рд╕рд░्рд╡ाрдЧीрдг рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХी рднूрдоिрдХा

рдорд╣ेрд╢ рдЯेрд▓рд░
рд╕ंрд╡िрджा рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдирд╕ीрд░ाрдмाрдж (рдЕрдЬрдоेрд░) 
рдИрдоेрд▓: maheshtailor58@gmail.com
рдЪрд▓рднाрд╖: +91 876 438 2148


рдорд╣ेрд╢ рдЯेрд▓рд░
рд╢ोрдз рд╕ाрд░ांрд╢ - 
           рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рд╕े рдЕрдк्рд░ाрдк्рдд рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा, рдк्рд░ाрдк्рдд рдХो рд╕ंрд╡рд░्рдж्рдзिрдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрд╕े рдЬीрд╡рдиोрдкрдпोрдЧी рдмрдиाрдиे рдХा рдоूрд▓рдоंрдд्рд░ рд╣ी рдмाрд▓рдХों рдХो рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдоुрдЦ्рдпрдзाрд░ा рдоें рд▓ा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдордЧрд░ рдпрд╣ рднी рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै рдХि рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдзैрд░्рдп рдХी рдХрд╕ौрдЯी рдкрд░ рдЦрд░ा рдЙрддрд░ें рдУрд░ рд▓рдЧाрддाрд░ рдк्рд░рдпрдд्рдирд╢ीрд▓ рд░рд╣े। рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ी рдПрдХ рд╕рдордп рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиे рдХे рджौрд░ाрди рдЕрд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдкрд░िрдгाрдо рдирдЬрд░ рдЖрдПंрдЧे।


рдмीрдЬ рд╢рдм्рдж –  
NEP 2020 (NEW EDUCATION POLICY 2020), NIPUN (National Initiative for Proficiency in Reading with Understanding and Numeracy) FLN (Foundational Literacy and Numeracy)          

            
       рдХिрд╕ी рднी рдХाрд░्рдп рдоे рд╕рдлрд▓рддा рдЕрд░्рдЬिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ी рди рдХिрд╕ी рдиीрддि рдХा рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдиीрддि рдХो рд╡िрднिрди्рди рдЪрд░рдгों рдоे рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рдоें рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиा рдЕрдд्рдпंрдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдХी  рдиीрддिрдпाँ рд╡िрдЧрдд рдиीрддिрдпों рдХी рдХрдоिрдпों рдХो рднी рдкूрд░्рдг рдХрд░рддी рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рднी рдРрд╕ा рд╣ी рдк्рд░рддिрдмिंрдм рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддी рд╣ै। NEP – 2020 рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд╕рд░्рд╡ांрдЧीрдг рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдпोрдЧрджाрди рджे рд░рд╣ी рд╣ै рдЗрд╕े рд╣рдо рдиिрдо्рди рдмिंрджुрдУं рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕рдордЭ рд╕рдХрддे рд╣ै। рдпрдеा - 


1 рдмौрдж्рдзिрдХ рд╡िрдХाрд╕ –  
         рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 2020 рдкूрд░्рд╡ рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХी рдмрдЬाрдП рдЕрдд्рдпंрдд рд╡्рдпाрдкрдХ, рд▓рдЪीрд▓ी рдФрд░ рд╕ंрдХрд▓्рдкрдмрдж्рдз рд╣ै। рд╕ंрдкूрд░्рдг рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ рдХाрд▓рдХ्рд░рдо рдХो рдЪाрд░ рднाрдЧों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдХिрдпा рд╣ै। 3 рд╕े 6 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु рдХे рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдП рдЖँрдЧрдирд╡ाреЬी/ рдмाрд▓рд╡ाрдЯिрдХा / рдк्рд░ीрд╕्рдХूрд▓ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдоुрдл्рдд, рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдФрд░ рдЧुрдгрд╡рдд्рддाрдкूрд░्рдг рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рдХрд░рд╡ाрдиा рд░рд╣ा рд╣ै। рд╡рд╣ीं 6 рд╡рд░्рд╖ рд╕े 8 рд╡рд░्рд╖ рддрдХ рдХे рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рдХрдХ्рд╖ा-1 рдФрд░ 2 рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХी рдЬाрдПрдЧी।

рд╕ौрдЬрди्рдп: рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 2020, рдкेрдЬ рд╕ंрдЦ्рдпा 8
рдлाрдЙंрдбेрд╢рдирд▓ рд╕्рддрд░ – (рдЖंрдЧрдирд╡ाреЬी/ рдкूрд░्рд╡ – рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп/ рдмाрд▓рд╡ाрдЯिрдХा) рд╡ рдХрдХ्рд╖ा 1 рдФрд░ 2 рдХे рд▓िрдП, рдЖрдпु 3 рд╕े 8 рддрдХ рдХे рд▓िрдП।
рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╕्рддрд░ – рдХрдХ्рд╖ा 3 рд╕े 5, рдЖрдпु рд╡рд░्рдЧ 8 рд╕े 11 рддрдХ
рдордз्рдп рд╕्рддрд░ – рдХрдХ्рд╖ा 6 рд╕े 8 рддрдХ, рдЖрдпु рд╡рд░्рдЧ 11 рд╕े 14 рддрдХ
рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╕्рддрд░ – рдХрдХ्рд╖ा 9 рд╕े 12 рддрдХ, рдЖрдпु рд╡рд░्рдЧ 14 рд╕े 18 рддрдХ рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдХॉрд▓ेрдЬ / рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै।


2. рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╡िрдХाрд╕ – 

          рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рдмрд╣ुрд╕्рддрд░ीрдп рдЦेрд▓ рдФрд░ рдЧрддिрд╡िрдзि рдЖрдзाрд░िрдд рдмрдиाрдиे рдХो рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा рджी рдЬाрдПрдЧी। рдЬिрд╕рдХा рд╕ुрдЪाрд░ू рд░ूрдк рд╕े рдХ्рд░िрдпाрди्рд╡рдпрди рдХिрдпा рднी рдЬाрдиे рд▓рдЧा рд╣ै। NEP рдоें рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рдмाрд▓्рдпाрд╡рд╕्рдеा рдХे рдмाрд░े рдоें рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि “рдИрд╕ीрд╕ीрдИ  рдХा  рд╕рдордЧ्рд░  рдЙрдж्рджेрд╢्рдп  рдмрдЪ्рдЪों  рдХा рд╢ाрд░ीрд░िрдХ – рднौрддिрдХ рд╡िрдХाрд╕, рд╕ंрдЬ्рдЮाрдиाрдд्рдордХ рд╡िрдХाрд╕, рд╕рдоाрдЬ-рд╕ंрд╡ेрдЧाрдд्рдордХ-рдиैрддिрдХ рд╡िрдХाрд╕,  рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡िрдХाрд╕, рд╕ंрд╡ाрдж рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рднाрд╖ा, рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рдФрд░ рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рдЬ्рдЮाрди рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдЕрдзिрдХрддрдо рдкрд░िрдгाрдоों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा  рд╣ै।“2 рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें FLN (Foundational Literacy and Numeracy) рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдЬो рдХी NEP рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╣ै। рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╡рд░्рд╖ 2025 рддрдХ рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рдХрдХ्рд╖ा-3 рддрдХ рдХे рд╕рднी рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдоें рдмुрдиिрдпाрджी рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рдФрд░ рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЗрд╕ рдоिрд╢рди рдХे рдХ्рд░िрдпाрди्рд╡рдпрди рдХी рдпोрдЬрдиा рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।

      рджैрдиिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рдЧुрдгрд╡рдд्рддाрдкूрд░्рдг рдХौрд╢рд▓ों рдХी рдмреЭोрдд्рддрд░ी рдХे рд▓िрдП рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╡िрднिрди्рди рдЙрджाрд╣рд░рдгों рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдХे рдкреЭाрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै।

рдПрдирдИрдкी-2020 рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा ‘рдмुрдиिрдпाрджी рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рдФрд░ рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рдЬ्рдЮाрди рдкрд░ рдПрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоिрд╢рди’ (National Mission on Foundational Literacy and Numeracy) рд╡िрдХाрд╕ рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।

3 рднाрд╖िрдХ рд╡िрдХाрд╕ – 
      NEP рдоें рдмрд╣ुрднाрд╖ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рд╡ рднрд╡िрд╖्рдп рдЙрди्рдоुрдЦ, рд▓рдЪीрд▓ी рднाрд╖ाрдИ рдиीрддि рдХो рд▓ाрдЧू рдХी рд╣ै। NEP рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ै рдХि “рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХीрдХрд░рдг рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕рднी рдпुрд╡ा рднाрд░рддीрдпों рдХो рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдХी рднाрд╖ाрдУं рдХे рд╡िрд╢ाрд▓ рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдз рднрдг्рдбाрд░ рдФрд░ рдЗрдирдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЦреЫाрдиे рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬाрдЧрд░ूрдХ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।“3 

 

 рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдоें ‘рдд्рд░िрднाрд╖ा рд╕ूрдд्рд░’ рдХो рдЕрдкрдиाрдпा рд╣ै। рдЬिрд╕рдоें рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ा рдХा рднी рдорд╣рдд्рд╡ рдмрдиा рд░рд╣ेрдЧा рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рднी рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрдЧा। рдЬрдм рддрдХ рдмрдЪ्рдЪें рдЕрдкрдиी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ा рд╕े рдЬुреЬा рдирд╣ीं рд░рд╣рддा рддрдм рддрдХ рдЙрд╕рдХी рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рднाрд╡ाрдд्рдордХ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдирд╣ीं рд╣ोрддी рдЕрддः рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें ‘рднाрд╖ा рд╕ंрдЧрдо’ рдХे рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдЖрдпोрдЬिрдд рд╣ो рд░рд╣े рд╣ै। рдПрдХ рднाрд░рдд рд╢्рд░ेрд╖्рда рднाрд░рдд рдоिрд╢рди рдХे рддрд╣рдд рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдк्рд░ोрдЬेрдХ्рдЯ рдЪрд▓ाрдпे рдЬा рд░рд╣े рд╣ै। ‘рдХрд▓ा рдПрдХीрдХृрдд рдк्рд░ोрдЬेрдХ्рдЯ’ рднी рдЙрд╕ी рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдЕрдкрдиी рдХрд▓ा рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЕрди्рдп рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рдХрд▓ा рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рднी рд╕рдордЭ рд╕рдХे। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрд╡िрдзрддा рдкूрд░्рдг рдоाрд╣ौрд▓ рд╕े рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдЕрди्рдп рднाрд╖ाрдУं, рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рдк्рд░рддि рд░ुрдЪि рд╡ рд▓рдЧाрд╡ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдЧा

4. рдиैрддिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХा рд╡िрдХाрд╕ – 
        рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдоें рдиिрд╣िрдд рдЕрдз्рдпाрдпों рд╕े рдПрдХ рдУрд░ рдЬрд╣ाँ рдХोрд░्рд╕ рдкूрд░ा рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡рд╣ी рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕्рддрд░ рд╡िрднिрди्рди рдЬрдпрди्рддिрдпों, рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдмрдЪ्рдЪों рдоें рдиैрддिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХा рд╡िрдХाрд╕ рднी рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡े рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ों рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡, рдХृрддिрдд्рд╡ рдФрд░ рдЬीрд╡рди рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рдХो рдЬाрди рдкाрддे рд╣ै। рдУрд░ рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХो рдЕрдзिрдХ рдЦुрд╢рд╣ाрд▓, рд╕рдо्рдкрди्рди рдмрдиाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ै।

“рдХोрдИ рдЪрд▓рддा рдкрджрдЪिрд╣्рди рдХोрдИ рдкрджрдЪिрд╣्рди рдмрдиाрддा рд╣ै।
рд╣ै рд╡рд╣ीं рд╕ूрд░рдоा рдЗрд╕ рдЬрдЧ рдоें рдкूрдЬा рдЬाрддा рд╣ै।”4

5. рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╡िрдХाрд╕ -
“рдмрд╣ा рджो рдЬ्рдЮाрди рдХी рдЧंрдЧा рджिрд▓ों рдоें рдк्рд░ेрдо рдХा рд╕ाрдЧрд░
рд╣рдоें рдЖрдкрд╕ рдоें рдоिрд▓ рдЬुрд▓рдХрд░ рдк्рд░рднु рд░рд╣рдиा рд╕ीрдЦा рджेрдиा
рд╣рдоाрд░ा рдХрд░्рдо рд╣ो рд╕ेрд╡ा, рд╣рдоाрд░ा рдзрд░्рдо рд╣ो рд╕ेрд╡ा
рджрдпा рдХрд░ рджाрди рд╡िрдж्рдпा рдХा рд╣рдоें рдкрд░рдоाрдд्рдоा рджेрдиा”5

  рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рд╡िрд╡िрдз рдк्рд░ाрд░्рдердиाрдУं рд╕े рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХी рджैрдиिрдХ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдХा рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдХि рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдоें рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рдоें рднी рд╕ीрдЦрддे рд╣ै рд╡рд╣ीं рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬो рдХि рдПрдХ рдкंрде рдХा рди рд╣ोрдХрд░ рдоाрдирд╡ीрдпрддा рдХे рдзрд░्рдоों, рдоूрд▓्рдпों рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। CCA рдХрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рджौрд░ाрди рднी рдмрдЪ्рдЪों рдХो рд╡िрднिрди्рди рдХрд▓ाрдУं, рдХौрд╢рд▓ों рдХा рд╕рд╣ी рджिрд╢ा рдоें рд╡िрдХाрд╕ рд╣ेрддु рдЙрдЪिрдд рдоाрд╣ौрд▓ рдоिрд▓рддा рд╣ै।

6. рдПрдХрддा рд╡ рд╕рдж्рднाрд╡ рдХा рд╡िрдХाрд╕ –
“рд╕ंрд╕ाрд░ рдХी рд╕рдорд░рд╕्рдерд▓ी рдкрд░ рдзीрд░рддा рдзाрд░рдг рдХрд░ो
рдЪрд▓рддे рд╣ुрдП рдиिрдЬ рдЗрд╖्рдЯ рдкрде рд╕ंрдХрдЯों рд╕े рддुрдо рди рдбрд░ो।“6


рдмрдЪ्рдЪों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा рдХी рднाрд╡рдиा рдХो рдмрд▓рд╡рддी рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдХрдм/ рдмुрд▓рдмुрд▓, рд╕्рдХाрдЙрдЯ/ рдЧाрдЗрдб, рд░ोрд╡рд░्рд╕/ рд░ेंрдЬрд░्рд╕ рдХे рджрд▓ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдмрдЪ्рдЪों рдоें рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди, рдПрдХрддा рд╡ рд╕рдж्рднाрд╡ рдХे рд╕ाрде рджिрдП рдЧрдП рдЯाрд╕्рдХ рдХो рдкूрд░्рдг рдХрд░рдиे рд╡ рдоाрддृрднूрдоि рдХे рдк्рд░рддि рдХрд░्рддрд╡्рдпрдиिрд╖्рдаा, рд╡рдлाрджाрд░ी рдХा рднाрд╡ рдЬाрдЧृрдд рд╣ोрддा рд╣ै।

    рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рдоें рдЕрдкрдиा рд╢्рд░ेрд╖्рдарддрдо рдк्рд░рджрд░्рд╢рди, рд╕ाрд╣рд╕िрдХ рдХाрд░्рдпों рдоें рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯрддा рд╡ рдЕрдж्рднुрдд рдЕрджрдо्рдп рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХो рдоाрдирдиीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдж्рд╡ाрд░ा рднी рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд░рд╣ा рд╣ै। 

7. рдмुрдиिрдпाрджी рдвाँрдЪे рдХा рд╡िрдХाрд╕ –
     рдХोрдИ рднी рдоंрдЬिрд▓/ рдЗрдоाрд░рдд рд╣ो рдпा рдлिрд░ рдХрд░्рдордкрде рдкрд░ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдпрджि рдЙрд╕рдХी рдиींрд╡ рдЕрдЪ्рдЫे рд╕े рд░рдЦी рдЧрдИ рд╣ो рддो рдЗрдоाрд░рдд рд╕्рд╡рддः рд╣ी рдордЬрдмूрдд рдмрди рдЬाрддी рд╣ै। рдХिрд╕ी рднी рджेрд╢ рдХी рд╕рдоृрдж्рдзि, рдЦुрд╢рд╣ाрд▓ी рдЙрд╕рдХे рдЙрд╕ рджेрд╢ рдХी рдпुрд╡ा рд╢рдХ्рддि рдХी рдХрд░्рдордарддा рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддी рд╣ै। рдЖрдЬ рдХे рдмрдЪ्рдЪे рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдХрд▓ рдХे рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рдиिрд░्рдоाрддा рд╣ोंрдЧे рдЕрддः рдпрд╣ рдЬрд░ूрд░ी рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рднी рдиींрд╡ рдордЬрдмूрдд рдХी рдЬाрдПँ।
 
рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг –  NEP 2020 рдоें рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХा рднी рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै। рдЙрд╕ рдЕрдиुрд░ूрдк рдСрдирд▓ाрдЗрди рдФрд░ рдСрдлрд▓ाрдЗрди рджोрдиों рдоाрдз्рдпрдоों рд╕े рд╢िрдХ्рд╖ा рджी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдмрди्рдзुрдУं рдХो рдПрдХ рдк्рд▓ेрдЯрдлाрд░्рдо рдоिрд▓ рдЬाрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рд╡े рдЕрдкрдиी рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╡िрдзिрдпों рдоें рдпрдеोрдЪिрдд рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХрд░ рджेрд╢рдХाрд▓ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдмрдЪ्рдЪों рдХो рд╢्рд░ेрд╖्рда рдиाрдЧрд░िрдХ рдмрдиा рд╕рдХे। 

рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рд╕े рдЕрдк्рд░ाрдк्рдд рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा, рдк्рд░ाрдк्рдд рдХो рд╕ंрд╡рд░्рдзिрдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрд╕े рдЬीрд╡рдиोрдкрдпोрдЧी рдмрдиाрдиे рдХे рдоूрд▓ рдоंрдд्рд░ рд╕े рдкिрдЫреЬे рдмाрд▓рдХों рдХो рднी рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдоुрдЦ्рдпрдзाрд░ा рдоें рд▓ाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдордЧрд░ рдпрд╣ рднी рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै рдХि рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдзैрд░्рдп рдХी рдХрд╕ौрдЯी рдкрд░ рдЦрд░ा рдЙрддрд░ें рдУрд░ рд▓рдЧाрддाрд░ рдк्рд░рдпрдд्рдирд╢ीрд▓ рд░рд╣े। рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ी рдПрдХ рд╕рдордп рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиे рдХे рджौрд░ाрди рдЕрд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдкрд░िрдгाрдо рдирдЬрд░ рдЖрддे рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рдЪाрд╣ рд╣ै рд╡рд╣ाँ рд░рд╣ा рд╣ै। рдХрд░्рдорд╢ीрд▓ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрд╕ंрднрд╡ рдХो рд╕ंрднрд╡ рдоें рддрдм्рджीрд▓ рдХрд░ рджेрддा рд╣ै। рдЕрдз्рдпाрдкрди рдХौрд╢рд▓ рд╡ рдЕрднिрдк्рд░ेрд░рдгा рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╡िрдз рд╕ंрд╕ाрдзрди рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рджिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоे ‘рдиिрд╖्рдаा’ рд╡ рджीрдХ्рд╖ा рдПрдк्рдк рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। 

   рдк्рд░ाрдЪाрд░्рдп рд╡ рдоुрдЦ्рдпाрдз्рдпाрдкрдХ рдорд╣ोрджрдпों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрднिрднाрд╡рдХ рдоीрдЯिंрдЧ рдФрд░ рд╕्рдЯॉрдл рдоीрдЯिंрдЧ рд╣рд░ рдоाрд╣ рдЖрдпोрдЬिрдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдмрдЪ्рдЪों рд╡ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХी рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рд╡िрднिрди्рди рдпोрдЬрдиाрдУं рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рд╡ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рднाрд╡ी рдпोрдЬрдиाрдУं, рдПрдХ्рд╢рди рд░िрд╕рд░्рдЪ рдкрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЪрд░्рдЪाрдПँ рдХी рдЬाрддी рд╣ै।
рд╕рдо्рд░рдЧрддः рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि NEP рднрд╡िрд╖्рдпрди्рдоुрдЦ рдиीрддिрдпों рдХा рдб्рд░ाрдл्рдЯ рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рдУрд░ рдЧौрд░рд╡рд╢ाрд▓ी рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХा рднी рд╣्рд░ाрд╕ рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рдФрд░ рддрдХрдиीрдХी рдпुрдЧ рдоे рднी рдкीрдЫे рдирд╣ीं рд░рд╣рддा। рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рд▓िрдП рд╕ुрдпोрдЧ्рдп рдиाрдЧрд░िрдХ рдХे рдЧрдарди рдоें рднूрдоिрдХा рдиिрднा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЬिрд╕рдХे рдЧрд░्рдн рдоें рд╡рд╕ुрджेрд╡ рдХुрдЯुंрдмрдХрдо рдХा рд╕ंрджेрд╢ рднी рдиिрд╣िрдд рд╣ै। рдмुрдиिрдпाрджी рдвाँрдЪे рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рднी рдЕрддिрдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрд╖рдп рд╣ैं।

рд╕ंрджрд░्рдн рдЧ्рд░рди्рде рд╕ूрдЪी – 
1. рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп, рдЪिрдд्рд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि, рдкेрдЬ рд╕ंрдЦ्рдпा 8
2. рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि,  рдкेрдЬ рд╕ंрдЦ्рдпा 9
3. рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि,  рдкेрдЬ рд╕ंрдЦ्рдпा 21
4. рд░ाрдордзाрд░ी рд╕िंрд╣ рджिрдирдХрд░ https://www.hindisoch.com/kamyabi-ka-raaz/


3 comments :

  1. рд╕ुंрджрд░, рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдЕрдЪ्рдЫे рддрд░ीрдХे рд╕े рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рд╡ рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 2020 рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП - рдзрди्рдпрд╡ाрдж, рдХ्рдпोंрдХि рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рд░ूрдк рдоें рдмाрд▓рдХों рдХे рд╕рд░्рд╡ांрдЧीрдг рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 2020, рднाрд░рдд рдХे рднाрд╡ी рдкीрдв़िрдпों рдХो рдПрдХ рдирдП рдЖрдпाрдо рдХो рдЫूрдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рдЕрдкрдиे рд╕ंрдХрд▓्рдк рдХे рд╕ाрде рдмाрд▓рдХ рдХो рдирдИ рдКрд░्рдЬा рд╕े рдкрд░िрдкूрд░्рдг рдХрд░рддी рд╣ुрдП рдЕрдкрдиे рд╕рднी рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХो рдкूрд░ा рдХрд░ेрдЧी। рдЬिрд╕рдоें рдЕрднिрднाрд╡рдХ, рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдФрд░ рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдЕрдкрдиे рдХрд░्рддрд╡्рдп рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░ेंрдЧे।

    ReplyDelete
    Replies
    1. рд╡िрдЪाрд░ों рдХे рд▓िрдП рдзрди्рдпрд╡ाрдж рд╕рд░ рдЬी,
      рдирдпे рдЖрдпाрдо, рдирд╡ीрди рд╕ंрдХрд▓्рдк рд╕े рдХाрд░्рдпों рдоें рдкрд░िрдкूрд░्рдгрддा рд▓ा рд╕рдХрддे рд╣ै।

      Delete
    2. рд╡िрдЪाрд░ों рдХे рд▓िрдП рдзрди्рдпрд╡ाрдж рд╕рд░ рдЬी,
      рдирдпे рдЖрдпाрдо, рдирд╡ीрди рд╕ंрдХрд▓्рдк рд╕े рдХाрд░्рдпों рдоें рдкрд░िрдкूрд░्рдгрддा рд▓ा рд╕рдХрддे рд╣ै।

      Delete

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।