рд╕ंрдд рдХрд╡ि рд░ैрджाрд╕ рдХी рд╡ाрдгी рдоें рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрдж

рдбॉ. рдоुрдХेрд╢ рдХुрдоाрд░

рдЧ्рд░ाрдо рд╣рдерд▓ाрдиा, рдкो. рдоंрдЬूрд░ा, рдЬिрд▓ा рдХрд░рдиाрд▓। (рд╣рд░िрдпाрдгा)
рдЪрд▓рднाрд╖: +91 989 600 4680


рд╢ोрдз-рдкрдд्рд░ рд╕ाрд░ांрд╢ -
  рд╕ंрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд░рдд्рдирдЧрд░्рдн рд╕рдоुрдж्рд░ рд╣ै рдЬो рдЕрдкрдиे рдЧрд░्рдн рдоें рдЕрдкाрд░ рдЦреЫाрдиे рдХो рд╕рдоेрдЯे рд╣ैं। рдЗрд╕рдХी рд╢ीрддрд▓рддा рдХो рдЕрдиुрднूрддि рдЧрдо्рдп рдмрдиाрдХрд░ рдЬो рдоुрдоुрдХ्рд╖ рдЗрд╕рдХी рдЧрд╣рд░ाрдИ рдоें рдЙрддрд░ेрдЧा рд╡рд╣ рд░िрдХ्рдд рд╣рд╕्рдд рдирд╣ीं рд▓ौрдЯेрдЧा। рднрд╡िрд╖्рдп рд╕рджैрд╡ рдЙрди рдоुрдоुрдХ्рд╖ुрдУं рд╡ рдЕрди्рд╡ेрд╖рдХों рдХी рдк्рд░рддीрдХ्рд╖ा рдоें рд░рд╣ेрдЧा рдЬो рдм्рд░рд╣्рдо рдХे рдЖрдиंрдж рдХे рд░рд╕ рдоें рдбूрдмрдХрд░ рджिрд╡्рдп рдЪेрддрдиा рдХे рд╕ाрде рддाрджाрдд्рдо्рдп рдХрд░ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдк्рд░ेрдоिрдпों рдХो рдЗрд╕рдХा рдЖрд╕्рд╡ाрджрди рдХрд░ा рд╕рдХें। рд╢ुрдж्рдз-рдЖрд╣ाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд╢ुрдж्рдз рд╡िрдЪाрд░ рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं рддрдеा рд╢ुрдж्рдз-рд╡िрдЪाрд░ рд╣ी рдЪрд░िрдд्рд░ рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рд╕рд╣рдпोрдЧी рд╣ोрддे рд╣ैं। рдЪрд░िрдд्рд░ рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ी рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╕рд╢рдХ्рддрддा рд╣ै। рдЕрддः рд╕ंрдд-рдХрд╡ि рд░ैрджाрд╕ рдЬी рдиे рдХрдердиी рдФрд░ рдХрд░рдиी рджोрдиों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рди्рдпाрдпोрдкाрд░्рдЬिрдд рдЖрдЬीрд╡िрдХा рдПрд╡ं рдкрд░рдоाрд░्рде рдк्рд░рдпोрдЬрди рд╣ेрддु рдЙрджाрд░ рд╡ृрдд्рддि рдХा рдЖрд╡िрд░्рднाрд╡ рд╣ी рдЬीрд╡рди рдоें рд╕рдорд░рд╕рддा рдФрд░ рд╕рд░рд╕рддा рд▓ाрдиे рдоें рд╕рд╣рдпोрдЧी рдоाрдиा рд╣ै рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоाрдирд╡ рдХрд▓्рдпाрдг, рдЬीрд╡рди рдЪрд░्рдпा рдХा рдЖрджрд░्рд╢ рджाрди, рджрдпा, рдкрд░ोрдкрдХाрд░ी рдмाрд╣्рдп рдЖрдбрдо्рдмрд░ рдХा рд╡िрд░ोрдз, рд╢्рд░рдо рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдЖрджि рдмिрди्рджुрдУं рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा।

рдмीрдЬ рд╢рдм्рдж - рдкрд░рдоाрд░्рде, рдоुрдоुрдХ्рд╖ाрдУं, рд╕рдорддाрд╡ाрдж, рд╢्рд░рдо рдкूंрдЬी, рд╢ाрдХाрд╣ाрд░ी, рдЖрдЬीрд╡िрдХा, рдиिрд╖्рдХाрдо рдЖрджि।

рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा -
  рднाрд░рдд рдХी рдпрд╣ рдкрд╡िрдд्рд░ рднूрдоि рдк्рд░ाрдЪीрди рдХाрд▓ рд╕े рд╣ी рдЛрд╖िрдпों, рддрдкрд╕्рд╡िрдпों, рддрдд्рдд्рд╡рд╡ेрддाрдУं, рджाрд░्рд╢рдиिрдХों, рдЬ्рдЮाрдиिрдпों, рдоुрдиिрдпों рд╡ рдЪिрди्рддрдХों рдХी рддрдкोрднूрдоि рд░рд╣ी рд╣ै। рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХे рд░рд╣рд╕्рдпों рдПрд╡ं рдХाрд╡्рдп рдХी рдЦोрдЬ рдоें рд▓рдЧे рдпे рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ рдЗрд╕े рд╕ुрдЧрдорддा рд╕े рдПрд╡ं рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рд░ूрдк рд╕े рдЬीрдиे рдоें рдХрднी рдм्рд░рд╣्рдордЪрд░्рдпाрд╢्рд░рдо, рдЧृрд╣рд╕्рдеाрд╢्рд░рдо, рд╡ाрдирдк्рд░рд╕्рдеाрд╢्рд░рдо рдПрд╡ं рд╕рди्ंрдпाрд╕рд╢्рд░рдо рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдХрд░ рдЬीрдиे рдХी рдХрд▓ा рд╕рдордЭाрддे рд╣ैं рддो рдХрднी рдЗрд╕рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдпों рдХी рдУрд░ рдЙрди्рдоुрдЦ рдХрд░ рдоाрдирд╡ рдХो рдЙрд╕рдХे рдЪाрд░ рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдХाрдо, рдЕрд░्рде, рдзрд░्рдо, рдоोрдХ्рд╖ рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдЕрд╡рдЧрдд рдХрд░рд╡ाрддे рд╣ैं।

  рднाрд░рдд рднूрдоि рдЖрдз्рдпाрдд्рдо рдХो рдоूрд░्рддाрдХाрд░ рдХрд░рддी рд╣ै, рдЗрд╕рдоें рдХोрдИ рд╕рди्рджेрд╣ рдирд╣ीं। рдЗрд╕ рдкрд╡िрдд्рд░ рдзрд░ा рдкрд░ рдорд╣ाрди рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рдХा рдк्рд░ाрджुрд░्рднाрд╡ рд╣ुрдЖ। рдЬिрд╕рд╕े рдк्рд░рдХृрддि рднी рдЕрдкрдиे рдкूрд░्рдг рд╡ैрднрд╡ рдХे рд╕ाрде рдЭूрдо рдЙрдаी। рд╕ंрдд рд░рд╡िрджाрд╕ (рд░ैрджाрд╕) рд╕рд╣рдЬ рд╕рдд्рдп рдХे рд╕рдоीрдк рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рд╕ाрдзрдиा рдХी рджिрд╡्рдп рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдЕрдкрдиी рд╡ाрдгी рдиिрдХाрд▓ी рдЬो рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд╣ै -
  ”рдк्рд░рднु рдЬी рддुрдо рдЪрди्рджрди рд╣рдо рдкाрдиी,
  рдЬाрдХी рдЕंрдЧ-рдЕंрдЧ рд╡ाрд╕ рд╕рдоाрдиी,
  рдк्рд░рднु рдЬी рддुрдо рджीрдкрдХ рд╣рдо рдмाрддी,
  рдЬाрдХी рдЬोрддि рдмрд░ै рджिрди рд░ाрддी।।“1

  рд╕ंрдд рд░рд╡िрджाрд╕ рдЬी рдиे рджुрд░्рд▓рдн рдоाрдирд╡ рдЬрди्рдо рдоें рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдХे рдиाрдо-рд╕िрдорд░рдг рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рдоाрдирд╡ рдХा рдЕрдоूрд▓्рдп рдЬीрд╡рди рд╡्рдпрд░्рде рдмीрддा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЕрд░्рдеाрдд् рд╣े рдоाрдирд╡! рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рдоोрд╣рдоाрдпा рдПрд╡ं рдЕрди्рдп рд╕рднी рдХी рдЖрд╢ा рдд्рдпाрдЧрдХрд░ рдХेрд╡рд▓ рдЙрд╕ рдк्рд░рднु рдХे рд░ंрдЧ рдоें рд░ँрдЧ рдЬा। рддेрд░ा рдЬрди्рдо рд╕े рд╕ुрдзाрд░ рдЖ рдЬाрдПрдЧा। рд╕ंрдд рдЬी рдоाрдирд╡ рдХो рдк्рд░ेрд░рдгा рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддे рд╣ैं -
  ”рдЬрдирдо рдЕрдоोрд▓ рдЕрдХाрд░рде рдЬाрдд рд░े।

  рд╕ुрдордЦ рдХрд░ौ рдХрднрдЙं рдирд╣ि рд╣рд░ि рдХौ, рдЬ्рдпो рд▓ौ рдирд╣ि рдЫрд░рдд рдЧाрд░рдд рд░े!
  рдР рд╕рдмु рд╕ंрдЧी рджिрд╡рд╕ рдЪाрд░ рдХे, рдзрди рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ुрдд рдкिрдд рдоाрд░рдд рд░े।
  рдмिрдЫुрд░े рдоिрд▓рдиे рдмрд╣ुрд░ि рдирд╣ рд╣ैं рд╣ो, рдЬ्рдпों рддрд░рд╡рд░ рдЫिрдЬ рдкाрдд рд░े।।
  рд╡ै рдХैрд╕े рд╣рд░ि рдиाрдо рд▓рд╣рдЧे, рдЧрд░ рдЕрдЯрдХै рдХрдл-рдкिрдд рдмाрдд рд░े।
  рдХाрд▓ рдХрд░ाрд▓ рдн्рд░рдордд рдлंрджрдХ рдЬ्рдпू, рдХрд░рдд рдЕрдЪाрдиौ рдШाрдд рд░े।।
  рдЪेрддै рдирд╣ीं рдЕрдирдкु рдорддि рдоूрд░рдЦि, рдЫांрдбि рдЕрдо्рд░िрдд рд╡िрд╖ु рдЦाрдд рд░े।
  рдХрд╣ि рд░рд╡िрджाрд╕ рдЖрд╕ рддрдЬ рдФрд░ рд╢्рд░ी рдЧोрдкाрд▓рд╣ рд░ंрдЧ рд░ाрдЪ рд░े।।“2

  рдЗрд╕ рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рдиे рдиाрдо рд╕्рдорд░рдг рд░ूрдкी рдЕрдоृрдд рдкाрдиे рдХी рдФрд░ рд╕ांрд╕ाрд░िрдХ рдоोрд╣рдоाрдпा, рд╡िрд╖рдп рд╡ाрд╕рдиाрд░ूрдкी рд╡िрд╖ рдХो рдд्рдпाрдЧрдиे рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рджी рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдоाрдирд╡ рдХा рдЬीрд╡рди рд╕ुрдЦी рдмрди рд╕рдХे।

  рд╕ंрдд рд░рд╡िрджाрд╕ рдЬी рдиे рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрд╖рдорддा рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░ рдоाрдирд╡рддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕рдорддाрд╡ाрджी, рд╕рдоाрдЬрд╡ाрджी рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा। рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдоाрдирд╡ рдХे рдХрд░्рдо рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рд╣ो, рд╡рд╣ рдЕрдкрдиी рдоेрд╣рдирдд рдХो рдЬीрд╡рди рдоें рдЙрддाрд░े, рд╡рд╣ рдоेрд╣рдирдд рдХрд░े рдЙрд╕рдХी рдоेрд╣рдирдд рдХा рдЗрд╕ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЖрджрд░ рд╣ो, рд╡े рдРрд╕े рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдХрд░рддे рд╣ैं рдЬрд╣ाँ рдкрд░ рдХोрдИ рдЫोрдЯा-рдмреЬा рдирд╣ीं рд╣ो। рд╕рднी рдХो рдЙрд╕рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрди्рди рдФрд░ рдзрди рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╣ो। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рдЬी рдиे рдЕрдкрдиी рд╡ाрдгी рдоें рд╕рдорддाрд╡ाрджी, рд╕рдоाрдЬрд╡ाрджी рд╢ाрд╕рди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рдХрд▓्рдкрдиा рдЖрдЬ рд╕े рдЫрд╣ рд╕ौ рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рд╡ рдХी рдеी। рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं -
  ”рдРрд╕ा рдЪाрд╣ौं рд░ाрдЬ рдоैं, рдЬрд╣ाँ рдоिрд▓ै рд╕рдмрди рдХौ рдЕрди्рди।
  рдЫोрдЯा рдмреЬो рд╕рдн рд╕рдо рдмрд╕ै, рд░рд╡िрджाрд╕ рд░рд╣ै рдк्рд░рд╕рди्рди।।“3

  рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ (рд░рд╡िрджाрд╕) рдЬी рдоाрдирд╡рддा рдХो рдмрд╣ुрдд рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рджेрддे рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоाрдирд╡ рд╕ेрд╡ा рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा। рдоाрдирд╡ рд╕ेрд╡ा рдЬैрд╕ा рдХोрдИ рджूрд╕рд░ा рдзрд░्рдо рдирд╣ीं рд╣ै। рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рдЬी рдЕрдкрдиी рд╡ाрдгी рдоें рдоाрдирд╡ рдХो рдЙрдкрджेрд╢ рджेрддे рд╣ैं рдХि рдоाрдирд╡ рдХो рд╕рджैрд╡ рдЙрд╕ рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдХा рдЕंрд╢ рдоाрдирдХрд░ рдЙрд╕рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиी рдЪाрд╣िрдП рдФрд░ рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рд╣ृрджрдп рдоें рд╕ंрддोрд╖ рд░рдЦे। рдЬिрд╕рд╕े рдЬीрд╡рди рдоें рд╕ुрдЦ рдоिрд▓ेрдЧा। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░ाрдгी рдХा рдЖрджрд░-рднाрд╡ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╡े рд▓िрдЦрддे рд╣ैं -
  ”рдорди рдоंрд╣ि рд╕рдд्рдд рд╕ंрддोрд╖ рд░рдЦрд╣ू, рд╕рдн рдХрд░ि рд╕ेрд╡ा рд▓ाрдЧ।
  рд╕ेрд╡ा рд╕рдм рдХрдЫु рджेрдд рд╣ै, рд░ैрджाрд╕ рд╕ेрд╡ंрд╣ि рдорддि рдд्рдпाрдЧ।।“4

  рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рддो рджिрди-рд░ाрдд рдоाрдирд╡ рд╕ेрд╡ा рдоें рд▓рдЧे рд╣ुрдП рд╣ैं। рджिрди-рд░ाрдд рдоाрдирд╡ рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЙрд╕рдХी рдк्рд░рднु рднрдХ्рддि рддो рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡े рдоाрдирд╡ рдХो рд╕ंрджेрд╢ рджेрддे рд╣ैं рдХि рд╣े рдк्рд░ाрдгी рд╕рджा рджीрди-рджुःрдЦिрдпों рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░ рддेрд░ा рдХрд▓्рдпाрдг рд╣ोрдЧा। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдкं्рд░ाрдгी рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдХा рд╣рдоें рдЖрджрд░ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।
  ”рджिрди рджुःрдЦी рдХрд░ि рд╕ेрд╡ рдоंрд╣ि, рд▓ाрдЧि рд░рд╣ो рд░ैрджाрд╕।
  рдиिрд╕ि рдмाрд╕рд░ рдХी рд╕ेрд╡ рд╕ौं, рдк्рд░рднु рдоिрд▓рди рдХी рдЖрд╕।।“5

  рд╕ंрдд рдХрд╡ि рд░ैрджाрд╕ рдЬी рдиे рдоाрдирд╡ рдк्рд░ेрдо рдкрд░ рдЕрдзिрдХ рдмрд▓ рджिрдпा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоाрдирд╡ рдк्рд░ेрдо рдХे рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдХो рд╕рдордЭाрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рд╣ै рдХि рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП рд╡рди рдоें рдЬाрдХрд░ рддрдк рдХрд░рдиा рд╡्рдпрд░्рде рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рд╣рдоें рдоाрдирд╡ рд╕े рдк्рд░ेрдо рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП। рдХ्рдпोंрдХि рд╡ो рдкрд░рдо рдкिрддा рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдЗрд╕ рдЬрдЧрд╣ рдоें рд╕рджैрд╡ рдХिрд╕ी рди рдХिрд╕ी рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдк्рд░ाрдгी рдоें рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै। рдФрд░ рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं -
  ”рдмрди рдЦोрдЬрдЗ рдкिрдЕ рди рдоिрд▓рд╣िं, рдмрди рдоंрд╣ рдк्рд░ीрддрдо рдиांрд╣।
  рд░рд╡िрджाрд╕ рдкिрдЕ рд╣ै рдмрд╕ि рд░рд╣ो, рдоाрдирд╡ рдк्рд░ेрдорд╣ि рдоांрд╣।।“6

  рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ (рд░рд╡िрджाрд╕) рдЬी рдиे рдХрд╣ा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рднी рдЬीрд╡ рдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░рдиा рдмрд╣ुрдд рдмреЬा рдкाрдк рд╣ै। рдЖрдкрдХो рдХ्рдпा рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै рдХि рдЖрдк рдЙрд╕ рдЬीрд╡ рдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ो рдпрд╣ рдоाрдирд╡рддा рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╣ै। рдЬीрд╡ рдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдордиुрд╖्рдп рдХрднी рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдкीрд░-рдкैрдЧрдо्рдмрд░, рдФрд▓िрдпों рдЖрджि рдиे рдХिрд╕ी рднी рдЬीрд╡ рдХी рд╣рдд्рдпा рдХी рдмाрдд рдоाрдирд╡ рдХो рдирд╣ीं рд╕рдордЭाрдпी। рдХрд╣ीं рдкрд░ рднी рдЬीрд╡ рд╣рдд्рдпा рдХрд░рдиे рд╕े рддो рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ो рдРрд╕ा рдХрд╣ीं рднी рдирд╣ीं рд▓िрдЦा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рдЬी рдЕрдкрдиी рд╡ाрдгी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕рдоाрдЬ рдХो рдпрд╣ рд╕ंрджेрд╢ рджेрддे рд╣ैं рдХि рд▓ोрдЧ рдмाрд╣्рдп рдкाрдЦंрдбों рдоें рдкреЬрдХрд░ рдЬीрд╡ рдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं рдЬिрд╕рд╕े рд╣рдоाрд░े рдФрд░ рдкाрдк рдмреЭ рдЬाрддे рд╣ैं। рдЬीрд╡ рдХी рд╣рдд्рдпा рд╕े рд╡ो рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ рдХрд╣ीं рдирд╣ीं рдоिрд▓рддा। рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं -
  ”рд░ैрджाрд╕ рдЬीрд╡ рдХूं рдоाрд░ि рдХрд░, рдХैрд╕ो рдоिрд▓рд╣ि рдЦुрджाрдп।
  рдкीрд░ рдкैрдЧंрдмрд░ рдФрд▓िрдпा, рдХोрдЙ рди рдХрд╣рдЗ рд╕рдоुрдЭाрдп।।“7

  рд╕ंрдд рднрдХ्рдд рдХрд╡ि рд░ैрджाрд╕ рдЬी рдиे рдордиुрд╖्рдп рдж्рд╡ाрд░ा рдЬीрд╡ рд╣рдд्рдпा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрд╕ рдкрд░ рдХрд░ाрд░ा рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХिрдпा рд╣ै। рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЬो рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдЕрдкрдиे рд╢рд░ीрд░ рдкोрд╖рдг рдХे рд▓िрдП рдиिрдд्рдп рдЧाрдп рдФрд░ рдмрдХрд░ी рдХा рдоांрд╕ рдЦाрддे рд╣ैं рдФрд░ рджिрди рд░ाрдд рдирдоाреЫ рдкреЭрддे рд╣ैं рдЙрд╕े рдХрднी рд╕्рд╡рд░्рдЧ рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдирд╣ीं рд╣ोрддी। рдХ्рдпोंрдХि рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рдиे рдХрд╣ा рд╣ै рдХि рдЬीрд╡ рд╣рдд्рдпा рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рдЙрд╕ рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдХा рдиाрдо рдЬрдк рддрднी рддेрд░ा рдХрд▓्рдпाрдг рд╣ोрдЧा।
  ”рд░ैрджाрд╕ рдЬрдЙ рдкोрд╖рдгрд╣ рд╣ेрдд, рдЧрдЙ рдмрдХрд░ी рдиिрдд рдЦाрдп।
  рдкреЭрдИ рдирдоाрдЬै рд░ाрдд рджिрди, рддрдмрд╣ूँ рднिрд╕्рдд рди рдкाрдп।।“8

  рдоाрдирд╡ рдХो рд╢ाрдХाрд╣ाрд░ी рдЬीрд╡рди рдЬीрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рд╢ाрдХाрд╣ाрд░ी рдЬीрд╡рди рдХे рдмाрд░े рдоें рдЙрдкрджेрд╢ рджेрддे рд╣ैं рдХि рдЬो рдоांрд╕ рдЦाрдиे рд╡ाрд▓ा рдордиुрд╖्рдп рд╣ै рд╡рд╣ рдирд░рдХ рдХा рд╡ाрд╕ी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╣рдоें рд╣рдоेрд╢ा рд╢ाрдХाрд╣ाрд░ी рдЬीрд╡рди рдХो рдЬीрддे рд╣ुрдП рдЙрд╕ рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдХो рдЬрдкрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं -
  ”рдЕрдкрдирд╣ рдЧीрд╡ рдХрдЯाрдЗрд╣िं, рдЬौ рдоांрд╕ рдкрд░ाрдпा рдЦाрдп।
  рд░ैрджाрд╕ рдоांрд╕ рдЬै рдЦाрдд рд╣ैं, рддे рдирд░ рдирд░рдХрд╣िं рдЬाрдП।।“9

  рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рдЬी рд╕рдоाрдЬ рдХो рд╢िрдХ्рд╖ा рджेрддे рд╣ैं рдХि рдЬो рд╡्рдпрдХ्рддि рджूрд╕рд░े рдЬीрд╡ рдХा рдоांрд╕ рдЦाрддा рд╣ै, рд╡рд╣ рддो рдЕрдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЕрдкрдиा рд╣ी рдЧрд▓ा рдХाрдЯрддा рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд╣ рд╕्рд╡рдпं рдХा рдиाрд╢ рдХрд░рдиे рд▓рдЧा рд╣ै। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рд╡рд╣ рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рд╣े рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡ рд╣рдд्рдпा рдд्рдпाрдЧрдХрд░ рд╢ाрдХाрд╣ाрд░ी рдЬीрд╡рди рдЬी рдЬिрд╕рд╕े рддेрд░े рд╣ृрджрдп рдоें рдоाрдирд╡рддा рдЬाрдЧृрдд рд╣ोрдЧी। рджрдпा рдХी рднाрд╡рдиा рдкैрджा рд╣ोрдЧी, рдкрд░ोрдкрдХाрд░ी рдмрдиेрдЧा।
  ”рджрдпा рднाрд╡ рд╣िрд░рджै рдирд╣ीं, рднрдЦрд╣िं рдкрд░ाрдпा рдоाрд╕।
  рддे рдирд░ рдирд░рдХ рдоंрд╣ рдЬाрдЗрд╣ि, рд╕рдд्рдд рднाрд╖ैं ‘рд░ैрджाрд╕’।।“10

  рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рдЬी рд╢्рд░рдо рдХो рдЕрдзिрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рджेрддे рд╣ैं। рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рд╢्рд░рдо рдкूंрдЬी рд╣ी рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрдж рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЕंрдЧ рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдЕрдзिрдХрддрд░ рдЬрдирддा рдЧрд░ीрдмी рдФрд░ рдЕрднाрд╡ों рдоें рдкрд▓ рд░рд╣ी рдеी। рдХ्рдпोंрдХि рдЖрдЬीрд╡िрдХा рдХे рд▓िрдП рдХрдаिрди рдкрд░िрд╢्рд░рдо рдХрд░рдиा рдкреЬрддा рдеा। рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рд╢्рд░рдо рдХрд░рдХे рдЬो рдЖрдк рдЦाрддे рд╣ो рдЙрд╕рдХा рдЖрдирди्рдж рд╣ी рдЖрдирди्рдж рд╣ै। рдЙрд╕ рд╢्рд░рдо рд╕े рдХिрдпा рд╣ुрдЖ рджाрди рднी рдлрд▓рджाрдпрдХ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рдЬी рдиे рд╕рдоाрдЬ рдХो рд╢्рд░рдо рд╕ाрдзрдиा рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा। рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं-
  ”рдЬिрд╣्рд╡ा рд╕ों рдУंрдХाрд░ рдЬрдк, рд╣рдд्рдерди рд╕ों рдХрд░ рдХाрд░।
  рд░ाрдо рдоिंрд▓рд╣ि рдШрд░ рдЖрдИ рдХрд░, рдХрд╣ि рд░ैрджाрд╕ рд╡िрдЪाрд░।।“11

  рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдоें рдиेрдХ рдХрд░्рдо рдкрд░ рдмрд▓ рджेрддे рд╣ुрдП рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рдЬी рдиे рдХрд╣ा рд╣ै рдХि рдиेрдХ рдХрд░्рдо рдХрд░рдиे рд╕े рдмुрдж्рдзि рдоें рд╕ंрддुрд▓िрдд рдФрд░ рд╕ाрдд्рдд्рд╡िрдХрддा рдЖрддी рд░рд╣рддी рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ рд╕्рдеाрдпी рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдЧृрд╣ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рдк्рд░рддि рди рдЕрдиाрд╕рдХ्рддि рд╣ोрддी рд╣ै рди рдЖрд╕рдХ्рддि। рд╢्рд░рдо рдХो рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рд░ूрдк рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं -
  ”рдиेрдХ рдХрдоाрдИ рдЬрдЙ рдХрд░рд╣ि, рдЧ्рд░рд╣ рддрдЬि рдмрди рдиंрд╣ि рдЬाрдп।
  рд░ैрджाрд╕ рд╣рдоाрд░ो рд░ाрдо рд░ाрдп, рдЧ्рд░рд╣ рдоंрд╣ि рдоिрд▓िрд╣ि рдЖрдп।।“12

  ‘рд╕рдд्рдпрдоेрд╡ рдЬрдпрддे’ рдЕрд░्рдеाрдд् рд╕рдЪ рд╣ी рддрдк рд╣ै, рд╕рдд्рдп рдХी рд╣ी рд╣рдоेрд╢ा рдЬीрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕рдд рдоें рдЖंрдЪ рд╣ै। рдЖрджि рдХрдердиों рдХे рдорд░्рдо рдХो рд╕рдордЭाрддे рд╣ुрдП рд╕рджाрдЪрд░рдг рдкрд░ рдмрд▓ рджेрддे рд╣ैं। рдЭूрда рд╕े рдмреЬा рдХोрдИ рдкाрдк рдирд╣ीं। рдЫрд▓, рдХрдкрдЯ, рдоिрде्рдпा, рдЭूрда, рдЕрд╣ं, рдоाрдирд╡ рдХे рдкрддрди рдХा рдХाрд░рдг рд╣ै। рдпे рдоाрдирд╡ рдоें рдПрдХाрдХीрдкрди, рдЕрд╕рди्рддोрд╖, рдЕрд╡рд╕ाрдж рдЖрджि рдкैрджा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд░ैрджाрд╕ рдЬी рдоाрдирд╡ рдХी рд╕рдЪ्рдЪी рдиिрд╖्рдаा, рдЙрд╕рдХी рдИрдоाрдирджाрд░ी рдкрд░ рдмрд▓ рджेрддे рд╣ैं рдФрд░ рдХрд╣рддे рд╣ैं -
  ”рджीрди рджुःрдЦी рдХे рд╣ैрдд рдЬрдЙ, рдмрдЧाрд░ै рдЕрдкрдиे рдк्рд░ाрдг,
  рд░ैрджाрд╕ рдЙрда рдирд░ рд╕ूрд░ рдХो рд╕ांрдЪा рдЫрдд्рд░ी рдЬाрди,
  рд╣рд░िрдЬрди рдХрд░ि рд╕ेрд╡ा рд▓ाрдЧै, рдорди рдЕрд╣ंрдХाрд░ рди рд░ाрдЦै,
  рд░рд╡िрджाрд╕ рд╕ूрдж рд╕ोрдИ рдзрди рд╣ै, рдЬрдЙ рдЕрд╕рдд्рдд рди рднाрдЦै।।“13

  рдЖрдЬ рдХे рдЗрд╕ рдЖрдкाрдзाрдкी, рднौрддिрдХрд╡ाрджी рдпुрдЧ рдоें рдоाрдирд╡ рджिрдЧ्рдн्рд░рдоिрдд рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। рд╡рд╣ рдЬीрд╡рди рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдп рдПрд╡ं рджिрд╢ा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдиाрдиा рдорддाрдиुрдпाрдпिрдпों рдХे рдЪंрдЧुрд▓ рдоें рдЬрдХреЬा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдПрд╡ं рд╕ुрдкрд░ рддрдХрдиीрдХी рдпुрдЧ рдХा рдоाрдирд╡ рднी рджुःрдЦ рдХी рдШреЬी рдХा рдиिрд░्рд╡ाрд░рдг рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдзрд░्рдо рдЧुрд░ुрдУं рдХे рд╡ाрдЧ्реЫाрд▓ рдоें рдРрд╕ा рдЙрд▓рдЭрддा рд╣ै рдХि рдЙрднрд░рдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдирд╣ीं рдоिрд▓рддा рд╡рд╣ рдЙрд╕े рдРрд╕ा рдмрдиा рджेрддे рд╣ैं рдХि рдоाрдирд╡ рдЕрдкрдиे рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХो рднी рднрдЯрдХ рдЬाрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े рдПрдХ рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдХा рдЙрджाрд╣рд░рдг рдоाрди рд▓ो рд╡рд╣ рдкुрд╕्рддрдХ рдЦोрд▓рдХрд░ рдЕрдз्рдпрдпрди рди рдХрд░े рдФрд░ рдХोрдИ рдзрд░्рдо рдЧुрд░ु рдЙрд╕े рдпрд╣ рд╡рдЪрди рджे рдХि рддू рдкाрд╕ рд╣ो рдЬाрдПрдЧा рддो рдпрд╣ рдЕрд╕ंрднрд╡ рд╣ै рдФрд░ рдЖрдЬ рдЕрдзिрдХрддрд░ рдРрд╕ा рд╣ी рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд╣ рдЙрди рдХрд░्рдордХांрдбो, рдкाрдЦंрдбो, рдЕрди्рдзрд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ों рдоें рдЕрдкрдиी рдКрд░्рдЬा рд╢рдХ्рддि рдХो рдЧंрд╡ा рдмैрдарддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЙрд╕ рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рдиाрдо рд╡рди्рджрди рд╕рд╣рдЬ рд░ूрдк рдоें рднрдЬो, рдХрд░्рдо рдХрд░рддे рд░рд╣ो рд╕ाрд░े рдХрд╖्рдЯ рдЕрдкрдиे рдЖрдк рджूрд░ рд╣ो рдЬाрдПंрдЧे।
  ”рдеोрдеा рдорди्рджिрд░ рднोрдЧ рд╡िрд▓ाрд╕ा, рдеोрдеी рдЖрди рджेрд╡ рдХी рдЖрд╕ा।
  рд╕ाрдЪा рд╕ुрдоिрд░рди рдиाрд╡ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ा, рдорди рд╡рдЪрди рдХрд░्рдо рдХा рд╣ै рд░ैрджाрд╕।।
  рд╕рддि рдмोрд▓े рд╕ोрдИ рд╕рддрд╡ाрджी рдЭूрдаी рдмाрдд рдмрдЪी рд░े।
  рдкांрдбे рдХैрд╕ी рдкूрдЬ рд░рд╣ी рд░े।।“14

  рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рдЬी рдиे рдЧीрддा рдХे рдХрд░्рдо-рд╕िрдж्рдзांрдд рдХी рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕рдд्рдХрд░्рдоों рдХो рд╣ी рдзрд░्рдо рдоाрдиा рд╣ै। рд╡े рдиिрд╖्рдХाрдо рднाрд╡ рд╕े рдХिрдП рдХिрд╕ी рднी рдХाрдо рдХो рдкूрдЬा рдХрд░्рдо рдХрд╣рддे рд╣ैं। рд╡्рдпрдХ्рддि рдЬिрд╕ рднी рд╕्рдеिрддि рдоें рд╣ै рдЙрд╕े рдЙрд╕ी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиिрд░рди्рддрд░ рдоेрд╣рдирдд рдХрд░рдХे рдЖрдЬीрд╡िрдХा рдХрдоाрдиी рдЪाрд╣िрдП। рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдкाрдк рдХрд░्рдо рдЫोреЬрдХрд░ рдХрд░्рдо рдХे рдзрд░्рдо рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП -
  ”рд░рд╡िрджाрд╕ рдордиुрд╖्рдп рдХрд░рдо рдзрд░рдо рд╣ै,
  рдХрд░рдо рдХрд░рд╣ि рджिрди-рд░ाрдд।।“15

  рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ рдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЬाрддि-рдкाрддि рдХा рд░ोрдЧ рдордиुрд╖्рдп рдХो рдЦोрдЦрд▓ा рдХрд░ рджेрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдоुрдХ्рддि рджिрд▓ाрдиे рд╣ेрддु рд╡рд╣ рджрдпा-рдзрд░्рдо рд░рд╣िрдд рдиीрдЪ рдХрд░्рдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдХो рдУрдЫी рдЬाрддि рдХрд╣рдХрд░ рдлрдЯрдХाрд░рддे рд╣ैं। рд╡े рдордиोрд╡िрдХाрд░ों рдХा рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рд╕ंрддों рдХी рд╢рд░рдг рдоें рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рд╕рдд्рдХрд░्рдо рдХрд░рдиे рдкрд░ рдмрд▓ рджेрддे рд╣ैं।
  ”рдкंрдЪ рджोрд╕ рддрдЬि рдЬो рд░рд╣рдИ, рд╕ंрдд рдЪрд░рдг рд▓рд╡ рд▓ीрди।
  рд░рд╡िрджाрд╕ рддे рдирд░ рдЬाрдирдИ, рдКँрдЪрд╣ рдЕрд░ू рдХुрд▓ीрди।।“16

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ -
  рд╕ाрд░ांрд╢ рд░ूрдк рдоें рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╕ंрдд рд░ैрджाрд╕ (рд░рд╡िрджाрд╕) рдЬी рдХे рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрдж рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдЕंрдЧ рд▓ोрдХрддांрдд्рд░िрдХ рд╕рдоाрдЬрд╡ाрдж рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕рдоाрдЬ рдоें рдРрд╕े рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдХी рд╣ै рдХि рдЬрд╣ाँ рдкрд░ рдХोрдИ рдЫोрдЯा-рдмреЬा рдирд╣ीं рд╣ो। рдоाрдирд╡рддा рдХी рд╕ेрд╡ा рдкрд░ рдмрд▓ рджेрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рд╣ै рдХि рдоाрдирд╡ рд╕ेрд╡ा рдЬैрд╕ा рдХोрдИ рджूрд╕рд░ा рдзрд░्рдо рдирд╣ीं рд╣ै। рд╕ेрд╡ा рдзрд░्рдо рд╣ी рдоाрдирд╡ рдХो рд╣рдоेрд╢ा рд╕ुрдЦ рджेрддा рд╣ै, рд╕рдлрд▓рддा рджेрддा рд╣ै। рд╢्рд░рдо рдХो рднी рдИрд╢्рд╡рд░ рдХा рд╣ी рднрдЬрди рдоाрдиा рд╣ै। рдЬाрддि-рдкाрддि, рдЬीрд╡ рд╣рдд्рдпा рдЖрджि рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╡े рд▓ोрдХ рдХрд▓्рдпाрдг, рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрдж, рд░ाрдо рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рдЙрдирдХी рдпे рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕рдоाрдЬ рдХो рдк्рд░ेрд░рдгा рджेрддी рд╣ै рдФрд░ рджे рд░рд╣ी рд╣ै।

рд╕рди्рджрд░्рдн -
1. рдХाрд╢ीрдиाрде рдЙрдкाрдз्рдпाрдп, рдЧुрд░ु рд░рд╡िрджाрд╕, рдкृрд╖्рда 88
2. рдиिрд╢ाрди рд╕ाрд╣िрдм, рд╢्рд░ी рдЧुрд░ु рд░рд╡िрджाрд╕ рджрд░्рд╢рди рдПрд╡ं рдоीрд░ा рдкрджाрд╡рд▓ी, рдкृрд╖्рда 45
3. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 115
4. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 112
5. рдбॉ.рдк्рд░рд╡ीрдг рдХांрдмрд▓े, рдиिрд░्рдЧुрдг рдХाрд╡्рдп рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЪेрддрдиा рдФрд░ рд╕ंрдд рд░рд╡िрджाрд╕ рдХा рдпोрдЧрджाрди, рдкृрд╖्рда 228
6. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 229
7. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 229
8. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 230
9. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 230
10. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 230
11. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 231
12. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 231
13. рдбॉ.рдЬ्рдЮाрдиी рджेрд╡ी, рд╕ंрдд рд╢्рд░ी рд░рд╡िрджाрд╕ рдХे рджрд░्рд╢рди рдХी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा, 
 рд╢ोрдз рдЖрд▓ेрдЦ, рдкृрд╖्рда 18
14. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 18
15. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 17
16. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 17

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।