рдПрдо.рдП.- рдЬрд╡ाрд╣рд░рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ु рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी
рдкीрдПрдЪ.рдбी. рд╢ोрдзाрд░्рдеी -рд╣िंрджी рдЕрдз्рдпрдпрди рдХेंрдж्рд░, рдЧुрдЬрд░ाрдд рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдЧांрдзीрдирдЧрд░-382030 (рдЧुрдЬрд░ाрдд)
рд╣ुрд▓ рдкрд╣ाреЬिрдпा рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЕрдкрдиी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдкрд╣рдЪाрди рдмрдиा рдЪुрдХे рд▓ेрдЦрдХ рд░ाрдХेрд╢ рдХुрдоाрд░ рд╕िंрд╣ рдХा 2012 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै। рд░ाрдХेрд╢ рдХुрдоाрд░ рд╕िंрд╣ рдХा рдмрдЪрдкрди рдЭाрд░рдЦрдг्рдб рдХे рдкрд▓ाрдоू рдоें рдмीрддा। рдЗрдирдХे рд╕рднी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдЗрд╕ी рдЕंрдЪрд▓ рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдХрд░ рд▓िрдЦे рдЧрдП। рдЗрдирдХे рд╢ुрд░ुрдЖрддी рдЪाрд░ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै- рдЬрд╣ाँ рдЦिрд▓े рд╣ैं рд░рдХ्рдд рдкрд▓ाрд╢ (2003), рдкрдаाрд░ рдкрд░ рдХोрд╣рд░ा (2003), рдЬो рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдирд╣ीं рд╣ैं (2005) рдФрд░ “рд╕ाрдзो рдпрд╣ рдоुрд░्рджों рдХा рдЧाँрд╡” (2008)। рдЗрдирдХे рдЕрди्рдп рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдХी рддрд░рд╣ рд╣ुрд▓ рдкрд╣ाреЬिрдпा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рднी рдЭाрд░рдЦрдг्рдб рдХे рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╕рдоाрдЬ, рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдкрд░ рдХेрди्рдж्рд░िрдд рд╣ै। рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд░ाрдХेрд╢ рдЬी рдиे рдЭाрд░рдЦрдг्рдб рдХे рдЖрджि рд╡िрдж्рд░ोрд╣ी рддिрд▓рдХा рдоांрдЭी рдХी рд╕рдорд░рдЧाрдеा рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХी рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рдХी рд╢ोрд╖рдХ рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдпрд╡ाрджी рдиीрддिрдпों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рдкрд╣ाреЬिрдпा рдЬрдирдЬाрддि рдХी рдмрдЧाрд╡рдд рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै।
![]() |
рд░ाрдХेрд╢ рдХुрдоाрд░ рд╕िंрд╣ |
рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╡िрдорд░्рд╢ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣ुрдП рдХुрдЫ рджрд╢рдХ рдмीрдд рдЪुрдХे рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рднी рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╡िрдж्рд░ोрд╣ों рдкрд░ рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдХрдо рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд▓िрдЦा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдХाрд░рдг рд╕ंрднрд╡рддः рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╡िрдж्рд░ोрд╣ों рдХे рдмाрд░े рдоें рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬों рдоे рдЬाрдирдХाрд░ी рд╣ी рдмрд╣ुрдд рдХрдо рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ै। рд░рдЪрдиा рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕рдмोрдз рдХी рдкрд░िрдкрдХ्рд╡рддा рдХे рд▓िрдП рд░рдЪрдиा рдХा рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рддрде्рдпों рд╕े рдоेрд▓ рдЦाрдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै। рдРрд╕े рдоें рдХिрд╕ी рднी рд▓ेрдЦрдХ рдХे рд▓िрдП рдЗрд╕ рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рд▓िрдЦрдиा рд╕ाрд╣рд╕рдкूрд░्рдг рдФрд░ рд╢्рд░рдорд╕ाрдз्рдп рдХाрд░्рдп рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ाрд╣рд╕рдкूрд░्рдг рдЗрд╕рд▓िрдП рдХि рд░рдЪрдиा рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕рдмोрдз рдкрд░ рдк्рд░рд╢्рди рдЦреЬे рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं рдФрд░ рд╢्рд░рдорд╕ाрдз्рдп рдЗрд╕рд▓िрдП рдХि рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рддрде्рдп рдЬुрдЯाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХреЬी рдоेрд╣рдирдд рдХрд░рдиी рдкреЬрддी рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рд░рдЪрдпिрддा рд░ाрдХेрд╢ рдХुрдоाрд░ рд╕िंрд╣ рдкрд▓ाрдоू, рдЭाрд░рдЦрдг्рдб рдоें рдЬрди्рдоे рдФрд░ рдкрд▓े-рдмрдвे рд╣ैं। рдЙрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рд▓ोрдХрдХрдеाрдУं рд╕े рд╡े рднрд▓ी-рднांрддि рдкрд░िрдЪिрдд рд░рд╣े рд╣ोंрдЧे। рд╕ंрднрд╡рддः рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рдУрд░ рдк्рд░рддिрдмрдж्рдзрдд्рддा рдиे рдЙрди्рд╣ें рдЗрд╕ рдЪुрдиौрддी рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиे рдХा рд╕ाрд╣рд╕ рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рд╣ोрдЧा।
рд╕ाрд╣िрдд्рдп рддрде्рдп рдФрд░ рдЧрд▓्рдк рдХे рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рд╕े рдмрдиा рд╣ोрддा рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рд╣рд░ рд░рдЪрдиा рдоें рдЗрдирдХा рдПрдХ рд╣ी рдиिрд╢्рдЪिрдд рдЕрдиुрдкाрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╡िрд╖рдп рдХो рд▓ेрдХрд░ рд▓िрдЦे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рддрде्рдп рдХेंрдж्рд░ рдоें рд╣ोрддे рд╣ैं рдФрд░ рд░िрдХ्рдд рд╕्рдеाрди рдХो рд╕ंрднाрд╡рдиा рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрд▓्рдкрдиा рд╕े рднрд░ा рдЬाрддा рд╣ै। рд░рдЪрдиा рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕рдмोрдз рд╕े рд╣ी рд░рдЪрдиा рдХी рдКँрдЪाрдИ рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рд╣ोрддा рд╣ै। рдпрджि рдЗрддिрд╣ाрд╕рдмोрдз рдкрд░िрдкрдХ्рд╡ рдирд╣ीं рд╣ै рддो рд░рдЪрдиा рдХोрд░ी рдХрд▓्рдкрдиा рдоाрдд्рд░ рд░рд╣рдХрд░ рдпрдеाрд░्рде рд╕े рдХрдЯ рдЬाрддी рд╣ै। рд╣ुрд▓ рдкрд╣ाреЬिрдпा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд▓िрдЦрдиे рдХे рдХ्рд░рдо рдоें рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХो рдЦंрдЧाрд▓рдХрд░ рддिрд▓рдХा рдоांрдЭी рдХे рдЬीрд╡рди рд╕े рдЬुреЬे рддрде्рдпों рдХो рдЦोрдЬрдиे рдХा рднрд░рд╕рдХ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рд╣ै рдХि “рд╕рдмрд╕े рдмреЬी рдЪрдиौрддी рддो рдпрд╣ी рдеी рдХि рд╕рдЪ рдкрд░ рдЫाрдИ рдзुंрдз рдХे рдкाрд░ рдЬाрдХрд░ рдЬो рднी рддрде्рдпाрдд्рдордХ рд╕рдЪ рд╣ैं, рдЙрди्рд╣ें рд╕ाрдордиे рд▓ाрдиा। рдЗрд╕ рдХाрдо рдХे рд▓िрдП рднाрдЧрд▓рдкुрд░ рдХे рдмुрдж्рдзिрдЬीрд╡ी рдкрдд्рд░рдХाрд░ рд░ाрдЬेрди्рдж्рд░ рд╕िंрд╣ рдЬी рдиे рдоेрд░ी рд╣рд░рд╕ंрднрд╡ рд╕рд╣ाрдпрддा рдХी। рджुрдордХा рдоें рдк्рд░ेрд╕ рдЯ्рд░рд╕्рдЯ рдСрдл рдЗंрдбिрдпा рдХे рдЦोрдЬी рдкрдд्рд░рдХाрд░ рдЕрдиूрдк рдХुрдоाрд░ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХी рдХрдИ рд░ाрддों рдХी рдиींрдж рдоैंрдиे рд╣рд░ाрдо рдХी рд╣ै।”3 рдкрд░рди्рддु рддिрд▓рдХा рдоांрдЭी рдкрд░ рддрде्рдпों рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рдХी рд╕ीрдоाрдУं рдХा рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рднूрдоिрдХा рдоें рд╣ी рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░ рджिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдпрд╣ рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рддिрд▓рдХा рдкрд░ рд▓िрдЦे рдЙрдирдХे рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХो рд╣ूрдмрд╣ू рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоाрдирдиे рдХी рдЧрд▓рддी рдкाрдардХ рдХो рдирд╣ीं рдХрд░рдиी рдЪाрд╣िрдП। рдЗрд╕рдоें рддिрд▓рдХा рдХा рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рд╕рдд्рдп рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХी рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдЬाрдирдХाрд░ी рдХाрд▓्рдкрдиिрдХ। рд░ाрдХेрд╢ рдЬी рдХे рд╢рдм्рджों рдоें “рдоैंрдиे рддो рдмрд╕ рд╣ाрд╢िрдП рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдЦреЬे рд╣ोрдХрд░ рдпрд╣ рд╕рд╡ाрд▓ рдЙрдаाрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХी рд╣ै рдХि рдЖрдЬाрджी рдХी рд▓реЬाрдИ рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рджрд░्реЫ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╕рдоाрдЬ рдХे рдкрд▓реЬे рдоें рдбंрдбी рдХ्рдпों рдоाрд░ी? рдоैं рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХा рдкुрдирд░्рд▓ेрдЦрди рдХрд░рдиे рдХी рдпोрдЧ्рдпрддा рдирд╣ीं рд░рдЦрддा। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд▓िрдЦा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдЪाрд╡рд▓ рджाрд▓ рдХी рдЦिрдЪреЬी рдХी рднांрддि рд░рдЪिрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╕ाрде рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоिрд▓ा рджिрдпा рд╣ै।” 4
рдоेрд░ी рдиреЫрд░ рдоें рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рджोрдиों рдЪुрдиौрддिрдпों рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдРрд╕ा рд╡िрд╖рдп рдЙрдаाрдиा рд╣ी рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдоें рдмреЬी рдмाрдд рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд░рдд рдоें рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рдоाрдирд╕िрдХрддा рд╕े рдХिрдпे рдЧрдП рдЗрддिрд╣ाрд╕-рд▓ेрдЦрди рдкрд░ рд╕рд╡ाрд▓ рдЙрдаाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдаीрдХ рд╣ै рдХि рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд░ाрдЬ рдоें рдЬो рдЗрддिрд╣ाрд╕-рд▓ेрдЦрди рд╣ुрдЖ, рд╡рд╣ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╣िрдд-рдкूрд░्рддि рдХे рд▓िрдП рд╣ुрдЖ। рдЗрддिрд╣ाрд╕-рд▓ेрдЦрди рдоें рд╣рдоेрд╢ा рдк्рд░рднुрдд्рд╡рд╢ाрд▓ी рдкрдХ्рд╖ рдХा рдЧौрд░рд╡ांрдХрди рд╣ोрддा рдЖрдпा рд╣ै। рдкрд░рди्рддु рдЖреЫाрдж рднाрд░рдд рдоें рдХ्рдпों рдЙрд╕ी рдкрд░िрдкाрдЯी рдкрд░ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд▓ेрдЦрди рд╣ुрдЖ? рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиी рджेрд╢ी рдЗрддिрд╣ाрд╕ рджृрд╖्рдЯि рдиिрд░्рдоिрдд рдХ्рдпों рдирд╣ीं рдХी? рдпрд╣ी рд╡рдЬрд╣ рд╣ै рдХि рддिрд▓рдХा рдоांрдЭी рдЬो рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиी рдард╣рд░рддे рд╣ैं, рдЙрдирдХो рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд▓ेрдЦрди рдоें рдпрдеोрдЪिрдд рд╕्рдеाрди рдирд╣ीं рдоिрд▓ा। рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдЗрд╕ рдк्рд░рд╢्рди рдХो рдЙрдаाрдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХे рдпोрдЧ्рдп рд╣ै।
рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХेрд╡рд▓ рдЗрд╕ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдирд╣ीं рдХि рдЗрд╕рдиे рдм्рд░िрдЯिрд╢-рд░ाрдЬ рдХे рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╡िрдж्рд░ोрд╣ी рддिрд▓рдХा рдоांрдЭी рдкрд░ рд╡िрдорд░्рд╢ рдХो рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╕्рдеाрди рджिрд▓ाрдпा। рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдЗрд╕рд▓िрдП рднी рд╣ै рдХि рдЗрд╕рдоें рд░ाрдЬрдорд╣рд▓ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рдкрд╣ाреЬिрдпा рдЬрдирдЬाрддि рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╡िрд╡िрдз-рдкрдХ्рд╖ों рдХा рдмाрд░ीрдХी рд╕े рд╡рд░्рдгрди рд╣ै। рдЧौрд░рддрд▓рдм рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рд╕рдоुрджाрдп рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдпрд╣ाँ рдЕрдЯ्рдаाрд░рд╣рд╡ी рд╕рджी рдоें рдкрд╣ाреЬिрдпा рдЬрдирдЬाрддि рдХी рдЬो рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд░рд╣ी рдЙрд╕рдХे рдмाрд░े рдоें рдмाрдд рдХी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рдЬीрд╡рдирд╢ैрд▓ी рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЧैрд░-рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рдкाрдардХ рдХे рдЬ्рдЮाрди рдХो рд╕рдоृрдж्рдз рдФрд░ рдиреЫрд░िрдП рдХो рдкрд░िрд╖्рдХृрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЙрдирдХी рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдПं, рдиृрдд्рдп-рд╕ंрдЧीрдд, рднाрд╖ा-рдмोрд▓ी, рдкрд░्рд╡-рдд्рдпौрд╣ाрд░ рдЗрдд्рдпाрджि рдХा рд╕ुрди्рджрд░ рд╡рд░्рдгрди рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдоें рд╣ी рдкрд╣ाреЬिрдпा рд╕рдоाрдЬ рдХी рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкрд░ंрдкрд░ा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै-рдоांрдЭी рдЪुрдирдиे рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा। рдЬिрд╕рд╕े рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै рдХि рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╕рдоाрдЬ рдоें рд▓ोрдХрддाрди्рдд्рд░िрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХो рд╕्рдеाрди рджिрдпा рдЧрдпा рдеा।
"рд░ाрдЬрдорд╣рд▓ рдХी рдкрд╣ाреЬिрдпों рдкрд░ рдмрд╕े рдкрд╣ाреЬिрдпा рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╣рдЬाрд░ों рд╡рд░्рд╖ों рд╕े рдЪрд▓ी рдЖ рд░рд╣ी рдкрд░ंрдкрд░ा рдеी рдХि рдЧाँрд╡ рдХा рдоांрдЭी (рдоुрдЦिрдпा) рдХे рдЬ्рдпेрд╖्рда рдкुрдд्рд░ рдХो рдкिрддा рдХे рдмाрдж рдоांрдЭी рдХा рдкрдж рд╕्рд╡рддः рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП! рдЗрд╕ 'рдЪाрд╣िрдП' рдоें рд╣ी рднेрдж рдеा।... рднाрд╡ी рдоांрдЭी рдХो рдЕрдкрдиी рдкाрдд्рд░рддा рд╕िрдж्рдз рдХрд░рдиी рдкреЬрддी рдеी।... рдоांрдЭी рдХे рдмेрдЯों рдХे рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рд╡िрдлрд▓ рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЧाँрд╡ рдХा рдоांрдЭी рдЧाँрд╡ рдХे рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рдкुрд░ुрд╖ рдХा рдиाрдо рднी рдк्рд░рд╕्рддाрд╡िрдд рдХрд░ рд╕рдХрддा рдеा।”5
рд╢ेрд╖ рднाрд░рдд рдХे рд╕рдоाрди рдкрд╣ाреЬिрдпा рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдоें рднी рдЧौрдд्рд░ рдХे рдмाрд╣рд░ рд╣ी рд╡िрд╡ाрд╣ рд╣ो рд╕рдХрддे рдеे। рдмाрд▓-рд╡िрд╡ाрд╣ рд╣ोрддे рдеे। рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП- рдЬрдмрд░ा рдФрд░ рд░ूрдкрдиी рдХा рд╡िрд╡ाрд╣ рддेрд░рд╣-рдЪौрджрд╣ рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЙрдо्рд░ рдоें рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд╣ो рдЧрдпा рдеा। рд╡िрд╡ाрд╣ рд╕ाрдоाрди्рдпрдд: рдмреЬे-рдмुрдЬुрд░्рдЧों рдж्рд╡ाрд░ा рддрдп рдХिрдП рдЬाрддे рдеे рдЬिрд╕े рдирд╡рдпुрд╡рдХ рдФрд░ рдирд╡рдпुрд╡рддिрдпाँ рд╕рд╣рд░्рд╖ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рд▓ेрддी рдеीं। рдк्рд░ेрдо-рд╡िрд╡ाрд╣ рдХो рднी рдирд╣ीं рдирдХाрд░ा рдЬाрддा рдеा। рдлाрд▓्рдЧुрди рдФрд░ рдЧेंрджी рдХा рд╡िрд╡ाрд╣ рддो рдЗрд╕рдХा рдк्рд░рдоाрдг рд╣ै рд╣ी рд╕ाрде рд╣ी рдпुрд╡ाрдЧृрд╣ рдХा рд╣ोрдиा рднी рдпрд╣ी рд╕ंрдХेрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╕рдмрд╕े рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрд▓ рдмाрдд рдеी-рдпौрди рд╢िрдХ्рд╖ा рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рд╣ी рдпुрд╡ाрдЧृрд╣ рдмрдиाрдпे рдЬाрддे рдеे।
"рдк्рд░ाрдп: рдПрдХ рдЭोрдкреЬी рдоें рдЬीрд╡рди рдХाрдЯ рджेрдиे рд╡ाрд▓े рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рджрдо्рдкрдд्рддि рджेрд╣-рднाрд╖ा рдФрд░ рдпौрди-рдЫंрджों рдХी рд╕рдордЭ рд╣ोрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╣ी рд╕े рдЕрдкрдиे рдХिрд╢ोрд░ рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдпुрд╡ाрдЧृрд╣ рдоें рд╕ोрдиे рднेрдЬрдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं। рдпुрд╡ाрдЧृрд╣ рдоाрдд्рд░ рд░ाрдд рдмिрддाрдиे рдХी рдЬрдЧрд╣ рдирд╣ीं рд╣ोрддी рд╡рд░рди рдХिрд╢ोрд░-рдХिрд╢ोрд░िрдпों рдХे рдпुрд╡ा рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХेंрдж्рд░ рднी рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрд░рдг्рдп рдХे рднाрд╡ी рдиाрдЧрд░िрдХों рдХो рд╕ाрдоाрдЬिрдХрддा рдФрд░ рднाрд╡ी рдЬीрд╡рди рдХे рдкाрда рдкреЭाрдиेрд╡ाрд▓ी рд╢ाрд▓ा। рд▓реЬрдХिрдпों рдХे рд▓िрдП рдкृрдердХ рдпुрд╡ाрдЧृрд╣ рд╣ोрддे рд╣ैं,рдЬрд╣ाँ рд╡े рд╡िрд╡ाрд╣ рд╣ोрдиे рддрдХ рд░ाрдд рдоें рд╕ोрдиे рдЬाрддी рд╣ैं। рд▓реЬрдХे рдЬрдм рддрдХ рд╡िрд╡ाрд╣ рдХрд░ рдЕрдкрдиी рдкृрдердХ рдЭोрдкреЬी рди рдЦреЬी рдХрд░ рд▓ें рдпा рд▓рдбрдХिрдпाँ рдм्рдпाрд╣ рдХрд░ рдШрд░ рд╕े рд╡िрджा рди рд╣ो рдЬाрдПँ, рдпुрд╡ाрдЧृрд╣ рд╣ी рдЙрдирдХे рд╢рдпрди-рд╕्рдерд▓ рд╣ोрддे рд╣ैं।”6
рдкрд╣ाреЬिрдпा рдЬрдирдЬाрддि рдоें рдкрд░्рд╡-рдд्рдпोрд╣рд░ों рд╡ рдоेрд▓ों рдХो рд╡िрд╢ेрд╖ рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै। рдкрдерд░ीрд▓ी рдзрд░рддी рдкрд░ рдЫींрдЯ рджी рдЧрдИ рдХुрд▓्рдеी рдФрд░ рдЬंрдЧрд▓ी рдЦрд░рдЧोрд╢ों рд╡ рдмрдЯेрд░ों рдХे рд╢िрдХाрд░ рдкрд░ рдЬीрд╡рди рдпाрдкрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдкрд╣ाреЬिрдпा рдЬрдирдЬाрддि рдХा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЬीрд╡рди рдХिрддрдиा рд░рд╕рдкूрд░्рдг рд╣ै, рдЗрд╕рдХा рдЕрдиुрдоाрди рдЗрдирдХे рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдЬीрд╡рди рдЦुрд╢рд╣ाрд▓ рдЬीрд╡рди рд╕े рд▓рдЧाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рддीрди рджिрди рдХा рд╢िрдХाрд░ рдкрд░्рд╡ рдмेрдЭा-рддुрди рд╣ो рдпा рд╢ाрдо рдврд▓े рдоांрджрд▓ рдХी рдеाрдк рд╕े рдиिрдХрд▓рддा рд╕ंрдЧीрдд рдпा рдмाрдШрдмुрд░ु рдоेрд▓े рдоें рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рдкोрд╖ाрдХ рдоें рд╕рдЬी рдмाрд▓ाрдУं рдХा рдЭूрдорд░ рдиाрдЪ рдЗрд╕ рдЬीрд╡рди-рд╢ैрд▓ी рдХी рдПрдХ рддрд╕्рд╡ीрд░ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдХोрдИ рд╡िрд╡ाрджिрдд рдорд╕рд▓ा рд╕ुрд▓рдЭाрдиे рдХा рдЕрдкрдиा рддрд░ीрдХा ‘рдЧिрд░рд╣’ (рди्рдпोрддा) рднेрдЬрдХрд░ рдкंрдЪाрдпрдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рдлैрд╕рд▓ा рди рдоाрдирдиे рдкрд░ ‘рдмिрдЯрд▓ाрд╣ा’ рдпाрдиी рдкंрдЪाрдпрдд рд╕े рдмाрд╣рд░ рдХрд░рдиे рдХे рджंрдб рдЬैрд╕ी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдУं рд╕े рднी рдкाрдардХ рдкрд░िрдЪिрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
рдкрд╣ाреЬिрдпा рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдкрд╢ुрдкाрд▓рди рдФрд░ рд╢िрдХाрд░ рд╣ै। рдХृрд╖ि рдХा рдЗрд╕ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдЕрдзिрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдкीрдЫे “рдЬिрддрдиा рдк्рд░рдХृрддि рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдЧा рдЙрд╕ी рдоें рд╕ंрддुрд╖्рдЯ рд░рд╣рдиे рдХी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा” рдиिрд╣िрдд рд╣ै। рдХृрд╖ि рдХेрд╡рд▓ рджुрд░्рднिрдХ्рд╖ рдХाрд▓ рдоें рдХी рдЬाрддी рдеी, рд╡рд╣ рднी рдЦुंрдЯрдХрдЯ्рдЯी। рдЬрдоीрди рдХे рдПрдХ рд╣िрд╕्рд╕े рд╕े рдЭाреЬिрдпों рдХो рдХाрдЯрдХрд░-рдЬрд▓ाрдХрд░ рдЙрд╕े рд╕ाреЮ рдХрд░рдХे рдЙрд╕ рдкрд░ рд╣рд▓-рдмैрд▓ рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдХुрджाрд▓ рд╕े рдЬрдоीрди рдХोреЬ рдХрд░ рдмीрдЬ рдЫींрдЯрдХрд░। рдФрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЬो рднी рдЕрди्рди рд╣ो рдЬाрдП, рдЙрд╕ी рдоें рдкрд╣ाреЬिрдпा рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╕ंрддुрд╖्рдЯ рд░рд╣рддे। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдкрд╣ाреЬिрдпा рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╕рдоाрдЬ рдХी рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдкрд░ंрдкрд░ा рдХा рдЬिрдХ्рд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЕрд╕рдордп рдоृрдд्рдпु рд╣ोрдиे рдкрд░ рдкрд╣ाреЬिрдпा рд╢рд╡ рдХो рджुрд░्рдЧрдо рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЫोреЬ рдЖрдиा। рдХुрдЫ рдЕрди्рдп рд╕рдоाрдЬों рдоें рднी (рдЬैрд╕े рдкाрд░рд╕ी рд╕рдоाрдЬ рдоें) рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХी рдк्рд░рдеाрдПँ рдоिрд▓рддी рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдкीрдЫे рдпрд╣ рджрд░्рд╢рди рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдк्рд░рдХृрддि рдХी рдЕрди्рдп рдЪीреЫें рдордиुрд╖्рдп рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпोрдЧी рд╣ै, рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдордиुрд╖्рдп рдХो рднी рдк्рд░рдХृрддि рдХे рд▓िрдП рдЙрдкрдпोрдЧी рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЗрд╕рд▓िрдП рдоृрдд рд╢рд░ीрд░ рдХा рд╕рдмрд╕े рдмेрд╣рддрд░ рдЙрдкрдпोрдЧ рдпрд╣ी рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдкрд╢ु-рдкрдХ्рд╖िрдпों рдХी рднूрдЦ рдоिрдЯाрдиे рдХे рдХाрдо рдЖрдП।
“рд╣рдд्рдпा, рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा, рд╕рд░्рдкрджंрд╢ рдпा рдХिрд╕ी рджुрд░्рдШрдЯрдиा рдоें рдЕрд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдоृрдд्рдпु рд╣ोрдиे рдкрд░ рдоृрддрдХ рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╢ेрд╖ рдХрд░्рдордХांрдб рдХा рд╡िрдзाрди рддो рдеा рдирд╣ीं । рди рд╢рд╡ рдХो рдЬрд▓рдиा рдеा, рди рдЬрдоीрди рдоें рдЧाреЬрдиा рдеा । рдмрд╕ рдоृрддрдХ рдХे рд╢рд░ीрд░ рдХो рджृрд╖्рдЯि-рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рдкрд░े рдХिрд╕ी рджुрд░्рдЧрдо рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЫोреЬ рдЖрдиा рдеा ।”7
рддेрд▓िрдпाрдЧреЭी рдХा рд╕рдкрдиा рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рд╢ुрд░ू рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЕंрдд рддрдХ рдмрдиा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдпрд╣ рдлंрддाрд╕ी рд╢िрд▓्рдк рдХा рд╕рдлрд▓ рдк्рд░рдпोрдЧ рд╣ै। рдЗрд╕ рд╢ैрд▓ी рд╕े рдХрдо рд╢рдм्рджों рдоें рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ рдЕрдкрдиी рдмाрдд рдХो рдкाрдардХ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдЬрдмрд░ा рдкрд╣ाреЬिрдпा рдФрд░ рддिрд▓рдХा рдкрд╣ाреЬिрдпा рджो рдиाрдо рдоिрд▓рддे рд╣ैं। рдкрд╣рд▓ा рд╡्рдпрдХ्рддि рд╕ंрддाрд▓ рдкрд░рдЧрдиा рдЧрдЬेрдЯिрдпрд░ рдоें рдПрдХ рдбाрдХू рдХे рд░ूрдк рдоें рдиाрдорджрд░्рдЬ рд╣ै рддो рджूрд╕рд░ा рд▓ोрдХрдоाрдирд╕ рдоें рдПрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиी рдХे рд░ूрдк рдоें। рддेрд▓िрдпाрдЧреЭी рдХे рд╕рдкрдиे рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд▓ेрдЦрдХ рджोрдиों рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХा рд╕ंрдмрдз рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рд╡े рджोрдиों рд╡्рдпрдХ्рддि рджрд░рдЕрд╕рд▓ рдПрдХ рд╣ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдЪाрд░िрдд्рд░िрдХ рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдЪрд░рдг рд╣ैं рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕рдкрдиे рдоें рджिрдЦाрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдоाँ рд╡िрд╖рд╣рд░ी рдХे рд╕рдо्рдоुрдЦ рддिрд▓рдХा рдЬрдмрд░ा рдХो рдоाрд░ рджेрддा рд╣ै рдФрд░ рд╕्рд╡рдпं рджрдорджрдоा рдмрдЬाрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕्рд╡рдк्рди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд▓ेрдЦрдХ рдЗрд╕ рддрде्рдп рдХो рддो рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рддा рд╣ी рд╣ै рд╕ाрде рдоें рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХो рдЧрддि рднी рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै।
рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖
рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рджो рд╕ंрд╕्рдХृрддिрдпों рдХे рдЯрдХрд░ाрд╡ рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै। рдПрдХ рд╡рд╣ рд╣ै рдЬो рдк्рд░рдХृрддि рд╕े рд╕рдм рдХुрдЫ рд▓ूрдЯ рд▓ेрдиे рдХे рд▓िрдП рднूрдЦी (рдм्рд░िрдЯिрд╢) рд╣ै рдФрд░ рджूрд╕рд░ी (рдкрд╣ाреЬिрдпा рдЬрдирдЬाрддि) рдк्рд░рдХृрддि рдЬिрддрдиा рд╕्рд╡ेрдЪ्рдЫा рд╕े рджे, рдЙрд╕ी рдоें рдЬीрд╡рди рдпाрдкрди рдХрд░рдХे рд╕ंрддुрд╖्рдЯ рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ी рд╣ै। рдПрдХ рдФрд░ рд╣ै- рдиिрд╢्рдЫрд▓ рдФрд░ рд╕ाрджрдЧी рднрд░ा рдЬीрд╡рди рдЬीрдиे рд╡ाрд▓े рдкрд╣ाреЬिрдпा рдФрд░ рджूрд╕рд░ी рдФрд░ рд▓ोрдореЬी рдХी рддрд░рд╣ рдЪाрд▓рдмाрдЬ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдИрд╕्рдЯ рдЗंрдбिрдпा рдХंрдкрдиी рд╣ै। рддिрд▓рдХा рдоांрдЭी рдХी рдмрдЧाрд╡рдд рджूрд╕рд░ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдк्рд░рддि рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рд╣ै। рдпрд╣ рдмрдЧाрд╡рдд рдЗрд╕рд▓िрдП рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рдпрд╣ рдм्рд░िрдЯिрд╢
рд╕рдд्рддा рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рднाрд░рдд рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЬрдирдЬाрддीрдп рд╡िрдж्рд░ोрд╣ों рдХी рдПрдХ рд▓рдо्рдмी рд╢्рд░ंрдЦрд▓ा рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै, рдЬिрд╕рдоे рд╕िрджो-рдХाрди्рд╣ू, рдЪाँрдж-рднैрд░рд╡, рдмिрд░рд╕ा рдоुंрдбा, рддाрдиा рднрдЧрдд рдХे рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं। рддिрд▓рдХा рдоांрдЭी рд╕े рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рд╡िрд░ोрдз 1947 рдоें рдЖреЫाрджी рдоिрд▓рдиे рддрдХ рд▓рдЧाрддाрд░ рдЪрд▓рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдЗрд╕рд▓िрдП рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдпрд╣ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд▓ेрдЦрди рдХी рдкрдж्рдзрддि рдкрд░ рд╕рд╡ाрд▓ рдЙрдаाрддा рд╣ै, рднाрд░рдд рдХे рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрдж्рд░ोрд╣ (рд╣ुрд▓ рдкрд╣ाреЬिрдпा) рдХो рдоुрдЦ्рдпрдзाрд░ा рдоें рд▓ेрдХрд░ рдЖрддा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рд▓िрдП рднी рдХि рдкрд╣ाреЬिрдпा рдЬрдирдЬाрддि рдХे рдЬीрд╡рди-рдоूрд▓्рдпों рд╕े рд╣िंрджी рдХे рдкाрдардХ рд╡рд░्рдЧ рдХो рдкрд░िрдЪिрдд рдХрд░ाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╡िрдж्рд░ोрд╣ों рдкрд░ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд▓ेрдЦрди рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдПрдХ рд╕рд╢рдХ्рдд рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै।
рдЖрдзाрд░ рдЧ्рд░ंрде
1) рд░ाрдХेрд╢ рдХुрдоाрд░ рд╕िंрд╣, рд╣ुрд▓ рдкрд╣ाреЬिрдпा, рд╕ाрдордпिрдХ рдмुрдХ्рд╕, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 110002
2) рд░ाрдХेрд╢ рдмिрд╣ाрд░ी, рдиेрдкрде्рдп рдХा рдиाрдпрдХ-рддिрд▓рдХा рдоांрдЭी, рдкрд░рдЦ, рд╕рдоाрд▓ोрдЪрдирдбॉрдЯрдм्рд▓ॉрдЧрд╕्рдкॉрдЯрдбॉрдЯрдХॉрдо (https://samalochan.blogspot.com/2014/11/blog-post_7.html)
рд╕рди्рджрд░्рдн рдЧ्рд░ंрде
1) рд░ाрдХेрд╢ рдХुрдоाрд░ рд╕िंрд╣, рд╣ुрд▓ рдкрд╣ाреЬिрдпा, рд╕ाрдордпिрдХ рдмुрдХ्рд╕, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 110002 рдкृрд╖्рда 7
2) рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 7
3) рд░ाрдХेрд╢ рдХुрдоाрд░ рд╕िंрд╣, рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рд╡ाрд░्рддा (рдЬूрдбिрде рдЬोрдкाрд░ी, рдоिреЫोрд░рдо рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдПрдо.рдлिрд▓ рдеीрд╕िрд╕
4) рд╡рд╣ी
5) рд░ाрдХेрд╢ рдХुрдоाрд░ рд╕िंрд╣, рд╣ुрд▓ рдкрд╣ाреЬिрдпा, рд╕ाрдордпिрдХ рдмुрдХ्рд╕, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 110002 рдкृрд╖्рда 12
6) рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 48
7) рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда 181
***
No comments :
Post a Comment
We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।