เคตिเค•ाเคธ เค•ी เคญूเคฒ-เคญुเคฒैเคฏा: [2] เค—ाเคฏा เค•ी เคธเคนเคฎเคคी เค•ाเคฏा

เคšंเคฆ्เคฐ เคฎोเคนเคจ เคญเคฃ्เคกाเคฐी
เคฎाเคคा เคญूเคฎि:, เคชुเคค्เคฐोเคนं เคชृเคฅिเคต्เคฏा - เค…เคฅเคฐ्เคตเคตेเคฆ

เคœैเคตिเค• เคตिเค•ाเคธ เคเค• เคตिเคถेเคท เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•ा เคจृเคค्เคฏ เคนै เคœिเคธเคฎें เคœीเคตिเคค เค‡เค•ाเคˆ เค”เคฐ เค‰เคธเค•ा เคชเคฐिเคตेเคถ เคจเคฐ्เคคเค• เคฆ्เคตเคฏ เคนैं। เค‡เคธ เคจृเคค्เคฏ เค•ा เคนी เคช्เคฐเคคिเคซเคฒ เคนै เค—ाเคฏा। - เคœेเคฎ्เคธ เคฒเคตเคฒॉเค•

เคชौเคฐाเคฃिเค• เคธंเคฆเคฐ्เคญ, เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคฆृเคท्เคŸि
เค—ाเคฏा – เค—्เคฐीเค• เคชौเคฐाเคฃिเค• เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคœीเคตिเคค เคงเคฐเคคी เค•ा เคช्เคฐเคคीเค•, เคฆैเคตी เคฎाเคจ्เคฏเคคा เคช्เคฐाเคช्เคค; เคฌเคนुเคค เค•ुเค› เคนเคฎाเคฐे ‘เคฎाเคคा เคญूเคฎि:’ เคธे เคฎिเคฒเคคा-เคœुเคฒเคคा, เค”เคฐ เค•िเคธी เคจ เค•िเคธी เคฐूเคช เคฎें เค•เคˆ เคชाเคฐเคฎ्เคชเคฐिเค• เคธเคฎाเคœों เคฎें เคช्เคฐเคคिเคฌिเคฎ्เคฌिเคค। เค†เคœ เค‡เค•्เค•ीเคธเคตीं เคธเคฆी เคฎें เค—ाเคฏा เค•ी เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคเค• เคฌाเคฐ เคซिเคฐ เค‰เคญเคฐ เค•เคฐ เคธाเคฎเคจे เค†เคˆ เคนै เคเค• เคจเคˆ เคช्เคฐाเคฎाเคฃिเค•เคคा เคต เคคाเคค्เค•ाเคฒिเค•เคคा เค•े เคธाเคฅ; เค‰เคญเคฐ เค•เคฐ เค†เคจे เค•ी เคตเคœเคน เคนै ‘เคญूเคฎि-เคชुเคค्เคฐ’ เค•े เค…เคชเคจे เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เคชเคฐ เค–เคคเคฐा เคธाเคซ เคฆीเค–เคจे เคฒเค—ा เคนै। เค—ाเคฏा เคฏा เคฎाเคคा เคญूเคฎि: เค•ी เคชाเคฐเคฎ्เคชเคฐिเค• เคธเคฎเค เค•े เค‡เคคเคฐ เค•ुเค› เคจเคฏे เค†เคฏाเคฎ เค‰เคฆเคญाเคทिเคค เคนो เคฐเคนे เคนैं เคตैเคœ्เคžाเคจिเค•-เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃเคชเคฐเค• เคœाเคจเค•ाเคฐी เค•े เคธाเคฅ, เคœिเคธเคจे เค†เค—ाเคฎी เค…เคธ्เคคिเคค्เคตเคœเคจिเคค เคธंเค•เคŸ เค•ा เค†เคญाเคธ เคฆेเค•เคฐ เคญूเคฎि-เคชुเคค्เคฐ เค•ी เคšिंเคคा [1,2] เค•ो เคฌเฅा เคฆिเคฏा เคนै। เค…เคฒเค—-เค…เคฒเค— เคคเคฐीเค•ों เคธे เค—ाเคฏा เคธिเคฆ्เคงांเคค เคชเคฐ เคฒोเค—ों เคจे เค…เคชเคจे เคตिเคšाเคฐ เคฆिเคฏे เคนैं เคœिเคจเค•ी เคฎूเคฒ เคญाเคตเคจा เคฒเค—เคญเค— เคธเคฎाเคจ เคนै เคœो เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ [2] เคนै:
เคงเคฐเคคी เค•े เคธเคญी เคœीเคต เคเคตं เค‰เคจเค•ा เคชूเคฐा เคชเคฐिเคตेเคถ เค…ंเคคเคฐंเค— เคฐूเคช เคฎें เคœुเฅœे เคนैं เค”เคฐ เคฏเคน เคชूเคฐा เคจिเค•ाเคฏ (เคงเคฐเคคी, เค‰เคธเค•े เคœीเคต เคต เคตाเคฏुเคฎंเคกเคฒ ) เคเค• เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœी เคฐूเคช เคฎें เค•ाเคฎ เค•เคฐเคคा เคนै เคœो เคœीเคตเคจ เค•े เคฒिเคฏे เคจिเคคांเคค เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै।

เคงเคฐเคคी เค”เคฐ เค‰เคธเค•ो เค˜ेเคฐे เค‰เคธเค•ा เคตाเคฏुเคฎंเคกเคฒ – เคฏाเคจि เคœैเคต-เคฎंเคกเคฒ, เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค…เคฐ्เคฅों เคฎें เคœीเคตिเคค เคนो เคฏा เคจ เคนो เคตिเคถेเคท เค…เคฐ्เคฅों เคฎें เคœीเคตिเคค เคนी เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เคœीเคตिเคค เคฆेเคน เคนी เคœीเคต เค•ो เคœเคจ्เคฎ เคฆेเคจे เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เคฐเค– เคธเค•เคคी เคนै। เคฒเคฎ्เคฌी เคฆाเคธ्เคคाเคจ เคนै เคธूเคฐ्เคฏ เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เคŠเคฐ्เคœा เค•ी เค‰เคชเคธ्เคฅिเคคि เคฎें เค•िเคธ เคคเคฐเคน เค•ाเคฐ्เคฌเคจ, เคนाเค‡เคก्เคฐोเคœเคจ, เค†เค•्เคธीเคœเคจ เคต เคจाเค‡เคŸ्เคฐोเคœเคจ เคชเคฐเคฎाเคฃुเค“ं เคธे เค…เคจेเค• เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•े เค…เคฃुเค“ं เค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคธंเคญเคต เคนुเค† เคœिเคธเค•े เคฌाเคฆ เค•े เคšเคฐเคฃों เคฎें เคช्เคฐोเคŸीเคจ เคเคตं เค…เคฎीเคจो เคเคธिเคก เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เคฎें เค†เคฏे; เคซिเคฐ เค•िเคธी เคšเคฐเคฃ เคฎें เค•ोเคถिเค•ा เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เคฎें เค†เคˆ เคœिเคธเคฎें เค…เคชเคจी เคช्เคฐเคคिเค•ृเคคि เคฌเคจाเคจे เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เคญी เคตिเค•เคธिเคค เคนो เค—เคˆ। เคฏเคน เคœीเคตเคจ เค•ा เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคฅा। เคฏเคน เคธเคฌ เค—ाเคฏा เค•ा เคนी เค•เคฎाเคฒ เคฅा เคตเคฐเคจा เคœीเคตเคจ เคœैเคธी เค‡เค•ाเคˆ เค•ा เคชเคนเคฒी เคฌाเคฐ เคœीเคตเคจ เคตिเคนीเคจ เคธ्เคฅाเคจ เคชเคฐ เค…เคธ्เคคिเคค्เคตเคตाเคจ เคนोเคจे เค•ी เคธंเคญाเคตเคจा เคฌเคนुเคค เคนी เค•เคฎ เคนोเคจी เคšाเคนिเคฏे। เคญूเคฎि เคเคตं เค‰เคธเค•ा เคœैเคต-เคฎंเคกเคฒ เคฏाเคจि เค—ाเคฏा – เค•ुเค› เคฒोเค— เค‰เคธे เคœीเคตिเคค เคจ เคฎाเคจเคคे เคญी เคฏเคน เคคो เคฎाเคจेंเค—े เค•ि เคตเคน เคœीเคตเคจเคฆाเคค्เคฐी เคนै เค”เคฐ เคœो เคœीเคตเคจ เคฆेเคคी เคนै เคตเคน เคฎाเคคा เคจเคนीं เคคो เค”เคฐ เค•्เคฏा เคนै?

เคฎाเคคा เคญूเคฎि:
เคฎाเคคा เคนै เคงเคฐเคคी เค”เคฐ เคนเคฎ เค‰เคธเค•ी เคธंเคคाเคจें เคนैं; เคฏเคน เคฌाเคค เคนเคฐ เคฆेเคถ-เค•ाเคฒ เคฎें เคธเคนी เคฅी, เคนै เค”เคฐ เคฐเคนेเค—ी। เคฏเคน เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै เค•ि เคชूเคค เค•เคชूเคค เคนो เคธเค•เคคा เคนै เคชเคฐ เคฎाเคคा เค•ुเคฎाเคคा เคจเคนीं เคนोเคคी। เค†เคœ เค•ी เคคाเคฐीเค– เคฎें เคฌเคธ เค‡เคคเคจा เค”เคฐ เคธเคฎเค เคฒेเคจा เคนै เค•ि เคชूเคค เค•เคชूเคค เคนो เคธเค•เคคा เคนै เค•เคนเคจे เค•े เคฌเคœाเคฏ เคฏเคน เค•เคนเคจा เค…เคงिเค• เคธเคนी เคนोเค—ा เค•ि เคตเคน เค•เคชूเคค เคนो เคšुเค•ा เคนै เค–ुเคฒ्เคฒเคฎ-เค–ुเคฒ्เคฒा। เค…เค—เคฐ เค•เคฒ-เคชเคฐเคธों เคตเคน เคธुเคงเคฐ เคญी เคœाเคคा เคนै เคคो เค‡เคธ เคตเคœเคน เคธे เคจเคนीं เค•ि เคฎाเคคा เค•े เคช्เคฐเคคि เค•เคฐ्เคคเคต्เคฏเคจिเคท्เค ा เคœाเค— เค‰เค ी เคนोเค—ी เค…เคชिเคคु เค‡เคธเคฒिเคฏे เค•ि เค–ुเคฆ เค‰เคธเค•ी เคœाเคจ เคชเคฐ เคฌเคจ เค†เคˆ เคนोเค—ी। เคฏเคน เคฌाเคค เคนเคฎाเคฐे เคธाเคฎเคจे เคšเคฐिเคคाเคฐ्เคฅ เคนोเคคी เคจเคœเคฐ เค† เคฐเคนी เคนै। 

เค†เคœ เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เค•े เคช्เคฐเคคि เค‡เคคเคจा เคฆुเคฒाเคฐ เค•ेเคตเคฒ เค‡เคธीเคฒिเคฏे เคนै เค•ि เค‡ंเคธाเคจ เค•ो เค…เคชเคจे เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เค•े เคธंเค•เคŸ เค•ा เค…เคนเคธाเคธ เคนोเคจे เคฒเค—ा เคนै।

เคนเคฎ เคฎाเคจเคต เค•ी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค•-เคตिเค•ाเคธ-เคฏाเคค्เคฐा เค•े เคœिเคธ เคฎोเฅœ เคชเคฐ เค–เฅœे เคนैं เคธ्เคคเคฌ्เคง เคนैं เคเค• เค“เคฐ เคฎाเคจเคต เค•ी เคธृเคœเคจ-เค•्เคทเคฎเคคा เคชเคฐ, เคคो เคฆूเคธเคฐी เค“เคฐ เค‰เคธเค•ी เคธंเคนाเคฐเค• เคถเค•्เคคि เคเคตं เคฒोเคฒुเคช เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคชเคฐ। เค‡เคจ เค•्เคทเคฎเคคाเค“ं เค•े เค•िเคคเคจे เค†เคฏाเคฎ เคนैं เคœो เคšเคฐ्เคšिเคค เคนैं เค”เคฐ เค•िเคคเคจे เคนी เค†เคฏाเคฎ เคนैं เคœो เค…เคญी เคธเคฎเคे เคจเคนीं เค—เคฏे เคนैं। เคถाเคฏเคฆ เค•เคฎ เคฒोเค— เคœाเคจ เคฐเคนे เคนैं เค•ि เคนเคฎाเคฐा เค—ंเคคเคต्เคฏ เค•्เคฏा เคนै เค”เคฐ เคตเคนाँ เคคเค• เคชเคนुँเคšเคจे เค•े เคช्เคฐเคฏाเคธ เคฎें เคนเคฎाเคฐा เคฎंเคคเคต्เคฏ เค•्เคฏा เคนोเค—ा? เคฆोเคจों เคนी เคฎाเคฎเคฒे เค‰เคฒเคे เคนुเค เคนैं เค•्เคฏोंเค•ि เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคฒोเค—ों เค•ो เคฆोเคจों เคฎें เคธे เค•िเคธी เค•ा เค…เคคा-เคชเคคा เคจเคนीं เค”เคฐ เคœिเคจ เคฅोเฅœे เคฒोเค—ों เค•ो เคนै เค‰เคจเค•ी เค•ोเคˆ เคธुเคจเคจे เคตाเคฒा เคจเคนीं, เคเคธा เคธुเคจเคจे เคตाเคฒा เคœो เค•ुเค› เค•เคฐ เคธเค•เคจे เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เคฐเค–เคคा เคนो।

เค†เคœ เค•ा เค†เคงुเคจिเค• เคฎाเคจเคต เค•เคฐीเคฌ เคคीเคจ เคฒाเค– เคตเคฐ्เคทों เคธे เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคฅा เค‡เคธ เคงเคฐเคคी เคชเคฐ, เคฒेเค•िเคจ เค‰เคธे เคจเคนीं เคฎाเคฒूเคฎ เค‰เคธเค•े เคชाเคธ เค•ुเคฆเคฐเคค เค•ा เคฆिเคฏा เค•เคฐिเคถ्เคฎा เคฅा। เคฏเคน เคธเคฎเคฏ เคฒเค—เคญเค— เคตเคนी เคฅा เคœเคนाँ เคธे เค†เคงुเคจिเค• เคฎाเคจเคต เคฏाเคจि เคนोเคฎो เคธेเคชिเคฏเคจ (homo sapiens) เค•ा เค†เคฐเคฎ्เคญ เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै। เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคนी เคธเคนी เค‰เคธเคจे เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐเคจा เคถुเคฐू เค•िเคฏा เค”เคฐ เคญाเคทा เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคถुเคฐू เคนुเค†। เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญिเค• เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคญाเคทा-เคœ्เคžाเคจ เค•ा เค†เคฐเคฎ्เคญ เค•เคฐीเคฌ เคกेเฅ เคฒाเค– เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เคธे เคฎाเคจा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เคœिเคธเคฎें เค•ुเค› เคชเคฐिเคชเค•्เคตเคคा เค†เคจा เค†เคฐเคฎ्เคญ เคนोเคคी เคนै เค•เคฐीเคฌ เคชเคšाเคธ เคนเคœाเคฐ เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे। เค…เคฌ เคธांเค•ेเคคिเค• เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ी เคœเค—เคน เคญाเคทाเคฏी เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคธंเคญเคต เคนोเคจे เคฒเค—ा। เค†เคงुเคจिเค• เคฎाเคจเคต เค•ी เค•เคฅा เค…เคซ्เคฐीเค•ा เคฎें เค‡เคฅिเคฏोเคชिเคฏा เค•े เค…เคตाเคถ เคจाเคฎเค• เค•्เคทेเคค्เคฐ เคธे เค†เคฐเคฎ्เคญ เคฎाเคจी เคœाเคคी เคนै เคœเคนाँ เคธे เค•เคฐीเคฌ 70 เคนเคœाเคฐ เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เคฌเฅœे เคชैเคฎाเคจे เคชเคฐ เคฎाเคจเคต เค•ा เคธ्เคฅाเคจ‍ांเคคเคฐเคฃ เค‰เคค्เคคเคฐ เค…เคซ्เคฐीเค•ा เคเคตं เคเคถिเคฏा เค•ी เค“เคฐ เคนोเคจा เค†เคฐเคฎ्เคญ เคนुเค†। เคญाเคทा เค•ा เคตिเค•ाเคธ เคตैเคšाเคฐिเค• เค•्เคทเคฎเคคा เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•ा เค•ाเคฐเคฃ เคฌเคจा เคœो เค•เคฐीเคฌ เคฆเคธ เคนเคœाเคฐ เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เคคเค• เคชเคฐिเคชเค•्เคต เคเคตं เคช्เคฐเคญाเคตी เคนोเคจे เคฒเค—ा เคฅा เค•ुเค› เคธเคญ्เคฏเคคाเค“ं เคฎें। เคตैเคšाเคฐिเค• เคตिเค•ाเคธ เค•े เคธाเคฅ เคนी เคคेเคœी เค†เคจा เคถुเคฐू เคนुเคˆ เค‰เคธเค•े เค•ाเคฎ-เค•ाเคœ เคฎें, เคคौเคฐ-เคคเคฐीเค•ों เคฎें; เคญाเคทा เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•ा เคธเคฌเคธे เคฌเฅœा เคฒाเคญ เคฏเคน เคนुเค† เค•ि เคธोเคš-เคตिเคšाเคฐ เค•ी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคถुเคฐू เคนुเคˆ เค”เคฐ เคœीเคตเคจ เคธे เคœुเฅœी เคธเคฎเคธ्เคฏाเค“ं เค•े เคจिเคฆाเคจ เคฎिเคฒเคจे เคถुเคฐू เคนोเคจे เคฒเค—े। เค•ृเคทि-เค•्เคฐांเคคि เค‡เคธ เคธोเคš-เคตिเคšाเคฐ เค•ा เคชเคนเคฒा เคฌเฅœा เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เคฅा। เค‡เคธเค•े เคธाเคฅ เคนी เคฏाเคฏाเคตเคฐी เคœीเคตเคจ เคธे เคฎुเค•्เคคि เคฎिเคฒी เค”เคฐ เคธ्เคฅाเคฏी เคจिเคตाเคธ เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เคนो เค—เคˆ। เคธ्เคฅाเคฏी เคจिเคตाเคธ เค•ा เคธเคฌเคธे เคฌเฅœा เคฒाเคญ เคฅा เคธोเคšเคจे-เคธเคฎเคเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค…เคงिเค• เคธเคฎเคฏ เคฎिเคฒा เค”เคฐ เคตिเค•ाเคธ เค•ाเคฐ्เคฏों เคฎें เคญी เคคेเคœी เค†เคจे เคฒเค—ी।

เค‰เคค्เค•เคฐ्เคท เค•ी เค“เคฐ
เคšाเคฐ เค…เคฐเคฌ เคชुเคฐाเคจी เคงเคฐเคคी เคชเคฐ เค•เคˆ เคนเคœाเคฐ เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เคœो เคตिเค•ाเคธ-เค•เคฅा เค†เค•ाเคฐ เคฒेเคจे เคฒเค—ी เคฅी เค‰เคธเค•ा เคญเคตिเคท्เคฏเคชเคฅ เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เค…เคจिเคถ्เคšिเคค เคฅा เคฒेเค•िเคจ เคฎाเคค्เคฐ เค•ुเค› เคนी เคธเคฎเคฏाเคจ्เคคเคฐाเคฒ เคฎें เคตเคน เคนो เค—เคฏा เคœो เค…เคฐเคฌ เคตเคฐ्เคทों เคฎें เคจเคนीं เคนुเค†। เคšिंเคชांเคœी เค•ा เคนी เค•เคฐीเคฌी เคฎाเคจเคต-เคœीเคต เค…เคฌ เคคेเคœी เคธे เค…เคชเคจे เคชैเคฐ เคชเคธाเคฐ เคฐเคนा เคฅा เค‰เคธเค•ो เค•ुเคฆเคฐเคค เคจे เคตเคน เคฆे เคฆिเคฏा เคฅा เค…เคœाเคจे เคฎें เคนी, เคฏा เคฏเคน เค•เคนें เค‰เคธे เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•े เคฐूเคช เคฎें เคเค• เคธुเคชเคฐเค•เคฎ्เคช्เคฏूเคŸเคฐ เคชเค•เฅœा เคฆिเคฏा। เคตเคน เคถाเคฏเคฆ เค‡เคธเค•ा เค…เคงिเค•ाเคฐी เคจเคนीं เคฅा। เคฏเคน เคเค• เคฌเคš्เคšे เค•े เคนाเคฅों เคฎें เคเคŸเคฎ เคฌเคฎ เคฆेเคจे เคœैเคธा เคฅा เคœिเคธเค•ो เค ीเค• เคธे เคชเคคा เคจเคนीं เค•ि เค‰เคธเค•ा เค•เคฐเคจा เค•्เคฏा เคนै? เคตเคน เค‰เคธ เคกाเคฒ เค•ो เค•ाเคŸเคจा เคถुเคฐू เค•เคฐ เคฐเคนा เคฅा เคœिเคธเคชเคฐ เคธ्เคตเคฏं เคฌैเค ा เคฅा।

เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœी เคช्เคฐเคฃाเคฒी
เคฏเคน เคœाเคจเคจा เคœเคฐूเคฐी เคนै เค•ि เค—ाเคฏा เคฏाเคจि เคงเคฐเคคी เคเคตं เคตाเคฏुเคฎंเคกเคฒ เคธเคนिเคค เคชूเคฐा เคœैเคต-เคฎंเคกเคฒ เค…เคชเคจे เคธंเคคुเคฒเคจ เค•ो เค•ैเคธे เคฌเคจाเคฏे เคนुเค เคนै เคชिเค›เคฒे เคฒเค—เคญเค— เคคीเคจ เค…เคฐเคฌ เคธाเคฒों เคธे। เค…เคฌ เคเคธा เค•्เคฏा เคนो เค—เคฏा เคœिเคธเคจे เคนเคฎाเคฐी เคšिंเคคा เคฌเฅा เคฆी। เคฏเคน เค—ाเคฏा เคเค• เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœी เคจिเค•ाเคฏ เคนै เคตैเคธे เคนी เคœैเคธे เคนเคฎाเคฐा เคถเคฐीเคฐ เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœी เคจिเค•ाเคฏ เคนै เคฏाเคจि เค…เค—เคฐ เคถเคฐीเคฐ เค•ा เคคाเคช เคฌเฅเคคा เคนै เคคो เคถเคฐीเคฐ เคฎें เคเคธा เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคนै เค•ि เค‰เคธे เคตाเคชเคธ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคธ्เคตเคค: เคฒे เค†เคฏा เคœाเคฏ। เค…เค—เคฐ เคคेเคœ เคšเคฒเคจे เค•ी เคตเคœเคน เคธे เคนृเคฆเคฏ เค•ी เคงเฅœเค•เคจ เคฌเฅ เคœाเคคी เคนै เคคो เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคนृเคฆเคฏ เคตाเคชเคธ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เค† เคœाเคคा เคนै। เคฏเคนी เคฌाเคค เคฐเค•्เคค เคšाเคช เค•े เคฒिเคฏे เคญी เคนै। เค•ुเค› เค‡เคธी เคคเคฐเคน เคตाเคฏुเคฎंเคกเคฒ เคฎें เค•ुเค› เคธเคฎเคฏ เค•े เคฒिเคฏे เคคाเคช, เคฆाเคฌ, เค†เคฐ्เคฆ्เคฐเคคा, เคตाเคฏु เคฎें เค†เค•्เคธीเคœเคจ เคช्เคฐเคคिเคถเคค เค†เคฆि เค—ुเคฃों เคฎें เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคนो เคœाเคฏ เคคเคฌ เค‰เคธे เคซिเคฐ เคตाเคชเคธ เคฒाเคจे เค•ी เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคฒเค—เคญเค— 3 เค…เคฐเคฌ เคตเคฐ्เคทों เคธे เคฎौเคœूเคฆ เคฐเคนी เคฅी เค”เคฐ เค†เคœ เคญी เคนै। เคงเคฐเคคी เคชเคฐ เคตाเคฏु เคฎें เค†เค•्เคธीเคœเคจ เค•ा เคช्เคฐเคคिเคถเคค 21 เค•े เค•เคฐीเคฌ เคนोเคจा เค•ैเคธे เคจिเคถ्เคšिเคค เคนुเค† เค”เคฐ เค•िเคธเคจे เค•िเคฏा เคฏเคน เคนเคฎ เคจเคนीं เค•เคน เคธเค•เคคे เคชเคฐ เคฏเคน เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคœीเคตเคจ เค•े เคฒिเคฏे เคฌเคนुเคค เค‰เคชเคฏुเค•्เคค เคนै เค”เคฐ เค•เคฎ เคฏा เคœ्เคฏाเคฆा เคนोเคจे เคชเคฐ เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœเคจ เค•े เคคเคนเคค เคซिเคฐ เค‡เคธी เคฎाเคจ เคชเคฐ เค† เคœाเคคा เคนै। เคงเคฐเคคी เค•े เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคญाเค—ों เค•ा เค”เคธเคค เคคाเคช 10 เคเคตं 30 เคธेเคฒเคธिเคฏเคธ เค•े เคชाเคธ เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคฌเคจा เคฐเคนा เคฏเคน เค…เคจुเคฎाเคจ [2] เคฒเค—ाเคฏा เค—เคฏा เคนै। เค—ाเคฏा เคธिเคฆ्เคงांเคค เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคฏเคน เคธ्เคฅिเคฐเคคा เคœीเคตเคจ เค•ी เค‰เคชเคธ्เคฅिเคคि เค•ी เคตเคœเคน เคธे เคนी เคนो เคธเค•เคคी เคนै। เคœीเคตเคจ เค•ी เค…เคจुเคชเคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคงเคฐเคคी เคœैเคธे เค—्เคฐเคน เค•ा เคคाเคช เคฌเคนुเคค เค…เคงिเค• เคฌเคฆเคฒเคจा เคจिเคถ्เคšिเคค เคนै เคœो เคŠเคชเคฐी เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ 70-80 เคธेเคฒ्เคธिเคฏเคธ เค”เคฐ เคจिเคšเคฒे เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ –50 เคคเค• เคฌเคฆเคฒ เคธเค•เคคा เคนै। เคฏเคน เคธंเคคुเคฒเคจ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคนी เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœเคจ (self regulation) เค•เคนเคฒाเคคी เคนै। เคœो เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค…เคฐเคฌ เคตเคฐ्เคทों เคธे เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคฌเคจी เคฐเคนी เคตเคน เคชिเค›เคฒी เคคीเคจ เคธเคฆिเคฏों เคฎें เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœเคจ เค–ो เคฆेเคจे เค•े เค•เคฐीเคฌ เคชเคนुँเคš เคฐเคนी เคนै। เคฏเคนी เค†เคœ เค•ी เคนเคฎाเคฐी เคšिंเคคा เค•ा เคฎुเค–्เคฏ เคตिเคทเคฏ เคนै। เคฏเคน เคฌाเคค เค•ुเค› เคธเคฎเคฏ เคธे เค•เคนी เคœा เคฐเคนी เคฅी เคชเคฐ เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคชเคฐीเค•्เคทเคฃों เคธे เคญी เคฏเคน เคฌाเคค เคธाเคฎเคจे เค†เคจे เคฒเค—ी เคนै เค•ि เค…เคฐเคฌों เคธाเคฒों เคธे เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เค—ाเคฏा เค•ी เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœเคจ เคช्เคฐเคฃाเคฒी เค—เฅœเคฌเฅœा เคฐเคนी เคนै। เคฏเคน เคธंเค•ेเคค เค”เคฐ เคšेเคคाเคตเคจी เคนै เค•ि เคนोเคถ เคฎें เค†เคจे เค”เคฐ เค•ुเค› เค ोเคธ เค•ाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เค•เคฐเคจे เค•ा เคธเคฎเคฏ เค† เคšुเค•ा เคนै। เคธ्เคต-เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เคเคตं เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœเคจ เค•ी เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ो เคฅोเฅœा เค”เคฐ เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคธे เคธเคฎเคเคจा เคœเคฐूเคฐी เคนोเค—ा।

เคธाเคฏเคฌเคฐเคจेเคŸिเค•्เคธ เคเคตं เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœเคจ
เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•ी เคตเคน เคถाเค–ा เคœिเคธเคฎें เค•िเคธी เคจिเค•ाเคฏ เคฎें เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เคต เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœเคจ เค•ा เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค•िเคฏा เคœाเคคा เคนै เคธाเคฏเคฌเคฐเคจेเคŸिเค•्เคธ เค•เคนเคฒाเคคी เคนै เคฏเคน เคฌाเคค เคฎเคถीเคจों เคเคตं เคœीเคตिเคค เคจिเค•ाเคฏों เคฎें เคนो เคธเค•เคคी เคนै। เคœीเคตिเคค เคฏा เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคจिเค•ाเคฏों (เคœैเคธे เคœैเคต-เคฎंเคกเคฒ) เคฎें เคฏเคน เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคธ्เคตเคค: เคจिเคฐ्เคฎिเคค เคนोเคคा เคฐเคนा เคนै เคœเคฌเค•ि เคฎเคถीเคจों (เคœैเคธे เคซ्เคฐिเคœ เคฏा เค“เคตเคจ) เคฎें เคฏเคน เคฎाเคจเคต-เคจिเคฐ्เคฎिเคค เคนै। เค‡เคจ เคฎเคถीเคจों เคฎें เคคाเคช เค•ा เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เค†เคฎ เคฌाเคค เคนै เค”เคฐ เคเคฏเคฐ เค•ंเคกीเคถเคจเคฐ เคฎें เค†เคฐ्เคฆ्เคฐเคคा เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เค•ा เคญी เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคนै।

เคœीเคตिเคค เคจिเค•ाเคฏ เคฎें เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœเคจ เค•ा เคเค• เคธเคฐเคฒ เคต เคธเคŸीเค• เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคนै เคธाเค‡เค•िเคฒ เคšเคฒाเคจे เค•ा; เคธाเค‡เค•िเคฒ เค•ो เคฆो เคชเคนिเคฏों เคชเคฐ เคธीเคงे เค–เฅœा เคจเคนीं เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เค…เค—เคฐ เคธ्เคฅिเคฐ เค…เคตเคธ्เคฅा เคนो; เคฒेเค•िเคจ เค—เคคि เค•ी เค…เคตเคธ्เคฅा เคฎें เคฏเคน เคธंเคญเคต เคนै เคชเคฐ เคเค•เคฆเคฎ เค†เคธाเคจ เคญी เคจเคนीं। เคนเคฎाเคฐे เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฎें เคธेเคจ्เคธเคฐी เคเคตं เคฎोเคŸเคฐ เค•ोเคถिเค•ाเคं เค‡เคธ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎे เค…เคชเคจी เคญूเคฎिเค•ा เคจिเคญाเคคी เคนैं। เคนैंเคกเคฒ เคชเคฐ เคฐเค–े เคนเคฎाเคฐे เคนाเคฅ เคธेเคจ्เคธเคฐी เค•ोเคถिเค•ाเค“ं เคต เคฎोเคŸเคฐ เค•ोเคถिเค•ाเค“ं เค•े เคธाเคฅ เคจिเคฐंเคคเคฐ เคธंเคชเคฐ्เค• เคฎें เคฐเคนเคคे เคนैं เค”เคฐ เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคธंเคคुเคฒเคจ เคฌเคจा เคฐเคนเคคा เคนै। เค†เคฐเคฎ्เคญ เคฎें เคนเคฎें เค•ाเคซी เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•เคฐเคจा เคนोเคคा เคนै เคชเคฐ เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคฏเคน เคนเคฎाเคฐे เค…เคตเคšेเคคเคจ เคฎเคจ เค•ी เค•ाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เคนो เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เคนเคฎें เคชเคคा เคญी เคจเคนीं เคฒเค—เคคा। เค•ुเค› เคฏเคนी เคฌाเคค เคฆो เคชैเคฐों เคชเคฐ เค–เฅœे เคนोเค•เคฐ เคšเคฒเคจे เคฎें [2] เคญी เคช्เคฐเคคिเคฌिเคฎ्เคฌिเคค เคนोเคคी เคนै। เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคœंเคคुเค“ं เค•ी เคคเคฐเคน เคšाเคฐ เคชैเคฐों เคชเคฐ เคธंเคคुเคฒเคจ เคต เคจिเคฏोเคœเคจ เค†เคธाเคจ เคนै เคฒेเค•िเคจ เคฆो เคชैเคฐों เคชเคฐ เคฏเคน เค•ाเคฎ เค‰เคคเคจा เค…เคธाเคจ เคจเคนी़; เคซिเคฐ เคญी เค‡ंเคธाเคจ เคฌเค–ूเคฌी เคฏเคน เค•ाเคฎ เค•เคฐ เคฒेเคคा เคนै เค”เคฐ เคธाเคฐी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎें เคฎोเคŸเคฐ เค•ोเคถिเค•ाเคँ เคตเคนी เคญूเคฎिเค•ा เคจिเคญाเคคी เคนै เคœो เคธाเค‡เค•िเคฒ เคšเคฒाเคจे เคฎें। เค…เค—เคฐ เคฏเคน เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœเคจ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค—เฅœเคฌเฅœा เคœाเคฏ เคคเคฌ เคนเคฎ เคฆो เคชैเคฐों เคชเคฐ เคšเคฒเคจे เคฎें เคฏा เคธाเค‡เค•िเคฒ เคšเคฒाเคจे เคฎें เคฆिเค•्เค•เคค เคฎเคนเคธूเคธ เค•เคฐेंเค—े।

เคฏเคนी เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœी เคธ्เคตเคญाเคต เคธเคญी เคœीเคตों เคฎें เคชเคฐिเคฒเค•्เคทिเคค เคนोเคคा เคนै เค”เคฐ เค—ाเคฏा เคฎें เคญी เคนै เคœिเคธเค•े เค•ाเคฐเคฃ เคนी เคงเคฐเคคी เคชเคฐ เคœीเคตเคจ เค•ा เค‰เคฆเคญเคต เคเคตं เคตिเค•ाเคธ เคธंเคญเคต เคนो เคธเค•ा। เคœเคฌ เค•เคญी เคคाเคช, เคฆाเคฌ เคฏा เค†เค•्เคธीเคœเคจ เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคฎें เคธाเคฎ्เคฏ เค…เคตเคธ्เคฅा เคธे เค•ुเค› เคตिเคšเคฒเคจ เคนोเคคा เคนै เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœी เคช्เคฐเคฃाเคฒी เค•े เคคเคนเคค เคตเคน เคฎाเคจ เคชुเคจ: เคธाเคฎ्เคฏाเคตเคธ्เคฅा เคฎें เค† เคœाเคคा เคนै। เคชเคฐ เค‡เคธ เคจिเคฏोเคœเคจ-เค•्เคทเคฎเคคा เค•ी เคญी เค•ोเคˆ เคธीเคฎा เคนै เค”เคฐ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค…เคตเคธ्เคฅा เคธे เคฌเคนुเคค เค…เคงिเค• เคตिเคšเคฒเคจ เคนोเคจे เคชเคฐ เคจिเคฏोเคœเคจ เค•ाเคฐเค—เคฐ เคจเคนीं เคนो เคธเค•เคคा। เคเคธे เคธंเค•ेเคค เคฎिเคฒเคจे เคฒเค—े เคนैं เค•ि เค—ाเคฏा เค•े เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคตเคน เคธीเคฎा เคฌเคนुเคค เคฆूเคฐ เคจเคนीं [2,3]।

เค•ुเค› เคนी เคธเคฎเคฏ เคชเคนเคฒे เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคเค• เคชुเคธ्เคคเค• [4] ‘เคคृเคคीเคฏ เคšिंเคชांเคœी เค•ा เค‰เคค्เค•เคฐ्เคท เคเคตं เคชเคคเคจ’ เค•ाเคซी เคšเคฐ्เคšिเคค เคนुเคˆ เคนै เคœिเคธเคฎें เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ा เคตिเคถเคฆ เคตเคฐ्เคฃเคจ เคนै เค•ि เค•िเคธ เคคเคฐเคน เคฎाเคจเคต เค•े เค•ाเคฐ्เคฏों เคธे เค…เคฐเคฌों เคธाเคฒों เคธे เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœเคจ เคฌเคจाเค•เคฐ เคฐเค–เคจे เคตाเคฒी ‘เค—ाเคฏा’ เค…เคชเคจा เคธंเคคुเคฒเคจ เค–ो เคฆेเคจे เค•े เค•เค—ाเคฐ เคชเคฐ เคชเคนुँเคš เคฐเคนी เคนै। เคฏเคฆि เค•ुเค› เค ोเคธ เค•ाเคฎ เค‡เคธ เคฆिเคถा เคฎें เคจเคนीं เคนुเค† เคคเคฌ เคตเคน เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคธंเคคुเคฒเคจ เคฌिเค—เฅœเคจा เคนी เคนै เคœो เคงเคฐเคคी เคชเคฐ เคœीเคตเคจ เค•े เคฒिเคฏे เค–เคคเคฐा เคนोเค—ा। เค”เคฐ เคฏเคน เคญी เคคเคฏ เคนै เค•ि เค‰เคธ เค…เคธंเคคुเคฒเคจ เคธे เคธเคฌเคธे เคชเคนเคฒे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนोเคจे เคตाเคฒा เคœीเคต เค‡ंเคธाเคจ เคนी เคนोเค—ा। เคœเคนाँ เคคเค• เค‡ंเคธाเคจ เค•े เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนोเคจे เค•ी เคฌाเคค เคนै เค‰เคธเค•ी เค•ुเค› เคถुเคฐुเค†เคค เคคो เคนो เคนी เคšुเค•ी เคนै เคœिเคธเคฎें เคตैเคถ्เคตिเค• เคคाเคช เคตृเคฆ्เคงि เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฎौเคธเคฎ เคฎें เคฌเคฆเคฒाเคต เคเคตं เคธाเค—เคฐ เค•े เคœเคฒ-เคธ्เคคเคฐ เคฌเฅ เคœाเคจे เคธे เคจिเคšเคฒे เค•्เคทेเคค्เคฐों เค•ा เคœเคฒเคฎเค—्เคจ เคนो เคœाเคจा เค†เคฐเคฎ्เคญ เคนो เค—เคฏा เคนै เค”เคฐ เค…เค—เคฒे เค•ुเค› เคฆเคถเค•ों เคฎें เคฎौเคธเคฎ เค•े เคฌเฅœे เคฌเคฆเคฒाเคต เค•เคฐोเฅœों เคฒोเค—ों เค•ो เคตिเคธ्เคฅाเคชिเคค เคนोเคจे เคชเคฐ เคฎเคœเคฌूเคฐ เค•เคฐ เคฆेंเค—े। เค‡เคธเค•ा เคเค• เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฒेเคคे เคนैं เคœो เคนाเคฒाเคค เค•ी เค—ंเคญीเคฐเคคा เค•ो เคฌเคฏाँ เค•เคฐเคคा เคนै।

เค†เคฐ्เค•เคŸिเค• เคฎเคนाเคธाเค—เคฐ
เค‰เคค्เคคเคฐी เคง्เคฐुเคต เค•ो เค˜ेเคฐे เค†เคฐ्เค•เคŸिเค• เคฎเคนाเคธाเค—เคฐ เค•ा เค…เคงिเค•ांเคถ เคญाเค— เคธเคฆैเคต เคฌเคฐ्เคซ เคธे เคขँเค•ा เคฐเคนเคคा เคฅा เคชเคฐ เคชिเค›เคฒे เค•เคˆ เคฆเคถเค•ों เคธे เคฏเคน เคฌเคฐ्เคซ เคชिเค˜เคฒ เคฐเคนी เคนै। เคธเคจ 2007 เคฎें เค‰เคชเค—्เคฐเคน เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เคšिเคค्เคฐों เคธे เคฏเคน เคœाเคจเค•ाเคฐी เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเคˆ เค•ि เคชเคนเคฒे เค•ी เคคुเคฒเคจा เคฎें เคคीเคธ เคฒाเค– เคตเคฐ्เค— เค•िเคฒोเคฎीเคŸเคฐ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฌเคฐ्เคซ เคฐเคนिเคค เคนो เค—เคฏा เคนै เค”เคฐ เค‡เคธเคฎें เคตृเคฆ्เคงि เคœाเคฐी เคนै। เคฏเคน เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฒเค—เคญเค— เคญाเคฐเคค เค•े เค›ेเคค्เคฐเคซเคฒ เค•े เคฌเคฐाเคฌเคฐ เคนै। เคธเคจ 2020 เคคเค• เคฏเคน เคฌเคฐ्เคซ เคฐเคนिเคค เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฌเฅเค•เคฐ 37 เคฒाเค– เคตเคฐ्เค— เค•ि เคฎी เคนो เคšुเค•ा เคฅा।

เค‡เคธเค•े เคฆुเคท्เคชเคฐिเคฃाเคฎ เค•्เคฏा เคนोंเค—े เค‡เคธ เคชเคฐ เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐें। เคเค• เคฌเฅœे เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคฌเคฐ्เคซ เคนोเคจे เคธे เค‰เคธ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคชเคฐ เคชเฅœเคจे เคตाเคฒी เคฒเค—เคญเค— 80 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคธूเคฐ्เคฏ เค•िเคฐเคฃें เคชเคฐाเคตเคฐ्เคคिเคค เคนो เคœाเคคी เคนैं ; เคœो 20 เคช्เคฐเคคिเคถเคค เค…เคตเคถोเคทिเคค เคนोเคคी เคนैं เคตเคน เคญी เคคाเคช เคตृเคฆ्เคงि เค…เคงिเค• เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคी। เคฏเคน เค‡เคธเคฒिเคฏे เค•ि เคชाเคจी เค•ा เคคाเคช 1 เคกिเค—्เคฐी เคฌเฅाเคจे เคฎें เคœिเคคเคจी เคŠเคฐ्เคœा เคฒเค—เคคी เคนै เค‰เคธเค•ी 80 เค—ुเคจा เคŠเคฐ्เคœा เค–เคฐ्เคš เคนोเคคी เคนै เคฌเคฐ्เคซ เค•ो เคชिเค˜เคฒाเค•เคฐ เคชाเคจी เคฌเคจाเคจे เคฎें। เคœैเคธा เคชเคนเคฒे เคœिเค•्เคฐ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคเค• เค•्เคทेเคค्เคฐ เคœो เคนिเคฎเคตिเคนीเคจ เคนो เคšुเค•ा เคนै เค…เคฌ เคธूเคฐ्เคฏ เค•िเคฐเคฃों เค•ा เค…เคงिเค•ांเคถ เคญाเค— เค…เคตเคถोเคทिเคค เค•เคฐेเค—ा เค”เคฐ เคชाเคจी เค•ा เคคाเคช เคฌเฅेเค—ा เค…เคชेเค•्เคทाเค•ृเคค เคคेเคœी เคธे। เค•ुเค› เคฏเคนी เคนाเคฒाเคค เคฆเค•्เคทिเคฃी เคง्เคฐुเคตीเคฏ เคช्เคฐเคฆेเคถों เค”เคฐ เค…ंเคŸाเคฐ्เค•เคŸिเค• เคฎเคนाเคฆ्เคตीเคช เคฎें เคญी เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคจे เคฒเค—े เคนैं เคœเคนाँ เคชूเคฐा เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฌเคฐ्เคซ เค•ी เคฎोเคŸी เคšाเคฆเคฐ เคธे เค˜िเคฐा เคฐเคนเคคा เคฅा। เคชिเค›เคฒे เค•เคˆ เคฆเคถเค•ों เคธे เคฏเคน เคฌเคฐ्เคซ เคคेเคœी เคธे เคชिเค˜เคฒ เคšुเค•ी เคนै। เคฎौเคธเคฎ เคฎें เคเคธे เคฌเคฆเคฒाเคต เค—ंเคญीเคฐ เคฐूเคช เคฒे เคธเค•เคคे เคนैं। เค•เคˆ เคตिเคšाเคฐเค•ों เค•ा เคฎाเคจเคจा เคนै เค•ि เคฎौเคธเคฎ เค•े เคตिเคฐाเคŸ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคฌเฅœी เคธंเค–्เคฏा เคฎें เคฒोเค—ों เค•ो เค…เคชเคจा เคธ्เคฅाเคจ เค›ोเฅœเค•เคฐ เคฆूเคธเคฐे เคธ्เคฅाเคจों เคชเคฐ เคฌเคธเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคฎเคœเคฌूเคฐ เค•เคฐेंเค—े। เคœो เค†ँเค•เฅœे เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคนैं เค‰เคจเคธे เคฎिเคฒी เคœाเคจเค•ाเคฐी เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคชिเค›เคฒी เคฆो เคธเคฆिเคฏों เคฎें เคตिเคถ्เคต เค•ा เค”เคธเคค เคคाเคช เคฒเค—เคญเค— 6 เคกिเค—्เคฐी เคธेเคฒ्เคธिเคฏเคธ เคฌเฅा เคนै। เค…เค—เคฒी เคฆो เคธเคฆिเคฏों เคฎें เค”เคธเคค เคคाเคช เคฏเคฆि เค‰เคธी เคฆเคฐ เคธे เคฌเฅเคคा เคฐเคนे เคคเคฌ เคธเคจ 1800 เค•ी เคคुเคฒเคจा เคฎें เคธเคจ 2200 เคคเค• เค”เคธเคค เคคाเคช เคตृเคฆ्เคงि 10 เคธे 12 เคกिเค—्เคฐी เคนो เคœाเคฏเค—ी। เค‰เคท्เคฃ เคช्เคฐเคฆेเคถों เคฎें เค…เคงिเค•เคคเคฎ เคคाเคช 45-50 เคธेเคฒ्เคธिเคฏเคธ เคคเค• เคชเคนुँเคšเคคा เคฐเคนा เคนै เคœो 60 เคธेเคฒ्เคธिเคฏเคธ เค•े เคจिเค•เคŸ เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคธाเค—เคฐ เค•े เคจिเค•เคŸเคตเคฐ्เคคी เคคเคŸीเคฏ เค•्เคทेเคค्เคฐों เค•ा เคœเคฒเคฎเค—्เคจ เคนोเคจा เค”เคฐ เค”เคธเคค เคคाเคช 10-12 เคกिเค—्เคฐी เคฌเฅเคจा เคฌเฅœे เคชैเคฎाเคจे เคชเคฐ เค†เคฌाเคฆी เค•ा เคธ्เคฅाเคจांเคคเคฐเคฃ เค•เคฐเคจे เคชเคฐ เคฎเคœเคฌूเคฐ เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै।

เค•ुเค› เคฒोเค—ों เค•ा เคฎเคค เคนै เค•ि เค‡ंเคธाเคจ เคตिเคšाเคฐเคถीเคฒ เคช्เคฐाเคฃी เคนै เค”เคฐ เค…เคชเคจी เคธाเคฐी เค•เคฎिเคฏों เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค‰เคธเคฎें เคตเคน เค•्เคทเคฎเคคा เคนै เค•ि เคตเคน เค•ोเคˆ เคฐाเคธ्เคคा เค–ोเคœ เคฒेเค—ा เคœिเคธเคฎें เคตिเค•ाเคธ เค”เคฐ เค—ाเคฏा เค•े เคธाเคฅ เคคाเคฐเคคเคฎ्เคฏ เคฌैเค ाเคจा เคธंเคญเคต เคนो เคธเค•ेเค—ा।

เคฏเคฆि เคเคธा เคนोเคจा เคธंเคญเคต เคนै เคคเคฌ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคเคตं เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคฆोเคจों เคธ्เคคเคฐों เคชเคฐ เค•ाเคฎ เค•เคฐเคจा เคนोเค—ा। เคฏเคน เค•เคนเคจा เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคนै เค•ि เค‡เคธ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•े เคฒिเคฏे เคญเคตिเคท्เคฏเคชเคฅ เค•्เคฏा เคนोเค—ा เคชเคฐ เค‰เคธเค•ी เคฐूเคชเคฐेเค–ा เค•े เคช्เคฐाเคฐूเคช เคคो เคฌเคจाเคจे เคนी เคนोंเค—े। เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•े เคธंเค•ेเคค เคฎिเคฒเคคे เคฐเคนे เคนैं เค”เคฐ เคฎिเคฒเคคे เคฐเคนेंเค—े เคœिเคจเคฎें เคธे เค•ुเค› เค•ी เคšเคฐ्เคšा เคชเคนเคฒे เคญी เคนुเคˆ เคนै। เค•เคˆ เคตिเคšाเคฐเค•ों เคจे เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เค•ी เคนเคฎाเคฐी เคธเคฎเค [1,5,6,7] เค•ो เค…เค˜िเค• เค—เคนเคฐाเคˆ เคฆेเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•िเคฏा เคœिเคจเคฎें เค†เคฐ्เคจे เคจेเคธ, เคตाเคฐเคตिเค• เคซाँเค•्เคธ, เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคธเคนिเคค เค•เคˆ เค…เคจ्เคฏ เค•ा เคญी เคฏोเค—เคฆाเคจ เคฐเคนा เคนै।

เคตिเค•ाเคธ เคฎें เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी
เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เค•े เคœिเคธ เคฎोเฅœ เคชเคฐ เคนเคฎ เค–เฅœे เคนैं เคตเคน เคœिเคธ เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เค•ी เคฆเคฐเค•ाเคฐ เคฐเค–เคคा เคนै เค‰เคธเคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เค•ी เค•्เคทเคคि เคนोเคจी เคนी เคนै। เค…เค—เคฐ เคฆเคธ เคนเคœाเคฐ เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เค•ी เคนाเคฒเคค เคฎें เคฒौเคŸเคจा เคšाเคนें เคฏเคน เคญी เคธंเคญเคต เคจเคนीं, เคคเคฌ เคซिเคฐ เค•्เคฏा เคนो?
เคเคธे เคฎें เคฌीเคš เค•ा เคฐाเคธ्เคคा เคคเคฒाเคถเคจा เคนोเค—ा เคคเคฅाเค•เคฅिเคค เคฎเคง्เคฏเคฎ เคฎाเคฐ्เค— เค•ी เคงाเคฐเคฃा, เคœिเคธเค•ी เคฌाเคค เคฌुเคฆ्เคง เค•े เค‰เคชเคฆेเคถों เคฎें เคนोเคคी เคฐเคนी เคนै। เคตैเคธे เคญी ‘เค…เคคि เคธเคฐ्เคตเคค्เคฐ เคตเคฐ्เคœเคฏेเคค’ เค•ी เคงाเคฐเคฃा เคนเคฎाเคฐे เคตैเคšाเคฐिเค• เคงเคฐाเคคเคฒ เค•ो เคชเคฐिเคชเค•्เคตเคคा เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคी เคฐเคนी เคฅी। เค‡เคธ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคฏเคน เค•เคนเคจा เคนोเค—ा เค•ि เคฏเคน เคฎเคง्เคฏเคฎ เคฎाเคฐ्เค— เค•ोเคˆ เคเค• เคจिเคถ्เคšिเคค เคฎाเคฐ्เค— เคจเคนीं เคนै เคฆेเคถ, เค•ाเคฒ เคต เคœเคฐूเคฐเคคों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒिเคฏे เคœा เคธเค•เคคे เคนैं।

เคœเคจเคธंเค–्เคฏा เคตिเคธ्เคซोเคŸ
2019 เคฎें เคฎाเคจเคต เค•ी เค…เคจुเคฎाเคจिเคค เค†เคฌाเคฆी เคฒเค—เคญเค— 7.7 เค…เคฐเคฌ เคนै เค”เคฐ เค‰เคธเคฎें เคตृเคฆ्เคงि เคœाเคฐी เคนै। เคฆो เคธौ เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เค†เคฌाเคฆी เคฒเค—เคญเค— เคเค• เค…เคฐเคฌ เคฅी। เคงเคฐเคคी เค•ा เค•्เคทेเคค्เคฐเคซเคฒ เคตเคนी เคนै เคœो เคชเคนเคฒे เคฅा เคœเคฌเค•ि เคตเคจों, เคœเคฒ-เคธंเคธाเคงเคจों เคฎें เคฒเค—ाเคคाเคฐ เค•เคฎी เคนोเคคी เคœाเคคी เคนै। เค‡เคคเคจी เคฌเฅœी เค†เคฌाเคฆी เค•ी เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคฌเฅเคคी เคœเคฐूเคฐเคคें เคชूเคฐी เค•เคฐ เคธเค•เคจा เค‡เคธ เคงเคฐเคคी เค•े เคฒिเคฏे เคธंเคญเคต เคนी เคจเคนीं [4]। เค†เคœ เค•ी เคคाเคฐीเค– เคฎें เคนเคฎ เคจเคนीं เคœाเคจเคคे เค•ि เค†เคฌाเคฆी เคฎें เคฏเคน เคตृเคฆ्เคงि เค•เคนाँ เคœाเค•เคฐ เคฐुเค•ेเค—ी? เค…เคจुเคฎाเคจिเคค 12 เค…เคฐเคฌ เคชเคฐ เคœाเค•เคฐ เค…เค—เคฐ เคฏเคน เคตृเคฆ्เคงि เคฐुเค• เคญी เคœाเคคी เคนै เคคเคฌ เคญी เคฏเคน เคจिเคถ्เคšिเคค เคนै เค•ि เค‡เคคเคจी เคฌเฅœी เค†เคฌाเคฆी เค•े เคฒिเคฏे เคงเคฐเคคी เค•े เคธंเคธाเคงเคจ เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เคจเคนीं। เคธाเคฅ เคนी เค‡เคคเคจी เคฌเฅी เค†เคฌाเคฆी เค•ी เคœเคฐूเคฐเคคें เคชूเคฐी เค•เคฐเคจे เค•े เคช्เคฐเคฏाเคธों เคธे เค—ाเคฏा เค•ी เคธ्เคต-เคจिเคฏोเคœी เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคฌुเคฐी เคคเคฐเคน เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนो เคœाเคเค—ी।

เค—ाเคฏा-เคธंเค•เคŸ เค”เคฐ เค—ांเคงी
เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเค˜ी เค•े เคตिเคšाเคฐों เคเคตं เค•ाเคฐ्เคฏों เค•ी เคธเคฐाเคนเคจा เคฌเคนुเคค เคนोเคคी เคฐเคนी เคนै เค‰เคจ เคฒोเค—ों เคฆ्เคตाเคฐा เคญी เคœो เค‰เคจเคธे เคธเคนเคฎเคค เคจเคนीं เคฅे। เคœो เคธिเคฆ्เคงांเคค เคฐूเคช เคฎें เคธเคนเคฎเคค เคฅे เคฏा เคนैं เค‰เคจเคฎें เคธे เคญी เค…เคชเคตाเคฆ เค›ोเฅœ เค…เคงिเค•เคคเคฐ เค•्เคฐिเคฏाเคจ्เคตเคฏเคจ เค•े เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เค‰เคจเคธे เคธเคนเคฎเคค เคจเคนीं เคฅे। เค”เคฐ เคœो เคชूเคฐी เคˆเคฎाเคจเคฆाเคฐी เคธे เค‰เคจเคชเคฐ เค†เคธ्เคฅा เคฐเค–เคคे เคนैं เค‰เคจเค•े เคฒिเคฏे เคญी เคถाเคฏเคฆ เค‰เคจ्เคนें เค ीเค• เคธे เคธเคฎเค เคชाเคจा เค†เคธाเคจ เคญी เคจเคนीं। เคเคธा เค‡เคธเคฒिเคฏे เค•ि เคธाเคฐा เคฎाเคฎเคฒा เค‰เคฒเคा เคนुเค† เคนै เค•्เคฐिเคฏाเคจ्เคตเคฏเคจ เค•े เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ।

เค‡เคธ เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เค•เคˆ เคชเคนเคฒू เคธाเคฎเคจे เค† เคœाเคคे เคนैं เคฐाเคœเคจैเคคिเค•, เค†เคฐ्เคฅिเค•, เคธाเคฎाเคœिเค• เค”เคฐ เคฎเคจोเคตैเคœ्เคžाเคจिเค•। เค‡เคจ เคชเคฐ เคšเคฐ्เคšा เค•िเคฏे เคฌिเคจा เคฌाเคค เค†เค—े เคฌเฅाเคจा เค†เคธाเคจ เคจเคนीं। เคธเคฌเคธे เค…เคนเคฎ เคฌाเคค เคคो เคฏเคน เคนै เค•ि เคœिเคธ เคœीเคตเคจ เคถैเคฒी เค•े เคนเคฎ เค†เคฆी เคนो เคšुเค•े เคนैं เค‰เคธเคฎें เคฌเคนुเคค เค•ुเค› เคฌเคฆเคฒเคจा เค•ाเคซी เค•เค िเคจ เคนोเค—ा। เคธเคš เคคो เคฏเคน เคนै เค•ि เคตिเค•ाเคธ เค•ी เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคฎें เคเคตं เคœीเคตเคจ เคถैเคฒी เคฎें เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•เคฐे เคฌिเคจा เค•ुเค› เค ोเคธ เค•เคฆเคฎ เค‰เค ाเคจा เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคนोเค—ा। เคนเคฎाเคฐी เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ी เคฎूเคฒเคญूเคค เค…เคตเคงाเคฐเคฃाเค“ं เคชเคฐ เคญी เคชुเคจเคฐ्เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐเคจा เคนोเค—ा। เคฏเคน เคธเคฌ เค•เคฐเคจा เคนोเค—ा เค‰เคจ เคนाเคฒाเคค เคฎें เคœเคนाँ เคฆुเคจिเคฏा เค•ी เค†เคงी เคธे เคœ्เคฏाเคฆा เค†เคฌाเคฆी เค…เคชเคจी เคฆैเคจिเค• เคœเคฐूเคฐเคคों เค•ो เคชूเคฐा เค•เคฐเคจे เคธे เค…เคงिเค• เคธोเคš เคญी เคจเคนीं เคธเค•เคคी। เคเคธा เค•เคฐเคจा เค…เคธंเคญเคต เคจ เคญी เคนो เค…เคธाเคง्เคฏ เคคो เคนोเค—ा เคนी। เคชเคฐ เคฏเคน เคคो เคฆूเคฐ เค•ी เคฌाเคค เคฒเค—เคคी เคนै เค…เคญी เคคो เคœเคฎीเคจी เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เค•ोเคˆं เค•ाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคธोเคšी เคญी เคจเคนीं เคœा เคฐเคนी।

เคถाเคฏเคฆ เค†เคชเคธी เคฎเคคเคญेเคฆ เคญुเคฒाเค•เคฐ เค•ोเคˆं เค ोเคธ เค•เคฆเคฎ เค‰เค ाเคจे เค•ी เคฌाเคค เคคเคญी เค‰เค ेเค—ी เคœเคฌ เคชाเคจी เค–เคคเคฐे เค•े เคธ्เคคเคฐ เคธे เคŠเคชเคฐ เค† เคœाเคเค—ा। เคฆो เคธूเคฐเคคें เคจเคœเคฐ เค†เคคी เคนैं: [เค•] เคคเคฌ เคถाเคฏเคฆ เคฌเคนुเคค เคฆेเคฐ เคนो เคšुเค•ी เคนो เค”เคฐ เค—ाเคฏा เค…เคชเคจा เคธंเคคुเคฒเคจ เค–ो เคฌैเค े। 
เคงเคฐเคคी เคชเคฐ เคœीเคตเคจ เค•िเคธी เคจ เค•िเคธी เคฐूเคช เคฎें เคฎौเคœूเคฆ เคฐเคนेเค—ा เคชเคฐ เคฎाเคจเคต เคธเคนिเคค เคฌเฅœी เคช्เคฐเคœाเคคिเคฏाँ เคตिเคฒुเคช्เคค เคนोเคจे เคฒเค—ेंเค—ी।
[เค–] เคธเคญी เคฆेเคถ เค‡เคจ เคธंเค•เคŸ เค•े เคนाเคฒाเคค เคฎें เค†เคชเคธी เคฎเคคเคญेเคฆ เคญुเคฒाเค•เคฐ เค•ोเคˆ เค ोเคธ เค•เคฆเคฎ เค‰เค ाเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคฐाเคœी เคนो เคœाเคं เคœिเคจเคฎें เคตिเค•ाเคธ, เค”เคฆ्เคฏोเค—ीเค•เคฐเคฃ เคต เค…เคฐ्เคฅเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคœैเคธे เคฎเคธเคฒों เคชเคฐ เคตिเค•เคฒ्เคช เค–ोเคœे เคœा เคธเค•ें। เคธौเคญाเค—्เคฏ เคธे เค…เค—เคฐ เคเคธा เคนोเคคा เคนै เคคเคฌ เค†เคฐ्เคจे เคจैเคธ, เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी เคœैเคธे เคตिเคšाเคฐเค•ों เค•ी เคญूเคฎिเค•ा เคจिเคฐ्เคตिเคตाเคฆ เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนोเค—ी।

เค—ांเคงी เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค…เคฐ्เคฅों เคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃเคตिเคฆ เคจเคนीं เคฅे เค”เคฐ เคฆेเคถ เคฎें เค‰เคธ เค‰เคฅเคฒ-เคชเคฅเคฒ เค•े เคฆौเคฐ เคฎें เคฏเคน เค‰เคจเค•ी เคช्เคฐाเคฅเคฎिเค•เคคा เคฅी เคญी เคจเคนीं। เค‡เคธเค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค‰เคจเค•े เคฒेเค–เคจ เคต เคœीเคตเคจ-เคฏाเคชเคจ เคฎें เค‰เคจเค•ी เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคธंเคฌंเคงी เคธเคฎเค เคต เคช्เคฐเคคिเคฌเคฆ्เคงเคคा เคธाเคซ เคเคฒเค•เคคी เคฐเคนी। เค†เคœ เคธे เคฒเค—เคญเค— เคธौ เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เค•ा เค‰เคจเค•ा เค•เคฅเคจ เค•ि ‘เค†เคงुเคจिเค• เคถเคนเคฐी เค”เคฆ्เคฏोเค—िเค• เคธเคญ्เคฏเคคा เคฎें เค‰เคธเค•े เคตिเคจाเคถ เค•े เคฌीเคœ เคจिเคนिเคค เคนैं’ เคเค• เคฆ्เคฐเคท्เคŸा เค•ी เคชैเคจी เคจเคœเคฐ เค•ो เค‡ंเค—िเคค เค•เคฐเคคे เคนैं เค”เคฐ เค†เคœ เค—ाเคฏा เคชเคฐ เค›ाเคฏे เคธंเค•เคŸ เค•ो เคญी। เคœिเคธ เคœीเคตเคจ เค•ो เคตे เค†เคฆเคฐ्เคถ เคฎाเคจเคคे เคฐเคนे เค”เคฐ เค…เคชเคจे เคœीเคตเคจ เคฎें เคญी เคฒाเค—ू เค•เคฐเคคे เคฐเคนे เค‰เคธเคฎें เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เค…เคนिंเคธा เคธंเคฌंเคงी เคตिเคšाเคฐों เคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคธเคนเคœ เคฐूเคช เคฎें เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคฐเคนा เคนै। เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคฏा เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เค—ाเคฏा เคธंเค•เคŸ เคธे เค‰เคฌเคฐเคจे เค•ा เคœो เคญी เคตिเค•เคฒ्เคช เค–ोเคœा เคœाเคฏ เค—ांเคงी เค•े เคตिเคšाเคฐों เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคšเคฒเคจा เคนเคฎाเคฐा เคฎाเคฐ्เค— เคช्เคฐเคถเคธ्เคค เค•เคฐ เคธเค•ेเค—ा เคเคธा เคฎुเคे เคตिเคถ्เคตाเคธ เคนै। เค‡เคธ เคธंเคฌंเคง เคฎें เคตिเคธ्เคคृเคค เคšเคฐ्เคšा เค…เค—เคฒे เคฒेเค– เคฎें।

เคธंเคฆเคฐ्เคญ
[1] เคšเคจ्เคฆ्เคฐเคฎोเคนเคจ เคญंเคกाเคฐी, เคชเคฐ्เคฏा-เคฆเคฐ्เคถเคจ: เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃीเคฏ เคธเคฎเคธ्เคฏा เคชเคฐ เคเค• เค—เคนเคจ-เคšिเคคเคจ, เคธेเคคु, เคจเคตเคฎ्เคฌเคฐ 2020.
[2] James Lovelock, Gaia, Oxford University Press, 1979.
[3] James* Lovelock, The Vanishing Face of Gaia, Penguin Books, 2010.
[4] Jared Diamond, The Rise and Fall of the Third Chimpanzee, Vintage Publications, 2002.
[5] Arne Naess,”The shallow and the deep, Long-range ecology movement”, Inquiry 16:95-100 (1973).
[6] Warwick Fox,”Transpersonal Ecology”, ’pychologising’ ecophilosophy, Journal of Transpersonal psychology, 22(1), 59 (1990).
[7] เคฎเคนाเคค्เคฎा เค—ांเคงी , เคฆ เคนिंเคฆ เคธ्เคตเคฐाเคœ, เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ 1909 ( original in Gujarati) published in Gujarati Columns of Indian Opinion, December 1909; English translation published by International Printing Press, Natal, South Africa, 1910. 

3 comments :

  1. เคญूเคฒ เคญुเคฒैเคฏा -2: เค—ाเคฏा เค•ि เคธเคนเคฎเคคी เค•ाเคฏा

    เคฒेเค–เค• เคฆ्เคตाเคฐा เค—ाเคฏा เค•ी เคต्เคฏाเค–्เคฏा เค•เคฐ เค•े เคธ्เคช्เคท्เคŸ เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•ी เค—เคˆ เคนै เคฏเคฆि เค•ुเคฆเคฐเคค เค•ी เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคฎें เคเค• เคนเคฆ เคธे เค…เคงिเค• เคต्เคฏเคตเคงाเคจ เคกाเคฒเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เคนोเค—ी เคคो เค‰เคธเค•ी เค•ाเคฏा เคธเคนเคฎ เคœाเคเค—ी เคœो เค•ि เคฎाเคจเคต เค…เคฅเคตा เคœीเคต เคœเค—เคค เค•े เคฒिเค เค˜ाเคคเค• เคธिเคฆ्เคง เคนोเค—ा।
    เคœैเคตिเค• เคตिเค•ाเคธ เค•े เคธाเคฅ เคนी เคฎाเคจเคต เค•े เค‰เคฆ्เคญเคต เคเคตं เคตिเค•ाเคธ เค•ा เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค•เคฐเคจे เค•ा เคธเคฐाเคนเคจीเคฏ เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนै।
    เค—ाเคฏा เค•ी เคฌเคนुเคค เคธाเคฐे เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃों เค•े เคœเคฐिเคฏे เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เค•เคฐ เค•े เคธ्เคช्เคท्เคŸ เค•เคฐเคจे เค•े เคช्เคฐเคฏाเคธ เค…เคš्เค›े เคฐเคนे เคนैं। เคญूเคฎि เคเคตं เค‰เคธเค•ा เคœैเคต เคฎเคฃ्เคกเคฒ เคฏाเคจी เค—ाเคฏ เคนी เคœीเคตเคจเคฆाเคค्เคฐी เคนै เคคो เค‡เคธे เคฎाเคคा เคจ เค•เคนें เคคो เค•्เคฏा เค•เคนें เคฒिเค–เค•เคฐ เค•े เคฎाเคจเคตीเคฏ เคธंเคตेเคฆเคจाเค“ं เค•ो เคเค•เคोเคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•ी เค—เคˆ เคนै।
    เคงเคฐเคคी, เค‰เคธเค•े เคœीเคต เคเคตं เคตाเคฏुเคฎंเคกเคฒ เคธ्เคตเคจिเคฏोเคœिเคค เคนोเค•เคฐ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคคे เคนैं เคœो เคœीเคตเคจ เค•े เคฒिเค เคจिเคคांเคค เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै।
    เคฎाเคคा เค•े เคชूเคค เค•เคชूเคค เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคญी เคธ्เคช्เคท्เคŸ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฎाเคจเคตीเคฏ เค—ुเคฃों เค”เคฐ เคฆुเคฐ्เค—ुเคฃों เคธเคนिเคค เคธ्เคตाเคฐ्เคฅी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคชเคฐ เคšोเคŸ เค•ी เค—เคˆ เคนै।
    เคฎाเคจเคต เค•ी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคฏाเคค्เคฐा เคเคธे เคฎोเฅœ เคชเคฐ เค† เค—เคฏी เคนै เคœเคนां เคชเคฐ เคเค• เค“เคฐ เคธृเคœเคจเคถीเคฒเคคा เคนै เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐी เคคเคฐเคซ เคฎाเคจเคต เค•ी เคธंเคนाเคฐเค•เคคा เคเคตं เคฒोเคฒुเคช เคช्เคฐเคตृเคค्เคคिเคฏां เค”เคฐ เค•ोเคˆ เคจเคนीं เคœाเคจเคคा เค•ि เคœाเคจा เค–ाเคจ เคชเคฐ เคนै? เคฒेเค–เค• เคจे เคธเคšेเคค เคเคตं เคธเคœเค— เคนोเคจे เค•ेเคฒिเค เค‡เคจ เคฌाเคคों เค•ा เค‰เคฒ्เคฒेเค– เค…เคš्เค›ी เคคเคฐเคน เคธे เค•เคฐ เค•े เค†เค—ाเคน เค•िเคฏाเคนै।
    เคฒेเค–เค• เคฆ्เคตाเคฐा เคฎाเคจเคต เค•े 3 เค…เคฐเคฌ เคตเคฐ्เคทों เคธे เค…เคฌเคคเค• เค•े เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เค•ा เค‰เคฒ्เคฒेเค– เค•เคฐ เค•े เคฌเคคाเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนै เค•ि เคฏे เคธเคญी เค•ुเคฆเคฐเคค เค•ा เค•เคฐिเคถ्เคฎा เคนै, เค‡เคธเคธे เค…เคจเคœाเคจ เคฌเคจे เคฌिเคจा เคธเค•ाเคฐाเคค्เคฎเค• เคชเคนเคฒ เค•เคฐเคจे เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै। เค•ृเคทि เค•्เคฐांเคคि เคธोเคš เคตिเคšाเคฐ เค•ा เคชเคนเคฒा เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เคฅा। เคธ्เคฅाเคฏी เคจिเคตाเคธ เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เคนुเคˆ เค”เคฐ เคฏाเคฏाเคตเคฐ เคœीเคตเคจ เคธे เคฎुเค•्เคค เคนोเคจे เคชเคฐ เคธोเคšเคจे เคธเคฎเคเคจे เค•े เคฒिเค เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เคธเคฎเคฏ เคฎिเคฒเคจे เคฒเค—ा เค”เคฐ เคตिเค•ाเคธ เค•ाเคฐ्เคฏों เคฎें เคคेเคœी เค†เคจे เคฒเค—ी เคฅी เคฒेเค•िเคจ เคญเคตिเคท्เคฏ เคชเคฅ เค…เคจिเคถ्เคšिเคค เคฅा เค”เคฐ เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคธे เคชเคฐिเคชเค•्เคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคจ เคนोเคจे เคชเคฐ เคญी เค•ुเคฆเคฐเคค เคจे เคฎाเคจเคต เค•ो เคธुเคชเคฐ เค•ंเคช्เคฏूเคŸเคฐ เคชเค•เฅœाเค•เคฐเค•े เค‰เคธी เคคเคฐเคน เคธे เค•िเคฏा เคœैเคธे เคฌเคš्เคšे เค•े เคนाเคฅ เคฎे เคตिเคจाเคถเค•ाเคฐी เคฌเคฎ เคฅเคฎा เคฆिเคฏा เคœाเค, เคฆुเคท्เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคฏे เคนुเค† เค•ि เคฎाเคจเคต เคœिเคธ เคกाเคฒ เคชเคฐ เคฌैเค ा เคนै เค‰เคธी เค•ो เค•ाเคŸเคจा เคถुเคฐू เค•เคฐเคฆिเคฏा เคœिเคธเค•े เค•ाเคฐเคฃ เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคฎें เคธंเคคुเคฒเคจ เคกเค—เคฎเค—ाเคจे เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคธเคšेเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै। เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœिเคค เคช्เคฐเคฃाเคฒी, เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคธ्เคตเคญाเคต เคเคตं เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค•े เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคชเคนเคฒूเค“ं เค•ो เค…เคš्เค›ी เคคเคฐเคน เคธे เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐ เค•े เคธเคฎเคाเคจे เค”เคฐ เค‰เคจเคฎें เคคाเคฒเคฎेเคฒ เคฌเคจाเคคे เคนुเค เคธเคจ्เคคुเคฒเคจ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคช्เคฐเคคि เคตिเคญिเคจ्เคจ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค†เค—ाเคน เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•ी เค—เคˆ เคนै।
    เค…เคฐ्เค•เคŸिเค• เคฎเคนाเคธाเค—เคฐ เค•ा เคเค• เคฌเคนुเคค เคฌเฅœा เค•्เคทेเคค्เคฐ เคœिเคธ เคคเคฐเคน เคธे เคฌเคฐ्เฅžเคฐเคนिเคค เคนोเคคा เคœा เคฐเคนा เคนै, เค‰เคธเค•े เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เคœ्เคžाเคจเคตเคฐ्เคงเค• เคนै। เคฒेเค–เค• เคจे เคšेเคคाเคฏा เคญी เคนै เค•ि เคฏเคฆि เคฏเคนी เคธ्เคฅिเคค เคฌเคจी เคฐเคนी เคคो เค†เค—ाเคฎी เค•ुเค› เคฆเคถเค•ों เคฎें เคนी เคฌเคนुเคค เคฌเฅœी เคธंเค–्เคฏा เคฎें เคฌाเฅ เคตिเคญीเคทिเค•ा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฎाเคจเคต เค•ो เคตिเคธ्เคฅाเคชिเคค เคนोเคจा เคชเฅœेเค—ा। เค‡เคธी เค•े เคธाเคฅ เคนी เคฒेเค–เค• เคจे เคฌเคคाเคฏा เคนै เค•ि เคฎाเคจเคต เคตिเคšाเคฐเคถीเคฒ เคช्เคฐाเคฃी เคนै, เค‰เคธเคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เค•्เคทเคฎเคคा เคนै เค•ि เคตเคน เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคเคตं เค…ंเคคเคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคชเคฐिเคช्เคฐेเค•्เคท्เคฏ เคฎें เคชเคฐเคธ्เคชเคฐ เคธเคฎเคจ्เคตเคฏ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐ เค•े เค•ोเคˆ เค‰เคชเคฏुเค•्เคค เคธเคฎाเคงाเคจ เค–ोเคœ เคธเค•เคจे เคฎें เคธเค•्เคทเคฎ เคญी เคนै।

    เคตिเค•ाเคธ เคฎें เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฒेเค– เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคธ्เคช्เคท्เคŸ เคนो เคฐเคนा เคนै เค•ि เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เคฎें เคœिเคธ เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•िเคฏा เคœा เคฐเคนा เคนै เค‰เคธเคธे เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃीเคฏ เค•्เคทเคคि เค•ा เคนोเคจा เคธुเคจिเคถ्เคšिเคค เคนै เคฒेเค•िเคจ 'เค…เคคि เคธเคฐ्เคตเคค्เคฐ เคตเคฐ्เคœเคฏेเคค' เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธเคฎเคเคจे เคธเคฎเคाเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เคธเคฐाเคนเคจीเคฏ เคนै। เคฆेเคถ, เค•ाเคฒ เค”เคฐ เคœเคฐूเคฐเคคों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒिเค เคœाเคจे เคšाเคนिเค।
    เคœเคจเคธंเค–्เคฏा เคตिเคธ्เคซोเคŸ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคฌเฅเคคी เคนुเคˆ เคœเคจเคธंเค–्เคฏा เค”เคฐ เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคธंเคธाเคงเคจों เคฎें เค…เคธंเคคुเคฒเคจ เคนो เค—เคฏा เคนै เคœिเคธเคธे เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคช्เคฐเคฃाเคฒी เค•े เคง्เคตเคธ्เคค เคนोเคจे เค•े เคธ्เคช्เคท्เคŸ เคธंเค•ेเคค เคนैं।
    เค—ाเคฏा เคธंเค•เคŸ เค”เคฐ เค—ांเคงी เคฎाเคฐ्เค— เค•ेเคธाเคฅ เคธเคฎเคจ्เคตเคฏ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคช्เคฐเคคि เคœाเค—เคฐूเค• เค•เคฐเคจेเค•ी เคธเคซเคฒ เค•ोเคถिเคถ เคนै। เค—ांเคงी เคœी เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ 'เค†เคงुเคจिเค• เคถเคนเคฐी เค”เคฆ्เคฏोเค—िเค• เคธเคญ्เคฏเคคा เคฎें เค‰เคจเค•े เคตिเคจाเคถ เค•े เคฌीเคœ เคธเคจ्เคจिเคนिเคค เคนैं'।เคตे เคœिเคธ เคœीเคตเคจ เค•ो เค†เคฆเคฐ्เคถ เคฎाเคจเคคे เคฅे เคตे เค‰เคธे เคœीเคคे เคญी เคฅे। เค‰เคจเค•े เคœीเคตเคจเคฏाเคชเคจ เคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी เคเคฒเค• เคธाเคซ เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคी เคฅी। เค‰เคจเค•े เค…เคนिंเคธा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी เคตिเคšाเคฐ เคญी เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เค•े เคชोเคทเค• เคนैं। เค—ाเคฏा เคชเคฐ เค›ाเค เคธंเค•เคŸ เคธे เค•ुเค› เคนเคฆ เคคเค• เค‰เคฌเคฐเคจे เค•े เคฐाเคธ्เคคा เค—ांเคงी เคฎाเคฐ्เค— เคนी เคนो เคธเค•เคคा เคนै।
    เคฒेเค– เค…เคค्เคฏंเคค เคธाเคฐเค—เคฐ्เคญिเคค เค”เคฐ เคœ्เคžाเคจเคตเคฐ्เคงเค• เคฐเคนा।
    - เคธเคฎीเค•्เคทเค•
    เคกॉ เคธเคค्เคฏेเคจ्เคฆ्เคฐ เคธिंเคน
    เคจिเคฆेเคถเค• เคตिเค•ाเคธ, เคช्เคฐเคฏाเค—เคฐाเคœ เค‰0เคช्เคฐ0
    M. 9450961963/8707691580

    ReplyDelete
  2. เคญूเคฒ เคญुเคฒैเคฏा -2: เค—ाเคฏा เค•ि เคธเคนเคฎเคคी เค•ाเคฏा

    เคฒेเค–เค• เคฆ्เคตाเคฐा เค—ाเคฏा เค•ी เคต्เคฏाเค–्เคฏा เค•เคฐ เค•े เคธ्เคช्เคท्เคŸ เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•ी เค—เคˆ เคนै เคฏเคฆि เค•ुเคฆเคฐเคค เค•ी เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคฎें เคเค• เคนเคฆ เคธे เค…เคงिเค• เคต्เคฏเคตเคงाเคจ เคกाเคฒเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เคนोเค—ी เคคो เค‰เคธเค•ी เค•ाเคฏा เคธเคนเคฎ เคœाเคเค—ी เคœो เค•ि เคฎाเคจเคต เค…เคฅเคตा เคœीเคต เคœเค—เคค เค•े เคฒिเค เค˜ाเคคเค• เคธिเคฆ्เคง เคนोเค—ा।
    เคœैเคตिเค• เคตिเค•ाเคธ เค•े เคธाเคฅ เคนी เคฎाเคจเคต เค•े เค‰เคฆ्เคญเคต เคเคตं เคตिเค•ाเคธ เค•ा เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค•เคฐเคจे เค•ा เคธเคฐाเคนเคจीเคฏ เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนै।
    เค—ाเคฏा เค•ी เคฌเคนुเคค เคธाเคฐे เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃों เค•े เคœเคฐिเคฏे เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เค•เคฐ เค•े เคธ्เคช्เคท्เคŸ เค•เคฐเคจे เค•े เคช्เคฐเคฏाเคธ เค…เคš्เค›े เคฐเคนे เคนैं। เคญूเคฎि เคเคตं เค‰เคธเค•ा เคœैเคต เคฎเคฃ्เคกเคฒ เคฏाเคจी เค—ाเคฏ เคนी เคœीเคตเคจเคฆाเคค्เคฐी เคนै เคคो เค‡เคธे เคฎाเคคा เคจ เค•เคนें เคคो เค•्เคฏा เค•เคนें เคฒिเค–เค•เคฐ เค•े เคฎाเคจเคตीเคฏ เคธंเคตेเคฆเคจाเค“ं เค•ो เคเค•เคोเคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•ी เค—เคˆ เคนै।
    เคงเคฐเคคी, เค‰เคธเค•े เคœीเคต เคเคตं เคตाเคฏुเคฎंเคกเคฒ เคธ्เคตเคจिเคฏोเคœिเคค เคนोเค•เคฐ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคคे เคนैं เคœो เคœीเคตเคจ เค•े เคฒिเค เคจिเคคांเคค เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै।
    เคฎाเคคा เค•े เคชूเคค เค•เคชूเคค เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคญी เคธ्เคช्เคท्เคŸ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฎाเคจเคตीเคฏ เค—ुเคฃों เค”เคฐ เคฆुเคฐ्เค—ुเคฃों เคธเคนिเคค เคธ्เคตाเคฐ्เคฅी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคชเคฐ เคšोเคŸ เค•ी เค—เคˆ เคนै।
    เคฎाเคจเคต เค•ी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคฏाเคค्เคฐा เคเคธे เคฎोเฅœ เคชเคฐ เค† เค—เคฏी เคนै เคœเคนां เคชเคฐ เคเค• เค“เคฐ เคธृเคœเคจเคถीเคฒเคคा เคนै เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐी เคคเคฐเคซ เคฎाเคจเคต เค•ी เคธंเคนाเคฐเค•เคคा เคเคตं เคฒोเคฒुเคช เคช्เคฐเคตृเคค्เคคिเคฏां เค”เคฐ เค•ोเคˆ เคจเคนीं เคœाเคจเคคा เค•ि เคœाเคจा เค–ाเคจ เคชเคฐ เคนै? เคฒेเค–เค• เคจे เคธเคšेเคค เคเคตं เคธเคœเค— เคนोเคจे เค•ेเคฒिเค เค‡เคจ เคฌाเคคों เค•ा เค‰เคฒ्เคฒेเค– เค…เคš्เค›ी เคคเคฐเคน เคธे เค•เคฐ เค•े เค†เค—ाเคน เค•िเคฏाเคนै।
    เคฒेเค–เค• เคฆ्เคตाเคฐा เคฎाเคจเคต เค•े 3 เค…เคฐเคฌ เคตเคฐ्เคทों เคธे เค…เคฌเคคเค• เค•े เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เค•ा เค‰เคฒ्เคฒेเค– เค•เคฐ เค•े เคฌเคคाเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนै เค•ि เคฏे เคธเคญी เค•ुเคฆเคฐเคค เค•ा เค•เคฐिเคถ्เคฎा เคนै, เค‡เคธเคธे เค…เคจเคœाเคจ เคฌเคจे เคฌिเคจा เคธเค•ाเคฐाเคค्เคฎเค• เคชเคนเคฒ เค•เคฐเคจे เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै। เค•ृเคทि เค•्เคฐांเคคि เคธोเคš เคตिเคšाเคฐ เค•ा เคชเคนเคฒा เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เคฅा। เคธ्เคฅाเคฏी เคจिเคตाเคธ เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เคนुเคˆ เค”เคฐ เคฏाเคฏाเคตเคฐ เคœीเคตเคจ เคธे เคฎुเค•्เคค เคนोเคจे เคชเคฐ เคธोเคšเคจे เคธเคฎเคเคจे เค•े เคฒिเค เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เคธเคฎเคฏ เคฎिเคฒเคจे เคฒเค—ा เค”เคฐ เคตिเค•ाเคธ เค•ाเคฐ्เคฏों เคฎें เคคेเคœी เค†เคจे เคฒเค—ी เคฅी เคฒेเค•िเคจ เคญเคตिเคท्เคฏ เคชเคฅ เค…เคจिเคถ्เคšिเคค เคฅा เค”เคฐ เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคธे เคชเคฐिเคชเค•्เคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคจ เคนोเคจे เคชเคฐ เคญी เค•ुเคฆเคฐเคค เคจे เคฎाเคจเคต เค•ो เคธुเคชเคฐ เค•ंเคช्เคฏूเคŸเคฐ เคชเค•เฅœाเค•เคฐเค•े เค‰เคธी เคคเคฐเคน เคธे เค•िเคฏा เคœैเคธे เคฌเคš्เคšे เค•े เคนाเคฅ เคฎे เคตिเคจाเคถเค•ाเคฐी เคฌเคฎ เคฅเคฎा เคฆिเคฏा เคœाเค, เคฆुเคท्เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคฏे เคนुเค† เค•ि เคฎाเคจเคต เคœिเคธ เคกाเคฒ เคชเคฐ เคฌैเค ा เคนै เค‰เคธी เค•ो เค•ाเคŸเคจा เคถुเคฐू เค•เคฐเคฆिเคฏा เคœिเคธเค•े เค•ाเคฐเคฃ เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคฎें เคธंเคคुเคฒเคจ เคกเค—เคฎเค—ाเคจे เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคธเคšेเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै। เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœिเคค เคช्เคฐเคฃाเคฒी, เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคธ्เคตเคญाเคต เคเคตं เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค•े เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคชเคนเคฒूเค“ं เค•ो เค…เคš्เค›ी เคคเคฐเคน เคธे เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐ เค•े เคธเคฎเคाเคจे เค”เคฐ เค‰เคจเคฎें เคคाเคฒเคฎेเคฒ เคฌเคจाเคคे เคนुเค เคธเคจ्เคคुเคฒเคจ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคช्เคฐเคคि เคตिเคญिเคจ्เคจ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค†เค—ाเคน เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•ी เค—เคˆ เคนै।
    เค…เคฐ्เค•เคŸिเค• เคฎเคนाเคธाเค—เคฐ เค•ा เคเค• เคฌเคนुเคค เคฌเฅœा เค•्เคทेเคค्เคฐ เคœिเคธ เคคเคฐเคน เคธे เคฌเคฐ्เฅžเคฐเคนिเคค เคนोเคคा เคœा เคฐเคนा เคนै, เค‰เคธเค•े เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เคœ्เคžाเคจเคตเคฐ्เคงเค• เคนै। เคฒेเค–เค• เคจे เคšेเคคाเคฏा เคญी เคนै เค•ि เคฏเคฆि เคฏเคนी เคธ्เคฅिเคค เคฌเคจी เคฐเคนी เคคो เค†เค—ाเคฎी เค•ुเค› เคฆเคถเค•ों เคฎें เคนी เคฌเคนुเคค เคฌเฅœी เคธंเค–्เคฏा เคฎें เคฌाเฅ เคตिเคญीเคทिเค•ा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฎाเคจเคต เค•ो เคตिเคธ्เคฅाเคชिเคค เคนोเคจा เคชเฅœेเค—ा। เค‡เคธी เค•े เคธाเคฅ เคนी เคฒेเค–เค• เคจे เคฌเคคाเคฏा เคนै เค•ि เคฎाเคจเคต เคตिเคšाเคฐเคถीเคฒ เคช्เคฐाเคฃी เคนै, เค‰เคธเคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เค•्เคทเคฎเคคा เคนै เค•ि เคตเคน เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคเคตं เค…ंเคคเคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคชเคฐिเคช्เคฐेเค•्เคท्เคฏ เคฎें เคชเคฐเคธ्เคชเคฐ เคธเคฎเคจ्เคตเคฏ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐ เค•े เค•ोเคˆ เค‰เคชเคฏुเค•्เคค เคธเคฎाเคงाเคจ เค–ोเคœ เคธเค•เคจे เคฎें เคธเค•्เคทเคฎ เคญी เคนै।

    เคตिเค•ाเคธ เคฎें เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฒेเค– เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคธ्เคช्เคท्เคŸ เคนो เคฐเคนा เคนै เค•ि เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เคฎें เคœिเคธ เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•िเคฏा เคœा เคฐเคนा เคนै เค‰เคธเคธे เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃीเคฏ เค•्เคทเคคि เค•ा เคนोเคจा เคธुเคจिเคถ्เคšिเคค เคนै เคฒेเค•िเคจ 'เค…เคคि เคธเคฐ्เคตเคค्เคฐ เคตเคฐ्เคœเคฏेเคค' เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธเคฎเคเคจे เคธเคฎเคाเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เคธเคฐाเคนเคจीเคฏ เคนै। เคฆेเคถ, เค•ाเคฒ เค”เคฐ เคœเคฐूเคฐเคคों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒिเค เคœाเคจे เคšाเคนिเค।
    เคœเคจเคธंเค–्เคฏा เคตिเคธ्เคซोเคŸ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคฌเฅเคคी เคนुเคˆ เคœเคจเคธंเค–्เคฏा เค”เคฐ เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคธंเคธाเคงเคจों เคฎें เค…เคธंเคคुเคฒเคจ เคนो เค—เคฏा เคนै เคœिเคธเคธे เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคช्เคฐเคฃाเคฒी เค•े เคง्เคตเคธ्เคค เคนोเคจे เค•े เคธ्เคช्เคท्เคŸ เคธंเค•ेเคค เคนैं।
    เค—ाเคฏा เคธंเค•เคŸ เค”เคฐ เค—ांเคงी เคฎाเคฐ्เค— เค•ेเคธाเคฅ เคธเคฎเคจ्เคตเคฏ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคช्เคฐเคคि เคœाเค—เคฐूเค• เค•เคฐเคจेเค•ी เคธเคซเคฒ เค•ोเคถिเคถ เคนै। เค—ांเคงी เคœी เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ 'เค†เคงुเคจिเค• เคถเคนเคฐी เค”เคฆ्เคฏोเค—िเค• เคธเคญ्เคฏเคคा เคฎें เค‰เคจเค•े เคตिเคจाเคถ เค•े เคฌीเคœ เคธเคจ्เคจिเคนिเคค เคนैं'।เคตे เคœिเคธ เคœीเคตเคจ เค•ो เค†เคฆเคฐ्เคถ เคฎाเคจเคคे เคฅे เคตे เค‰เคธे เคœीเคคे เคญी เคฅे। เค‰เคจเค•े เคœीเคตเคจเคฏाเคชเคจ เคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी เคเคฒเค• เคธाเคซ เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคी เคฅी। เค‰เคจเค•े เค…เคนिंเคธा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी เคตिเคšाเคฐ เคญी เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เค•े เคชोเคทเค• เคนैं। เค—ाเคฏा เคชเคฐ เค›ाเค เคธंเค•เคŸ เคธे เค•ुเค› เคนเคฆ เคคเค• เค‰เคฌเคฐเคจे เค•े เคฐाเคธ्เคคा เค—ांเคงी เคฎाเคฐ्เค— เคนी เคนो เคธเค•เคคा เคนै।
    เคฒेเค– เค…เคค्เคฏंเคค เคธाเคฐเค—เคฐ्เคญिเคค เค”เคฐ เคœ्เคžाเคจเคตเคฐ्เคงเค• เคฐเคนा।
    - เคธเคฎीเค•्เคทเค•
    เคกॉ เคธเคค्เคฏेเคจ्เคฆ्เคฐ เคธिंเคน
    เคจिเคฆेเคถเค• เคตिเค•ाเคธ, เคช्เคฐเคฏाเค—เคฐाเคœ เค‰0เคช्เคฐ0
    M. 9450961963/8707691580

    ReplyDelete
  3. เคญूเคฒ เคญुเคฒैเคฏा -2: เค—ाเคฏा เค•ि เคธเคนเคฎเคคी เค•ाเคฏा

    เคฒेเค–เค• เคฆ्เคตाเคฐा เค—ाเคฏा เค•ी เคต्เคฏाเค–्เคฏा เค•เคฐ เค•े เคธ्เคช्เคท्เคŸ เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•ी เค—เคˆ เคนै เคฏเคฆि เค•ुเคฆเคฐเคค เค•ी เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคฎें เคเค• เคนเคฆ เคธे เค…เคงिเค• เคต्เคฏเคตเคงाเคจ เคกाเคฒเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เคนोเค—ी เคคो เค‰เคธเค•ी เค•ाเคฏा เคธเคนเคฎ เคœाเคเค—ी เคœो เค•ि เคฎाเคจเคต เค…เคฅเคตा เคœीเคต เคœเค—เคค เค•े เคฒिเค เค˜ाเคคเค• เคธिเคฆ्เคง เคนोเค—ा।
    เคœैเคตिเค• เคตिเค•ाเคธ เค•े เคธाเคฅ เคนी เคฎाเคจเคต เค•े เค‰เคฆ्เคญเคต เคเคตं เคตिเค•ाเคธ เค•ा เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค•เคฐเคจे เค•ा เคธเคฐाเคนเคจीเคฏ เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนै।
    เค—ाเคฏा เค•ी เคฌเคนुเคค เคธाเคฐे เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃों เค•े เคœเคฐिเคฏे เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เค•เคฐ เค•े เคธ्เคช्เคท्เคŸ เค•เคฐเคจे เค•े เคช्เคฐเคฏाเคธ เค…เคš्เค›े เคฐเคนे เคนैं। เคญूเคฎि เคเคตं เค‰เคธเค•ा เคœैเคต เคฎเคฃ्เคกเคฒ เคฏाเคจी เค—ाเคฏ เคนी เคœीเคตเคจเคฆाเคค्เคฐी เคนै เคคो เค‡เคธे เคฎाเคคा เคจ เค•เคนें เคคो เค•्เคฏा เค•เคนें เคฒिเค–เค•เคฐ เค•े เคฎाเคจเคตीเคฏ เคธंเคตेเคฆเคจाเค“ं เค•ो เคเค•เคोเคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•ी เค—เคˆ เคนै।
    เคงเคฐเคคी, เค‰เคธเค•े เคœीเคต เคเคตं เคตाเคฏुเคฎंเคกเคฒ เคธ्เคตเคจिเคฏोเคœिเคค เคนोเค•เคฐ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคคे เคนैं เคœो เคœीเคตเคจ เค•े เคฒिเค เคจिเคคांเคค เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै।
    เคฎाเคคा เค•े เคชूเคค เค•เคชूเคค เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคญी เคธ्เคช्เคท्เคŸ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฎाเคจเคตीเคฏ เค—ुเคฃों เค”เคฐ เคฆुเคฐ्เค—ुเคฃों เคธเคนिเคค เคธ्เคตाเคฐ्เคฅी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคชเคฐ เคšोเคŸ เค•ी เค—เคˆ เคนै।
    เคฎाเคจเคต เค•ी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคฏाเคค्เคฐा เคเคธे เคฎोเฅœ เคชเคฐ เค† เค—เคฏी เคนै เคœเคนां เคชเคฐ เคเค• เค“เคฐ เคธृเคœเคจเคถीเคฒเคคा เคนै เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐी เคคเคฐเคซ เคฎाเคจเคต เค•ी เคธंเคนाเคฐเค•เคคा เคเคตं เคฒोเคฒुเคช เคช्เคฐเคตृเคค्เคคिเคฏां เค”เคฐ เค•ोเคˆ เคจเคนीं เคœाเคจเคคा เค•ि เคœाเคจा เค–ाเคจ เคชเคฐ เคนै? เคฒेเค–เค• เคจे เคธเคšेเคค เคเคตं เคธเคœเค— เคนोเคจे เค•ेเคฒिเค เค‡เคจ เคฌाเคคों เค•ा เค‰เคฒ्เคฒेเค– เค…เคš्เค›ी เคคเคฐเคน เคธे เค•เคฐ เค•े เค†เค—ाเคน เค•िเคฏाเคนै।
    เคฒेเค–เค• เคฆ्เคตाเคฐा เคฎाเคจเคต เค•े 3 เค…เคฐเคฌ เคตเคฐ्เคทों เคธे เค…เคฌเคคเค• เค•े เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เค•ा เค‰เคฒ्เคฒेเค– เค•เคฐ เค•े เคฌเคคाเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนै เค•ि เคฏे เคธเคญी เค•ुเคฆเคฐเคค เค•ा เค•เคฐिเคถ्เคฎा เคนै, เค‡เคธเคธे เค…เคจเคœाเคจ เคฌเคจे เคฌिเคจा เคธเค•ाเคฐाเคค्เคฎเค• เคชเคนเคฒ เค•เคฐเคจे เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนै। เค•ृเคทि เค•्เคฐांเคคि เคธोเคš เคตिเคšाเคฐ เค•ा เคชเคนเคฒा เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เคฅा। เคธ्เคฅाเคฏी เคจिเคตाเคธ เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เคนुเคˆ เค”เคฐ เคฏाเคฏाเคตเคฐ เคœीเคตเคจ เคธे เคฎुเค•्เคค เคนोเคจे เคชเคฐ เคธोเคšเคจे เคธเคฎเคเคจे เค•े เคฒिเค เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เคธเคฎเคฏ เคฎिเคฒเคจे เคฒเค—ा เค”เคฐ เคตिเค•ाเคธ เค•ाเคฐ्เคฏों เคฎें เคคेเคœी เค†เคจे เคฒเค—ी เคฅी เคฒेเค•िเคจ เคญเคตिเคท्เคฏ เคชเคฅ เค…เคจिเคถ्เคšिเคค เคฅा เค”เคฐ เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคธे เคชเคฐिเคชเค•्เคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคจ เคนोเคจे เคชเคฐ เคญी เค•ुเคฆเคฐเคค เคจे เคฎाเคจเคต เค•ो เคธुเคชเคฐ เค•ंเคช्เคฏूเคŸเคฐ เคชเค•เฅœाเค•เคฐเค•े เค‰เคธी เคคเคฐเคน เคธे เค•िเคฏा เคœैเคธे เคฌเคš्เคšे เค•े เคนाเคฅ เคฎे เคตिเคจाเคถเค•ाเคฐी เคฌเคฎ เคฅเคฎा เคฆिเคฏा เคœाเค, เคฆुเคท्เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคฏे เคนुเค† เค•ि เคฎाเคจเคต เคœिเคธ เคกाเคฒ เคชเคฐ เคฌैเค ा เคนै เค‰เคธी เค•ो เค•ाเคŸเคจा เคถुเคฐू เค•เคฐเคฆिเคฏा เคœिเคธเค•े เค•ाเคฐเคฃ เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคฎें เคธंเคคुเคฒเคจ เคกเค—เคฎเค—ाเคจे เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคธเคšेเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै। เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœिเคค เคช्เคฐเคฃाเคฒी, เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคธ्เคตเคญाเคต เคเคตं เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค•े เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคชเคนเคฒूเค“ं เค•ो เค…เคš्เค›ी เคคเคฐเคน เคธे เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐ เค•े เคธเคฎเคाเคจे เค”เคฐ เค‰เคจเคฎें เคคाเคฒเคฎेเคฒ เคฌเคจाเคคे เคนुเค เคธเคจ्เคคुเคฒเคจ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคช्เคฐเคคि เคตिเคญिเคจ्เคจ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค†เค—ाเคน เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•ी เค—เคˆ เคนै।
    เค…เคฐ्เค•เคŸिเค• เคฎเคนाเคธाเค—เคฐ เค•ा เคเค• เคฌเคนुเคค เคฌเฅœा เค•्เคทेเคค्เคฐ เคœिเคธ เคคเคฐเคน เคธे เคฌเคฐ्เฅžเคฐเคนिเคค เคนोเคคा เคœा เคฐเคนा เคนै, เค‰เคธเค•े เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เคœ्เคžाเคจเคตเคฐ्เคงเค• เคนै। เคฒेเค–เค• เคจे เคšेเคคाเคฏा เคญी เคนै เค•ि เคฏเคฆि เคฏเคนी เคธ्เคฅिเคค เคฌเคจी เคฐเคนी เคคो เค†เค—ाเคฎी เค•ुเค› เคฆเคถเค•ों เคฎें เคนी เคฌเคนुเคค เคฌเฅœी เคธंเค–्เคฏा เคฎें เคฌाเฅ เคตिเคญीเคทिเค•ा เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฎाเคจเคต เค•ो เคตिเคธ्เคฅाเคชिเคค เคนोเคจा เคชเฅœेเค—ा। เค‡เคธी เค•े เคธाเคฅ เคนी เคฒेเค–เค• เคจे เคฌเคคाเคฏा เคนै เค•ि เคฎाเคจเคต เคตिเคšाเคฐเคถीเคฒ เคช्เคฐाเคฃी เคนै, เค‰เคธเคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เค•्เคทเคฎเคคा เคนै เค•ि เคตเคน เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคเคตं เค…ंเคคเคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคชเคฐिเคช्เคฐेเค•्เคท्เคฏ เคฎें เคชเคฐเคธ्เคชเคฐ เคธเคฎเคจ्เคตเคฏ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐ เค•े เค•ोเคˆ เค‰เคชเคฏुเค•्เคค เคธเคฎाเคงाเคจ เค–ोเคœ เคธเค•เคจे เคฎें เคธเค•्เคทเคฎ เคญी เคนै।

    เคตिเค•ाเคธ เคฎें เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฒेเค– เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคธ्เคช्เคท्เคŸ เคนो เคฐเคนा เคนै เค•ि เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เคฎें เคœिเคธ เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เค•ा เค‰เคชเคฏोเค— เค•िเคฏा เคœा เคฐเคนा เคนै เค‰เคธเคธे เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃीเคฏ เค•्เคทเคคि เค•ा เคนोเคจा เคธुเคจिเคถ्เคšिเคค เคนै เคฒेเค•िเคจ 'เค…เคคि เคธเคฐ्เคตเคค्เคฐ เคตเคฐ्เคœเคฏेเคค' เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธเคฎเคเคจे เคธเคฎเคाเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เคธเคฐाเคนเคจीเคฏ เคนै। เคฆेเคถ, เค•ाเคฒ เค”เคฐ เคœเคฐूเคฐเคคों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒिเค เคœाเคจे เคšाเคนिเค।
    เคœเคจเคธंเค–्เคฏा เคตिเคธ्เคซोเคŸ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคฌเฅเคคी เคนुเคˆ เคœเคจเคธंเค–्เคฏा เค”เคฐ เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคธंเคธाเคงเคจों เคฎें เค…เคธंเคคुเคฒเคจ เคนो เค—เคฏा เคนै เคœिเคธเคธे เคธ्เคต เคจिเคฏोเคœी เคช्เคฐเคฃाเคฒी เค•े เคง्เคตเคธ्เคค เคนोเคจे เค•े เคธ्เคช्เคท्เคŸ เคธंเค•ेเคค เคนैं।
    เค—ाเคฏा เคธंเค•เคŸ เค”เคฐ เค—ांเคงी เคฎाเคฐ्เค— เค•ेเคธाเคฅ เคธเคฎเคจ्เคตเคฏ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคช्เคฐเคคि เคœाเค—เคฐूเค• เค•เคฐเคจेเค•ी เคธเคซเคฒ เค•ोเคถिเคถ เคนै। เค—ांเคงी เคœी เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ 'เค†เคงुเคจिเค• เคถเคนเคฐी เค”เคฆ्เคฏोเค—िเค• เคธเคญ्เคฏเคคा เคฎें เค‰เคจเค•े เคตिเคจाเคถ เค•े เคฌीเคœ เคธเคจ्เคจिเคนिเคค เคนैं'।เคตे เคœिเคธ เคœीเคตเคจ เค•ो เค†เคฆเคฐ्เคถ เคฎाเคจเคคे เคฅे เคตे เค‰เคธे เคœीเคคे เคญी เคฅे। เค‰เคจเค•े เคœीเคตเคจเคฏाเคชเคจ เคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी เคเคฒเค• เคธाเคซ เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคी เคฅी। เค‰เคจเค•े เค…เคนिंเคธा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी เคตिเคšाเคฐ เคญी เคชเคฐ्เคฏाเคตเคฐเคฃ เค•े เคชोเคทเค• เคนैं। เค—ाเคฏा เคชเคฐ เค›ाเค เคธंเค•เคŸ เคธे เค•ुเค› เคนเคฆ เคคเค• เค‰เคฌเคฐเคจे เค•े เคฐाเคธ्เคคा เค—ांเคงी เคฎाเคฐ्เค— เคนी เคนो เคธเค•เคคा เคนै।
    เคฒेเค– เค…เคค्เคฏंเคค เคธाเคฐเค—เคฐ्เคญिเคค เค”เคฐ เคœ्เคžाเคจเคตเคฐ्เคงเค• เคฐเคนा।
    - เคธเคฎीเค•्เคทเค•
    เคกॉ เคธเคค्เคฏेเคจ्เคฆ्เคฐ เคธिंเคน
    เคจिเคฆेเคถเค• เคตिเค•ाเคธ, เคช्เคฐเคฏाเค—เคฐाเคœ เค‰0เคช्เคฐ0
    M. 9450961963/8707691580

    ReplyDelete

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฐเคšเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนै।