‘เคฌाเคœเคค เค…เคจเคนเคฆ เคขोเคฒ’ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ: เค†เคฆिเคตाเคธी เคถोเคทเคฃ เค”เคฐ เคช्เคฐเคคिเคฐोเคง

เคถुเคญเคฎ เคธिंเคน

เคถोเคงाเคฐ्เคฅी (เคนिเคจ्เคฆी), เคนिเคฎाเคšเคฒ เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•ेंเคฆ्เคฐीเคฏ เคตिเคถ्เคตเคตिเคฆ्เคฏाเคฒเคฏ, เคงเคฐ्เคฎเคถाเคฒा. เค•ाँเค—เฅœा (เคนि. เคช्เคฐ.), 176215
เคˆเคฎेเคฒ: singhshubham876@gmail.com  เคšเคฒเคญाเคท: +91 701 798 1925

เค‡เคคिเคนाเคธ เค•เคญी-เค•เคญी เค…เคชเคจे เคธเคฎเคฏ เค”เคฐ เคธเคฎाเคœ เค•े เคธाเคฅ เคจ्เคฏाเคฏ เคจเคนीं เค•เคฐ เคชाเคคा เคนै เค”เคฐ เค•ुเค› เคช्เคฐเคถ्เคจों เค•ो เค…ंเคงेเคฐे เคฎें เคฐเค– เค•เคฐ เคนเคฎें เคชुเคจः เค…เคคीเคค เคฎें เคฒौเคŸเคจे เค•ो เคฎเคœเคฌूเคฐ เค•เคฐเคคा เคนै। เค†เคฆिเคตाเคธी เค…เคธ्เคฎिเคคा เคฎूเคฒเค• เคช्เคฐเคถ्เคจ เคเค• เคเคธा เคนी เคช्เคฐเคถ्เคจ เคนै เคœो เค•เคˆ เคฆเคถเค•ों เค•े เคฌीเคค เคœाเคจे เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค…เคชเคจे เคœीเคตเคจ เค”เคฐ เคฎूเคฒ्เคฏों เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•เคฐ เคฐเคนा เคนै। 1857 เคˆ. เค•ी เค•्เคฐांเคคि เคธे เคชเคนเคฒे 1853 เคˆ. เคธे 1856 เคˆ. เค•े เคฌीเคš เคนुเค เค†เคฆिเคตाเคธी เคธंเคฅाเคฒ เคตिเคฆ्เคฐोเคน เค•ो เค†เคงाเคฐ เคฌเคจाเค•เคฐ เคฒिเค–ा เค—เคฏा เคฎเคงुเค•เคฐ เคธिंเคน เค•ा ‘เคฌाเคœเคค เค…เคจเคนเคฆ เคขोเคฒ’ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค†เคฆिเคตाเคธी เคถोเคทเคฃ เคเคตं เคฆเคฎเคจ เคœैเคธी เคธเคฎเคธ्เคฏाเค“ं เค•ो เคšिเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคคा เคนै। เคญाเคฐเคค เคฎें เค†เคฆिเคตाเคธी เคเค• เคเคธा เคธเคฎुเคฆाเคฏ เคนै เคœो เค†เคœ เคญी เค…เคถिเค•्เคทा, เค—เคฐीเคฌी, เคฌेเคฐोเคœเค—ाเคฐी เคต เค†เคญाเคต เคฎें เคœीเคตเคจเคฏाเคชเคจ เค•เคฐ เคฐเคนा เคนै। เคธเคฎाเคœ เค•ा เคเคธा เคตเคฐ्เค— เคœो เคตिเค•ाเคธ เคธे เค•ोเคธों เคฆूเคฐ เคนै, เคœिเคธเค•े เคธเคฎเค•्เคท เค…เคธ्เคฎिเคคा เคธंเค•เคŸ เคคेเฅ›ी เคธे เค‰เคญเคฐ เค•เคฐ เค†เคฏा เคนै। เค†เคฆिเคตाเคธी เคตเคฐ्เค— เค•ो เคธเคฎाเคœ เค•ा เคธเคฌเคธे เคชिเค›เฅœा เคตเคฐ्เค— เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै। เค†เคฆिเคตाเคธी เคธเคฎाเคœ เค•े เคชिเค›เฅœे เคนोเคจे เค•ा เคเค• เคฌเฅœा เค•ाเคฐเคฃ เค…เคชเคจी เคœเฅœ เคธे เคœुเฅœा เคนोเคจा เคญी เคนै। เค†เคฆिเคตाเคธी เคธเคฎाเคœ เค…เคชเคจी เคชเคฐंเคชเคฐा, เค‡เคคिเคนाเคธ เคต เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคธे เค‡เคคเคจा เคœुเฅœा เคนै เค•ि เคตเคน เค…เคชเคจी เคชเคฐिเคงि เคธे เคฌाเคนเคฐ เคจเคนीं เค† เคชाเคคा เคนै เค”เคฐ เค…เคชเคจी เค†เคจे เคตाเคฒी เคœाเคคि เค•े เคฒिเค เคตिเค•ाเคธ เค•े เคธाเคฐे เคฎाเคฐ्เค— เค…เคตเคฐुเคฆ्เคง เค•เคฐ เคฆेเคคा เคนै। เคญाเคฐเคค เคฎें เค†เคฆिเคตाเคธी เคธเคฎुเคฆाเคฏ เคœंเค—เคฒों, เคถเคนเคฐ เคธे เคฆूเคฐ เคเคธे เคธ्เคฅाเคจों เคชเคฐ เคฐเคนเคคा เคนै เคœเคนाँ เคจ เคคो เค‰เคธเค•े เคฒिเค เค†เคตเคถ्เคฏเค• เค†เคงाเคฐเคญूเคค เคธुเคตिเคงाเคँ เคนैं เค”เคฐ เคจ เคนी เคธंเคธाเคงเคจ। เคตे เคธीเคฎिเคค เคธंเคธाเคงเคจ เคฎें เค…เคชเคจा เคญเคฐเคฃ-เคชोเคทเคฃ เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‡เคธ เคชृเคฅ्เคตी เคชเคฐ เคนเคฐ เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ा เค•ोเคˆ เคจ เค•ोเคˆ เคˆเคถ्เคตเคฐ เคนै เคฎเค—เคฐ เค‡เคธ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•ी เคฐเคšเคจा เคœिเคธ เค†เคฆिเคตाเคธी เคธंเคฅाเคฒ เค•ो เค†เคงाเคฐ เคฌเคจाเค•เคฐ เคฒिเค–ी เค—เคˆ เคนै เค‰เคจ เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•ा เคจ เค•ोเคˆ เคงเคฐ्เคฎเค—्เคฐंเคฅ เคนै, เคจ เคนी เคฏे เคฎंเคฆिเคฐ เคฌเคจाเค•เคฐ เคชूเคœा เค•เคฐเคคे เคนै। เคชเคนाเฅœ, เคจเคฆी, เคเคฐเคจा, เค—ुเคซा เค‡เคจเค•े เค†เคฐाเคง्เคฏ เคฆेเคต เคนैं। ‘เคฎเคฐांเค— เคฌเคฐु’ เค‡เคจเค•ा เคˆเคถ्เคตเคฐ เคนै, เคฎเคฐांเค— เคฌเคฐु เคธे เค‡เคจเค•ा เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคฌเฅœा เคชเคนाเฅœ เคธे เคนै เคฌोंเค—ा เค‡เคจเค•ा เคฆेเคตเคคा เคนै।

‘เคฌाเคœเคค เค…เคจเคนเคฆ เฅोเคฒ’ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคฎें เค†เคฆिเคตाเคธी เคธंเคฅाเคฒ เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคฎเคงुเค•เคฐ เคธिंเคน เคจे เค…ंเค—्เคฐेเฅ›ों เค•ी เค•्เคฐूเคฐเคคा เคต เค…เคค्เคฏाเคšाเคฐ เค•ो เคฆिเค–ाเคฏा เคนै। เคญाเคฐเคค เคฎें เค…ंเค—्เคฐेเฅ›ों เค•े เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคชเคนเคฒे เคตिเคฆ्เคฐोเคน เค•ो เค†เคฆिเคตाเคธी เคธंเคฅाเคฒों เคจे เค…ंเคœाเคฎ เคฆिเคฏा เคฅा। เคธंเคฅाเคฒों เค•े เค‡เคธ เคตिเคฆ्เคฐोเคน เค•ो เค…ंเค—्เคฐेเฅ›ों เคจे เคญเคฒे เคนी เค•्เคฐूเคฐเคคा เคธे เคฆเคฌा เคฆिเคฏा เคนो เคชเคฐंเคคु เค†เคฆिเคตाเคธी เค…ंเคค เคคเค• เค…เคชเคจे เคˆเคฎाเคจ, เค…เคธ्เคฎिเคคा เคต เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•े เคช्เคฐเคคि เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•เคฐเคคे เคฐเคนे। เค‡เคธ เคตिเคฆ्เคฐोเคน เคฎें เค†เคฆिเคตाเคธी เคธंเคฅाเคฒों เค•ा เคจिเคฐ्เคฎเคฎเคคा เคธे เคธंเค˜ाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค†เคœ เคญी เคฏเคน เคธंเค˜เคฐ्เคท เค…ंเค—्เคฐेเฅ›ी เคถाเคธเคจ เคชเคฐ เคฆाเค— เคนै। เค†เคฆिเคตाเคธी เคธंเคฅाเคฒों เคจे เค…เคชเคจी เค…เคธ्เคฎिเคคा เค”เคฐ เคธเคฎ्เคฎाเคจ เค•ो เค†เค–िเคฐी เคธाँเคธ เคคเค• เคुเค•เคจे เคจเคนीं เคฆिเคฏा। เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เค‡เคธ เคตिเคฆ्เคฐोเคน เค•ो เค‡เคคिเคนाเคธเค•ाเคฐों เคจे เคญเคฒे เคนी เคฎเคนเคค्เคต เคจ เคฆिเคฏा เคนो เคชเคฐंเคคु เค‡เคธ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•े เคฎเคนเคค्เคต เค•ो เคฆेเค–เคคे เคนुเค เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•े เค•เคตเคฐ เคชृเคท्เค  เคชเคฐ เคฐाเค•ेเคถ เค•ुเคฎाเคฐ เคธिंเคน เค•เคนเคคे เคนैं, “เคฎเคงुเค•เคฐ เคธिंเคน เค•ा เคฏเคน เคคाเฅ›ा เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคธंเคฅाเคฒ เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•ी เคฎเคนเค—ाเคฅा เคนै। เค‡เคคिเคนाเคธ เคธเคฆैเคต เคธเคค्เคฏ เคนी เคจเคนीं เค•เคนเคคा।  เคฏूเคฐोเคชीเคฏ เค‡เคคिเคนाเคธเค•ाเคฐों เคจे เคธिเค•ंเคฆเคฐ เค•ो เคฏूเคจाเคจी เคฌเคจा เคกाเคฒा ; เคœเคฌเค•ि เคฎเค•เคฆूเคจिเคฏा เค•े เคธिเค•ंเคฆเคฐ เคจे เคธเคฐ्เคตเคช्เคฐเคฅเคฎ เคฏूเคจाเคจ เค•ो เคนी เค…เคชเคจे เค…ंเค—ूเค े เค•े เคจीเคšे เคฆเคฌाเคฏा เคฅा। เคธंเคฅाเคฒ-เค•्เคฐांเคคि เคญी เค…ंเค—्เคฐेเฅ›ों เค•ो เคญाเคฐเคค เคธे เคญเค—ाเคจे เค•ी เคชเคนเคฒी เคธंเค—เค िเคค เคœเคจเค•्เคฐांเคคि เคฅी; เคชเคฐंเคคु เคเคคिเคนाเคธिเค• เคคเคฅ्เคฏों เค•ो เคคोเฅœ-เคฎเคฐोเฅœเค•เคฐ ‘เคธंเคฅाเคฒ เคนूเคฒ’ เค•े เคชเคฐिเคช्เคฐेเค•्เคท्เคฏ เค•ो เคญी เคธीเคฎिเคค เค”เคฐ เคตिเคฐूเคชिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•िเค เค—เค।”  เค‡เคธ เค…เคฐ्เคฅ เคฎें เคฆेเค–ा เคœाเค เคคो เค‡เคธ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคฎें เคฎเคงुเค•เคฐ เคธिंเคน เคจे เค‡เคคिเคนाเคธ เค•े เคชเคจ्เคจों เคชเคฐ เคชเฅœी เคงूเคฒ เค•ो เคชเคฐเคค เคฆเคฐ เคชเคฐเคค เคนเคŸाเค•เคฐ เคœिเคธ เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคคा เค•ो เคงเคฐाเคคเคฒ เคชเคฐ เคฐเค–ा เคนै, เคตเคน เค†เคฆिเคตाเคธी เคธंเคฅाเคฒ เค•े เคงूเคฎिเคฒ เคชเฅœ เคšुเค•े เค†เคค्เคฎเคธंเค˜เคฐ्เคท เคต เคฌเคฒिเคฆाเคจ เค•ो เคชुเคจः เคœीเคตिเคค เค•เคฐเคจे เค•ा เค•ाเคฎ เค•เคฐเคคी เคนै।

เคญाเคฐเคคीเคฏ เค‡เคคिเคนाเคธ เคต เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคฎें เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•ो เคช्เคฐाเคฏः เคนांเคธिเคฏे เคชเคฐ เคนी เคฐเค–ा เค—เคฏा เคนै เคœिเคธเคธे เคจ เค•ेเคตเคฒ เค†เคฆिเคตाเคธी เคธाเคฎाเคœिเค• เคตिเค•ाเคธ เคฎें เคชीเค›े เคฐเคนे เค…เคชिเคคु เค‰เคจ्เคนें เคธเคฎाเคœ เค•ा เคนिเคธ्เคธा เคฎाเคจเคจे เคธे เคญी เค‡เคจเค•ाเคฐ เค•िเคฏा เค—เคฏा। เค†เคฆिเคตाเคธी เคธเคฎुเคฆाเคฏ เค•े เคช्เคฐเคคि เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ा เคฏเคน เค›เคฒाเคตा เคญी เค‰เคจ्เคนें เค…เคชเคจे เค…เคธ्เคคिเคค्เคค्เคต เคธंเค•เคŸ เคธे เคฐเค•्เคทा เค•े เคช्เคฐเคคि เคช्เคฐेเคฐिเคค เค•เคฐเคคा เคนै। เคธเคฆिเคฏों เคธे เคถोเคทिเคค, เคฆเคฎिเคค เคคเคฅा เค›เคฒे เคœाเคจे เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เคตे เค†เคค्เคฎเคธंเค˜เคฐ्เคท เค•เคฐเคคे เคฐเคนे เคนैं เค•िเคจ्เคคु เคตे เคนเคคाเคถ เคนोเค•เคฐ เค•เคญी เคจเคนीं เคฌैเค े। เค‡เคธเค•ा เคตिเคตเคฐเคฃ เคจिเคฐंเคคเคฐ เคนเคฎें เค˜เคŸिเคค เค†เคจ्เคฆोเคฒเคจों เค”เคฐ เคตिเคฆ्เคฐोเคนों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เคฆेเค–เคจे เค•ो เคฎिเคฒเคคा เคนै। เคฏเคน เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เคนुเค เค†เคฆिเคตाเคธी เคธंเคฅाเคฒ เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•ी เค—ाเคฅा เค•ो เคนी เคจเคนीं เค•เคนเคคा เค…เคชिเคคु เค†เคฆिเคตाเคธी เคถोเคทเคฃ, เคธ्เคค्เคฐी เคฆेเคน เคถोเคทเคฃ, เคฌंเคงुเค† เคฎเคœเคฆूเคฐी เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เค‰เคจเค•े เคช्เคฐเคคिเคถोเคง เค•ी เค†เค— เค•ो เคญी  เคšिเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคคा เคนै। เคœिเคธ เค†เคฆिเคตाเคธी เคตिเคฆ्เคฐोเคน เค•ो เคง्เคฏाเคจ เคฎें เคฐเค–เค•เคฐ เค‡เคธ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•ी เคฐเคšเคจा เค•ी เค—เคฏी เคนै เคตเคน เคตिเคฆ्เคฐोเคน เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें ‘เคธंเคฅाเคฒ เคนूเคฒ’ เค•े เคจाเคฎ เคธे เคšเคฐ्เคšिเคค เคนै। เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•े เคŠเคชเคฐ เคถोเคทเคฃ เคต เค…เคค्เคฏाเคšाเคฐ เค•ी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคชूเคฐे เคाเคฐเค–ंเคก เคฎें เคšเคฒ เคฐเคนी เคฅी। เคธंเคฅाเคฒों เคจे เคœिเคจ เคœंเค—เคฒों เค•ो เคธाเคซ เค•เคฐเค•े เค–ेเคคी เค•े เคฒिเค เคญूเคฎि เคคैเคฏाเคฐ เค•ी, เค‰เคจ เคชเคฐ เคญाเคฐी เคญเคฐเค•เคฎ เค•เคฐ เคฒเค— เคฐเคนे เคฅे। เค…ंเค—्เคฐेเคœ เค…เคซเคธเคฐ เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคฐाเคœเคฎเคนเคฒ เค•ी เคชเคนाเฅœिเคฏों เค•े เค†เคธ-เคชाเคธ เคจिเคตाเคธ เค•เคฐเคจे เคฒเค—े। ‘เค‡เคธ्เคคเคฎाเคฐी เคฌंเคฆोเคฌเคธ्เคค’ เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เค…เคฌ เคธंเคฅाเคฒों เคฆ्เคตाเคฐा เคคैเคฏाเคฐ เค•ी เค–ेเคคी เคฏोเค—्เคฏ เคญूเคฎि เค•े เคฎाเคฒिเค• เค…เคฌ เคœเคฎींเคฆाเคฐ  เคนो เค—เค เคฅे। เค‡เคธเค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธเค•ाเคฐ เคฒिเค–เคคा เคนै “เคฐाเคœเคฎเคนเคฒ เค•े เค‡เคฐ्เคฆ- เค—िเคฐ्เคฆ เค…ंเค—्เคฐेเคœ เคจिเคฒเคนों เคจे เคฌเฅœी-เคฌเฅœी เค•ोเค िเคฏाँ เค–เฅœी เค•เคฐ เคฒी เคฅीं। เคชोเคŸเคจ เคฌเฅœा เคšเคคुเคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœ เคฅा। เคฒเค—เคญเค— เคเค• เคถเคคाเคฌ्เคฆी เคชूเคฐ्เคต เค•ी ‘เค‡เคธ्เคคเคฎाเคฐी เคฌंเคฆोเคฌเคธ्เคค’ เค‰เคธเค•े เคฆिเคฎाเค— เคฎें  เคฐू-เคฌ-เคฐू เคฅी เค‰เคธे เคฎाเคฒूเคฎ เคฅा เค•ि เคนिंเคฆुเคธ्เคคाเคจी เคœเคฎींเคฆाเคฐ เค•ैเคธे เค‰เคจเค•ी เคœเคฎीเคจों เค•े เคฎाเคฒिเค• เคฌเคจเคคे เคšเคฒे เค—เค।”  เค‡เคธ ‘เค‡เคธ्เคคเคฎाเคฐी เคฌंเคฆोเคฌเคธ्เคค’ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคจे เค•िเคธाเคจों เค•ो เคฎเคœเคฆूเคฐ เคฌเคจเคจे เคชเคฐ เคฌाเคง्เคฏ เค•िเคฏा। เค‡เคคเคจा เคนी เคจเคนीं เค‰เคจเค•ा เคนเคฐ เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคถोเคทเคฃ เคนोเคจे เคฒเค—ा। “เคœเคฎींเคฆाเคฐ เค”เคฐ เคœ्เคฏाเคฆा เคธเคนी เค•เคนा เคœाเค เคคो เค—ुเคฎाเคธ्เคคे, เคช्เคฏूเคจ, เคฎเคนाเคœเคจ, เค•เคฐ्เคฎเคšाเคฐी, เคชुเคฒिเคธ, เคคเคนเคธीเคฒเคฆाเคฐ, เค…เคฆाเคฒเคค เค•เคšเคนเคฐी เค•े เคจौเค•เคฐเคถाเคน- เค•เคฐ्เคฎเคšाเคฐी เคฎिเคฒเค•เคฐ เคเค• เคธाเคฅ เคธंเคฅाเคฒों เค•ा เคญเคฏंเค•เคฐ เคถोเคทเคฃ เค•เคฐเคคे। เคฆเคฎเคจ, เคฎाเคฐเคชीเคŸ เค”เคฐ เค‰เคค्เคชीเฅœเคจ เค•ा เคœाเคฒ เคชเคธเคฐा เคนुเค† เคฅा। เค•เคฐ्เคœ เค•ा เคธूเคฆ เคชเคšाเคธ เคธे เคชाँเคš เคธौ เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคคเค• เคตเคธूเคฒा เคœाเคคा।”  ‘เค‡เคธ्เคคเคฎाเคฐी เคฌंเคฆोเคฌเคธ्เคค’ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคธे เคธंเคฅाเคฒों เค•े เคธเคฎเค•्เคท เคจ เค•ेเคตเคฒ เคœीเคตเคจ เคธंเค•เคŸ เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคนुเค† เค…เคชिเคคु เค‰เคจ्เคนें เค…ंเค—्เคฐेเฅ›ों เค•ा เค—ुเคฒाเคฎ เคฌเคจเค•เคฐ เคฐเคนเคจा เคชเฅœ เคฐเคนा เคฅा। เค‡เคธ เคจเคฏी เค•เคฐ เคจीเคคि เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค‡เคคिเคนाเคธเค•ाเคฐ เคตिเคชिเคจ เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคฒिเค–เคคे เคนैं, “ เคฒाเคฐ्เคก เค•ाเคฐ्เคจเคตाเคฒिเคธ เคจे 1793 เคˆ. เคฎें เคฌंเค—ाเคฒ เค”เคฐ เคฌिเคนाเคฐ เคฎें เค‡เคธ्เคคเคฎाเคฐी เคฌंเคฆोเคฌเคธ्เคค เค•ी เคช्เคฐเคฅा เค•ा เค†เคฐंเคญ เค•िเคฏा। เค‡เคธเค•ी เคฆो เคตिเคถेเคทเคคाเคँ เคฅीं। เคชเคนเคฒी เคฏเคน เค•ि เคœเคฎीเคฆाเคฐों เค”เคฐ เคฎाเคฒเค—ुเคœाเคฐों เค•ो เคญू-เคธ्เคตाเคฎी เคฌเคจा เคฆिเคฏा। เค…เคฌ เคฐैเคฏ्เคฏเคคों เคธे เคฎाเคฒเค—ुเคœाเคฐी เค•ी เคตเคธूเคฒी เค•े เคฒिเค เค•ेเคตเคฒ เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เคเคœेंเคŸ เค•ो เคนी เค•ाเคฎ เคจเคนीं เค•เคฐเคจा เคฅा, เคฌเคฒ्เค•ि เค…เคฌ เคตे เค…เคชเคจी เคœเคฎींเคฆाเคฐी เค•े เค‡เคฒाเฅ˜े เค•े เคธाเคฐी เคœเคฎीเคจ เค•े เคฎाเคฒिเค• เคฌเคจ เค—เคฏे। เค‰เคจเค•े เคธ्เคตाเคฎिเคค्เคค्เคต เค•े เค…เคงिเค•ाเคฐ เค•ो เคตंเคถเค—เคค เค”เคฐ เคนเคธ्เคคांเคคเคฐเคฃीเคฏ เคฌเคจा เคฆिเคฏा। เคฆूเคธเคฐी เคคเคฐเคซ เค•ाเคถ्เคคเค•ाเคฐों เค•ा เคฆเคฐ्เคœा เค—िเคฐ เค—เคฏा เค”เคฐ เค…เคฌ เคตे เคฌंเคŸाเคˆเคฆाเคฐ เคฌเคจ เค•เคฐ เคฐเคน เค—เคฏे เค”เคฐ เคœเคฎीเคจ เคชเคฐ เคฒंเคฌे เคธเคฎเคฏ เคธे เคšเคฒे เค† เคฐเคนे เค…เคงिเค•ाเคฐों เคคเคฅा เคชाเคฐंเคชเคฐिเค• เฅžाเคฏเคฆों เคธे เคตंเคšिเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा เค—เคฏा। เคšเคฐाเค—ाเคนों เค”เคฐ เคœंเค—เคฒों เค•ि เฅ›เคฎीเคจों, เคธिंเคšाเคˆ เค•ी เคจเคนเคฐों, เคฎเค›เคฒी เคชाเคฒเคจ เค•े เคคाเคฒाเคฌों เคคเคฅा เคोเคชเฅœी เคกाเคฒเคจे เค•ी เฅ›เคฎीเคจों เค•े เค‡เคธ्เคคेเคฎाเคฒ เค•े เค…เคงिเค•ाเคฐ เค”เคฐ เคฒเค—ाเคจ เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เคธे เคธुเคฐเค•्เคทा - เคฏे เคธเคฌ เค‰เคจเค•े เค•ुเค› เคเคธे เค…เคงिเค•ाเคฐ เคฅे เคœिเคจเคธे เค‰เคจเค•ो เคตंเคšिเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคฅा।”  เค‡เคธ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคธे เคœเคฎींเคฆाเคฐ เคจ เค•ेเคตเคฒ เคฎเคจเคฎाเคจे เคขंเค— เคธे เคฒเค—ाเคจ เคตเคธूเคฒเคคे เค…เคชिเคคु เค•िเคธी เคตเคฐ्เคท เค‰เคค्เคชीเฅœเคจ เค•เคฎ เคนोเคจे เคฏा เคธूเค–ा เค†เคฆि เคชเฅœ เคœाเคจे เคชเคฐ เค…เคจाเคœ เค•เคฎ เคนोเคคा เคคो เคญी เคฒเค—ाเคจ เคตเคธूเคฒी เคฎे เค•ोเคˆ เค›ूเคŸ เคจเคนीं เคฆी เคœाเคคी। เคœिเคธเคธे เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•े เคชाเคธ เค•เคฐ्เคœ เคฒेเคจे เค•े เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เค•ोเคˆ เค‰เคชाเคฏ เคจเคนीं เคฌเคšเคคा เคฅा। เค‡เคธ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎें เคœเคฎींเคฆाเคฐ, เคธाเคนूเค•ाเคฐ เค†เคฆि เคธเคญी เค‰เคจเค•ा เคถोเคทเคฃ เค•เคฐเคจे เคฒเค—े เคฅे।

เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ, เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฐाเคœ เคฎें เคถोเคทเคฃ เค‡เคธ เคธीเคฎा เคคเค• เคฅा เค•ि เค…เค•ाเคฒ เคชเฅœ เคœाเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค†เคฆिเคตाเคธी เคธंเคฅाเคฒों เค•े เคชाเคธ เคญोเคœเคจ เค•ा เคธंเค•เคŸ เคชเฅœ เคœाเคคा เคนै। เคœिเคธเค•े เค•ाเคฐเคฃ เค‡เคธ เคตเคฐ्เคท เคตे ‘เคธोเคนเคฐाเคˆ เคชเคฐ्เคต’ เคจเคนीं เคฎाเคจเคจा เคšाเคนเคคे เคนैं, เคชเคฐंเคคु เค‰เคจเค•ा เคชुเคฐोเคนिเคค เค…ंเค—्เคฐेเคœ เค…เคงिเค•ाเคฐी เค•ो เคธोเคนเคฐाเคˆ เคชเคฐ्เคต เคชเคฐ เคจिเคฎंเคค्เคฐเคฃ เคฆेเคคा เคนै, เค”เคฐ เคธंเคฅाเคฒों เค•ो เคธोเคนเคฐाเคˆ เคชเคฐ्เคต เคฎเคจाเคจे เค•े เคฒिเค เคฌाเคง्เคฏ เค•เคฐเคคा เคนै, เคœिเคธเค•ा เคตिเคฐोเคง เค•เคฐเคคे เคนुเค เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•ी เคชाเคค्เคฐ เคœोเคฌा เค•เคนเคคी เคนै, “เค‡เคธ เคธाเคฒ เคคो เคฎुเค†เคฐ เคนो เค—เคฏा เคนै। เคธोเคนเคฐाเคˆ เคคो เคนเคฎ เคคเคญी เคฎเคจाเคคे เคนैं, เคœเคฌ เคจเค เคงाเคจ เค•ी เค–ुเคถी เคฎें เคฆेเคตी-เคฆेเคตเคคाเค“ं, เคชुเคฐเค–े-เคชिเคค्เคคเคฐों เค”เคฐ เค—ोเคงเคจ เค•ा เคชूเคœा-เค…เคฐ्เคšเคจ เค”เคฐ เคธเค—े-เคธंเคฌंเคงिเคฏों เค•ा เคฎाเคจ-เคธเคฎ्เคฎाเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं। เค…เค•ाเคฒ เคตเคฐ्เคท เคธोเคนเคฐाเคˆ เคฏा เคฌंเคงा เคชเคฐ्เคต เค•เคนाँ เคฎเคจเคคा เคนै। เค‡เคธ เคธाเคฒ เคคो เคนเคฎाเคฐे เคชाเคธ เค–ाเคจे เค•े เคงाเคจ เคจเคนीं, เคคो เคฒोเค—ों เค•ो เค•เคนाँ เคธे เคญोเคœ เค•เคฐाเคंเค—े?”  เค…เค•ाเคฒ เค•ी เคฎाเคฐ เคธे เค†เคฆिเคตाเคธी เคชเคนเคฒे เคนी เค•เคฐ्เคœ เค•े เคฌोเค เคธे เคฆเคฌे เคนुเค เคนैं। เคŠเคชเคฐ เคธे เคธोเคนเคฐाเคˆ เคชเคฐ्เคต เค•ो เคฎเคจाเคจे เค•े เคฒिเค เค‰เคจเค•ो เค•เคฐ्เคœ เคฒेเคจा เคชเฅœเคคा เคนै। เค…เค•ाเคฒ เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เคตे เค…ंเค—्เคฐेเคœ เค…เคงिเค•ाเคฐी เค•े เคธ्เคตाเค—เคค เค•े เคฒिเค เคฏเคน เคชเคฐ्เคต เคฎเคจाเคคे เคนैं।

เค…ंเค—्เคฐेเคœ เค…เคงिเค•ाเคฐिเคฏों เค•ा เคถोเคทเคฃ เคต เค…เคค्เคฏाเคšाเคฐ เค‡เคธ เคธ्เคคเคฐ เคคเค• เคฌเฅ เคšुเค•ा เคฅा เค•ि เคตे เคธंเคฅाเคฒ เค”เคฐเคคों เค•े เคธाเคฅ เคœเคฌเคฐเคฆเคธ्เคคी เคฏा เคฒाเคฒเคš เคฆेเค•เคฐ เค‰เคจเค•ा เคถाเคฐीเคฐिเค• เคถोเคทเคฃ เค•เคฐเคคे เคฅे। เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคฎें เคถाเคฐीเคฐिเค• เคถोเคทเคฃ เค•ो เคต्เคฏाเคชเค• เคฐूเคช เคฎें เคฆिเค–ाเคฏा เค—เคฏा เคนै ‘เคธोเคนเคฐाเคˆ เคชเคฐ्เคต’ เคชเคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœ เค…เคงिเค•ाเคฐी เคชोเคŸเคจ เคœोเคฌा เค•े เคธाเคฅ เคœเคฌเคฐเคฆเคธ्เคคी เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•เคฐเคคा เคนै। เคตเคน เคœोเคฌा เค•ो เคชเค•เฅœ เคฒेเคคा เคนै เคชเคฐंเคคु เคœोเคฌा เค…เคชเคจी เค†เคค्เคฎเคฐเค•्เคทा เคฎें เคฎुเคฐ्เค—ी เค•ाเคŸเคจे เค•ी เค›ूเคฐी เคธे เคชोเคŸเคจ เคธाเคนเคฌ เค•ो เคฎाเคฐ เคฆेเคคी เคนै। เคœिเคธ เค…ंเค—्เคฐेเคœ เค…เคงिเค•ाเคฐी เค•े เคธ्เคตाเค—เคค เค•े เคฒिเค เคธोเคนเคฐाเคˆ เคชเคฐ्เคต เคฎเคจाเคฏा เคœाเคคा เคนै เคตเคนी เค…ंเค—्เคฐेเคœ เคธंเคฅाเคฒ เค”เคฐเคคों เค•े เคธाเคฅ เคœเคฌเคฐเคฆเคธ्เคคी เค•เคฐเคคा เคนै เค”เคฐ เคชुเคฐोเคนिเคค เค–เฅœा เคฆेเค–เคคा เคฐเคนเคคा เคนै। เคธोเคนเคฐाเคˆ เคชเคฐ्เคต เคชเคฐ เคฏเคน เค˜เคŸเคจा เคเค• เคคเคฐเคน เคธे เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•े เคฎเคจ เคฎें เคถोเคทเคฃ เค•े เคตिเคฐुเคฆ्เคง เค‰เค  เคฐเคนी เค†เค— เค•ा เคช्เคฐเคคीเค• เคฅी। เค‡เคธ เค˜เคŸเคจा เค•ो เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เคจे เคธ्เคค्เคฐी- เค…เคธ्เคฎिเคคा เคธे เคœोเฅœเค•เคฐ เคฆेเค–ा เค…เคชिเคคु เค‰เคจเค•े เคฎเคจ เคฎें เค†เค— เค•ि เคœ्เคตाเคฒा เคงเคงเค• เค‰เค ी เคฅी। เค‡เคธ เค•ाเคฎ เค•ो เคธीเคงू เค”เคฐ เค•ाเคจ्เคนू เคœैเคธे เค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฐी เค†เค— เคฎें เค˜ी เคกाเคฒเคจे เค•ा เค•ाเคฎ เค•เคฐ เคฐเคนे เคฅे। เคœोเคฌा เค•े เค‡เคธ เคธाเคนเคธिเค• เค•ाเคฎ เค•ी เคธเคฐाเคนเคจा เค•เคฐเคคे เคนुเค เค—ोเค•ों เคจाเคฏเค• เค•เคนเคคे เคนैं, “เคฌेเคŸी! เคคुเคฎ्เคนाเคฐे เค•เคฆเคฎ เค•ी เคนเคฎ เคคเคฎाเคฎ เค†เคฆिเคตाเคธी เคธเคฐाเคนเคจा เค•เคฐเคคे เคนैं। เคนเคฎाเคฐी เค”เคฐเคคें เคคुเคฎ्เคนाเคฐी เคคเคฐเคน เคฌเคจे, เคนเคฎाเคฐी เคนाเคฐ्เคฆिเค• เค‡เคš्เค›ा เคนै।”  เคœोเคฌा เคจे เคœो เค•ाเคฎ เค•िเคฏा เคฅा เค‰เคธเคธे เค†เคฆिเคตाเคธी เคธंเคฅाเคฒ เค”เคฐเคคों เคฎें เคเค• เคจเคฏा เค†เคค्เคฎเคตिเคถ्เคตाเคธ เคœाเค— เค‰เค ा। เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธเค•ाเคฐ เค‡เคธ เค˜เคŸเคจा เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฒिเค–เคคा เคนै, “เคธंเคญเคตเคคः เค†เคฆिเคตाเคธी เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ी เคชเคนเคฒी เค˜เคŸเคจा เคนोเค—ी, เคœเคฌ เค•िเคธी เคธ्เคค्เคฐी เคจे เค…เคธ्เคฎिเคคा เคฐเค•्เคทा เคธ्เคตเคฏं เค•ी เคฅी เค”เคฐ เค‰เคธเค•ी เคธเคฐाเคนเคจा เคฏुเคตเค•ों เค•ी เคŸोเคฒी เคจे เค•ी  เคฅी।”  เคœोเคฌा เคธंเคฅाเคฒी เค”เคฐเคคों เค•ो เคถिเค•्เคทिเคค เค•เคฐ เคšेเคคเคจा เคœाเค—ृเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी เคฒेเคคी เคนै เค”เคฐ เค‡เคธ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•ो เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคตเคน เคถोเคญा, เคธूเคฎों เค†เคฆि เคธाเคฅिเคจों เค•े เคธाเคฅ เคชूเคฐा เค•เคฐเคจे เคฎें เคœुเคŸ เคœाเคคी เคนै। เค‡เคธ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคฎें เค†เคฆिเคตाเคธी เค”เคฐเคคों เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคเค• เค—ैเคฐ เค†เคฆिเคตाเคธी เคฎเคนिเคฒा เคฎाเคฐिเคฏा เค•ा เคญी เคœเคฎींเคฆाเคฐ เคญเคตेเคถ เค”เคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœ เค…เคงिเค•ाเคฐी เคฐॉเคฌเคฐ्เคŸ เคฆ्เคตाเคฐा เคถोเคทเคฃ เค•ो เคฆिเค–ाเคฏा เค—เคฏा เคนै। เคœเคฎींเคฆाเคฐ เคญเคตेเคถ เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•ा เคถोเคทเคฃ เคฆिเคจों-เคฆिเคจ เคฌเฅเคคा เคœा เคฐเคนा เคฅा। เค‰เคธเค•े เค…เคค्เคฏाเคšाเคฐ เคธे เค†เคฆिเคตाเคธी เค‡เคธ เคธीเคฎा เคคเค• เคค्เคฐเคธ्เคค เคฅे เค•ि, “เคœเคฌ เคšाเคนे, เคœिเคธเค•ी เคšाเคนे เค…เคจाเคœ, เคœाเคจเคตเคฐ เค”เคฐ เคฒเฅœเค•ी เค‰เค ाเค•เคฐ เคšเคฒ เคฆेเคคा เคนै।”

เค…ंเค—्เคฐेเคœ เค…เคงिเค•ाเคฐी เคชोเคŸेंเคŸ เค†เคฆिเคตाเคธी เคธंเคฅाเคฒों เค•ी เคฌเฅเคคी เคคाเค•เคค เคธे เคกเคฐा เคนुเค† เคฅा। เค‰เคธे เคญเคฏ เคนै เค•ि เคฏเคฆि เค†เคฆिเคตाเคธी เคถिเค•्เคทिเคค เค”เคฐ เคธเคœเค— เคนुเค เคคो เค‰เคจ เคชเคฐ เคฌเคนुเคค เคฆिเคจों เคคเค• เคถाเคธเคจ เคจเคนीं เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคœเคฌ เคชोเคŸेंเคŸ เคธाเคนเคฌ เค•ो เค•ुเคค्เคคा เค•ाเคŸเคคा เคนै เค”เคฐ เคฌเคนुเคค เค‡เคฒाเฅ› เค•เคฐเคจे เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค‰เคธเค•ा เคชैเคฐ เคธเคนी เคจเคนीं เคนोเคคा เคนै เคคो เค—ाँเคต เค•ा เคœเคฎींเคฆाเคฐ เค‰เคธे เคœเคฐी เคตैเคฆ्เคฏ เค•े เคชाเคธ เคฒे เคœाเคคा เคนै। เคœเคฐी เคตैเคฆ्เคฏ เค•े เค‡เคฒाเฅ› เค•े เคฌाเคฆ เคชोเคŸेंเคŸ เค•ा เคชैเคฐ เคธเคนी เคนो เคœाเคคा เคนै। เคเคธे เคฎें “เคชोเคŸेंเคŸ เค•ि เคจเฅ›เคฐ เคฎें เคธเคฌเคธे เคชीเฅœाเคฆाเคฏเค• เคฏเคน เคฌाเคค เคฅी เค•ि เค‡เคจเค•े เคญीเคคเคฐ เค•เคฒा-เค•ौเคถเคฒ, เคœ्เคžाเคจ-เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•ो เคฌเฅाเคตा เคฎिเคฒा เคคो เค‡เคจ เคชเคฐ เคฌเคนुเคค เคฆिเคจों เคคเค• เคฐाเคœ เค•เคฐเคจा เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคนो เคœाเคเค—ा। เคฎुเค—เคฒ เคคो เคเคธे เคฒोเค—ों เค•े เคœ्เคžाเคจ เค”เคฐ เคนाเคฅ เค›ीเคจเคจे เคฎें เคญी เคจเคนीं เคšूเค•เคคे เคฅे।”  เคชोเคŸेंเคŸ เค•ि เคจเฅ›เคฐ เคฎें เคœเคฐी เคตैเคฆ्เคฏ เคจाเคธूเคฐ เคฅा, เค…เค—เคฐ เคœเคฐी เคตैเคฆ्เคฏ เคœैเคธे เคฒोเค— เคฐเคนेंเค—े เคคो เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•ा เค†เคงिเคชเคค्เคฏ เคฌเคนुเคค เคฆिเคจों เคคเค• เคจเคนीं เคฐเคนेเค—ा। เค‡เคธी เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคธे เคชोเคŸेंเคŸ เค•ी เคœिเคธ เค†เคฆिเคตाเคธी เคœเคฐी เคตैเคฆ्เคฏ เคจे เคœाเคจ เคฌเคšाเคฏी, เค‰เคธเค•ो เคนी เคตเคน เคฎाเคฐเคจे เค•ी เคฏोเคœเคจा เคฌเคจाเคคा เคนै เค”เคฐ เค…ंเคค เคฎें เคตเคน เค‰เคธเค•ी เคนเคค्เคฏा เคญी เค•เคฐเคตा เคฆेเคคा เคนै। เคชोเคŸेंเคŸ เคธाเคนเคฌ เค†เคฆिเคตाเคธी เค—ोเค•ो เคจाเคฏเค• เค•े เค—ाँเคต เค•ो เคถिเค•्เคทा, เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ, เคตिเค•ाเคธ เค•ा เคฒाเคฒเคš เคฆेเค•เคฐ เค›เคฒाเคตा เค•เคฐเคคा เคนै। เคตเคน เค…ंเคฆเคฐ เคนी เค…ंเคฆเคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœ เค•ी เคถเค•्เคคि เค•ो เคฎเฅ›เคฌूเคค เค•เคฐเคคा เคนै। เคธाเคฅ เคนी เคฏोเคœเคจा เคฌเคจाเค•เคฐ เคตเคน เคตिเคฆ्เคฐोเคนी เคธंเคฅाเคฒों เคธुเค•ेเคฒ, เคธिเคฆो เค†เคฆि เค•ो เคชเค•เฅœเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เคญी เค•เคฐเคคा เคนै।

เค”เคฆ्เคฏोเค—ीเค•เคฐเคฃ เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•े เคฒिเค เค…เคธเคฎाเคช्เคค เคนोเคจे เคตाเคฒे เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•े เคฐूเคช เคฎें เค‰เคญเคฐ เค•เคฐ เค†เคคा เคนै। เค‡เคธเคจे เคจ เค•ेเคตเคฒ เคชुเคจเคฐ्เคตाเคธ เคต เคตिเคธ्เคฅाเคชเคจ เค•ी เคธเคฎเคธ्เคฏा เค•ो เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เค•िเคฏा เค…เคชिเคคु เคถोเคทเคฃ เค•ो เคšเคฐเคฎ เคชเคฐ เคชเคนुँเคšा เคฆिเคฏा เคฅा। เคœो เคญी เค‡เคจ เคœंเค—เคฒों เคฎें เค†เคฏा เคฏเคนाँ เค•े เคจिเคตाเคธिเคฏों เค•ो เคญเค—ाเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•िเคฏा। เค”เคชเคจिเคตेเคถिเค• เค•ाเคฒ เคฎें เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคจे เค‡เคจ เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•ा เคธเคฐ्เคตाเคงिเค• เคถोเคทเคฃ เค•िเคฏा। 1850 เคˆ. เค•े เคฌाเคฆ เคฐेเคฒ เคจीเคคि เคฎें เคฒเค•เฅœी เค•ी เคฎाँเค— เคฌเฅी เคคो เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคจे เค ेเค•ेเคฆाเคฐों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคœंเค—เคฒों เค•ो เค•เคŸเคตाเคจा เคถुเคฐू เค•เคฐ เคฆिเคฏा। เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•ो เคจीเคฒ เค•ी เค–ेเคคी เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคฌाเคง्เคฏ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคœिเคธเคธे เคชเคฐเคฎ्เคชเคฐाเค—เคค เค–ेเคคी เคจเคท्เคŸ เคนोเคจे เคฒเค—ी। ‘เค‡เคธ्เคคเคฎเคฐी เคฌंเคฆोเคฌเคธ्เคค’ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคจे เคœเคฎींเคฆाเคฐों เค•ो เคœเคฎीเคจ เค•ा เคฎाเคฒिเค• เคฌเคจा เคฆिเคฏा। เค‡เคธ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ो เคฒाเค—ू เค•เคฐเคจे เค•े เคฌाเคฆ, “เค…เคฌ เคนเคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœ เค•ो เค…เคงिเค•ाเคฐ เคฎिเคฒ เค—เคฏा เคนै เค•ि เคตเคน เคญाเคฐเคค เคฎे เค†เค•ाเคฐ เคฌเคธ เคธเค•เคคा เคนै เค”เคฐ เคœเคฎीเคจ-เคœाเคฏเคฆाเคฆ เค•ा เคฎाเคฒिเค• เคญी เคฌเคจ เคธเค•เคคा เคนै। เคจเคคीเคœเคคเคจ เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคจे เคฌเฅœी- เคฌเฅœी เคœเคฎींเคฆाเคฐिเคฏाँ เค–เคฐीเคฆเค•เคฐ เคจीเคฒ เค•ी เค–ेเคคी เคถुเคฐू เค•เคฐ เคฆी। เคชเคนเคฒे เคˆเคธ्เคŸ เค‡ंเคกिเคฏा เค•ंเคชเคจी เค•ी เคจीเคฒ เค•ी เค•ोเค िเคฏाँ เคฅी। เค…เคฌ เคจिเคฒเคนे เคธाเคนเคฌों เค•ी เคฏा เคซिเคฐ เคฆूเคธเคฐी- เคฆूเคธเคฐी เค•ंเคชเคจिเคฏों เค•ी เค•ोเค िเคฏाँ เคœเค—เคน- เคœเค—เคน เค–ुเคฒ เค—เคฏी เคฅी।”  เคฏे เค•ंเคชเคจिเคฏां เค…เคชเคจे เคจिเคœी เค†เคฐ्เคฅिเค• เคซाเคฏเคฆे เค•े เคฒिเค เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เคธे เคœเคฌเคฐเคฆเคธ्เคคी เคจीเคฒ เค•ी  เค–ेเคคी เค•เคฐเคตाเคคे, เค•ुเค› เคจिเคฒเคนे เค…เคชเคจी เคœเคฎीเคจ เคชเคฐ เค–ुเคฆ เคจीเคฒ เค•ी เค–ेเคคी เค•เคฐाเคคे “เคฎเค—เคฐ เค…เคงिเค•ांเคถ เค–ेเคคिเคนเคฐों เค•ो เคœเคฌเคฐเคจ เค…เค—्เคฐिเคฎ เคฆेเค•เคฐ เคจीเคฒे เค•ी เค–ेเคคी เค•เคฐाเคจे เค•े เคฒिเค เคฎเคœเคฌूเคฐ เค•เคฐเคคे।”

เค…ंเค—्เคฐेเคœ เค…เคงिเค•ाเคฐी เคต เคต्เคฏाเคชाเคฐी เคชเคนเคฒे เคธे เคนी เค…เคš्เค›ी เฅ›เคฎीเคจों เค•ो เคšिเคน्เคจिเคค เค•เคฐ เคฒेเคคे เคฅे। เคœिเคจ เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•ो เคจीเคฒ เค•ी เค–ेเคคी เค•เคฐเคจी เคนोเคคी เคฅी, เค‰เคจ เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•ो เคจीเคฒ เค•ी เค–ेเคคी เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคธूเคฆ เคฒेเคจा เคชเฅœเคคा เคฅा เค•्เคฏोंเค•ि เค‰เคจ्เคนें เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•ी เคคเคฐเคซ เคธे เคธिเคฐ्เคซ เคช्เคฐเคคि เคฌीเค˜ा เคฆो เคฐुเคชเคฏा เคฎिเคฒเคคा เคฅा। เค•ंเคชเคจी เคฆ्เคตाเคฐा เคšिเคน्เคจिเคค เค•ी เค—เคฏी เคœเคฎीเคจ เคชเคฐ เค†เคฆिเคตाเคธी เค…เคจ्เคฏ เคซเคธเคฒ เค•ी เค–ेเคคी เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคฅा। “เคธाเคฎाเคœिเค• เค”เคฐ เค†เคฐ्เคฅिเค• เคฆृเคท्เคŸिเค•ोเคฃ เคธे เคฏเคน เคธ्เคฅाเคฏी เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคจिंเคฆเคจीเคฏ เคฅी। เคœเคฎींเคฆाเคฐों เค•ा เคญूเคฎि เคชเคฐ เคชूเคฐ्เคฃ เค…เคงिเค•ाเคฐ เคฎाเคจเค•เคฐ เค•ंเคชเคจी เคจे เคญूเคฎिเคชเคคि เค…เคฅเคตा เค•िเคฐाเคฏेเคฆाเคฐ เค•ृเคทเค•ों เคฆोเคจों เค•े เคนिเคคों เค•ी เค…เคตเคนेเคฒเคจा เค•ी। เคญूเคฎिเคชเคคि เคœो เค•เคฒ เคคเค• เคธ्เคตाเคฎी เคฅा, เค†เคœ เคเค• เค•िเคฐाเคฏेเคฆाเคฐ เคนो เค—เคฏा เคคเคฅा เค•िเคฐाเคฏेเคฆाเคฐ เค…เคฌ เคœเคฎींเคฆाเคฐ เค•ी เคฆเคฏा เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคฅा เคคเคฅा เค…เคฌ เค‰เคธे เค…เคงिเค•ाเคฐिเค• เค•िเคฐाเคฏा เคฆेเคจा เคชเฅœเคคा เคฅा। เคเคธा เค…เคจ्เคฏाเคฏ เคญाเคฐเคค เค•े เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เค•เคญी เคจเคนीं เคนुเค†।”  เค‡เคธ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคธे เคช्เคฐเค•ृเคคि เค”เคฐ เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ा เคถोเคทเคฃ เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคนो เคฐเคนा เคฅा। เคŠเคชเคฐ เคธे เคจीเคšे เคคเค• เคธเคญी เค…ंเค—्เคฐेเคœ, เคœเคฎींเคฆाเคฐ, เคฎเคนाเคœเคจ เค†เคฆि เคธเคญी เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•े เคฆเคฎเคจ เคต เคถोเคทเคฃ เคฎें เคฒเค—े เคนुเคฏे เคฅे। เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•ा เค‡เคธ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•े เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคเค• เคเคธा เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคฅा เคœिเคธเคฎें เคธเคญी เคตเคฐ्เค— เค•े เคฒोเค— เคถाเคฎिเคฒ เคฅे। เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•ा เคชाเคค्เคฐ เคธिเคงू เค•เคนเคคा เคนै, “เคœเคจ-เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค…เค•ेเคฒा เคธंเคฅाเคฒी เคนी เคจเคนीं เคšเคฒा เคธเค•เคคे। เคœเคจ- เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคฎें เคนเคฎें เคธเคฌเค•ा เคธเคนเคฏोเค— เคšाเคนिเค। เคฒोเคนाเคฐ เคญाเค‡เคฏों เคจे เคนเคฎें เค•ुเค ाเคฐ, เคŸांเค—ी เค”เคฐ เค…เคธ्เคค्เคฐ- เคถเคธ्เคค्เคฐ เคฌเคจाเค•เคฐ เคฆिเคฏे เคนैं।”  เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค‡เคธ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคฎें เคธंเคฅाเคฒी เค”เคฐ เค—ैเคฐ- เคธंเคฅाเคฒी เคฆोเคจों เคธเคฎुเคฆाเคฏों เคจे เคฎिเคฒเค•เคฐ เคถोเคทเคฃ เค•े เคตिเคฐुเคฆ्เคง เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•िเคฏा। เค‡เคธ เคถोเคทเคฃ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฐเคฎเคฃिเค•ा เค—ुเคช्เคคा เค•เคนเคคी เคนैं- “เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคฆ्เคตाเคฐा เคœเคฎीเคจ เค•ी เคฎाเคฒเค—ुเคœाเคฐी, เคนเคฒ-เคฌैเคฒ เค•ी เคธंเค–्เคฏा เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคคเคฏ เค•เคฐเค•े เคตเคธूเคฒी เคœाเคจी เคถुเคฐू เคนो เค—เคฏी เคฅी, เคฒเค—ाเคจ เค•ी เคฐाเคถि เคญी เคฌเฅा เคฆी เค—เคฏी เคฅी, เคฐेเคฒ เคฒाเค‡เคจों เค•ा เคœाเคฒ เคฌिเค›เคจे เคฒเค—ा เคฅा, เคœिเคธเคธे เคชเคšाเคธ เคนเฅ›ाเคฐ เคธे เค…เคงिเค• เคฒोเค— เค…เคชเคจी เคœเคฎीเคจ เคธे เคฌेเค˜เคฐ เค•เคฐ เคฆिเคฏे เค—เค เคฅे। เค‰เคจเคธे เคฌेเค—ाเคฐी เค…เคฒเค— เคธे เคฒी เคœा เคฐเคนी เคฅी। เคธूเคฆเค–ोเคฐ เคฆिเค•ू เคฎเคนाเคœเคจ เค•े เคธเคฎเคฐ्เคฅเค• เคฎเคนेเคถ เค•े เค…เคค्เคฏाเคšाเคฐ เคธे เคฆाเคฎिเคจ-เคˆ-เค•ोเคน เค•ी เคœเคจเคคा เค†เคœिเฅ› เค† เคšुเค•ी เคฅी।”  เคธंเคฅाเคฒों เค•ा เคฏเคน เคตिเคฆ्เคฐोเคน เคฎुเค–्เคฏเคคः เค†เคฐ्เคฅिเค• เคถोเคทเคฃ เค•े เค–िเคฒाเคซ เคฅा। เคธंเคฅाเคฒी เคฒोเค— เค…เคชเคจे เคฒिเค เคเค• เค†เคฆเคฐ्เคถ เคฐाเคœ्เคฏ เค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•เคฐเคจा เคšाเคนเคคे เคฅे เคœเคนाँ เคจ เค•ोเคˆ เคฐाเคœा เคนो เคจ เคช्เคฐเคœा, เคจ เคถोเคทเค• เคต เคถोเคทिเคค เค•ा เคญेเคฆ เคนो, เคธเคญी เค•े เคฒिเค เคธเคฎाเคจเคคा เค•ी เคญाเคตเคจा เคนो, เคธเคฌเค•े เคฒिเค เคถिเค•्เคทा เคต เคฐोเคœเค—ाเคฐ เค•ी เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคนो। เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•ा เคชाเคค्เคฐ เคธिเคงू เคธंเคฅाเคฒ เคชเคฐเค—เคจे เค•ो เคธंเคฌोเคงिเคค เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•เคนเคคा เคนै, “เคคुเคฎ เคธंเคฅाเคฒ เคฐाเคœ เค•ाเคฏเคฎ เค•เคฐो, เค•ंเคชเคจी เคฐाเคœ เค•ो เค–เคค्เคฎ เค•เคฐो।”  เคธंเคฅाเคฒों เค•ा เคฏเคน เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค…เคชเคจी เคฎाเคคृเคญूเคฎि เค•ी เคฐเค•्เคทा เค•े เคšเคฒाเคฏा เค—เคฏा เคฅा, เคเค• เคคเคฐเคน เคธे เค‡เคธ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•ो เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•े เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคญाเคฐเคค เค•े เคช्เคฐเคฅเคฎ เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เค•े เค†เค—ाเคœ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฎाเคจा เคœा เคธเค•เคคा เคนै।

เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคญเคฒे เคนी เค‡เคธ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•ो เค…เคชเคจी เคคाเค•เคค เคธे เคฆเคฌा เคฆिเคฏा เคนो เคชเคฐंเคคु เค†เคฆिเคตाเคธी เคธंเคฅाเคฒों เคจे เค…เคชเคจी เคฎाเคคृเคญूเคฎि เคต เค…เคธ्เคฎिเคคा เค•ी เคฐเค•्เคทा เค•े เคฒिเค เค…ंเคค เคคเค• เคฒเฅœเคคे เคฐเคนे। เค†เคฆिเคตाเคธी เค…เคชเคจी เคธाเคฎूเคนिเค• เคœीเคตเคจ เคถैเคฒी เค•ो เคฌเคจाเค เคฐเค–เคจा เคšाเคนเคคे เคฅे। เคฏเคน เคตिเคฆ्เคฐोเคน เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•े เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคนी เคจเคนीं เค…เคชिเคคु เคœเคฎींเคฆाเคฐ, เคธाเคนूเค•ाเคฐ, เคฎเคนाเคœเคจ, เคธเคญी เค•े เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคฅा, เคœो เคญी เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคถाเคธเคจ เค•े เคช्เคฐเคคीเค• เคฅे। เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ เค”เคฐ เคธเคฎाเคœ เคธे เค…ंเคคःเคธंเคฌंเคง เค˜เคจिเคท्เค  เคฐूเคช เคฎें เคนोเคคा เคนै, เคธाเคนिเคค्เคฏ เคธเคฎाเคœ เค•ो เคต्เคฏाเคชเค• เฅžเคฒเค• เคชเคฐ เค†เคค्เคฎเคธाเคค เค•เคฐเคคा เคนै। เค‡เคธ เคฆृเคท्เคŸि เคธे เคฏเคน เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค‡เคคिเคนाเคธ เค•े เค‰เคจ เคชเคนเคฒुเค“ं เค‰เคœाเค—เคฐ เค•เคฐเคคा เคนै เคœिเคธे เค‡เคคिเคนाเคธเค•ाเคฐों เคจे เคจเฅ›เคฐเค…ंเคฆाเฅ› เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคฅा। เคฏเคน เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคเคคिเคนाเคธिเค• เค”เคฐ เคธाเคฎाเคœिเค• เคชเคฐिเคช्เคฐेเค•्เคท्เคฏ เคฎें เค†เคฆिเคตाเคธी เคถोเคทเคฃ เคต เคฆเคฎเคจ เค•ो เคšिเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคคा เคนै। เค†เคฆिเคตाเคธी เคธเคฎाเคœ เค†เคœ เคญी เค‰เคจ्เคนीं เคฎूเคฒ्เคฏों เค”เคฐ เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•े เคฒिเค เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•เคฐ เคฐเคนा เคนै। เคธเคฐเค•ाเคฐ, เคถोเคทเค• เค•ा เคฐूเคช เคญเคฒे เคนी เคฌเคฆเคฒ เค—เคฏा เคนो เคชเคฐंเคคु เคธเคฎाเคœ เคฎें เคถोเคทเค•, เคถोเคทिเคค เค•ी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เค†เคœ เคญी เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคนै। 


เคธंเคฆเคฐ्เคญ:

[1]  เคฌाเคœเคค เค…เคจเคนเคฆ เฅोเคฒ, เคฎเคงुเค•เคฐ เคธिंเคน, เค•เคตเคฐ เคชृเคท्เค 
[2] เคตเคนी,เคชृเคท्เค  -9
[3] เคตเคนी,เคชृเคท्เค - 10
[4] เค†เคงुเคจिเค• เคญाเคฐเคค เค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ, เคตिเคชिเคจ เคšเคจ्เคฆ्เคฐ, เคชृเคท्เค  - 88
[5] เคฌाเคœเคค เค…เคจเคนเคฆ เฅोเคฒ, เคฎเคงुเค•เคฐ เคธिंเคน, เคชृเคท्เค  – 88
[6]  เคตเคนी, เคชृเคท्เค  – 14
[7] เคตเคนी, เคชृเคท्เค   - 14   
[8] เคตเคนी, เคชृเคท्เค  – 38
[9]  เคตเคนी, เคชृเคท्เค  – 39
[10] เคตเคนी, เคชृเคท्เค  - 47
[11] เคตเคนी, เคชृเคท्เค   - 48
[12] เค†เคงुเคจिเค• เคญाเคฐเคค เค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ, เคฌी. เคเคฒ. เค—्เคฐोเคตเคฐ, เคชृเคท्เค  – 85
[13] เคฌाเคœเคค เค…เคจเคนเคฆ เฅोเคฒ, เคฎเคงुเค•เคฐ เคธिंเคน, เคชृเคท्เค - 82 
[14] เค†เคฆिเคตाเคธी เค…เคธ्เคฎिเคคा เค•ा เคธंเค•เคŸ, เคฐเคฎเคฃिเค•ा เค—ुเคช्เคคा, เคชृเคท्เค  – 115
[15]  เคฌाเคœเคค เค…เคจเคนเคฆ เฅोเคฒ, เคฎเคงुเค•เคฐ เคธिंเคน, เคชृเคท्เค  – 88


เคธंเคฆเคฐ्เคญ เค—्เคฐंเคฅ
1. เคฌाเคœเคค เค…เคจเคนเคฆ เฅोเคฒ, เคฎเคงुเค•เคฐ เคธिंเคน, เคตाเคฃी เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคจเคˆ เคฆिเคฒ्เคฒी, เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ: 2005 
2. เค†เคงुเคจिเค• เคญाเคฐเคค เค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ, เคตिเคชिเคจ เคšเคจ्เคฆ्เคฐ, เค“เคฐिเคฏंเคŸ เคฌ्เคฒैเค•เคธ्เคตाเคจ เคช्เคฐाเค‡เคตेเคŸ เคฒिเคฎिเคŸेเคก, เคจเคˆ เคฆिเคฒ्เคฒी, เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ: 2012 
3. เค†เคงुเคจिเค• เคญाเคฐเคค เค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ: เคเค• เคจเคตीเคจ เคฎूเคฒ्เคฏांเค•เคจ, เคฌी. เคเคฒ. เค—्เคฐोเคตเคฐ, เคเคธ.เคšเคจ्เคฆ เคंเคก เค•ंเคชเคจी เคฒिเคฎिเคŸेเคก, เคจเคˆ เคฆिเคฒ्เคฒी, เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ: 2006 
4. เค†เคฆिเคตाเคธी เค…เคธ्เคฎिเคคा เค•ा เคธंเค•เคŸ, เคฐเคฎเคฃिเค•ा เค—ुเคช्เคคा, เคธाเคฎเคฏिเค• เคช्เคฐเค•ाเคถเคจ, เคจเคˆ เคฆिเคฒ्เคฒी,  เคธंเคธ्เค•เคฐเคฃ: 2014          

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฐเคšเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนै।