœเคจ เคญी เคนै, เคœिเคธเค•ी เคธाเคฎाเคœिเค• เคธ्เคฅिเคคि เคฏा เคนैเคธिเคฏเคค เคฏเคน เคนै เค•ि เคœाเคคिเคช्เคฐเคฅा เค•ी เคตเคฐ्เคšเคธ्เคตเคถाเคฒी เคถीเคฐ्เคท เคœाเคคिเคฏाँ เค‰เคธे เค–िเคฒौเคจा เค•ी เคคเคฐเคน เคธเคฎเคเคคी เคนैं। เค‡เคธी เคญाเคตเคจा เคธे เคšैเคจ เคธिंเคน เคฎुเคฒिเคฏा เค•ी เคฆเคฏा เคšाเคนเคคा เคนै, เคฒेเค•िเคจ เคฎुเคฒिเคฏा เค•ा เคตिเคฆ्เคฐोเคนी เคคेเคตเคฐ, เค‰เคธเค•ा เค…เคญिเคฎाเคจ เค”เคฐ เคธाเคนเคธ เคฆेเค–เค•เคฐ เคšैเคจ เคธिंเคน เค•ो เคฆिเคจ เคฎें เคคाเคฐे เคฆिเค–เคจे เคฒเค—เคคा เคนै। เคœिเคธเค•ी เค‰เคธे เค‰เคฎ्เคฎीเคฆ เคจเคนीं เคฅी। เคตเคน เคšैเคจ เคธिंเคน เค•ो เคงเคฎเค•ाเคคी เคนै เค•ि ‘เคœाเค“, เค…เคฌ เคฎुเคे เค•เคญी เคจ เค›ेเคก़เคจा, เคจเคนीं เคคो เค…เคš्เค›ा เคจ เคนोเค—ा।’12 เคฎुเคฒिเคฏा เค…เคชเคจी ‘เค‡เคœ्เคœ़เคค’, ‘เคฎเคฐ्เคฏाเคฆा’ เค•ी เคฐเค•्เคทा เคจिเคกเคฐเคคा เคธे เค•เคฐเคคी เคนै। เคฎुเคฒिเคฏा เค•ा เคตिเคฆ्เคฐोเคนी เคคेเคตเคฐ เค”เคฐ เคธाเคนเคธ เคฌเคนुเคœเคจ เคฏुเคตเคคिเคฏों เค•ो เคคाเค•เคค เคฆेเคคा เคนै เค”เคฐ เค‰เคจเคฎें เคช्เคฐเคคिเคฐोเคง เค•ी เคšेเคคเคจा เคชैเคฆा เค•เคฐเคคा เคนै। เคฌเคนुเคœเคจ เค•ी เค‡เคœ्เคœเคค เค•ो เค–िเคฒौเคจा เคธเคฎเคเคจे เคตाเคฒों เค”เคฐ เค…เคชเคจी เค‡เคœ्เคœเคค เคชเคฐ เค—เคฐ्เคต เค•เคฐเคจे เคตाเคฒों เค•ो เคฎुเคฒिเคฏा เคฌเคก़े-เคฌเคก़े เค˜เคฐों เค•ा เคนाเคฒ เคฌเคคा เค•เคฐ เค‰เคจเค•ी เคนैเคธिเคฏเคค เคฌเคคा เคฆेเคคी เคนै เค•ि ‘เคฌเคก़े-เคฌเคก़े เค˜เคฐों เค•ा เคนाเคฒ เคœाเคจเคคी เคนूं। เคฎुเคे เค•िเคธी เคฌเคก़े เค˜เคฐ เค•ा เคจाเคฎ เคฌเคคा เคฆो, เคœिเคธเคฎें เค•ोเคˆ เคธाเคˆเคธ, เค•ोเคˆ เค•ोเคšเคตाเคจ, เค•ोเคˆ เค•เคนाเคฐ, เค•ोเคˆ เคชंเคกा, เค•ोเคˆ เคฎเคนเคฐाเคœ เคจ เค˜ुเคธा เคฌैเค ा เคนो? เคฏเคน เคธเคฌ เคฌเคก़े เค˜เคฐों เค•ी เคฒीเคฒा เคนै।’13 เคฎुเคฒिเคฏा เคฌเคนुเคœเคจ เค•ी เค‡เคœ्เคœเคค เค”เคฐ เคชเคคि เค•े เคตिเคถ्เคตाเคธ เค•ो เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•เคนเคคी เคนै เค•ि ‘เคฎेเคฐे เค†เคฆเคฎी เค•े เคฒिเค เคธंเคธाเคฐ เคฎें เคœो เค•ुเค› เคนूं, เคฎैं เคนूं।’14 เคฎुเคฒिเคฏा เคจाเคฐी เคšेเคคเคจा เค•ी เคช्เคฐเคคीเค• เคนै। เค…เคชเคจे เคชเคคि เค•े เคฎเคจเคฎाเคจी เค•เคฐเคจे เคชเคฐ เคตเคน เคšुเคช เคจเคนीं เคฌैเค  เคธเค•เคคी, เค•เคนเคคी เคนै เค•ि ‘เคนाँ, เคตเคน เค…เคชเคจे เคฎเคจ เค•ी เค•เคฐเคจे เคฒเค—े, เคฎेเคฐी เค›ाเคคी เคชเคฐ เคฎूंเค— เคฆเคฒเคจे เคฒเค—े, เคคो เคฎैं เคญी เค‰เคธเค•ी เค›ाเคคी เคชเคฐ เคฎूंเค— เคฆเคฒूंเค—ी।’15 เคฒेเค•िเคจ เคฎुเคฒिเคฏा เค•ी เคธाเคฐी เคšेเคคเคจा เค…เคชเคจी เคธाเคธ เค•े เค†เค—े เค•्เคทीเคฃ เคฒเค—เคคी เคนै। เค‰เคธเค•ी เคธाเคธ เคฎें เคชुเคฐुเคท เคตเคฐ्เคšเคธ्เคต เค•ा เคธंเคธ्เค•ृเคคिเค•เคฐเคฃ เคนो เค—เคฏा เคนै। เคตเคน เคชुเคฐुเคทเคตเคฐ्เคšเคธ्เคต เค•ा เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เค•เคฐเคคी เคนै। เคฏเคน เคธ्เคฅिเคคि เคฎुเคฒिเคฏा เค•ी เคนी เคธाเคธ เค•ी เคจเคนीं เคนै เคฌเคฒ्เค•ि เคญाเคฐเคค เค•ी เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคธ्เคค्เคฐिเคฏाँ เคธाเคธ เคฌเคจเค•เคฐ เคตเคฐ्เคšเคธ्เคต เค•ा เคตเคนी เคฐूเคช เคงाเคฐเคฃ เค•เคฐเคคी เคนैं เค•ि ‘เคฏเคน เคนเคฎाเคฐे เคธเคฎाเคœ เค•ी เคตिเคกंเคฌเคจा เคนै। เคฒเค—เคคा เคนै। เคœैเคธे เคธाเคธ เคฌเคจเค•เคฐ เคตเคน เคธ्เคค्เคฐी เค•े เคฆुःเค–-เคฆเคฐ्เคฆ เค•ी เคตेเคฆเคจा เค•ो เคญूเคฒ เคœाเคคी เคนै। เคฎुเคฒिเคฏा เค•ी เคธाเคธ เคกाँเคŸเคคे เคนुเค เค‰เคธเคธे เค•เคนเคคी เคนै - เคคो เคฏเคนाँ เคฎेเคฐे เค˜เคฐ เคฎें เคฐाเคจी เคฌเคจ เค•े เคจिเคฌाเคน เคจ เคนोเค—ा।... เค‰เค ा เคाเคฌा เค”เคฐ เค˜ाเคธ เคฒा।’16 เค…เคฐ्เคฅाเคค ‘เค˜ाเคธเคตाเคฒी’ เค•เคนाเคจी เคจ เค•ेเคตเคฒ เคฆो เคฌเคนुเคœเคจ เคธ्เคค्เคฐिเคฏों เค•ी เคฎเคจःเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค•ो เคญी เค‰เคญाเคฐเคคी เคนै เคฌเคฒ्เค•ि เคตเคฐ्เคšเคธ्เคตเคถाเคฒी เคตเคฐ्เค— เค•े เค•ुเคšเคฐिเคค्เคฐ เค•ो เคญी เค‰เคญเคฐ เค•เคฐ เคธाเคฎเคจे เคฒाเคคी เคนै। เคฏเคน เคช्เคฐเคคिเคฐोเคง เค”เคฐ เคšेเคคเคจा เคธे เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคिเคค เคนो เคฐเคนी เคฎเคจःเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค•ी เคญी เค•เคนाเคจी เคนै। เคฆूเคธเคฐे เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे เค…เคชเคจे เค†เคฆเคฐ्เคถ เค•ो เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคฎเคจःเคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•ो เคเค• เคธूเคค्เคฐ เค•ी เคคเคฐเคน เค‡เคธ्เคคेเคฎाเคฒ เค•िเคฏा เคนै। เค‡เคธ เค•เคนाเคจी เคฎें เคฌเคนुเคœเคจ เคธเคฎाเคœ เค”เคฐ เคฌเคนुเคœเคจ เคจाเคฐी เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เค•ा เคตเคฐ्เคฃเคจ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคนृเคฆเคฏ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•ो เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै।

เค‡เคธी เค•เคก़ी เคฎें เค‰เคจเค•ी เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เค•เคนाเคจी ‘เคฆूเคง เค•ा เคฆाเคฎ’ เค•ा เคตिเคตेเคšเคจ เค…เคชेเค•्เคทिเคค เคนै। เคฏเคน เคเค• เคจเคตोเคฆिเคค เคฌเคนुเคœเคจ เคฌाเคฒเค• เค•े เคœिंเคฆा เคฒाเคถ เคฎें เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•ी เค•เคนाเคจी เคนै, เคœिเคธเคฎें เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ो เค‰เคฆ्เค˜ाเคŸिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคฌเคนुเคœเคจों เค•ी เคธेเคตा เค•ा เคฎूเคฒ्เคฏ เคœूเค ी เค”เคฐ เคธूเค–ी เคฐोเคŸी เคธे เคœ्เคฏाเคฆा เค•ुเค› เคจเคนीं เคนै। เคฏू เค•เคนें เค•ि เคตเคน เคœूเค เคจ เคนै। เค—ाँเคต เค•े เคœเคฎींเคฆाเคฐ, เคฌाเคฌू เคฎเคนेเคถเคจाเคฅ เค•े เค˜เคฐ เคฎें เคคीเคจ เคชुเคค्เคฐिเคฏों เค•े เคฌाเคฆ เคชुเคค्เคฐ เคชैเคฆा เคนुเค† เคนै। เคนเคฎेเคถा เค•ी เคคเคฐเคน เคฆाเคˆ เค•ा เค•ाเคฎ เคญूंเค—ी เคญंเค—िเคจ เคจे เค•िเคฏा เคนै। เค‰เคจเค•ी เคชเคค्เคจी เค•ो เคฆूเคง เคจเคนीं เค‰เคคเคฐเคคा เคนै। เค…ंเคคเคคः เคญूंเค—ी เคฆाเคˆ เค”เคฐ เคงाเคฏ เคฆोเคจों เค•ी เคญूเคฎिเค•ा เคจिเคญाเคคी เคนै। เคฒेเค•िเคจ เคœाเคคเคงเคฐ्เคฎ เคตाเคฒे เคฆेเคถ เคฎें เค•ुเค› เคธเคฎเคฏ เคฌाเคฆ เคนी เค‰เคธे เค…เคชเคจे เค‡เคธ เค•เคฐ्เคฎ เค•ा เคฐीเคœเคฒ्เคŸ เคฎिเคฒ เค—เคฏा। เค”เคฐ เคญूंเค—ी เค•ो เคฏเคน เค—เคฆ्เคฆी เคฌเคนुเคค เคฎเคนंเค—ी เคชเคก़ी। เคฆूเคง เคคो เคฎाเคฒिเค• เค•ा เคฌเคš्เคšा เคกเค•ाเคฐ เค—เคฏा เค”เคฐ เค‰เคธเค•ा เค…เคชเคจा เคฌเคš्เคšा เคฎंเค—เคฒ เค‰เคชेเค•्เคทिเคค เคฆुเคฐ्เคฌเคฒ เค”เคฐ เคฐोเค—ी เคธเคฆृเคถ เคนो เค—เคฏा। เคฎाเคฒिเค• เค•े เคฌेเคŸे เคธुเคฐेเคถ เค•े เคธाเคฎเคจे เคชिเคฆ्เคฆी-เคธा เคฒเค—เคคा เคฅा।’ เคญूंเค—ी เค”เคฐ เค—ूเคฆเคก़ เคฆเคฎ्เคชเคค्เคคि เค•े เคฎเคฐเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค‰เคธเค•ा เคฎंเค—เคฒ เค…เคจाเคฅ เคนो เค—เคฏा। เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคฒिเค–เคคे เคนैं เค•ि ‘เคฎंเค—เคฒ เค…เคฌ เค…เคจाเคฅ เคฅा। เคฆिเคจ-เคญเคฐ เคฎเคนेเคถ เคฌाเคฌू เค•े เคฆ्เคตाเคฐ เคชเคฐ เคฎंเคกเคฐाเคฏा เค•เคฐเคคा। เค˜เคฐ เคฎें เคœूเค เคจ เค‡เคคเคจा เคฌเคšเคคा เคฅा เค•ि เคเคธे-เคเคธे เคฆเคธ-เคชाँเคš เคฌाเคฒเค• เคชเคฒ เคธเค•เคคे เคฅे। เค–ाเคจे เค•ी เค•ोเคˆ เค•เคฎी เคจ เคฅी।... เค•ोเคˆ เค‰เคธे เค…เคชเคจे เคธाเคฅ เค–ेเคฒाเคคा เคญी เคจ เคฅा। เคฏเคนाँ เคคเค• เค•ि เคœिเคธ เคŸाเคŸ เคชเคฐ เคตเคน เคธोเคคा เคฅा, เคตเคน เคญी เค…เค›ूเคค เคฅा।... เคเค• เคซเคŸा-เคธा เคŸाเคŸ เค•ा เคŸुเค•เคก़ा, เคฆो เคฎिเคŸ्เคŸी เค•े เคธเค•ोเคฐे เค”เคฐ เคเค• เคงोเคคी, เคœो เคธुเคฐेเคถ เคฌाเคฌू เค•ी เค‰เคคเคฐเคจ เคฅी।... เคฌเคธ เค‰เคธเค•ा เค•ोเคˆ เค…เคชเคจा เคฅा, เคคो เค—ाँเคต เค•ा เค•ुเคค्เคคा, เคœो เค…เคชเคจे เคธเคนเคตเคฐ्เค—िเคฏों เค•े เคœुเคฒ्เคฎ เคธे เคฆुเค–ी เคนोเค•เคฐ เคฎंเค—เคฒ เค•ी เคถเคฐเคฃ เคฎें เค† เคชเคก़ा เคฅा। เคฆोเคจों เคเค• เคนी เค–ाเคจा เค–ाเคคे, เคเค• เคนी เคŸाเคŸ เคชเคฐ เคธोเคคे, เคคเคฌिเคฏเคค เคญी เคฆोเคจों เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เคเค•-เคธी เคฅी, เค”เคฐ เคฆोเคจों เคเค• เคฆूเคธเคฐे เค•े เคธ्เคตเคญाเคต เค•ो เคœाเคจ เค—เค เคฅे। เค•เคญी เค†เคชเคธ เคฎें เคเค—เคก़ा เคจ เคนोเคคा।’17  เคฏเคนाँ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे เคฏเคน เคธ्เคชเคท्เคŸ เคฆिเค–ाเคฏा เคนै เค•ि เคถ्เคฐเคฎ เค•ा เคฎूเคฒ्เคฏ เคœूเค เคจ เค•्เคฏों? เคฏเคน เค•ौเคจ เคธी เคถ्เคฐेเคท्เค เคคा เคเคตं เคชเคตिเคค्เคฐเคคा เคนै เค•ि เคœเคฌ เคฌाเคฒเค• เค•े เคฒिเค เคฆूเคง เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคฅी เคคเคฌ เคญंเค—ी เคจเคนीं, เคฒेเค•िเคจ เคญोเคœเคจ เค•ी เคฌाเคค เคนोเคคी เคนै เคคो เคตเคน เคฆीเคตाเคฐ เคฌเคจ เค–เคก़ा เคนो เคœाเคคा เคนै। เคœिเคธ เค–ाเคจे เคธे เค•िเคธी เค•ा เคœीเคตเคจ เคชเคฒ เคธเค•เคคा เคนै, เคตเคน เค–ाเคจा เค•्เคฏों เคฌเคฐ्เคฌाเคฆ เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै? เค‡เคธी เค•े เคธाเคฅ เคฏเคน เคญी เคธ्เคชเคท्เคŸ เคนोเคคा เคนै เค•ि เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•िเคคเคจी เคจिเคฐ्เคฎเคฎ เค”เคฐ เคธंเคตेเคฆเคจเคนीเคจ เคนै เค•ि เคฎंเค—เคฒ เค•ा เค•ोเคˆ เคฆोเคธ्เคค เคญी เคนै เคคो เคตเคน เคเค• เค•ुเคค्เคคा เคนै, เค‡เคธเคธे เคฌเคก़ी เคธाเคฎाเคœिเค• เคตिเคกเคฎ्เคฌเคจा เค”เคฐ เค•्เคฏा เคนो เคธเค•เคคी เคนै। เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคตเคฐ्เคšเคธ्เคตเคถाเคฒी เค”เคฐ เคคเคฅाเค•เคฅिเคค เคŠँเคšी เคœाเคคि เค•े เคฒोเค—ों เค•ी เคฌเคฆเคจीเคฏเคคी เค•ा เคชเคฐ्เคฆाเคซाเคถ เค•เคฐเคคे เคนैं। 21เคตीं เคธเคฆी เคฎें เคญी เคฌเคนुเคœเคจ เคธเคฎाเคœ เคเคธे เคœीเคตเคจ เคœीเคจे เค•ो เค…เคญिเคถเคช्เคค เคนैं, เคฒेเค•िเคจ เคเคธी เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เค†เคจे เค•े เคฌाเคฆ เคญी เคฎंเค—เคฒ เค•ी เค…เคงिเค•ाเคฐ เค”เคฐ เคตिเคฆ्เคฐोเคน เค•ी เคญाเคตเคจा เคฎเคฐी เคจเคนीं เคนै। เคธเคตाเคฐ-เคธเคตाเคฐ เค•े เค–ेเคฒ เคฎें เคฎเคนेเคถ เคจाเคฅ เค•ा เคฒเคก़เค•ा เคธुเคฐेเคถ เค‰เคธे เคฌเคฐाเคฌเคฐ เค˜ोเคก़ा เคนी เคฌเคจाเคจा เคšाเคนเคคा เคนै। ‘‘เคธुเคฐेเคถ เคจे เค•เคนा ...’ เคคू เค˜ोเคก़ा เคฌเคจेเค—ा, เคนเคฎ เคฒोเค— เคคेเคฐे เคŠเคชเคฐ เคธเคตाเคฐी เค•เคฐเค•े เคฆौเคก़ाเคंเค—े। เคฎंเค—เคฒ เคจे เคถंเค•ा เค•ी- เคฎैं เคฌเคฐाเคฌเคฐ เค˜ोเคก़ा เคนी เคฐเคนूंเค—ा เค•ि เคธเคตाเคฐी เคญी เค•เคฐूंเค—ा? เคฏเคน เคช्เคฐเคถ्เคจ เคฅोเคก़ा เคŸेเคข़ा เคฅा। เค•िเคธी เคจे เค‡เคธ เคชเคฐ เคตिเคšाเคฐ เคจ เค•िเคฏा เคฅा। เคธुเคฐेเคถ เคจे เคเค• เค•्เคทเคฃ เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐเค•े เค•เคนा - เคคुเคे เค•ौเคจ เค…เคชเคจी เคชीเค  เคชเคฐ เคฌैเค ाเคเค—ा, เคธोเคš? เค†เค–िเคฐ เคคू เคญंเค—ी เคนै เค•ि เคจเคนीं? เคฎंเค—เคฒ เคญी เค•เคก़ा เคนो เค—เคฏा। เคฌोเคฒा - เคฎैं เค•เคฌ เค•เคนเคคा เคนूं เค•ि เคฎैं เคญंเค—ी เคจเคนीं เคนूं, เคฒेเค•िเคจ เคคुเคฎ्เคนें เคฎेเคฐी เคนी เคฎाँ เคจे เคฆूเคง เคชिเคฒा เค•เคฐ เคชाเคฒा เคนै। เคœเคฌ เคคเค• เคฎुเคे เคญी เคธเคตाเคฐी เค•เคฐเคจे เค•ो เคจ เคฎिเคฒेเค—ी, เคฎैं เค˜ोเคก़ा เคจ เคฌเคจूंเค—ा। เคคुเคฎ เคฒोเค— เคฌเคก़े เคšเค˜เคก़ เคนो। เค†เคช เคคो เคฎเคœ़े เคธे เคธเคตाเคฐी เค•เคฐेंเค—े เค”เคฐ เคฎैं เค˜ोเคก़ा เคนी เคฌเคจा เคฐเคนूंเค—ा।’18 เคฎंเค—เคฒ เค•ी เค‡เคธ เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคฎूเคฒเค• เคเคตं เคตिเคฆ्เคฐोเคนाเคค्เคฎเค• เคช्เคฐเคคिเค•्เคฐिเคฏा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค‰เคธे เคœीเคตเคจ เค•ी เคฌเคฆเคคเคฐ เคธ्เคฅिเคคि เคธे เค—ुเคœเคฐเคจा เคชเคก़ा। เค‰เคธे เคฌाเคฌू เคฎเคนेเคถ เคจाเคฅ เค•े เค˜เคฐ เคธे เคฌेเค˜เคฐ เค”เคฐ เคจिเคฐ्เคตाเคธเคจ เค•ी เคœिंเคฆเค—ी เคœीเคจा เคชเคก़ा। เค˜เคฐ เค•्เคฏा เคจीเคฎ เค•े เคชेเคก़ เค•े เคจीเคšे เคœाเคก़ा-เค—เคฐเคฎी-เคฌเคฐเคธाเคค เคฎें เคฎเคนेเคถ เคจाเคฅ เค•े เคชเคฐिเคตाเคฐ เค•े เคœूเค เคจ เคชเคฐ เคชเคฒเคคा เคนै। เค‰เคธ เคœूเค เคจ เคธे เคญी เคนाเคฅ เคงो เคฌैเค เคคा เคนै। เคฒेเค•िเคจ เคญूเค– เค•ी เคฌेเคšैเคจी เคธे เค‰เคธเค•े เคชुเคจः เคฒौเคŸ เค•เคฐ เคจ เค†เคจे เค•ा เคธंเค•เคฒ्เคช เคŸूเคŸ เคœाเคคा เคนै। เค†เคœ เคญी เคเคธी เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆी เคธिเคœूเคเคถเคจ เคธे เคฌเคนुเคœเคจों เค•ो เค•เคˆ เคฌाเคฐ เค—ुเคœเคฐเคจा เคชเคก़เคคा เคนै। เค‡เคธ เคฆเคฐเคฎ्เคฏाเคจ เคฎंเค—เคฒ-เคŸाเคฎी เค•े เคธंเคตाเคฆ เคฎें เคจिเคฐीเคนเคคा, เคฒाเคšाเคฐी เค”เคฐ เคชเคฐाเคตเคฒเคฎ्เคฌเคจ เค•ा เคญाเคต เค‰เคญเคฐเค•เคฐ เค†เคฏा เคนै। ‘เคŸाเคฎी เคจे เค•ूं-เค•ूं เค•เคฐเค•े เคฎंเค—เคฒ เคธे เคœो เค•เคนा, เค‰เคธเคฎें เคต्เคฏเค•्เคค เคตेเคฆเคจा เคฆ्เคฐเคท्เคŸเคต्เคฏ เคนै, ‘เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•ा เค…เคชเคฎाเคจ เคคो เคœिเคจ्เคฆเค—ी เคญเคฐ เคธเคนเคจा เคนै। เคฏों เคนिเคฎ्เคฎเคค เคนाเคฐोเค—े, เคคो เค•ैเคธे เค•ाเคฎ เคšเคฒेเค—ा? เคฎुเคे เคฆेเค–ो เคจ, เค•เคญी เค•िเคธी เคจे เคกเคฃ्เคกा เคฎाเคฐा, เคšिเคฒ्เคฒा เค‰เค ा, เคซिเคฐ เคœเคฐा เคฆेเคฐ เคฌाเคฆ เคฆुเคฎ เคนिเคฒाเคคा เคนुเค† เค‰เคธเค•े เคชाเคธ เคœा เคชเคนुँเคšा। เคนเคฎ-เคคुเคฎ เคฆोเคจों เค‡เคธीเคฒिเค เคฌเคจे เคนैं, เคญाเคˆ!’19 เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•े เค‡เคธ เค•เคฅเคจ เคธे เคฏเคน เคธ्เคชเคท्เคŸ เคนोเคคा เคนै เค•ि เคœाเคคिเคช्เคฐเคฅा เคจे เคฌเคนुเคœเคจ เคธเคฎाเคœ เค•ो เค‡เคคเคจा เคจिเคฐीเคน เค”เคฐ เคฎृเคคเคช्เคฐाเคฏ เคฌเคจा เค•เคฐ เคฐเค–ा เคนै เค•ि เคตเคน เค‰เค เคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคญी เค•เคฐเคคा เคนै เคคो เคœाเคคिเคช्เคฐเคฅा เคฆ्เคตाเคฐा เคชैเคฆा เค•ी เค—เคˆ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เค‰เคธเค•ी เค•เคฎเคฐ เคคोเคก़ เคฆेเคคी เคนै। เค‰เคธे เคฌेเคฌเคธ เค•เคฐ เคฆेเคคी เคนै เคฒेเค•िเคจ เค‡เคธเค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เคญी เคฏเคน เค‰เคฎ्เคฎीเคฆ เค•ी เคนी เคœा เคธเค•เคคी เคนै เค•ि เคœिเคธเคฆिเคจ เคฌเคนुเคœเคจ เคธเคฎाเคœ เค•ो เค‰เคธเค•ी เคฆाเคธเคคा, เคฌेเคฌเคธी เค”เคฐ เค—ुเคฒाเคฎी เค•ा เค…เคนเคธाเคธ เคนोเค—ा เค‰เคธी เคฆिเคจ เคตเคน เคฆाเคธเคคा, เค—ुเคฒाเคฎी, เคตिเคฆ्เคฐोเคน เค”เคฐ เคช्เคฐเคคिเคฐोเคง เค•ी เคšेเคคเคจा เคฌเคจเค•เคฐ เค‰เคญเคฐेเค—ी। เคธเคฎाเคœ เค•ो เคฌเคนुเคœเคจों เค•ी เคธेเคตा เค•ी เค•ीเคฎเคค เคšुเค•ाเคจी เคชเคก़ेเค—ी। เค‡เคธ เค•เคนाเคจी เคฎें เคธुเคฐेเคถ เค•ी เคฎाँ ‘เคฆेเคตी เคœी’ เค•ी เคจाเคฐी เคธंเคตेเคฆเคจा เคธिเคฐ्เคซ เค…เคชเคจे เคชुเคค्เคฐ เคคเค• เคธीเคฎिเคค เคฐเคนी เคนै। เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคจे เคธ्เคค्เคฐी เค•े เคฎเคฎเคค्เคต เค•ो เคญी เคฎाเคฐ เคฆिเคฏा เคนै। เคฏเคนी เคฌाเคค ‘เคธเคฆ्เค—เคคि’ เคฎें เคชंเคกिเคคाเค‡เคจ เค•े เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคฆिเค–ाเคฏी เค—เคฏी เคนै। เคชिเคคृเคธเคค्เคคाเคค्เคฎเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคฐเคšी เคฌเคธी เคธ्เคค्เคฐी เคญी เคฆเคฎเคจ เค”เคฐ เคถोเคทเคฃ เคฎें เคธเคนเคญाเค—ी เคนो เค—เคˆ เคนै। เคฏเคน เค•เคนाเคจी เค‡เคธी เค“เคฐ เคธंเค•ेเคค เค•เคฐเคคी เคนै। เคœाเคคि เค”เคฐ เคชिเคคृเคธเคค्เคคाเคค्เคฎเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ी เค‡เคธी เคธंเคตेเคฆเคจा เค•ा เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคฆूเคธเคฐी เค•เคนाเคจी ‘เคถूเคฆ्เคฐा’ เคฎें เคฆेเค–เคจे เค•ो เคฎिเคฒเคคी เคนै।

‘เคถूเคฆ्เคฐा’ เคฎें เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे เคเค• เคฒांเค›िเคค, เคฌेเคฌเคธ, เค‰เคชेเค•्เคทिเคค เค”เคฐ เคฌเคนुเคœเคจ เคฎाँ-เคฌेเคŸी เค•े เคœीเคตเคจ เค•ी เค•เคนाเคจी เค•ो เคฐेเค–ांเค•िเคค เค•िเคฏा เคนै। เค—ंเค—ा เคตिเคงเคตा เคนै। เค‰เคธे เค…เคชเคจी เคฌेเคŸी เค—ौเคฐा เค•ी เคถाเคฆी เค•ी เคšिंเคคा เค–ाเคฏे เคœा เคฐเคนी เคนै। เคชเคฐिเคตाเคฐ เคฎें เค”เคฐ เค•ोเคˆ เคจเคนीं เคนै, เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธเคฎाเคœ เค•ी เคฏเคน เค•ैเคธी เคฎाเคจเคธिเค•เคคा เคนै เค•ि เค‰เคธ เคฎाँ-เคฌेเคŸी เค•े เคชเคฐिเคตाเคฐ เค•ो เคฒोเค— เคถเค• เค•ी เคจเคœ़เคฐ เคธे เคฆेเค–เคคे เคนैं। เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคฒिเค–เคคे เคนै เค•ि ‘เคฏเคน เคธ्เคค्เคฐी เค•ोเคˆ เคงंเคงा เคจเคนीं เค•เคฐเคคी, เคซिเคฐ เคญी เคฎाँ-เคฌेเคŸी เค†เคฐाเคฎ เคธे เคฐเคนเคคी เคนै, เค•िเคธी เค•े เคธाเคฎเคจे เคนाเคฅ เคจเคนीं เคซैเคฒाเคคीं। เค‡เคธเคฎें เค•ुเค› เคจ เค•ुเค› เคฐเคนเคธ्เคฏ เคนै।’20 เค‡เคธ เค•เคฅเคจ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे เคจ เค•ेเคตเคฒ เคญाเคคเคฐीเคฏ เคธเคฎाเคœ เค•ी เคธाเคฎंเคคी-เคชिเคคृเคธเคค्เคคाเคค्เคฎเค• เคฎाเคจเคธिเค•เคคा เค•ो เค‰เคœाเค—เคฐ เค•िเคฏा เคนै เคฌเคฒ्เค•ि เคธ्เคค्เคฐी เคœीเคตเคจ เค•ी เคตिเคกเคฎ्เคฌเคจाเค“ं เค•ी เค“เคฐ เคญी เคธंเค•ेเคค เค•िเคฏा เคนै เค•ि เคเค• เคฌाเคฐ เคœเคฌ เคœीเคตเคจ เคฎें เคญ्เคฐांเคคि เคชैเคฆा เคนो เคœाเคคी เคนै เคคो เค‰เคธเคธे เคฎुเค•्เคค เคนोเคจा เค†เคธाเคจ เคจเคนीं เคนै। เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธเคฎाเคœ เคฎें เคœाเคคिเคตाเคฆी เคฎाเคจเคธिเค•เคคा เคจे เค‡เคธी เคธोเคš เค•ो เคชैเคฆा เค•เคฐ เคฌเคนुเคœเคจ เคธเคฎाเคœ เค•ो เคฎाเคจเคธिเค• เค—ुเคฒाเคฎ เคฌเคจाเคฏा เคนै। เค—ौเคฐा เค•ी เคถाเคฆी เคฎें เคญी เคฌाเคงा เค‡เคธी เคฎाเคจเคธिเค•เคคा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคนोเคคी เคนै। เค•ोเคˆ เคฌिเคฐाเคฆเคฐी เคตाเคฒा เค‰เคธเคธे เคถाเคฆी เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคคैเคฏाเคฐ เคจเคนीं เคนोเคคा। เค…ंเคค เคฎें เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे ‘เคถूเคฆ्เคฐों เค•ी เคฌिเคฐाเคฆเคฐी’ เคฎें เค•เคนाเคฐ เคธे เค‡เคจเค•ी เคชเคนเคšाเคจ เค•เคฐाเคˆ เคนै। เค‡เคธे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ा เคฌเคนुเคœเคจ เคธเคฎाเคœ เค•े เคจिเค•เคŸ เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคธंเคฌंเคง เค•े เคฐूเคช เคฎें เคญी เคฆेเค–ा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เคฌเคนुเคœเคจ เคธเคฎाเคœ เค•ा เคธाเคฎाเคœिเค•-เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคเคตं เคตैเคšाเคฐिเค• เคธंเคฌंเคง ‘เค•्เคฒोเคœ เคฐिเคฒेเคถเคจ’ เค•ा เคฐเคนा เคนै। เคœिเคธे เค†เคœ เคฌเคนुเคœเคจ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคฎें เคธ्เคตीเค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคจे เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै।

เคธंเคฏोเค— เคธे เคเค• เคฆूเคธเคฐे เค—ाँเคต เค•े ‘เคชเคฐเคฆेเคถी’ เคฏुเคตเค• เคฎंเค—เคฐू เค•เคนाเคฐ เคธे เคถाเคฆी เคนोเคคी เคนै เค”เคฐ เคตเคน เค—ौเคฐा เค•े เคธाเคฅ เคธเคธुเคฐाเคฒ เคฎें เคนी เคฐเคนเคจे เคฒเค—เคคा เคนै। เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เค—ाँเคต เค•े เคฒोเค— เค‰เคธเค•ा เค•ाเคจ เคญเคฐเคจे เคฒเค—เคคे เคนैं, เคœिเคธเคธे เคตเคน เคชिเคคृเคธเคค्เคคाเคค्เคฎเค• เคฎूเคฒ्เคฏों เค•ा เคถिเค•ाเคฐ เคนो เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เค…ंเคคเคคः เค—ौเคฐा เค•ो เค›ोเคก़เค•เคฐ เคฎंเค—เคฐू เคšเคฒा เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เคเคธी เคœเค—เคน เคœा เคซंเคธเคคा เคนै, เคœเคนाँ เคธ्เคค्เคฐिเคฏों เค•ा เคฎाเคจเคธिเค•-เคถाเคฐीเคฐिเค• เคถोเคทเคฃ เคนोเคคा เคนै। เคตเคนाँ เคธे เคšाเคนเค•เคฐ เคญी เคตเคน เคฌाเคนเคฐ เคจเคนीं เคจिเค•เคฒ เคธเค•เคคा। เคเค• เคฌुเคœुเคฐ्เค— เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃ เค•े เคांเคธे เคฎें เค†เค•เคฐ เค—ौเคฐा เคญी เคฎंเค—เคฐू เค•ी เคคเคฒाเคถ เคฎें เคฆुเคฐ्เคฏोเค— เคธे เคตเคนीं เคชเคนुँเคš เคœाเคคी เคนै। เคตเคนाँ เคญी เค—ौเคฐा เค…เคชเคจे เคธ्เคค्เคฐीเคค्เคต เค•ो เคฌเคšाเค เคฐเค–เคคी เคนै, เคฒेเค•िเคจ เคฎंเค—เคฐू เค‰เคธ เคชเคฐ เค…เคตिเคถ्เคตाเคธ เค•เคฐเคคा เคนै। เค‡เคธ เค…เคตिเคถ्เคตाเคธ เคธे เค‰เคธे เค—เคนเคฐा เค†เค˜ाเคค เคชเคนुँเคšเคคा เคนै เค”เคฐ เคตเคน เคจเคฆी เคฎें เค•ूเคฆ เค•เคฐ เค…เคค्เคฎเคนเคค्เคฏा เค•เคฐ เคฒेเคคी เคนै। เคฎंเค—เคฐू เค•ो เคœเคฌ เคธเคš เค•ा เคชเคคा เคšเคฒเคคा เคนै เคคो เค‰เคธे เคชเคถ्เคšाเคคाเคช เคนोเคคा เคนै เคชเคฐंเคคु เคคเคฌ เคคเค• เค•ाเคซी เคฆेเคฐ เคนो เคšुเค•ी เคนोเคคी เคนै। เค—ौเคฐा เค•ो เคฌเคšाเคจे เค•े เคฒिเค เคตเคน เคญी เคจเคฆी เคฎें เค•ूเคฆ เคชเคก़เคคा เคนै, เคชเคฐंเคคु เค…เค—เคฒे เคฆिเคจ เคช्เคฐाเคคःเค•ाเคฒ เคฆोเคจों เค•ी เคคैเคฐเคคी เคฒाเคถ เคฎिเคฒเคคी เคนै। เคฆेเคน เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•े เค‰เคธ เค•ुเคฃ्เคก เคฎें เค‰เคธी เคฌूเฅे เคฆ्เคตाเคฐा เคเค• เคตिเคงเคตा เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃी เค•ो เคญी เคงเค•ेเคฒ เคฆिเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคธเคจ्เคจ्เคฏाเคธी เค•े เคตेเคถ เคฎें เค›เคฒ-เคช्เคฐเคชंเคš เค•ा เคชเคฐ्เคฏाเคฏ เคฌเคจा เคเค• เค•ुเคชाเคค्เคฐ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे เคธเคฎाเคœ เคฎें เคฎौเคœूเคฆ เค…ंเคงเคตिเคถ्เคตाเคธ เค”เคฐ เคงोเค–े เค•ा เคธเคŸीเค• เคตเคฐ्เคฃเคจ เค•िเคฏा เคนै। เค‡เคธी เค•े เคธाเคฅ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे เคนृเคฆเคฏ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•ो เคเค• เคจเคฏा เค†เคฏाเคฎ เคฆिเคฏा เคนै। เค…ंเค—्เคฐेเคœ เคเคœेเคฃ्เคŸ เคœो เค—ौเคฐा เค•ी เค‡เคœ्เคœเคค เคธे เค–ेเคฒเคจा เคšाเคนเคคा เคนै, เคชเคฐंเคคु เค‰เคธเค•ा เคนृเคฆเคฏ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค—ौเคฐा เค•े เคฌुเคฆ्เคงि เค”เคฐ เคตिเคตेเค• เคฆ्เคตाเคฐा เค•เคฐाเค•เคฐ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคธ्เคค्เคฐी เค•ी เคถเค•्เคคि เค”เคฐ เคšเคคुเคฐाเคˆ เค•ा เคต्เคฏเคตเคนाเคฐिเค• เค”เคฐ เคตिเคถ्เคตเคธเคจीเคฏ เคšिเคค्เคฐเคฃ เค•เคฐเคคे เคนैं, เคœो เค…เคชเคจे เคœीเคตเคจ เคธाเคฅी เค•ो เคฌเคšाเคจे เค•े เคฒिเค เค…เคชเคจी เค…เคธ्เคฎिเคคा เค•ो เคฆांเคต เคชเคฐ เคฒเค—ा เคฆेเคคी เคนै। เค—ौเคฐा เค…ंเคค เคคเค• เค…เคชเคจे เคšाเคฐिเคค्เคฐिเค• เค†เคฆเคฐ्เคถ เค•ो เคธ्เคฅाเคชिเคค เคคो เค•เคฐเคคी เคนै, เคซिเคฐ เคญी เค…เคชเคจे เคชเคคि เคฆ्เคตाเคฐा เคธ्เคตीเค•ाเคฐ्เคฏ เคจ เคนोเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคคเคฅा เคตिเคถ्เคตाเคธ เคนाเคธिเคฒ เคจ เค•เคฐ เคชाเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคจिเคฐाเคถ เคนो เคœाเคคी เคนै। เคฏเคนाँ เคชเคฐ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे เค‰เคธเค•ी เค†เคค्เคฎเคนเคค्เคฏा เค•เคฐ เคฌเคนुเคœเคจ เคšेเคคเคจा เค•ो เค•เคฎเคœोเคฐ เค•िเคฏा เคนै เคœเคฌเค•ि เคตเคน เค‰เคธे เค”เคฐ เคฎเคœเคฌूเคค เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคฅे। เคฆूเคธเคฐी เคฌाเคค เคฏเคน เค—ौเคฐเคคเคฒเคฌ เคนै เค•ि เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธเคฎाเคœ เคฎें เคธ्เคค्เคฐिเคฏों เค•ी เคนी เคฌाเคฐ-เคฌाเคฐ เค…เค—्เคจि เคชเคฐीเค•्เคทाเคँ เค•्เคฏों เคฆेเคจे เคชเคก़เคคी เคนै? เคฏเคน เคธเคตाเคฒ เค‡เคธ เค•เคนाเคจी เคฎें เคฌเคก़ा เคช्เคฐเคถ्เคจ เคฌเคจ เค•เคฐ เค‰เคญเคฐเคคा เคนै। เคฏเคน เค•เคนाเคจी เคธ्เคค्เคฐिเคฏों เค•े เคช्เคฐเคคि เคชिเคคृเคธเคค्เคคाเคค्เคฎเค• เคธोเคš, เคธ्เคค्เคฐिเคฏों เค•ी เค–เคฐीเคฆ-เคซเคฐोเค–्เคค, เคถोเคทเคฃ เค”เคฐ เค…เคตिเคถ्เคตाเคธ เค•ी เค•เคนाเคจी เคนै। เคฏเคนाँ เคญी เคนृเคฆเคฏ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•ो เค•เคนाเคจी เค•ी เคฎूเคฒ เคธंเคตेเคฆเคจा เคธे เคœोเคก़ा เค—เคฏा เคนै। เคฒेเค•िเคจ เคฌाเคค เคฏเคนीं เคคเค• เคจเคนीं เคนै, เค‡เคธ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•े เค–िเคฒाเคซ เคตिเคฆ्เคฐोเคน เค•ी เคšेเคคเคจा เค•ी เคง्เคตเคจि เคœो เคธुเคจाเคˆ เคชเคก़เคจी เคšाเคนिเค, เคตเคน เคจ เค•เคนाเคจी เคฎें เคนै เค”เคฐ เคจ เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เค•े เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคฎें। เคฏเคน เคซเคฐ्เค• เค•्เคฏों? เคฏเคน เคตिเคšाเคฐเคฃीเคฏ เคนै।

เคจिเคท्เค•เคฐ्เคทः เค…ंเคคเคคः เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เคจे เคฆेเคถเค•ाเคฒ เค”เคฐ เค…เคชเคจी เคตैเคšाเคฐिเค• เคช्เคฐเคคिเคฌเคฆ्เคงเคคा เค•ी เคธीเคฎा เคฎें เคฌเคนुเคœเคจ เคธเคฎाเคœ เค•ी เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค•ा เคœैเคธा เคšिเคค्เคฐเคฃ เค•िเคฏा เคนै เคตเคน เคฎाเคฐ्เคฎिเค• เค”เคฐ เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนी เคจเคนीं เคฌเคฒ्เค•ि เคญเคตिเคท्เคฏ เค•ी เคฐूเคชเคฐेเค–ा เคญी เคฐเคนी เคนै। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคœिเคธ ‘เคธुเคจ्เคฆเคฐเคคा เค•ी เค•เคธौเคŸी’ เค•ो เคฌเคฆเคฒเคจे เค•ी เคฌाเคค เค•เคฐ เคฐเคนे เคฅे। เค‰เคธเค•ा เคต्เคฏเคตเคนाเคฐिเค• เคชเค•्เคท เค‰เคจเค•ी เคฐเคšเคจाเค“ं เคฎें เคจिเคนिเคค เคนै। เคฏเคน เคฆीเค—เคฐ เคฌाเคค เคนै เค•ि เคนिंเคฆी เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฒेเค–เคจ เคฎें เค‰เคธ เคธंเคตेเคฆเคจा เค•ो เคœिเคคเคจी เคœเค—เคน เคฎिเคฒเคจी เคšाเคนिเค เค”เคฐ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ो เค†เคจे เคตाเคฒी เคชीเคข़ी เคธे เคœिเคคเคจी เค‰เคฎ्เคฎीเคฆ เคฅी เคตเคน เคจเคนीं เคนो เคธเค•ा। เคœिเคธเค•ी เค†เคฒोเคšเคจा เค‡เคคिเคนाเคธ เค•เคฐเคคा เคฐเคนा เคนै เค”เคฐ เค•เคฐเคคा เคฐเคนेเค—ा। เคœเคฐूเคฐเคค เคนै เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•े เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ो เค‰เคจเค•ी เคฏुเค—เคงเคฐ्เคฎिเคคा เค•े เคธाเคฅ เคธเคฎเคा เค”เคฐ เคชเคฐเค–ा เคœाเค। เคฐเคšเคจा เค•ी เคธंเคตेเคฆเคจा เคฏुเค—เคธीเคฎा เค•ो เค…เคคिเค•्เคฐเคฎिเคค เค•เคฐเคคी เคนै। เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคฐเคšเคจा เคญी เคเคธी เคนी เคฐเคนी เคนै। เคฏเคนी เค•ाเคฐเคฃ เคนै เค•ि เค†เคฒोเคšเคจा-เคธเคฎाเคฒोเคšเคจा เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคฐเคšเคจा เค…เคชเคจी เคฌाเคค เค•เคน เคœाเคคी เคนै। เคฐเคšเคจा เค•ा เคธौเคจ्เคฆเคฐ्เคฏ เค…เคชเคจी เคช्เคฐเคคिเคฌเคฆ्เคงเคคा เคฌเคคा เคฆेเคคा เคนै। เคœเคนाँ เคฏเคน เคช्เคฐเคคिเคฌเคฆ्เคงเคคा เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคชुเคฐाเคจे เคช्เคฐเคคिเคฎाเคจ เค•ो เคคोเคก़เคคी เคนै, เค‰เคธे เค•ुเคฒीเคจเคคा เคธे เคฎुเค•्เคค เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•เคฐเคคी เคนै เคตเคนीं เคตเคน เคฌเคนुเคœเคจ เคธเคฎाเคœ เคธे เคœुเคก़ เคœाเคคी เคนै। เคœเคนाँ เคตเคน เคจเคนीं เคคोเคก़ เคชाเคคी เคนै เคตเคนीं เคตเคน เคชाเคฐंเคชเคฐिเค•เคฌोเคง เคธे เค†เคฌเคฆ्เคง เคนो เคœाเคคी เคนै। เค‰เคจเค•े เคฐเคšเคจा เค•ा เคธौเคจ्เคฆเคฐ्เคฏ ‘เคนृเคฆเคฏ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ’ เค•ी เค•เคธौเคŸी เคฐเคนी เคนै। เค‰เคชเคฐ्เคฏुเค•्เคค เคตिเคตेเคšिเคค เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคฌเคนुเคœเคจ เคธเคฎाเคœ เคธे เคœुเคก़เคคी เคนैं, เค‰เคธเค•े เคœीเคตเคจ เค•ी เค•เคนाเคจी เค•เคน เคœाเคคी เคนैं เคฒेเค•िเคจ ‘เคนृเคฆเคฏ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ’ เค•ी เคœเคฌเคฐเคธ्เคค เค…เคฒเค– เคœเค—ाเคคी เคนुเคˆ เคฏे เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธเคฎाเคœ เค•ी เคฆเคฐोเคฆीเคตाเคฐ เคฎें เค•ैเคฆ เคฌเคนुเคœเคจ เคœीเคตเคจ เค•ी เค—ुเคฒाเคฎी เค•ो เคตैเคšाเคฐिเค• เคธौเคจ्เคฆเคฐ्เคฏ เคจเคนीं เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐ เคชाเคคी เคนैं। เคฏเคนीं เคชเคฐ เค†เค•เคฐ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคธीเคฎा เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เคนो เคœाเคคी เคนै, เคœिเคธเค•ी เค†เคฒोเคšเคจा เคฌเคนुเคœเคจ เคšिंเคคเคจ เคฎें เคฒเค—ाเคคाเคฐ เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै। เค‡เคธเค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค‡เคคिเคนाเคธ เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เค‰เค ाเค เค—เค เคธเคตाเคฒों เค•ो เคธเคฎเคเคจे เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคธाเคนिเคค्เคฏ เคธौเคจ्เคฆเคฐ्เคฏ เค•ो เคนเคฎेเคถा เค…เคชเคจी เค•เคธौเคŸी เคชเคฐ เคธเคฎเคเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•เคฐेเค—ा, เคฏเคนी เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคฐเคšเคจा เค•ाเคฒเคœเคฏिเคคा เคนै।

เคธंเคฆเคฐ्เคญ เค—्เคฐंเคฅ เคธूเคšी:
1. เคถिเคตเค•ुเคฎाเคฐ เคฎिเคถ्เคฐ, 1997, ‘เคธाเคนिเคค्เคฏ เค”เคฐ เคธाเคฎाเคœिเค• เคธंเคฆเคฐ्เคญ’, เค•เคฒा เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคฆिเคฒ्เคฒी, เคชृ.185-186
2. เคกा.เคฐाเคฎ เคšंเคฆ्เคฐ, 2012, เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคฆเคฒिเคค เคตिเคทเคฏเค• เค•เคนाเคจिเคฏाँ, เค†เค–เคฐ เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคจเคˆ เคฆिเคฒ्เคฒी, เคชृ.69
3. เคฎैเคจेเคœเคฐ เคชाเคฃ्เคกेเคฏ, เคนंเคธ, เค…เค•्เคŸूเคฌเคฐ, 1992, เคชृ. 71
4. เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ, 1991, ‘เคฎाเคจเคธเคฐोเคตเคฐ’, เคญाเค—-1, เคธाเคนिเคค्เคฏ เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคฆिเคฒ्เคฒी, เคชृ. 176
5. เคกा.เคฐाเคฎ เคšंเคฆ्เคฐ, 2012, เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคฆเคฒिเคค เคตिเคทเคฏเค• เค•เคนाเคจिเคฏाँ, เค†เค–เคฐ เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคจเคˆ เคฆिเคฒ्เคฒी, เคชृ. 71
6. เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ, 1991, ‘เคฎाเคจเคธเคฐोเคตเคฐ’, เคญाเค—-1, เคธाเคนिเคค्เคฏ เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคฆिเคฒ्เคฒी, เคชृ. 117
7. เคกा. เคฐाเคฎเคšंเคฆ्เคฐ, 2012, เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เคฆเคฒिเคค เคตिเคทเคฏเค• เค•เคนाเคจिเคฏाँ, เค†เค–เคฐ เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคจเคˆ เคฆिเคฒ्เคฒी, เคชृ. 74
8. เค‰เคฆ्เคงृเคค, เคกा. เคฐाเคœेเคจ्เคฆ्เคฐ เค•ुเคฎाเคฐ (เคธं), 1993, เคช्เคฐेเคฎเคšंเคฆ เค•ी เค•เคนाเคจिเคฏाँ: เคชเคฐिเคฆृเคถ्เคฏ เค”เคฐ เคชเคฐिเคช्เคฐेเค•्เคท्เคฏ, เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคคि เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เค‡เคฒाเคนाเคฌाเคฆ, เคชृ. 72
9. เคช्เคฐेเคšเคฎเคšंเคฆ ‘เคฎाเคจเคธเคฐोเคตเคฐ’, เคญाเค—-1, เคชृ. 118
10. เคตเคนी
11. เคตเคนी, เคชृ. 257
12. เคตเคนी, เคชृ. 262
13. เคตเคนी
14. เคตเคนी
15. เคตเคนी
16. เคตเคนी, เคชृ. 260
17. เคช्เคฐेเคšเคฎเคšंเคฆ ‘เคฎाเคจเคธเคฐोเคตเคฐ’, เคญाเค—-2, เคชृ. 145
18. เคตเคนी, เคชृ. 177
19. เคตเคนी, เคชृ. 178-179
20. เคตเคนी, เคชृ. 283

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฐเคšเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนै।