Showing posts with label рдорд╣ेрд╢ рдЯेрд▓рд░. Show all posts
Showing posts with label рдорд╣ेрд╢ рдЯेрд▓рд░. Show all posts

рд╕рд░्рд╡ाрдЧीрдг рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХी рднूрдоिрдХा

рдорд╣ेрд╢ рдЯेрд▓рд░
рд╕ंрд╡िрджा рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдирд╕ीрд░ाрдмाрдж (рдЕрдЬрдоेрд░) 
рдИрдоेрд▓: maheshtailor58@gmail.com
рдЪрд▓рднाрд╖: +91 876 438 2148


рдорд╣ेрд╢ рдЯेрд▓рд░
рд╢ोрдз рд╕ाрд░ांрд╢ - 
           рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рд╕े рдЕрдк्рд░ाрдк्рдд рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा, рдк्рд░ाрдк्рдд рдХो рд╕ंрд╡рд░्рдж्рдзिрдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрд╕े рдЬीрд╡рдиोрдкрдпोрдЧी рдмрдиाрдиे рдХा рдоूрд▓рдоंрдд्рд░ рд╣ी рдмाрд▓рдХों рдХो рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдоुрдЦ्рдпрдзाрд░ा рдоें рд▓ा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдордЧрд░ рдпрд╣ рднी рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै рдХि рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдзैрд░्рдп рдХी рдХрд╕ौрдЯी рдкрд░ рдЦрд░ा рдЙрддрд░ें рдУрд░ рд▓рдЧाрддाрд░ рдк्рд░рдпрдд्рдирд╢ीрд▓ рд░рд╣े। рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ी рдПрдХ рд╕рдордп рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиे рдХे рджौрд░ाрди рдЕрд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдкрд░िрдгाрдо рдирдЬрд░ рдЖрдПंрдЧे।


рдмीрдЬ рд╢рдм्рдж –  
NEP 2020 (NEW EDUCATION POLICY 2020), NIPUN (National Initiative for Proficiency in Reading with Understanding and Numeracy) FLN (Foundational Literacy and Numeracy)          

            
       рдХिрд╕ी рднी рдХाрд░्рдп рдоे рд╕рдлрд▓рддा рдЕрд░्рдЬिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ी рди рдХिрд╕ी рдиीрддि рдХा рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдиीрддि рдХो рд╡िрднिрди्рди рдЪрд░рдгों рдоे рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рдоें рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиा рдЕрдд्рдпंрдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдХी  рдиीрддिрдпाँ рд╡िрдЧрдд рдиीрддिрдпों рдХी рдХрдоिрдпों рдХो рднी рдкूрд░्рдг рдХрд░рддी рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рднी рдРрд╕ा рд╣ी рдк्рд░рддिрдмिंрдм рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддी рд╣ै। NEP – 2020 рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд╕рд░्рд╡ांрдЧीрдг рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдпोрдЧрджाрди рджे рд░рд╣ी рд╣ै рдЗрд╕े рд╣рдо рдиिрдо्рди рдмिंрджुрдУं рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕рдордЭ рд╕рдХрддे рд╣ै। рдпрдеा - 


1 рдмौрдж्рдзिрдХ рд╡िрдХाрд╕ –  
         рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 2020 рдкूрд░्рд╡ рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХी рдмрдЬाрдП рдЕрдд्рдпंрдд рд╡्рдпाрдкрдХ, рд▓рдЪीрд▓ी рдФрд░ рд╕ंрдХрд▓्рдкрдмрдж्рдз рд╣ै। рд╕ंрдкूрд░्рдг рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ рдХाрд▓рдХ्рд░рдо рдХो рдЪाрд░ рднाрдЧों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдХिрдпा рд╣ै। 3 рд╕े 6 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु рдХे рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдП рдЖँрдЧрдирд╡ाреЬी/ рдмाрд▓рд╡ाрдЯिрдХा / рдк्рд░ीрд╕्рдХूрд▓ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдоुрдл्рдд, рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдФрд░ рдЧुрдгрд╡рдд्рддाрдкूрд░्рдг рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рдХрд░рд╡ाрдиा рд░рд╣ा рд╣ै। рд╡рд╣ीं 6 рд╡рд░्рд╖ рд╕े 8 рд╡рд░्рд╖ рддрдХ рдХे рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рдХрдХ्рд╖ा-1 рдФрд░ 2 рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХी рдЬाрдПрдЧी।

рд╕ौрдЬрди्рдп: рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 2020, рдкेрдЬ рд╕ंрдЦ्рдпा 8
рдлाрдЙंрдбेрд╢рдирд▓ рд╕्рддрд░ – (рдЖंрдЧрдирд╡ाреЬी/ рдкूрд░्рд╡ – рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп/ рдмाрд▓рд╡ाрдЯिрдХा) рд╡ рдХрдХ्рд╖ा 1 рдФрд░ 2 рдХे рд▓िрдП, рдЖрдпु 3 рд╕े 8 рддрдХ рдХे рд▓िрдП।
рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╕्рддрд░ – рдХрдХ्рд╖ा 3 рд╕े 5, рдЖрдпु рд╡рд░्рдЧ 8 рд╕े 11 рддрдХ
рдордз्рдп рд╕्рддрд░ – рдХрдХ्рд╖ा 6 рд╕े 8 рддрдХ, рдЖрдпु рд╡рд░्рдЧ 11 рд╕े 14 рддрдХ
рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╕्рддрд░ – рдХрдХ्рд╖ा 9 рд╕े 12 рддрдХ, рдЖрдпु рд╡рд░्рдЧ 14 рд╕े 18 рддрдХ рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдХॉрд▓ेрдЬ / рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै।


2. рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╡िрдХाрд╕ – 

          рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рдмрд╣ुрд╕्рддрд░ीрдп рдЦेрд▓ рдФрд░ рдЧрддिрд╡िрдзि рдЖрдзाрд░िрдд рдмрдиाрдиे рдХो рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा рджी рдЬाрдПрдЧी। рдЬिрд╕рдХा рд╕ुрдЪाрд░ू рд░ूрдк рд╕े рдХ्рд░िрдпाрди्рд╡рдпрди рдХिрдпा рднी рдЬाрдиे рд▓рдЧा рд╣ै। NEP рдоें рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рдмाрд▓्рдпाрд╡рд╕्рдеा рдХे рдмाрд░े рдоें рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि “рдИрд╕ीрд╕ीрдИ  рдХा  рд╕рдордЧ्рд░  рдЙрдж्рджेрд╢्рдп  рдмрдЪ्рдЪों  рдХा рд╢ाрд░ीрд░िрдХ – рднौрддिрдХ рд╡िрдХाрд╕, рд╕ंрдЬ्рдЮाрдиाрдд्рдордХ рд╡िрдХाрд╕, рд╕рдоाрдЬ-рд╕ंрд╡ेрдЧाрдд्рдордХ-рдиैрддिрдХ рд╡िрдХाрд╕,  рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡िрдХाрд╕, рд╕ंрд╡ाрдж рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рднाрд╖ा, рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рдФрд░ рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рдЬ्рдЮाрди рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдЕрдзिрдХрддрдо рдкрд░िрдгाрдоों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा  рд╣ै।“2 рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें FLN (Foundational Literacy and Numeracy) рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдЬो рдХी NEP рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╣ै। рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╡рд░्рд╖ 2025 рддрдХ рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рдХрдХ्рд╖ा-3 рддрдХ рдХे рд╕рднी рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдоें рдмुрдиिрдпाрджी рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рдФрд░ рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЗрд╕ рдоिрд╢рди рдХे рдХ्рд░िрдпाрди्рд╡рдпрди рдХी рдпोрдЬрдиा рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।

      рджैрдиिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рдЧुрдгрд╡рдд्рддाрдкूрд░्рдг рдХौрд╢рд▓ों рдХी рдмреЭोрдд्рддрд░ी рдХे рд▓िрдП рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╡िрднिрди्рди рдЙрджाрд╣рд░рдгों рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдХे рдкреЭाрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै।

рдПрдирдИрдкी-2020 рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा ‘рдмुрдиिрдпाрджी рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рдФрд░ рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рдЬ्рдЮाрди рдкрд░ рдПрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоिрд╢рди’ (National Mission on Foundational Literacy and Numeracy) рд╡िрдХाрд╕ рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।

3 рднाрд╖िрдХ рд╡िрдХाрд╕ – 
      NEP рдоें рдмрд╣ुрднाрд╖ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рд╡ рднрд╡िрд╖्рдп рдЙрди्рдоुрдЦ, рд▓рдЪीрд▓ी рднाрд╖ाрдИ рдиीрддि рдХो рд▓ाрдЧू рдХी рд╣ै। NEP рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ै рдХि “рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХीрдХрд░рдг рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕рднी рдпुрд╡ा рднाрд░рддीрдпों рдХो рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдХी рднाрд╖ाрдУं рдХे рд╡िрд╢ाрд▓ рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдз рднрдг्рдбाрд░ рдФрд░ рдЗрдирдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЦреЫाрдиे рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬाрдЧрд░ूрдХ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।“3 

 

 рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдоें ‘рдд्рд░िрднाрд╖ा рд╕ूрдд्рд░’ рдХो рдЕрдкрдиाрдпा рд╣ै। рдЬिрд╕рдоें рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ा рдХा рднी рдорд╣рдд्рд╡ рдмрдиा рд░рд╣ेрдЧा рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рднी рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрдЧा। рдЬрдм рддрдХ рдмрдЪ्рдЪें рдЕрдкрдиी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ा рд╕े рдЬुреЬा рдирд╣ीं рд░рд╣рддा рддрдм рддрдХ рдЙрд╕рдХी рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рднाрд╡ाрдд्рдордХ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдирд╣ीं рд╣ोрддी рдЕрддः рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें ‘рднाрд╖ा рд╕ंрдЧрдо’ рдХे рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдЖрдпोрдЬिрдд рд╣ो рд░рд╣े рд╣ै। рдПрдХ рднाрд░рдд рд╢्рд░ेрд╖्рда рднाрд░рдд рдоिрд╢рди рдХे рддрд╣рдд рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдк्рд░ोрдЬेрдХ्рдЯ рдЪрд▓ाрдпे рдЬा рд░рд╣े рд╣ै। ‘рдХрд▓ा рдПрдХीрдХृрдд рдк्рд░ोрдЬेрдХ्рдЯ’ рднी рдЙрд╕ी рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдЕрдкрдиी рдХрд▓ा рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЕрди्рдп рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рдХрд▓ा рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рднी рд╕рдордЭ рд╕рдХे। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрд╡िрдзрддा рдкूрд░्рдг рдоाрд╣ौрд▓ рд╕े рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдЕрди्рдп рднाрд╖ाрдУं, рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рдк्рд░рддि рд░ुрдЪि рд╡ рд▓рдЧाрд╡ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдЧा

4. рдиैрддिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХा рд╡िрдХाрд╕ – 
        рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдоें рдиिрд╣िрдд рдЕрдз्рдпाрдпों рд╕े рдПрдХ рдУрд░ рдЬрд╣ाँ рдХोрд░्рд╕ рдкूрд░ा рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡рд╣ी рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕्рддрд░ рд╡िрднिрди्рди рдЬрдпрди्рддिрдпों, рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдмрдЪ्рдЪों рдоें рдиैрддिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХा рд╡िрдХाрд╕ рднी рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡े рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ों рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡, рдХृрддिрдд्рд╡ рдФрд░ рдЬीрд╡рди рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рдХो рдЬाрди рдкाрддे рд╣ै। рдУрд░ рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХो рдЕрдзिрдХ рдЦुрд╢рд╣ाрд▓, рд╕рдо्рдкрди्рди рдмрдиाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ै।

“рдХोрдИ рдЪрд▓рддा рдкрджрдЪिрд╣्рди рдХोрдИ рдкрджрдЪिрд╣्рди рдмрдиाрддा рд╣ै।
рд╣ै рд╡рд╣ीं рд╕ूрд░рдоा рдЗрд╕ рдЬрдЧ рдоें рдкूрдЬा рдЬाрддा рд╣ै।”4

5. рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╡िрдХाрд╕ -
“рдмрд╣ा рджो рдЬ्рдЮाрди рдХी рдЧंрдЧा рджिрд▓ों рдоें рдк्рд░ेрдо рдХा рд╕ाрдЧрд░
рд╣рдоें рдЖрдкрд╕ рдоें рдоिрд▓ рдЬुрд▓рдХрд░ рдк्рд░рднु рд░рд╣рдиा рд╕ीрдЦा рджेрдиा
рд╣рдоाрд░ा рдХрд░्рдо рд╣ो рд╕ेрд╡ा, рд╣рдоाрд░ा рдзрд░्рдо рд╣ो рд╕ेрд╡ा
рджрдпा рдХрд░ рджाрди рд╡िрдж्рдпा рдХा рд╣рдоें рдкрд░рдоाрдд्рдоा рджेрдиा”5

  рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рд╡िрд╡िрдз рдк्рд░ाрд░्рдердиाрдУं рд╕े рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХी рджैрдиिрдХ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдХा рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдХि рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдоें рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рдоें рднी рд╕ीрдЦрддे рд╣ै рд╡рд╣ीं рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬो рдХि рдПрдХ рдкंрде рдХा рди рд╣ोрдХрд░ рдоाрдирд╡ीрдпрддा рдХे рдзрд░्рдоों, рдоूрд▓्рдпों рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। CCA рдХрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рджौрд░ाрди рднी рдмрдЪ्рдЪों рдХो рд╡िрднिрди्рди рдХрд▓ाрдУं, рдХौрд╢рд▓ों рдХा рд╕рд╣ी рджिрд╢ा рдоें рд╡िрдХाрд╕ рд╣ेрддु рдЙрдЪिрдд рдоाрд╣ौрд▓ рдоिрд▓рддा рд╣ै।

6. рдПрдХрддा рд╡ рд╕рдж्рднाрд╡ рдХा рд╡िрдХाрд╕ –
“рд╕ंрд╕ाрд░ рдХी рд╕рдорд░рд╕्рдерд▓ी рдкрд░ рдзीрд░рддा рдзाрд░рдг рдХрд░ो
рдЪрд▓рддे рд╣ुрдП рдиिрдЬ рдЗрд╖्рдЯ рдкрде рд╕ंрдХрдЯों рд╕े рддुрдо рди рдбрд░ो।“6


рдмрдЪ्рдЪों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा рдХी рднाрд╡рдиा рдХो рдмрд▓рд╡рддी рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдХрдм/ рдмुрд▓рдмुрд▓, рд╕्рдХाрдЙрдЯ/ рдЧाрдЗрдб, рд░ोрд╡рд░्рд╕/ рд░ेंрдЬрд░्рд╕ рдХे рджрд▓ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдмрдЪ्рдЪों рдоें рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди, рдПрдХрддा рд╡ рд╕рдж्рднाрд╡ рдХे рд╕ाрде рджिрдП рдЧрдП рдЯाрд╕्рдХ рдХो рдкूрд░्рдг рдХрд░рдиे рд╡ рдоाрддृрднूрдоि рдХे рдк्рд░рддि рдХрд░्рддрд╡्рдпрдиिрд╖्рдаा, рд╡рдлाрджाрд░ी рдХा рднाрд╡ рдЬाрдЧृрдд рд╣ोрддा рд╣ै।

    рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рдоें рдЕрдкрдиा рд╢्рд░ेрд╖्рдарддрдо рдк्рд░рджрд░्рд╢рди, рд╕ाрд╣рд╕िрдХ рдХाрд░्рдпों рдоें рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯрддा рд╡ рдЕрдж्рднुрдд рдЕрджрдо्рдп рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХो рдоाрдирдиीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдж्рд╡ाрд░ा рднी рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд░рд╣ा рд╣ै। 

7. рдмुрдиिрдпाрджी рдвाँрдЪे рдХा рд╡िрдХाрд╕ –
     рдХोрдИ рднी рдоंрдЬिрд▓/ рдЗрдоाрд░рдд рд╣ो рдпा рдлिрд░ рдХрд░्рдордкрде рдкрд░ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдпрджि рдЙрд╕рдХी рдиींрд╡ рдЕрдЪ्рдЫे рд╕े рд░рдЦी рдЧрдИ рд╣ो рддो рдЗрдоाрд░рдд рд╕्рд╡рддः рд╣ी рдордЬрдмूрдд рдмрди рдЬाрддी рд╣ै। рдХिрд╕ी рднी рджेрд╢ рдХी рд╕рдоृрдж्рдзि, рдЦुрд╢рд╣ाрд▓ी рдЙрд╕рдХे рдЙрд╕ рджेрд╢ рдХी рдпुрд╡ा рд╢рдХ्рддि рдХी рдХрд░्рдордарддा рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддी рд╣ै। рдЖрдЬ рдХे рдмрдЪ्рдЪे рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдХрд▓ рдХे рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рдиिрд░्рдоाрддा рд╣ोंрдЧे рдЕрддः рдпрд╣ рдЬрд░ूрд░ी рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рднी рдиींрд╡ рдордЬрдмूрдд рдХी рдЬाрдПँ।
 
рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг –  NEP 2020 рдоें рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХा рднी рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै। рдЙрд╕ рдЕрдиुрд░ूрдк рдСрдирд▓ाрдЗрди рдФрд░ рдСрдлрд▓ाрдЗрди рджोрдиों рдоाрдз्рдпрдоों рд╕े рд╢िрдХ्рд╖ा рджी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдмрди्рдзुрдУं рдХो рдПрдХ рдк्рд▓ेрдЯрдлाрд░्рдо рдоिрд▓ рдЬाрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рд╡े рдЕрдкрдиी рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╡िрдзिрдпों рдоें рдпрдеोрдЪिрдд рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХрд░ рджेрд╢рдХाрд▓ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдмрдЪ्рдЪों рдХो рд╢्рд░ेрд╖्рда рдиाрдЧрд░िрдХ рдмрдиा рд╕рдХे। 

рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рд╕े рдЕрдк्рд░ाрдк्рдд рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा, рдк्рд░ाрдк्рдд рдХो рд╕ंрд╡рд░्рдзिрдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрд╕े рдЬीрд╡рдиोрдкрдпोрдЧी рдмрдиाрдиे рдХे рдоूрд▓ рдоंрдд्рд░ рд╕े рдкिрдЫреЬे рдмाрд▓рдХों рдХो рднी рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдоुрдЦ्рдпрдзाрд░ा рдоें рд▓ाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдордЧрд░ рдпрд╣ рднी рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै рдХि рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдзैрд░्рдп рдХी рдХрд╕ौрдЯी рдкрд░ рдЦрд░ा рдЙрддрд░ें рдУрд░ рд▓рдЧाрддाрд░ рдк्рд░рдпрдд्рдирд╢ीрд▓ рд░рд╣े। рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ी рдПрдХ рд╕рдордп рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиे рдХे рджौрд░ाрди рдЕрд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдкрд░िрдгाрдо рдирдЬрд░ рдЖрддे рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рдЪाрд╣ рд╣ै рд╡рд╣ाँ рд░рд╣ा рд╣ै। рдХрд░्рдорд╢ीрд▓ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрд╕ंрднрд╡ рдХो рд╕ंрднрд╡ рдоें рддрдм्рджीрд▓ рдХрд░ рджेрддा рд╣ै। рдЕрдз्рдпाрдкрди рдХौрд╢рд▓ рд╡ рдЕрднिрдк्рд░ेрд░рдгा рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╡िрдз рд╕ंрд╕ाрдзрди рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рджिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоे ‘рдиिрд╖्рдаा’ рд╡ рджीрдХ्рд╖ा рдПрдк्рдк рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। 

   рдк्рд░ाрдЪाрд░्рдп рд╡ рдоुрдЦ्рдпाрдз्рдпाрдкрдХ рдорд╣ोрджрдпों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрднिрднाрд╡рдХ рдоीрдЯिंрдЧ рдФрд░ рд╕्рдЯॉрдл рдоीрдЯिंрдЧ рд╣рд░ рдоाрд╣ рдЖрдпोрдЬिрдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдмрдЪ्рдЪों рд╡ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХी рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рд╡िрднिрди्рди рдпोрдЬрдиाрдУं рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рд╡ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рднाрд╡ी рдпोрдЬрдиाрдУं, рдПрдХ्рд╢рди рд░िрд╕рд░्рдЪ рдкрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЪрд░्рдЪाрдПँ рдХी рдЬाрддी рд╣ै।
рд╕рдо्рд░рдЧрддः рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि NEP рднрд╡िрд╖्рдпрди्рдоुрдЦ рдиीрддिрдпों рдХा рдб्рд░ाрдл्рдЯ рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рдУрд░ рдЧौрд░рд╡рд╢ाрд▓ी рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХा рднी рд╣्рд░ाрд╕ рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рдФрд░ рддрдХрдиीрдХी рдпुрдЧ рдоे рднी рдкीрдЫे рдирд╣ीं рд░рд╣рддा। рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рд▓िрдП рд╕ुрдпोрдЧ्рдп рдиाрдЧрд░िрдХ рдХे рдЧрдарди рдоें рднूрдоिрдХा рдиिрднा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЬिрд╕рдХे рдЧрд░्рдн рдоें рд╡рд╕ुрджेрд╡ рдХुрдЯुंрдмрдХрдо рдХा рд╕ंрджेрд╢ рднी рдиिрд╣िрдд рд╣ै। рдмुрдиिрдпाрджी рдвाँрдЪे рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рднी рдЕрддिрдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрд╖рдп рд╣ैं।

рд╕ंрджрд░्рдн рдЧ्рд░рди्рде рд╕ूрдЪी – 
1. рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп, рдЪिрдд्рд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि, рдкेрдЬ рд╕ंрдЦ्рдпा 8
2. рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि,  рдкेрдЬ рд╕ंрдЦ्рдпा 9
3. рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि,  рдкेрдЬ рд╕ंрдЦ्рдпा 21
4. рд░ाрдордзाрд░ी рд╕िंрд╣ рджिрдирдХрд░ https://www.hindisoch.com/kamyabi-ka-raaz/


рдЬंрдн рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдоूрд▓्рдпों рдХी рдЦोрдЬ

рдорд╣ेрд╢ рдЯेрд▓рд░
рд╕ंрд╡िрджा рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдирд╕ीрд░ाрдмाрдж (рдЕрдЬрдоेрд░) 
рдИрдоेрд▓: maheshtailor58@gmail.com
рдЪрд▓рднाрд╖: +91 876 438 2148


"рдоैं рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рдордиुрд╖्рдп рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рджेрдЦрдиे рдХा рдкрдХ्рд╖рдкाрддी рд╣ूँ। рдЬो рд╡ाрдЧ्рдЬाрд▓ рдордиुрд╖्рдп рдХो рджुрд░्рдЧрддि, рд╣ीрдирддा рдФрд░ рдк्рд░рдоुрдЦाрдкेрдХ्рд╖िрддा рд╕े рди рдмрдЪा рд╕рдХे, рдЬो рдЙрд╕рдХे рд╣ृрджрдп рдХो рдкрд░рджुःрдЦрдХाрддрд░ рдФрд░ рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рди рдмрдиा рд╕рдХे, рдЙрд╕े рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХрд╣рдиे рдоें рдоुрдЭे рд╕ंрдХोрдЪ рд╣ोрддा рд╣ै।"1
 рдЖрдЪाрд░्рдп рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рдордиुрд╖्рдп рдХे рдмीрдЪ рдХे рдЕрди्рддрд░्рд╕рдо्рдмрди्рдзों рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдХोрдЯि рдоें рдЬाрдо्рднोрдЬी рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рднी рдЖрддा рд╣ै। рд╡рд╣ рдордиुрд╖्рдп рдХे рдХिрд╕ी рдПрдХ рдкрдХ्рд╖ рдХी рдирд╣ीं рд╡рд░рди् рд╡िрд╡िрдз рдкрдХ्рд╖ों рдХे рдорд╣рдд्рд╡ рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╣рдоें рдЬीрдиा рд╕िрдЦाрддा рд╣ै। рдЬीрд╡рди рдХे рдЕрдиेрдХों рдЖрдпाрдоों рд╕े рдоिрд▓ाрдк рдХрд░ाрддा рд╣ै।

 рдоूрд▓्рдп рд╣рдоें рдХ्рдпा рдХрд░ें рд╡ рдХ्рдпा рди рдХрд░ें рдХा рдмोрдз рдХрд░рд╡ाрддे рд╣ै рдЬो рдХि рд╣рдоाрд░े рджैрдиिрдХ рдЬीрд╡рди рдХे рд▓िрдП рдЕрддिрдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдХिрд╕ी рднी рджेрд╢ рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рджेрдЦрдиे рд╡ рдкреЭрдиे рд╕े рдЙрд╕рдХे рдЧौрд░рд╡рд╢ाрд▓ी рднूрдд рдХा рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै। рднрд╡िрд╖्рдп рдХो рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕े рдЕрдзिрдХ рд╕рдоृрдж्рдзрд╢ाрд▓ी рд╡ рдорд╣ाрди рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рд╕рд╣ी рд░ाрд╣ рдкрд░ рдЪрд▓рдиा рд╣ोрдЧा। рдоूрд▓्рдп рдордиुрд╖्рдп рдХे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХो рдкрд░िрд╖्рдХृрдд рд╡ рд╕ुрд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХрд░рддे рд╣ै। рдордиुрд╖्рдп рдХो рд╡िрдХाрд╕ोрди्рдоुрдЦ рд░ाрд╕्рддे рдкрд░ рдЖрдЧे рдмреЭाрддे рд╣ै। рдЗंрд╕ाрдиिрдпрдд рдХा рдкाрда рдкреЭाрддे рд╣ै। рдХिрд╕ी рднी рдХाрд░्рдп рдХा рдФрдЪिрдд्рдп рдмोрдз рд╡ рд╡िрд╡ेрдХ рдХा рд╕ंрддुрд▓рди рд░рдЦ рдкाрддे рд╣ै। рдоूрд▓्рдпों рд╡ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдШрдиिрд╖्рдЯ рд╕ंрдмंрдз рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рд╕े рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоूрд▓्рдпрд╡ाрди рд╣ोрддा рд╣ै рд╡ рдпुрдЧों рдпुрдЧांрддрд░ рддрдХ рдХाрд▓рдЬрдпी рд░ूрдк рдоें рд╡िрдЦ्рдпाрдд рд░рд╣рддा рд╣ै।

 рддрдк, рдд्рдпाрдЧ, рд╢ीрд▓ рд╢्рд░рдж्рдзा, рд╕рдорддा рд╡ рдордорддा рдЖрджि рдРрд╕े рдоूрд▓्рдп рд╣ी рдЬрдо्рдн рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдиिрд╣िрдд рд╣ै рдЬिрди्рд╣ें рдЖрдЬ рднी рд╡ैрд╕े рд╣ी рдЕрдкрдиाрддे рд╣ै рдЬैрд╕े рдЕрдиाрджि рдХाрд▓ рдоे рдЕрдкрдиाрддे рдеे। рдпे рдкрд░рдо्рдкрд░ा рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рдоूрд▓्рдп рд╣рдоाрд░े рдЬीрд╡рди рдХी рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों рдХो рджूрд░ рдХрд░рдХे рдкрд░рд╕्рдкрд░ рдк्рд░ेрдо рд╡ рд╢्рд░рдж्рдзा рдХे рднाрд╡ рдХो рдЬрди्рдо рджेрдиे рдоें рд╕рдлрд▓ рд╣ुрдП рд╣ै। рдЖрдЬ рд╕ंрд╕ाрд░ рдоे рддрдХрдиीрдХी рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдиाрдиा рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдЕрд╡िрд╖्рдХाрд░ рдХिрдП рдЬा рд░рд╣े рд╣ै рдЬिрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдЕрд╕ीрдоिрдд рд╣ै। рддрдХрдиीрдХी рдХी рд╣ी рдЪрдХाрдЪौंрдз рдоें рдордиुрд╖्рдп рдХाрд▓рдЬрдпी рд╡ैрдпрдХ्рддिрдХ рдоूрд▓्рдп, рдиैрддिрдХ рдоूрд▓्рдп, рдзाрд░्рдоिрдХ рдоूрд▓्рдп рд╡ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдоूрд▓्рдп рдкрд░ рдХाрд▓िрдоा рд╕ी рдЫा рдЧрдИ рд╣ै। рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рд╕рдоाрдЪाрд░ рдкрдд्рд░ों рдХे рдк्рд░рдердо рд╕े рдЕंрддिрдо рдкृрд╖्рдаों рддрдХ рдЕрдоाрдирд╡ीрдп рдХाрд░्рдп рдХा рдм्рдпौрд░ा рд╣рд░ рд░ोрдЬ рдкреЭрдиे рдХो рдоिрд▓рддा рд╣ै। рд╕рдордп рд░рд╣рддे рдЧौрд░рд╡рд╢ाрд▓ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдоूрд▓्рдпों, рдЖрджрд░्рд╢ों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рд▓ुрдк्рддрдк्рд░ाрдп: рдЧ्рд░рди्рдеों, рдкोрдеिрдпों рдХे рдЬ्рдЮाрди рдХा рд╢ोрдзрди рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा। рдУрд░ рдЙрди рдЕрдоूрд▓्рдп рд╡िрдЪाрд░ों рдХो рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рдкुрдиः рдзрд░ाрддрд▓ рдкрд░ рдЕрдкрдиाрдиा рд╣ोрдЧा।

 рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ी рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рдХ्рд░ांрддि рдХा рдЬрди्рдо рд╣ोрддा рд╣ै рд╡ рд╕рдоाрдЬ рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рдЪрд╣ुँрдоुрдЦी рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕ंрдд, рдорд╣ाрдд्рдоा, рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдХे рдХрд░्рдо рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рд╣ी рд╕рдоाрдЬ рдоें рдирд╡ीрди рдЪेрддрдиा рдХी рдЬ्рдпोрддि рдк्рд░рдЬ्рдЬ्рд╡рд▓िрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЬाрдо्рднोрдЬी рднी рд╕ंрдд рдХрдмीрд░рджाрд╕ рдХी рднाँрддि рдПрдХ рд╕рдоाрдЬ рд╕ुрдзाрд░рдХ рд╣ी рдеे। рд╕рдоाрдЬ рдоे рдлैрд▓ी рдХ्рд░ूрд░ рд╢рдХ्рддिрдпों рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рддे рдХрд░рддे рд╕рдд्рдп рдХे рдЗрд╕ рдЕрдирди्рдп рдЙрдкाрд╕рдХ рдоें рд╢्рд░ेрд╖्рда рдмौрдж्рдзिрдХрддा, рдЪिंрддрди, рднрдХ्рддि, рд╡िрдирдо्рд░рддा рдЬैрд╕े рд╢्рд░ेрд╖्рда рдЧुрдгों рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ। рдЬो рдЖрдЬ рднी рд╕्рдкрд╖्рдЯрддः рдЙрдирдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп, рдкंрде рдХे рдиिрдпрдоों рд╡ рдЙрдирдХे рдЕрдиुрдпाрдпी рдХे рдХाрд░्рдпрдХрд▓ाрдкों рдоें рдоुрдЦрд░िрдд рд╣ोрддे рд╣ै। рд╕ंрдд рдХрдмीрд░рджाрд╕ рдХे рд╕рдоाрди рдЗрди्рд╣ोंрдиे рд▓ोрдХ рдЬीрд╡рди рдХे рдЕрдиुрднрд╡ों рдХो рдЪिंрддрди рдХा рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдпा। рдЪिंрддрди рдкрдХ्рд╖ рдХे рдоंрдерди рд╕े рдЬो рдЕрдоृрдд рдиिрдХрд▓ा рд╣ै рд╡рд╣ рдЖрдЬ рдЙрдирдХी рд╢िрдХ्рд╖ा, рд╡ैрдЪाрд░िрдХрддा рдоें рджृрд╖्рдЯिрдЧोрдЪрд░ рд╣ोрддा рд╣ै।

 рдЬाрдо्рднोрдЬी рдиे рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХाрд▓ рдоे рдЕрдиेрдХ рдЙрдкрджेрд╢ рджिрдП рд╣ै рдЬिрди्рд╣ें рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें 'рд╕рдмрджрд╡ाрдгी' рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдоुрдЦ्рдпрддः рдЗрдирдХी рд╕ंрдЦ्рдпा 120 рдмрддाрдИ рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрди्рд╣ें 'рдЬрдордирд╡ाрдгी' рдХे рдиाрдо рд╕े рднी рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрдирдХी рд╕рдмрджрд╡ाрдгी рдоें рдХрдмीрд░ рдХी рд╕ाрдЦी рдХी рднाँрддि рдЖрдд्рдо рдЬ्рдЮाрди рд╡ рд▓ोрдХोрдкрджेрд╢ рдиिрд╣िрдд рд╣ै। рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े 'рд╡ीрд▓्рд╣ोрдЬी' рдиे 'рд╕рдмрджрд╡ाрдгी' рдХो рд▓िрдкिрдмрдж्рдз рдХिрдпा рдеा। рд╡ीрд▓्рд╣ोрдЬी рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдиाрдо 'рд╡िрдЯ्рдЯрд▓рджाрд╕' рдмрддाрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

 рд╕ंрдд рдЬाрдо्рднोрдЬी рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдоूрд▓्рдпों рдХे рд╡िрднिрди्рди рд░ूрдкों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдпрдеा - 
(рдЕ) рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдоूрд▓्рдп:- рдпे рдРрд╕ी рдзाрд░рдгाрдПँ рд╣ोрддी рд╣ै рдЬिрдирдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╕рдоाрдЬ рдоे рдХिрдП рдЧрдП рдХाрд░्рдпों рдХा рдЕрдЪ्рдЫा рд╡ рдмुрд░ा рд╣ोрдиा рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпे рдРрд╕ी рдоाрди्рдпрддाрдПँ рдПрд╡ं рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╣ोрддे рд╣ै рдЬिрдирдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╣ेрддु рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╡िрднिрди्рди рд╕рджрд╕्рдп рдк्рд░рдпाрд╕рд░рдд рд░рд╣рддे рд╣ै। рдЗрдирдХे рд╣ोрдиे рд╕े рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕ुрджृреЭ рд╣ोрддी рд╣ै। рд╕рдж्рднाрд╡, рд╕рдорднाрд╡, рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि,рд╕рд╣рдпोрдЧ, рджाрди рд╡ рд╕ेрд╡ा рдЗрдд्рдпाрджि рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै।

1. рд╕рд╣рдпोрдЧ:-
"рдЙрдд्рддрдо рдХुрд▓ी рдХा рдЙрдд्рддрдо рди рд╣ोрдпрдмा।
рдХाрд░рдг рдХिрд░िрдпा рд╕ाрд░ूं।।"2

 рдЙрдд्рддрдо рдХुрд▓ рдоें рдЬрди्рдо рд▓ेрдиे рднрд░ рд╕े рдордиुрд╖्рдп рдЙрдд्рддрдо рдирд╣ीं рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрдд्рддрдо рддो рдордиुрд╖्рдп рдЕрдкрдиे рдХрд░्рдоों рдХे рдХाрд░рдг рд╕े рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬाрдо्рднोрдЬी рдиे рд╕рдмрджрд╡ाрдгी рдоें рдордиुрд╖्рдпों рдХो рдХрд░्рдорд░рдд рд░рд╣рдиे рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рджी рд╣ै। рдЧीрддा рдоें рднी 'рдиिрд╖्рдХाрдо рдХрд░्рдордпोрдЧ' рдХा рдк्рд░рддिрдкाрджрди рд╣ुрдЖ рдеा। рдпрд╣ी рдХрд░्рдордпोрдЧ рд▓рдЧाрддाрд░ рд╣ो рд░рд╣ी рд╡िрдлрд▓рддा рдоें рдПрдХ рд╕рдлрд▓рддा рдХी рд░ाрд╣ рджिрдЦाрддा рд╣ै। рд╡िрдлрд▓рддा рдХे рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдпрджि рдордиुрд╖्рдп рдЕрдкрдиे рдХрд░्рдоों рд╕े рдоुँрд╣ рдоोреЬ рд▓ेрдЧा рддो рдпрд╣ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ै рдХि рдЙрдирдХे рд▓िрдП рд╕рдлрд▓рддा рдХा рджрд░рд╡ाрдЬा рдмрди्рдж рд╣ो рдЬाрдПрдЧा। рдХिрди्рддु рд╡рд╣ рдХрд░्рдорд░рдд рд╣ै рддो рд╕рдлрд▓рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХी рдПрдХ рдЖрд╢ा рдЕрд╡рд╢्рдп рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ै। рдмाрд░рдо्рдмाрд░ рдХिрдпे рдЧрдП рдк्рд░рдпाрд╕ों рд╕े рдоाрдирд╕िрдХ рднाрд╡ों рдХा рдкрд░िрд╖्рдХाрд░ рд╣ोрдЧा рд╡ рд╕рдлрд▓рддा рдХा рдЕрдиुрдЧрдорди рдХрд░ेрдЧा рдЬिрд╕рдХी рдлрд▓ीрднूрддी рдЙрдд्рддрдо рдХुрд▓ рдХा рдкрд░िрдЪाрдпрдХ рд╣ोрдЧी।

2. рд╕рдж्рднाрд╡:- 
"рдЬीрд╡ां рдКрдкрд░ि рдЬोрд░ рдХрд░ीрдЬै, рдЕंрдд рдХाрд│ рд╣ुрдпрд╕ी рднाрд░ी।"3
 ‎рдордиुрд╖्рдп рдЬीрд╡рди рдоे рдЖрдкрд╕ी рдк्рд░ेрдо рд╡ рд╕рдж्рднाрд╡ рд╣ोрдиा рдЕрддिрдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдЗрди्рд╣ी рднाрд╡ों, рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХे рдХाрд░рдг рдЕрдорди, рдЪैрди рдмрдиा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рд╢ांрддि рдмрдиी рд░рд╣рддी рд╣ै рд╡рд╣ाँ рд╕рднी рдХाрд░्рдп рднी рд╕рдлрд▓ рд╣ोрддे рд╣ै। рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рднी 'рдЬीрд╡ो рдУрд░ рдЬीрдиे рджो' рдХे рднाрд╡ рдХो рдмреЭाрд╡ा рджेрддा рд╣ै। рдк्рд░ाрдгी рдоाрдд्рд░ рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдж्рднाрд╡рдиा рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рд╕рдЪेрдд рднी рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдпрджि рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░ाрдгी рдоाрдд्рд░ рдХे рдк्рд░рддि рджрдпा рдХा рднाрд╡ рдирд╣ीं рд░рдЦा рддो рддुрдо्рд╣ाрд░ा рднी рдЕंрддрдХाрд▓ рднрдпाрд╡рд╣ рд░ूрдк рдоें рдЧुрдЬрд░ेрдЧा। рдЕрддः рдХिрд╕ी рдХो рдордирд╕ा, рд╡ाрдЪा рдФрд░ рдХрд░्рдордгा рд╕े рд╣ाрдиि рдирд╣ीं рдкрд╣ुँрдЪाрдиी рдЪाрд╣िрдП।
"рднрд▓िрдпो рд╣ोрдЗ рд╕ो рднрд▓ी рдмुрдз рдЖрд╡ै, рдмुрд░िрдпो рдмुрд░ी рдХрдоाрд╡ै।"4

рд╕рдмрджрд╡ाрдгी рдоें рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдоिрд▓рддा рд╣ै рдХि рдЬो рд╡्рдпрдХ्рддि рднрд▓ा рд╣ोрддा рд╣ै рдЙрд╕े рднрд▓े рд╡िрдЪाрд░ рдЖрддे рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдХрд░्рдо рднी рднрд▓ाрдИ рдХे рд▓िрдП рд╣ी рд╣ोрддे рд╣ै। рдУрд░ рдЬो рд╡्рдпрдХ्рддि рдмुрд░े рдХрд░्рдо рдХрд░рддा рд╣ै рд╡рд╣ рдЬीрд╡рдирднрд░ рдмुрд░ाрдИ рд╣ी рдХрдоाрддा। рдЙрд╕рдХी рд╕рдоाрдЬ рдоे рдиिंрджा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдорди рдХो рдкрд╡िрдд्рд░ рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП рддाрдХि рдХрд░्рдо рднी рдкрд╡िрдд्рд░ рд╣ो, рд╕рдоाрдЬ рдоे рд╕рдорд░рд╕рддा рдХा рднाрд╡ рдмрдиा рд░рд╣े। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд╕рдмрджрд╡ाрдгी рдоें рд╡िрднिрди्рди рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХो рд░ेрдЦांрдХिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।

(рдм) рд╡ैрдпрдХ्рддिрдХ рдоूрд▓्рдп:- рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕्рд╡рдпं рдХी рдЙрди्рдирддि рдПрд╡ं рд╡िрдХाрд╕ рд╣ेрддु рдЬिрди рдоूрд▓्рдпों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рддा рд╣ै рд╡े рд╡ैрдпрдХ्рддिрдХ рдоूрд▓्рдп рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ै। рдпे рдоूрд▓्рдп рд╡्рдпрдХ्рддि рд╡िрд╢ेрд╖ рдХी рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рд╡ рдЬीрд╡рди рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рдХा рдкрд░िрдгाрдо рд╣ोрддे рд╣ै рдЬो рд╕ीрдзे рд░ूрдк рдоें рд╕рдоाрдЬ рдкрд░ рдЕрди्рдпрдеा рд╡्рдпрдХ्рддि рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд░ рдЕрдкрдиा рдк्рд░рднाрд╡ рд╕ीрдоिрдд рд░рдЦрддा рд╣ै। рдЖрдд्рдордмрд▓,рд╕्рд╡ाрднिрдоाрди, рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा, рд╕ंрддोрд╖, рдзैрд░्рдп рд╡ рд╕рд╣ृрджрдпрддा рдЗрдд्рдпाрджि рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै।

1 рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा:- 
"рдиेрдкै рдХрдЫु рди рдХिрдпों, рдЖрдЗрдпा рдЙрдд्рддрдо рдЦेрддी।
рдХो рдХो рдЕрдоृрдд рд░ाрдпों, рдХो рдХो рджाрдЦ рджिрдЦाрдпों।
рдХो рдХो рдИрдЦ рдЙрдкाрдпों, рдХो рдХो рдиींрдм рдиिрдмोрд▓ीं।
.
.
рдХो рдХो рдХрдЫू рдХрдоाрдпों, рддाрдХो рдоूрд▓ू рдХुрдоूрд▓ू।
рдбाрд▓ рдХुрдбाрд▓ूं , рддाрдХा рдкाрдд рдХुрдкाрддूं।
рддाрдХा рдлрд▓ рдмिंрдЬ рдХुрдмिрдЬू , рддो рдиीрд░े рджोрд╖ рдХिрд╕рдпों।"5
рдордиुрд╖्рдп рдХो рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рдмрдирдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЬाрдо्рднोрдЬी рдХा рдордд рдеा рдХि рдоाрдирд╡ рд╢рд░ीрд░ рдоे рдЕрдиेрдХ рд░ोрдЧों рдХा рдЙрдкрдЪाрд░ рд╕рд╣рдЬ рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЬреЬी рдмूрдЯिрдпों рд╕े рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕ाрдоाрди्рдп рд░ोрдЧों рдХा рдЙрдкрдЪाрд░ рд╕ंрднрд╡ рд╣ै। рдЬреЬी рдмूрдЯिрдпाँ рдЕрдоृрдд рдХे рд╕рдоाрди рд╡ рдЬीрд╡рдирджाрдпрдиी рд╣ोрддी рд╣ै। рдордиुрд╖्рдп рдХा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдзрди рд╕्рд╡рдпं рдХा рд╢рд░ीрд░ рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рд╢рд░ीрд░ рд╕्рд╡рд╕्рде рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╡рд╣ рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдХाрд░्рдп рдХो рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдорд░्рде рд░рд╣рддा рд╣ै рдХिрди्рддु рдЕрд╕्рд╡рд╕्рде рд╣ोрдиे рдкрд░ рд╡рд╣ рдкрд░ाрдзीрди рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдЗрд╕ी рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рд╕рдмрджрд╡ाрдгी рдоें рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рд╡ рд╕ाрдорд░्рде्рдпрд╡ाрди рдмрдирдиे рдХी рдк्рд░ेрд░рдгा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдоिрд▓рддा рд╣ै।

(рд╕) рдиैрддिрдХ рдоूрд▓्рдп:- рдпे рдЖрди्рддрд░िрдХ рднाрд╡рдиाрдПँ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЕрдЪ्рдЫा-рдмुрд░ा, рд╕рд╣ी-рдЧрд▓рдд рдЗрдд्рдпाрджि рдоाрдирджंрдбों рдХा рд╕рдорд░्рдерди рд╡ рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХрд░рдиे рдХे рднाрд╡ рдХो рдЬाрдЧ्рд░рдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдХрд░्рддрд╡्рдп рдкाрд▓рди, рдИрдоाрдирджाрд░ी, рдиिрд╖्рдаा рд╡ рдкрд░ोрдкрдХाрд░ рдХी рднाрд╡рдиा рдЗрдд्рдпाрджि рдоें рдпे рдоूрд▓्рдп рд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ोрддे рд╣ै।

1. рдкрд░ोрдкрдХाрд░:- 
 "рдЬां рдЬां рджрдпा рди рдордпा, рддां рддा рд╡िрдХ्рд░рдо рдордпा"6
рдордиुрд╖्рдп рдХो рджрдпा, рдкрд░ोрдкрдХाрд░ рдХी рднाрд╡рдиा рд░рдЦрдиी рдЪाрд╣िрдП। рдордиुрд╖्рдп рдХा рджाрдпिрдд्рд╡ рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХा рднрд░рдг- рдкोрд╖рдг рдХрд░े। рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рдЙрд╕े рдЕрдкрдиे рдж्рд╡ाрд░ рдкрд░ рдЖрдпे рднूрдЦे рд░ाрд╣рдЧीрд░ рдХो рднी рднोрдЬрди рдХрд░ाрдПँ। рдЬрдм рдордиुрд╖्рдп рд╕्рд╡рдпं рдХे рд▓िрдП рд╣ी рдЬीрддा рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХी рдмुрдж्рдзि рдХा рдХोрдИ рдорд╣рдд्рд╡ рдирд╣ीं рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ै। рдЪिрд░ рдХाрд▓ рд╕े рд╣ी рдордиुрд╖्рдп рдк्рд░рдХृрддि рдкрд░ рдЖрд╢्рд░िрдд рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕рдорд╕्рдд рдордиुрд╖्рдпों рдХा рдиैрддिрдХ рджाрдпिрдд्рд╡ рдмрдирддा рд╣ै рдХि рдЬिрддрдиा рд╣рдо рдк्рд░рдХृрддि рдХा рджोрд╣рди рдХрд░рддे рд╣ै рддो рдЙрд╕рд╕े рдХрд╣ीं рдЕрдзिрдХ рдЙрд╕े рд╕ंрд░рдХ्рд╖िрдд рд╡ рд╕ंрд╡рд░्рдзिрдд рдХрд░рдиे рдкрд░ рднी рдз्рдпाрди рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП।

2. рдХрд░्рддрд╡्рдп рдкाрд▓рди:-
'рд╕िрд░ рд╕ांрдЯे рд░ूंрдЦ рд░рд╣े рддो рднी рд╕рд╕्рддा рдЬाрдг' 

 рдкृрде्рд╡ी рд╣ी рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдРрд╕ा рдЧ्рд░рд╣ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдЬीрд╡рди рд╕ंрднрд╡ рд╣ै। рдЬीрд╡рди рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрдг рд╡ाрдпु рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ोрддी рд╣ै рдЬो рдХि рд╡ृрдХ्рд╖ों рд╕े рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдмिрд╢्рдиोрдИ рдкंрде рдоें рд╣рд░े рд╡ृрдХ्рд╖ рдХो рдХाрдЯрдиा рд╡рд░्рдЬिрдд рд╣ै, рдпрджि рд╕рдордп рдЖрдиे рдкрд░ рдЗрд╕рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡рдпं рдХे рдк्рд░ाрдгों рдХी рдЖрд╣ुрддि рднी рджेрдиी рдкреЬे рддो рд╡рд╣ рднी рдХрдо рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп рдоें рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╕рдмрд╕े рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕рдорд╕्рдпा рд╣ै рдЗрд╕рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рдиा рдкрд░рдо् рдХрд░्рддрд╡्рдп рд╣ै। рдпрд╣ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╕рдорд╕्рдпा рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдиिрдЬाрдд рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рднी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХрдЯिрдмрдж्рдз рд╣ोрдХрд░ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡рд░्рд╖ рд╡िрднिрди्рди рд╕ंрдЧрдардиों рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдиेрдХ рдпोрдЬрдиाрдПं рдмрдиाрдИ рдЬाрддी рд░рд╣ी рдлिрд░ рднी рдпे рдЧрдо्рднीрд░ рд╕рдорд╕्рдпा рдпрдеाрд╡рдд рдмрдиी рд╣ुрдИ рд╣ै। рдкाрд░िрд╕्рдеिрддिрдХ рддंрдд्рд░ рдоें рдмрджрд▓ाрд╡, рдЕрдиिрдпрдоिрдд рд╡рд░्рд╖ा, рдУрдЬोрди рдкрд░рдд рдоें рдЫिрдж्рд░, рд╣िрдорд╕्рдЦрд▓рди рдмреЭрдиा, рдоौрд╕рдо рдоें рдЕрдиिрдпрдоिрдд рдмрджрд▓ाрд╡ рдЗрдд्рдпाрджि рдЗрд╕рдХे рд╣ी рдкрд░िрдгाрдо рд╣ै। UNO рднी рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдХрдЯिрдмрдж्рдз рд╣ै। рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рдХो рдХोрдИ рднी рдПрдХ рд╕ंрд╕्рдеा рдпा рдлिрд░ рдПрдХ рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕рд╣ी рд░ूрдк рдоें рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा, рдЗрд╕ рд╣ेрддु рд╕рднी рдХी рднाрдЧीрджाрд░ी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै।

(рдж) ‎рдзाрд░्рдоिрдХ рдоूрд▓्рдп:- рднрдХ्рддिрдХाрд▓ рдоें рд░ाрдо рдХाрд╡्рдпрдзाрд░ा рдХे рдоूрд░्рдзрди्рдп рдХрд╡ि рддुрд▓рд╕ीрджाрд╕ рдиे рднी рдЗрд╕ рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рд╣ै рдХि 'рдкрд░рд╣िрдд рд╕рд░िрд╕ рдзрд░्рдо рдирд╣ीं рднाрдИ' рдЕрд░्рдеाрдд् рджूрд╕рд░ा рдХा рд╣िрдд рдХрд░рдиा рд╣ी рд╕рдмрд╕े рдмреЬा рдзрд░्рдо рд╣ै। рдзाрд░्рдоिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рднрдХ्рддिрднाрд╡, рдиाрдорд╕्рдорд░рдг, рдХीрд░्рддрди рдЗрдд्рдпाрджि рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै। "рдмिрд╢्рдиोрдИ рдкंрде рдХे рдк्рд░рд╡рд░्рддрдХ рдЧुрд░ु рдЬाрдо्рднोрдЬी рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд् рд╡िрд╖्рдгु рдеे। рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рд╕ंрдХेрдд рдЬрдо्рднोрдЬी рдХे рдЕрд╡рддाрд░ рд╕े рдкूрд░्рд╡ рднрдЧрд╡ाрди рдиे рд▓ोрд╣рдЯрдЬी рдПрд╡ं рд╣ंрд╕ा рдХो рджे рджिрдпा рдеा, рдЬिрд╕рдХा рд╡рд░्рдгрди рдЬрдо्рдмाрдгी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЕрдиेрдХ рдХрд╡िрдпों рдиे рдХिрдпा рд╣ै।"7
 "рд╣ृрджрдп рдиाрдо рд╡िрд╖्рдгु рдХो рдЬंрдкो, рд╣ाрдеे рдХрд░ो рдЯрд╡ाрдИ।"8

рд╕рди्рддों рдиे рдХрд░्рдо рднाрд╡ рдХो рдЫोреЬрдХрд░ рд╡ैрд░ाрдЧ्рдп рднाрд╡ рдХो рдЕрдкрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрднी рднी рдк्рд░ेрд░िрдд рдирд╣ीं рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдШрд░ рдЧृрд╣рд╕्рдеी рдХो рд╕ुрдЦрдж, рдЦुрд╢рд╣ाрд▓ рд╡ рдорд░्рдпाрджिрдд рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рднрдХ्рддि рднाрд╡ рдХो рдЕрдкрдиाрдиे рдХो рдХрд╣ा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдЕрд╣рдо् рдХा рднाрд╡ рдирд╖्рдЯ рд╣ोрдХрд░ рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рдоूрд▓ рддрдд्рд╡ рдХा рднाрди рд╣ोрддा рд╣ै рдЙрд╕ी рдХे рдлрд▓ीрднूрдд рдордиुрд╖्рдп рдЕрдкрдиे рдХрд░्рдоों рдоें рд╕ुрдзाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै।

1. рдиाрдорд╕्рдорд░рдг:- рднрдХ्рддिрдХाрд▓ рдХे рдЬाрдо्рднोрдЬी рдХृрдд рд╕рдмрджрд╡ाрдгी рдоें рдиाрдорд╕्рдорд░рдг рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। 
 ‎"рдЬंрдкो рд╡िрд╕рди рди рджोрдп рджिрд▓ рдХрд░рдгी, рдЬंрдкो рд╡िрд╕рди рди рдиिंрдж्рдпा рди рдХрд░рдгी। 
 ‎рдоांрдбों рдХांрдз рд╡िрд╕рди рдХी рд╕рд░рдгी, рдЕрддрд░ा рдмोрд▓ рдХрд░ो рдЬे рд╕ाрдЪा 
 ‎рддो рдкрд░ाрдп рдЧिрд░ांрдп рдЧुрд░ु рдХी рд╡ाрдЪा।"9

рд╕рдмрджрд╡ाрдгी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдЬाрдо्рднोрдЬी рд╢्рд░ी рд╣рд░ि рд╡िрд╖्рдгु рдХे рдЕрд╡рддाрд░ рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡िрд╖्рдгु рднрдЧрд╡ाрди рдХे рдиाрдо рдХा рд╕्рдорд░рдг рдХрд░рдиे рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рд╣ै। рдордиुрд╖्рдп рдХो рдХिрд╕ी рдХी рднी рдиिंрджा рдирд╣ीं рдХрд░рдиी рдЪाрд╣िрдП। рдиिंрджा рдХрд░рдиे рд╕े рдХिрд╕ी рдХा рднी рднрд▓ा рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдиिंрджा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдЕрдкрдпрд╢ рд╡ рдЕрдкрдХीрд░्рддि рдХा рднाрдЧीрджाрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬीрд╡рди рд░ूрдкी рдоाрд░्рдЧ рдоें рд╕рд╣ी рдкрде рдкрд░ рдЪрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдЧुрд░ुрдУं рдиे рд╢्рд░ी рд╡िрд╖्рдгु рдХे рдиाрдо рдХा рд╕्рдорд░рдг рдХрд░рдиे рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рд╣ै। рдЬрдо्рднोрдЬी рдХे рдиिрдпрдо, рдЙрдкрджेрд╢ рдЖрдЬ рд╣ी рдирд╣ीं рдЕрдкिрддु рд╕рджिрдпों рддрдХ рддрд░्рдХрд╕ंрдЧрдд рд░рд╣ेрдЧें। рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рдХрд╕ौрдЯी рдкрд░ рдпрджि рдХрд╕ा рдЬाрдП рддो рд▓ेрд╢рдоाрдд्рд░ рднी рдЕрдиुрдкрдпोрдЧी рддрде्рдп рдирд╣ीं рдоिрд▓ेंрдЧे। рд╡िрд╢्рд╡ рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рд╕ंрдХрдЯ рд╕े рдЬूрдЭ рд░рд╣ा рд╣ै рдпे рд╣ी рдПрдХ рдоाрдд्рд░ рдРрд╕े рд╕ंрдд рд╣ुрдП рд╣ै рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиी рд╡ैрдЪाрд░िрдХрддा, рджрд░्рд╢рди рдХे рдХेंрдж्рд░ рдоें рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдХो рд░рдЦा рд╣ै। 

 рдЬрдм рднी рд╕ुрдХाрд░्рдп рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рддो рдк्рд░рдХृрддि рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд░ूрдк рд╕े рдкूрдЬा рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдмाрдзाрдПँ рддो рдЕрд╡рд╢्рдпрдо्рднाрд╡ी рд╣ै, рдкрдЧ рдкрдЧ рдкрд░ рд╕ीрдиा рддाрдиे рдЦреЬी рд░рд╣рддी рд╣ै рдХिंрддु рдЬिрдирдХा рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдЗрди рд╡िрд╖рдо рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рдЕрдбिрдЧ рд░рд╣рддा рд╣ै, рд╡िрдЪрд▓िрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा рд╡े рд╣ी рд▓рдХ्рд╖्рдп рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪ рдкाрддे рд╣ै। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рд╕рдд्рдпाрди्рд╡ेрд╖ी, рддрдд्рд╡ाрди्рд╡ेрд╖ी рдХी рднाँрддि рдХाрд░्рдп рдХिрдпा рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдк्рд░рдоाрдг рдЬрдирдоाрдирд╕ рдХी рдЪрд░्рдЪाрдУं рдФрд░ рд╕рдмрджрд╡ाрдгी рдоें рджृрд╖्рдЯिрдоाрди рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рд╕рдорд░рд╕рддा рдХा рдкाрда рджिрдпा рд╣ै।

 рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖рддः рдЬाрдо्рднोрдЬी рдХृрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा, рд╕рдоाрдЬ рдХा, рдЕрдкрдиी рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдЕрдкрдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╡ рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдоाрдирд╡ीрдп рдЬाрддि рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХा рдоाрд░्рдЧ рдк्рд░рд╢рд╕्рдд рдХрд░рддा рд╣ै। 

рд╕ंрджрд░्рдн рдЧ्рд░рди्рде рд╕ूрдЪी:-
1. рд╣рдЬाрд░ी рдк्рд░рд╕ाрдж рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдЧ्рд░ंрдеाрд╡рд▓ी рднाрдЧ- 10, рдордиुрд╖्рдп рд╣ी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╣ै, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा - 24 
2. рдХृрд╖्рдгाрдиंрдж рдЖрдЪाрд░्рдп (рдЯीрдХाрдХाрд░), рдЬрдо्рднрд╕ाрдЧрд░, рдЬрдо्рднाрдгी рд╢ोрдз рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдХाрджрдоी, рдмीрдХाрдиेрд░ рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2013, рд╢рдм्рджрд╡ाрдгी 26 
3. рдоाрд╣ेрд╢्рд╡рд░ी, рдбॉ. рд╣ीрд░ाрд▓ाрд▓: рд╢्рд░ी рдЬрдо्рднрд╡ाрдгी рдЯीрдХा, рдЕрдмрд╣ोрд░ (рдкंрдЬाрдм) рд╢्рд░ी рдЬрдо्рднेрд╢्рд╡рд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╢ोрдз рд╕рднा (рдкंрдЬीрдХृрдд): рдж्рд╡िрддीрдп рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдордИ, 2011, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा - 34
4. рдХृрд╖्рдгाрдиंрдж рдЖрдЪाрд░्рдп (рдЯीрдХाрдХाрд░), рдЬрдо्рднрд╕ाрдЧрд░, рдЬрдо्рднाрдгी рд╢ोрдз рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдХाрджрдоी, рдмीрдХाрдиेрд░ рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2013, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा 254 
5. рдХृрд╖्рдгाрдиंрдж рдЖрдЪाрд░्рдп (рдЯीрдХाрдХाрд░), рдЬрдо्рднрд╕ाрдЧрд░, рдЬрдо्рднाрдгी рд╢ोрдз рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдХाрджрдоी, рдмीрдХाрдиेрд░ рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2013, рд╕рдмрджрд╡ाрдгी 54
6. рдоाрд╣ेрд╢्рд╡рд░ी, рдбॉ. рд╣ीрд░ाрд▓ाрд▓: рд╢्рд░ी рдЬрдо्рднрд╡ाрдгी рдЯीрдХा, рдЕрдмрд╣ोрд░ (рдкंрдЬाрдм) рд╢्рд░ी рдЬрдо्рднेрд╢्рд╡рд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╢ोрдз рд╕рднा (рдкंрдЬीрдХृрдд): рдж्рд╡िрддीрдп рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг рдордИ, 2011, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा 61
7. рд╡ीрд▓्рд╣ोрдЬी рдХी рдХрдеा - рдФрддाрд░рдкाрдд рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा 25
8. рдХृрд╖्рдгाрдиंрдж рдЖрдЪाрд░्рдп (рдЯीрдХाрдХाрд░), рдЬрдо्рднрд╕ाрдЧрд░, рдЬрдо्рднाрдгी рд╢ोрдз рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдХाрджрдоी, рдмीрдХाрдиेрд░ рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 2013, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा 215 
9. рдбॉ. рд╣ीрд░ा рд▓ाрд▓ рдоाрд╣ेрд╢्рд╡рд░ी - рдЬाрдо्рднोрдЬी рдХी рд╢рдм्рджрд╡ाрдгी (рд╕рди - 1976) 21- 8 рд╕े рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा - 50

рд╕ेрддु, рдЬूрди 2021

рдХрд╡िрддा: рдмрд╕ेрд░ा

- рдорд╣ेрд╢ рдЯेрд▓рд░


рд╣ाँ рдкрддा рд╣ै,
рдЯрд╣рдиी рдХा рдЕंрддिрдо рдЫोрд░ рд╣ै।
рдЬीрд╡рдирдкрде рдоें,
рд╣рд░ рдЯрд╣рдиी рдкрд░,
рд╕ुрдЦ-рджुःрдЦ рдХा рдоेрд▓ा рд╣ै।
рдХрд╣ीं рдХाрдЯों рдХा рджंрд╢,
рдХрд╣ीं рдкрдд्рддों рдХी рдЫाँрд╡,
рдХрд╣ीं рдЧुрд▓ाрдм рдХी рдк्рд░िрдпрддрдо рд╕ुрдЧंрдз।
рдпрд╣ी рд╣ै рдЖрдЬрдХрд▓ рдХी рд╣рд╡ाрдУं рдХा рд░ुрдЦ,
рджेрдЦ рдХुрдЫ рдЧुрд▓ाрдм,
рдХрд░ рд▓िрдпा рдЕрдкрдиा рд╕рд╡ेрд░ा।
рдХाँрдЯो рдХे рдШрд░ рдоें,
рдХрд░ рд▓िрдпा рд╣рдордиे рдмрд╕ेрд░ा।