рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рдкूрд░्рд╡ी рднाрд░рдд рдХा рдпोрдЧрджाрди

рдк्рд░ेрд░рдгा рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी

рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी (рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢)

рднाрд░рдд рдХे рдкूрд░्рд╡ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдпाрдиी рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рднाрдЧ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рддрдеा рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдФрд░ рд╕ाँрд╕्рдХृрддिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╢ेрд╖ рднाрд░рдд рд╕े рдХुрдЫ рднिрди्рди рд╣ैं। рдпрд╣ाँ рдХी рдЬрдирдЬाрддिрдпों рдоें рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдкрд░ंрдкрд░ाрдПँ, рднाрд╖ा, рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рд╕ुंрджрд░рддा рд╕рджा рд╕рд░्рд╡рджा рд╕े рд╢ेрд╖ рднाрд░рддрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХрд░рддी рд░рд╣ी рд╣ै। рдЗрд╕ рднाрдЧ рдоें рд╡рд╣ рджृрдв़ рдЬाрддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╣ै, рдЬो рд╕ंрд╕्рдХृрддीрдХрд░рдг рдХे рдк्рд░рднाрд╡ рд╕े рдмрдЪी рд░рд╣ рдЧрдИ рдеी। 
рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдЕрд░ुрдгाрдЪрд▓ рдк्рд░рджेрд╢, рдЕрд╕рдо, рдордгिрдкुрд░, рдоेрдШाрд▓рдп, рдоिрдЬोрд░рдо, рдиाрдЧाрд▓ैंрдб, рд╕िрдХ्рдХिрдо,рдФрд░ рдд्рд░िрдкुрд░ा рд░ाрдЬ्рдп рдЖрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдЖрдаों рд░ाрдЬ्рдпों рдХा рд╕рдоूрд╣ рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рдХे рднौрдЧोрд▓िрдХ, рдкौрд░ाрдгिрдХ, рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдПрд╡ं рд╕ाрдорд░िрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЕрдд्рдпंрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ैं। рджेрд╢ рдХे рдХुрд▓ рднौрдЧोрд▓िрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХा 7.9% рднाрдЧ рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рдЖрдаों рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд╕рдоाрд╡िрд╖्рдЯ рд╣ै। 400 рд╕рдоुрджाрдпों рдХे рд▓ोрдЧों рдФрд░ 220 рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдмोрд▓िрдпाँ рддрдеा рд╡िрд╡िрдзрддाрдкूрд░्рдг рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рднाрд╖ा, рд░рд╣рди- рд╕рд╣рди рд╕े рдпрд╣ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╣ै। рд╕ुंрджрд░ рдкрд░्рд╡рддрдоाрд▓ाрдУं, рдФрд╖рдзीрдп рд╡рдирд╕्рдкрддिрдпों, рдкुрд╖्рдкों рддрдеा рдиैрд╕рд░्рдЧिрдХ рд╕ौंрджрд░्рдп рд╕े рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╣ै। рдЗрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХा рднी рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рдоें рдЕрдкрдиा рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╕्рдеाрди рд░рд╣ा рд╣ै। 

рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рдХो рдЦрдб़ा рдХрд░рдиे рдоें рдкूрд░्рд╡ी, рддрдеा рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рдХी рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рд░рд╣ी। рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдЪрд▓ाрдИ рдЧрдИ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХी рд▓рдб़ाрдИ рдиे рдЧुрд▓ाрдо рднाрд░рдд рдоें рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХो рдк्рд░ेрд░िрдд рдХिрдпा। рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рдХे рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд▓िрдП рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рднी рдЙрддрдиी рд╣ी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдеी, рдЬिрддрдиी рдХि рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा। 

рднाрд░рдд рдоें рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдиे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рд╕рди 1780 рдоें рд╕ंрдеाрд▓ рдкрд░рдЧрдиा рдоें рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХिрдпा। рджो рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╡ीрд░ों рддिрд▓рдХा рдФрд░ рдоांрдЭी рдиे рдЗрд╕ рдЖंрджोрд▓рди рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдХिрдпा। рдпрд╣ рдЖंрджोрд▓рди рд╕рди 1790 рддрдХ рдЪрд▓ा। рдЗрд╕े рджाрдоिрдиी рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХा рдЖंрджोрд▓рди рд╕्рд╡ाрдпрдд्рддрддा рдХी рд▓рдб़ाрдИ рд╕े рдЖрдЬाрджी рдХी рд▓рдб़ाрдИ рдоें рддрдм्рджीрд▓ рд╣ुрдЖ рдФрд░ рднाрд░ी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рднी рдЖंрджोрд▓рди рдоें рд╢рд╣ीрдж рд╣ो рдЧрдП। 

рдк्рд░рдердо рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рд╕рди 1857 рд╕े рд╣ी рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдЕрд╕рдо рдФрд░ рдд्рд░िрдкुрд░ा рдХे рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдиे рднी рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХिрдпा рдеा। рдХिंрддु рдЙрдд्рддрд░ рднाрд░рдд рдХे рд╡ीрд░ों рд╕ाрдоाрди рдЗрди рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдХी рднूрдоिрдХा рд╕्рд╡рд░्рдгाрдХ्рд╖рд░ों рдоें рдЕंрдХिрдд рдиा рд╣ोрдиे рд╕े рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХी рдзूрд▓ рднрд░े рдкрди्рдиों рддрдХ рд╣ी рд╕ीрдоिрдд рд░рд╣ рдЧрдИ। рдЬрдмрдХि рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд╕ैрдиिрдХों рдиे рднी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕ेрдиा рд╕े рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХिрдпा рддрдеा рдЗрди рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдХो рд░рдгрдиीрддि рдмрдиाрдиे рдоें рдкैрд╕ा рдФрд░ рд╕рд╣рдпोрдЧ рджेрдиे рдоें рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рдХрдИ рд▓ोрдЧों рддрдеा рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдпोрдЧрджाрди рд░рд╣ा। рдЬिрд╕рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рдХी рдмрд░ाрдХ рдШाрдЯी рдХे рд▓ोрдХрдЧीрддों рдЬिрд╕े 'рдЬंрдЧिрдпा рдЧीрдд' рдХрд╣рддे рд╣ैं рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рдХे рдк्рд░рдердо рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рд╡ीрд░ рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдоें рдордиीрд░ाрдо рдмрд░ुрдЖ, рдордзु рдорд▓िрдХ, рдЪाрд░ु рдЧुрд╣ाрдЗрди, рд╣рд╡рд▓рджाрд░ рд░ाрдЬрдмрд▓ी, рдЧौрдЪंрджी рдЦाрди, рдордЬूрдорджाрд░ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдЖрджि рд░рд╣े рд╣ैं।

рдЬ्рдЮाрдд рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ 18 рдирд╡ंрдмрд░ рд╕рди 1857 рдХो 34рд╡ीं рдиेрдЯिрд╡ рдЗрди्рдлेंрдЯ्рд░ी рд░ेрдЬीрдоेंрдЯ рдоें рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рд╕िрдкाрд╣िрдпों рдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕ेрдиा рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХिрдпा। рдЗрд╕ рджौрд░ाрди рдЪрдЯрдЧाँрд╡ рдоें рд╕рд░рдХाрд░ी рдЦрдЬाрдиा рдПрд╡ं рд╣рдеिрдпाрд░ рд▓ूрдЯрдиे рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдпрд╣ाँ рдХी рдЬेрд▓ों рдоें рдмंрдж рдХैрджिрдпों рдХो рдоुрдХ्рдд рдХрд░ाрдпा рдЧрдпा। 

рдиाрдЧा рдЬрдирдЬाрддि рдХी рд╢ूрд░рд╡ीрд░рддा рд▓ोрдХ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рдиाрдЧा рд╡ीрд░ों рдиे рднी рдЕрдкрдиा рдмрд▓िрджाрди рдХिрдпा рдеा। рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХे рдорд╣ाрди рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиी рдеे -рдЬाрджोрдиांрдЧ। рдЙрд╕ рдХाрд▓рдЦंрдб рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рд▓ोрдЧों рдХो рдкрдХрдб़ рдХрд░ рд╕ेрдиा рдоें рдиौрдХрд░ी рдХे рд▓िрдП рд╡िрджेрд╢ों рдоें рднेрдЬा рдЬाрддा рдеा। рдк्рд░рдердо рд╡िрд╢्рд╡ рдпुрдж्рдз рдХे рд╕рдордп рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдпुрд╡рдХों рдХो  рдоेрд╕ोрдкोрдЯाрдоिрдпा рддрдеा рдл्рд░ांрд╕ рднेрдЬा рдЬिрд╕рдоें рдЬाрджोрдиांрдЧ рднी рд╢ाрдоिрд▓ рдеे। рд╡рд╣ाँ рд╕े рд▓ौрдЯрдиे рдХे рдмाрдж рд╣ी рдЙрдирдХे рдорди рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХी рдЖрдХांрдХ्рд╖ा рдиे рдЬрди्рдо рд▓िрдпा। рдЗрд╕ рд▓рдХ्рд╖्рдп рд╣ेрддु рд╣ी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЧाँрд╡-рдЧाँрд╡ рдЬाрдХрд░ рдпुрд╡рдХों рдХो рд╕ंрдЧрдаिрдд рдХрд░рдиा рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХिрдпा рддрдеा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╕рдордЭाрдиे рдХा рдк्рд░рдпрдд्рди рдХिрдпा। рдЬाрджोрдиांрдЧ рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рд╕े рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдЕрдзिрдХांрд╢ рдпुрд╡рдХ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕ेрдиा рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд╣ो рдЧрдП। рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕ेрдиा рдиे рдЬाрджोрдиांрдЧ рдХो рдЗंрдлाрд▓ рдХे рдХाрд░ाрдЧृрд╣ рдоें рдмंрдж  рдХिрдпा рддрдеा рдЕрд╕ीрдоिрдд рдХрд╖्рдЯ рджेрдХрд░ рдЭूрдаे рдоुрдХрджрдоे рдоें рдлंрд╕ा рдХрд░ 29 рдЕрдЧрд╕्рдд 1931 рдХो рдЙрди्рд╣ें рдлाँрд╕ी рдкрд░ рд▓рдЯрдХा рджिрдпा।

рдЬाрджोрдиांрдЧ рдХे рдмाрдж рдЙрдирдХे рдЕрдзूрд░े рд╕рдкрдиे рдХो рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХा рдХाрд░्рдп 'рд░ाрдиी рдоाँ' рдХे рдиाрдо рд╕े рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп 'рдиाрдЧाрд▓ैंрдб рдХी рд▓рдХ्рд╖्рдоीрдмाрдИ ' рд░ाрдиी рдЧाрдЗрджिрди्рд▓्рдпू рдиे рдХिрдпा।

рдЗрдирдХा рдЬрди्рдо 26 рдЬрдирд╡рд░ी рд╕рди 1915 рдХो рдордгिрдкुрд░ рдХे рд▓ंрдЧ्рдХाрдУ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рд╕ंрдкूрд░्рдг рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдоें рдЕрдиेрдХ рд╡ीрд░ांрдЧрдиाрдПँ рд╣ैं। рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рджेрд╢ рдХी рдЖрдЬाрджी рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиा рд╕рд░्рд╡рд╕्рд╡ рдХुрд░्рдмाрди рдХिрдпा рддрдеा рд╕рдоाрдЬ рдХो рд╕ंрдЧрдаिрдд рдХрд░ рдзाрд░्рдоिрдХ, рд╕ाँрд╕्рдХृрддिрдХ рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХो рд╕ुрдзाрд░рдиे рдоें рдЕрдкрдиा рдЕрднूрддрдкूрд░्рд╡ рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा। 

рд░ाрдиी рдЧाрдЗрджिрди्рд▓्рдпू рд╢ीрд░्рд╖рд╕्рде рдиाрд░िрдпों рдпों рдоें рд╕े рдПрдХ рд░рд╣ी рд╣ैं। рд░ाрдиी рдоाँ рдиे рдЕрдкрдиे рд╕рдорд░्рдердХों рдХे рд╕ाрде рдоिрд▓рдХрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдЦुрд▓ा рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХрд░рдиे рдХा рдЖрд╡ाрд╣рди рдХिрдпा рддрдеा рдЗрд╕ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╣ेрддु рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдирдЧрд░ों, рдЧ्рд░ाрдоों рддрдеा рдЬंрдЧрд▓ों рдоें рдШूрдо-рдШूрдордХрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиी рдХे рдкрде рдкрд░ рдЪрд▓рддे рд╣ुрдП рд╡िрджेрд╢ी рдЖрдХ्рд░ांрддाрдУं рд╕े рджेрд╢ рдХो рдоुрдХ्рддि рджिрд▓ाрдиे рддрдеा рдИрд╕ाрдИ рдорд╢ीрдирд░ी рд╕े рдЕрдкрдиे рдзрд░्рдо рдХी рд░рдХ्рд╖ा рд╣ेрддु рд▓ोnрдЧों рдХो рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдХिрдпा।

рд╡рд░्рддрдоाрди рдоोрджी рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рдХी рдЗрд╕ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиी  рд░ाрдиी рдоाँ рдЧाрдЗрджिрди्рд▓्рдпू рдХे рдЬрди्рдо рд╢рддाрдм्рджी рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдХे рдЙрдж्рдШाрдЯрди рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी рдоें 24 рдЕрдЧрд╕्рдд 2015 рдХो рд╕ौ рд░ुрдкрдП рдХा рд╕्рдорд░рдгोрдд्рд╕рд╡ рд╕िрдХ्рдХा рддрдеा ₹5 рдХा рд╕िрдХ्рдХा рд╕ंрдЪाрд▓рди рд╣ेрддु рдЬाрд░ी рдХिрдпा। рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рд░ाрдиी рдоाँ рдиे рджेрд╢ рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╣ेрддु рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд▓рдб़ा рдеा। рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ुрдИं рдФрд░ рд╕ंрдкूрд░्рдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдХी рдЕрд▓рдЦ рдЬрдЧाрдП рд░рдЦा। 

рдоेрдШाрд▓рдп рдХे рдорд╣ाрди рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиी 'рдЙ рддिрд░ोрдд рд╕िंрд╣ 'рдеे। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХे рджौрд░ाрди рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЗрд╕ рд╡ीрд░ рд╕ेрдиाрдиी рдХो 19рд╡ीं рд╕рджी рдоें рдвाрдХा рдХी рдЬेрд▓ рдоें рдоाрд░ рджिрдпा। рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рдиे рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рди рдХे рд▓ंрдмे рд╢ोрд╖рдг рдПрд╡ं рдЕрди्рдпाрдп рдХो рд╕рд╣ा рд╣ै। рдХिंрддु рддिрд░ोрдд рд╕िंрд╣ рдЬैрд╕े рджेрд╢рднрдХ्рддों рдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд▓рдб़ाрдИ  рдХी рдорд╢ाрд▓ рдХो рдЕрдкрдиे рдк्рд░ाрдгों рдХी рдЪिंрддा рдиा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рднी рдЬрд▓ाрдП рд░рдЦा। рдиाрдб। рдЧрдЦ्рд▓ा  рдЗрд▓ाрдХे рдХे рдЦाрд╕ी рджेрд╢рднрдХ्рдд рд░ाрдЬा рд╡ीрд░ рдЙ рддिрд░ोрдд рд╕िंрд╣ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рдХुрдЯिрд▓ рдмुрдж्рдзि рдХे рд╢िрдХाрд░ рд╣ोрдХрд░ рдоाрд░े рдЧрдП рдеे। рдХिंрддु рдЕंрдд рддрдХ рддिрд░ोрдд рд╕िंрд╣ рдиे рдЕрдкрдиे рдХрдордЬोрд░ рд╣рдеिрдпाрд░ों рд╕े рдХंрдкрдиी рдХी рдлौрдЬ рдХे рдЖрдзुрдиिрдХрддрдо рд╣рдеिрдпाрд░ों рдХा рдоुрдХाрдмрд▓ा рдХिрдпा। рдЬिрд╕ рддрд░рд╣ рд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рддीрд░ рдХрдоाрди рд▓ेрдХрд░ рдЫाрдкाрдоाрд░ рдкрдж्рдзрддि рд╕े рдЕрдкрдиे рд╕े рдХрдИ рдЧुрдиा рдмрд▓рд╢ाрд▓ी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдлौрдЬ рдХी рд▓рдб़ाрдИ рд▓рдб़ी рд╡рд╣ рдЕрдж्рд╡िрддीрдп рдеी। 

рдк्рд░рдердо рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рдпोрдж्рдзा 'рдЙ рдХिрдпाँрдЧ рдиाрдб рдЧрдмाрд╣ा' рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рджृрдв़ рд╕ंрдХрд▓्рдкिрдд рдеे। рдЙрдирдХे рдЖрд╣्рд╡ाрди рдкрд░ рд╕рди 1861 рдоें рдоेрдШाрд▓рдп рдХे 'рдорджिрд╣ाрдХрдоाрдИрдм्рд▓ा' рдиाрдордХ рд╕्рдеाрди рдкрд░ рд╣рдЬाрд░ों рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рдЬрдоा рд╣ुрдП рдеे। рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдЖँрдЦों рдХी рдХिрд░рдХिрд░ी рдмрдиे рдЙ рдХिрдпाँрдЧ рдиाрдб рдЧрдмाрд╣ा рдХो 30 рджिрд╕ंрдмрд░ рд╕рди 1862 рдоें рдЬोрд╡ाрдИ рдХे рдордз्рдп рдмाрдЬाрд░ рдоें рдкेрдб़ рд╕े рд▓рдЯрдХा рдХрд░ рдПрдХ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЕрдлрд╕рд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдлाँрд╕ी рджे рджी рдЧрдИ। рдЗрд╕ рд╡ीрд░ рд╕ेрдиाрдиी рдиे рд╣ँрд╕рддे рд╣ुрдП рдлाँрд╕ी рдХे рдлंрджे рдХो рдЧрд▓े рдоें рдбाрд▓рдХрд░ рдзीрд░-рдЧंрднीрд░ рдЖрд╡ाрдЬ рдоें рдХрд╣ा- 'рдоेрд░े рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рд░ोрдУ рдирд╣ीं! рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕, рдЖрд╢ा рдФрд░ рдзैрд░्рдп рд╕े рдХाрдо рд▓ो।'

рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдЧे рдХрд╣ा -;'рдоेрд░े рдк्рд░िрдпрдЬрдиों рдоुрдЭे рдзोрдЦे рд╕े рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдкрд░ंрддु рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд░рдЦрдиा, рдпрджि рдЖрдк рджेрдЦो рдХि рдлाँрд╕ी рд▓рдЧрдиे рдкрд░ рдоेрд░ा рд╕िрд░ рдкूрд░рдм рдХी рдУрд░ рд▓ुрдв़рдХे рддो рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╕рдордЭрдиा рдХि, рдЕрдЧрд▓े рд╕ौ рд╡рд░्рд╖ рдХे рдЕंрджрд░ рд╣рдоाрд░ा рджेрд╢ рдЖрдЬाрдж рд╣ोрдЧा। । рдФрд░ рддुрдо рдлिрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ो рдЬाрдУрдЧे рдкрд░ंрддु рдпрджि рдкрд╢्рдЪिрдо рдХी рдУрд░ рдоेрд░ा рд╕िрд░ рд▓ुрдв़рдХा рддो рдпрд╣ рд╣рдоाрд░ा рджुрд░्рднाрдЧ्рдп рд╣ोрдЧा ।'

рд╕рдЪрдоुрдЪ рдЙрдирдХी рднрд╡िрд╖्рдпрд╡ाрдгी рд╕рдд्рдп рд╣ुрдИ рдФрд░ 15 рдЕрдЧрд╕्рдд рд╕рди 1947 рдХो рд╣рдоाрд░ा рджेрд╢ рдЖрдЬाрдж рд╣ो рдЧрдпा। рд╣рд░ рд╡рд░्рд╖ 30 рджिрд╕ंрдмрд░ рдХो рдЖрдЬ рднी рдоेрдШाрд▓рдп рдоें рдЙрдирдХी рдкुрдг्рдпрддिрдеि рдордиाрдИ рдЬाрддी рд╣ै рддрдеा рдорджिрд╣ाрдХрдоाрдИрдм्рд▓ा рдХे рдоैрджाрди рдоें рдиांрдб। рдЧрдмाрд╣ा рдХी рдпाрдж рдоें рдПрдХ рдХीрд░्рддि рд╕्рддंрдн рдмрдиा рд╣ै। рдиांрдб। рдЧрдмाрд╣ा рдПрдХ рд╢्рд░ेрд╖्рда рдмांрд╕ुрд░ी рд╡ाрджрдХ рднी рдеे। рд╡рд╣ рдмंрд╕ी рдХी рдзुрди рдХे рд╕ाрде рд▓ोрдХрдЧीрдд рдЧाрддे рдеे। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рд╕рдоाрдЬ рдХे рд▓ोрдЧों рд╕े рддीрд░ рдФрд░ рддрд▓рд╡ाрд░ рдЙрдаाрдиे рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрд╣рди рдХрд░рддे рдеे। 

рдЕрд╕рдо рдХे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиी рдЧोрдкीрдиाрде рдмाрд░рджोрд▓ी рдХा рдЬрди्рдо 10 рдЬूрди 1890 рдХो рдЕрд╕рдо рдХे рдиौрдЧाँрд╡ рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдЗрди्рд╣ें 'рдЖрдзुрдиिрдХ рдЕрд╕рдо рдХा рдиिрд░्рдоाрддा' рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрдирдХे рдк्рд░рдпрдд्рдиों рд╕े рд╣ी рдЕрд╕рдо, рдЪीрди рдФрд░ рдкूрд░्рд╡ рдкाрдХिрд╕्рддाрди рд╕े рдмрдЪрдХрд░ рднाрд░рдд рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрди рд╕рдХा। рдЧांрдзी рдЬी рдХे рдЖрд╣्рд╡ाрди рдкрд░ рд╕рди 1922 рдоें 'рдЕрд╕рдо рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ 'рдХी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЧोрдкीрдиाрде рдмोрд░рджोрд▓ोрдИ рд╕्рд╡рдпंрд╕ेрд╡рдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЗрд╕рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ुрдП рдФрд░ рдЧांрдзी рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा 'рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди' рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиी рд╡рдХाрд▓рдд рдд्рдпाрдЧ рдХрд░ рдПрдХ рдоाрдд्рд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╕ेрд╡ा рдХा рд╕ंрдХрд▓्рдк рд▓िрдпा। рд╡िрджेрд╢ी рдоाрд▓ рдХा рдмрд╣िрд╖्рдХाрд░, рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╕ाрде  рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ, рдЦाрджी рд╡рд╕्рдд्рд░ों рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рддрдеा рдЬрди -рдЬрди рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╕ेрд╡ा рдХी рдХрд░्рддрд╡्рдп рднाрд╡ рдмोрдз рдЬрдЧाрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдЧोрдкीрдиाрде рдиे рдХिрдпा। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЕрд╕рдо рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдирд╡ीрди рдЪंрдж्рд░ рдмोрд░рджोрд▓ोрдИ, рдЪрди्рдж्рд░рдиाрде рд╢рд░्рдоा, рдХुрд▓ाрдзाрд░ рдЪрд▓िрд╣ा, рддрд░ुрдгрд░ाрдо рдлूрдХрди рдиे рднी рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рдЕрдкрдиा рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा। рдЧोрдкीрдиाрде рдмोрд░рджोрд▓ोрдИ 19 рд╕िрддंрдмрд░ 1929 рд╕े 17 рдирд╡ंрдмрд░ 1939 рддрдХ рдЕрд╕рдо рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдк्рд░рдердо рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рд░рд╣े। рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рднी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рд╕рдж्рднाрд╡, рд▓ोрдХрддंрдд्рд░ рдФрд░ рд╕्рдеिрд░рддा рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиे рдХे рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдП। рдЕрд╕рдо рдХे рдЕрди्рдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ेрдиाрдиिрдпों рдоें рд╣рд░ेрд╢्рд╡рд░ рдЧोрд╕्рд╡ाрдоी, рдлрдЦрд░ुрдж्рджीрди рдЕрд▓ी рдЕрд╣рдордж рдЖрджि рдХा рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рд░рд╣ा рд╣ै।

1930 рдХे 'рдХाрдиूрди рддोрдб़ो',рдФрд░ 'рднाрд░рдд рдЫोрдб़ो' рдЖंрджोрд▓рди рдоें рдЕрд╕рдо рдХी рдЬрдирддा рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХी рд▓рд╣рд░ рджौрдб़ рдкрдб़ी। рддिрд░ंрдЧा рдЭंрдбा рдлрд╣рд░ाрддे рдЬाрддे рд╣ुрдП рдЕрд╕рдо рдХे рдЕрдиेрдХ рд╕рдд्рдпाрдЧ्рд░рд╣िрдпों рдиे рдЕрдкрдиे рдк्рд░ाрдг рдЧँрд╡ाрдП। рдЗрдирдоें рд╣ेрдорд░ाрдЬ рдмाрд░рджрд▓ै, рдЧुрдгाрднि рдкाрдЯрд░, рдХрд▓ाрдИ рдХोрдЫ, рд╣ेрдорд░ाрдЬ рдмрд░ा, рддिрд▓рдХ рдбेрдХा, рднोрдЧेрд╢्рд╡рд░ी рдлुрдХрдирдиी, рд▓рдХ्рд╖्рдоी рд╣ाрдЬрд░िрдХा, рдмрд▓ोрд╕ूрде, рд░ाрдЙрддрд░ाрдо рдХрдЫाрд░ी, рдорджрди рдмрд░्рдорди, рдоुрдХुंрдж рдХाрдХрддि рддрдеा рддिрд▓ेрд╢्рд╡рд░ी рдмрд░ुрдЖ рдЖрджि рдк्рд░рдоुрдЦ рдеे। 

рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рдХे рдЕрди्рдп рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд╕рдоाрди рд╣ी рдЕрд░ुрдгाрдЪрд▓ рдк्рд░рджेрд╢ рдоें рднी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рдХ्рд░ांрддि рдХी рдЪिंрдЧाрд░ी рдлैрд▓ी рд╣ुрдИ рдеी। рдЗрд╕ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рд▓ोрд╣िрдд рдЬिрд▓े рдХे рдХिрд╕ाрди рддाрдЬी рдоिрджेрд░िрди рдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рд╕े рд▓ोрд╣ा рд▓ेрдиे рдХे рд▓िрдП 'рдоिрд╢рдоी рд╕ंрдЧрдарди' рдЦрдб़ा рдХिрдпा। рд╕рди 1917 рдоें рдиे рдзोрдЦे рд╕े рдкрдХрдб़рдХрд░ рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рдХे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХी рдХ्рд░ांрддि рдХी рдорд╢ाрд▓ рдХो рдмुрдЭाрдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рддेрдЬрдкुрд░ рдЬेрд▓ рдоें 11 рдЬрдирд╡рд░ी 1918 рдХो рдЗрди्рд╣ें рдлाँрд╕ी рдкрд░ рдЪрдв़ा рджिрдпा। 

рдЗрд╕ी рдк्рд░рджेрд╢ рдоें 'рдмाрдкू' рдиाрдо рд╕े рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдоीрдЬेрд░ीрдмा рд╕ंрдд рдиे рд▓ोрдЧों рдХो рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЖंрджोрд▓рди рдХो рдЧрддि рдк्рд░рджाрди рдХी। 

рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рдоें рдд्рд░िрдкुрд░ा рдХी рднूрдоिрдХा рдХो рднुрд▓ाрдпा рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддा। рдЗрдирдоें рдЬिрддेрди рдкाрд▓, рд╢рдЪिंрдж्рд░ рдкाрд▓ рд╕िंрд╣, рд╡ीрд░ेंрдж्рд░ рджрдд्рдд, рд╡ंрд╢ी рдаाрдХुрд░, рдк्рд░рднाрдд рд░ाрдп, рджेрд╡ рдк्рд░рд╕ाрдж, рд╕ेрдирдЧुрдк्рдд, рдЕрдм्рджुрд▓ рдЧрдлूрд░, рдпрддींрдж्рд░рдиाрде рдЖрджि рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднрдХ्рддों рдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХрд░ рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХे рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди', 'рдХाрдиूрди рддोрдб़ो', 'рднाрд░рдд рдЫोрдб़ो рдЖंрджोрд▓рди', рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рдЬрди -рдЬрди рддрдХ рдкрд╣ुंрдЪाрдХрд░ рдПрд╡ं рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХी рдЕрд▓рдЦ рдЬрдЧाрдИ рдеी। рдд्рд░िрдкुрд░ा рдХे рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рд╡ीрд░  рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднрдХ्рддों рдоें рдЬिрддेंрдж्рд░ рдкाрд▓ рдХा рдиाрдо рд╕рд░्рд╡ोрдЪ्рдЪ рд╣ै । рд╕рди 1932 рд╕े рд╕рди 1935 рддрдХ рдЙрди्рд╣ें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдХрдИ рдмाрд░ рдХाрд░ाрд╡ाрд╕ рдХी рд╕рдЬा рджी рдеी। 

рдоिрдЬोрд░рдо рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╢ाрд╕рди рдХा рдоिрдЬो рд╡ीрд░ों рдиे рдбрдЯрдХрд░ рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा рдеा। рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдЖंрджोрд▓рди рдХे рдХрд░ीрдм 5-6 рджрд╢рдХ рдкूрд░्рд╡ рд╣ी рдоिрдЬोрд░рдо рдоें рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╢ाрд╕рди рдХो рдЬрдб़ рд╕े рдЙрдЦाрдб़рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рд╡рд╣ाँ рдХी рд░ाрдЬрд╢ाрд╣ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдиे рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХिрдпा рдеा। рдЗрдирдоें рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдиाрдо рд░ाрдЬा рд▓рд▓рд╕рдеुрд▓рд╣ा рдХा рдЖрддा рд╣ै। рд░ाрдЬा рд▓рд▓рд╕ुрдерд▓рд╣ा рдиे рдЕрдкрдиे рд░ाрдЬ्рдп рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдПрд╡ं рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдХो рдЙрдЦाрдб़рдиे рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рдмрдб़े рдЬोрд░-рд╢ोрд░ рд╕े рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХिрдП рдеे। рдЙрди्рд╣ें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдзोрдЦे рд╕े рдмुрд▓ाрдХрд░, рдЬेрд▓ рдоें рдпाрддрдиा рджेрдХрд░ рдоाрд░ рдбाрд▓ा।

рд╕ेрдирд▓ांрдЧ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд░ाрдЬा рдХрд▓рдЦрдоा рдеे। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рдоिрдЬोрд░рдо рдиिрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдмंрдзुрдЖ рдордЬрджूрд░ рддрдеा рдХुрд▓ी рдмрдиाрдиे рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХिрдпा। рдЕंрдд рддрдХ рдЕрдкрдиी рд╕ीрдоिрдд рд╢рдХ्рддि рдХे рд╕ाрде рд╡рд╣ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рд╕े рд▓рдб़рддे рд░рд╣े। рдЕंрдд рдоें рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдмंрджी рдмрдиाрдХрд░ рдЕрдиेрдХ рдпाрддрдиाрдПँ рджेрддे рд╣ुрдП рд░ाрдЬा рдХрд▓рдЦрдоा рдХो рдлाँрд╕ी рдХी рд╕рдЬा рджे рджी। рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рджेрд╢ рднрд░ рдоें рдЕрдиेрдХ рд╡ीрд░ рдФрд░ рд╡ीрд░ांрдЧрдиाрдУं рдиे рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХी рдЖрд╣ुрддि рджेрдХрд░ рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдХी рдЕрд▓рдЧ рдХो рдЬрдЧाрдпा рдеा। рдЗрди्рд╣ीं рдоें рдПрдХ рдиाрдо рд╣ै рдоिрдЬोрд░рдо рдХी рд░ाрдиी рд░ौрдкुрдЗрд▓िрдЖрдиी рдХा। рдЗрдирдХा рдЬрди्рдо рд░ाрдЬрдШрд░ाрдиे рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рд╡िрд╡ाрд╣ рдкрд╢्рдЪाрдд рдЬрдм рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд╕рднी рдоिрдЬो рд░ाрдЬाрдУं рдХो рдмुрд▓ाрдХрд░ ₹2 рдЯैрдХ्рд╕ рджेрдиे рдХा рдлрд░рдоाрди рдЬाрд░ी рдХिрдпा, рддो рд░ाрдиी рд░ौрдкुрдЗрд▓िрдЖрдиी рдФрд░ рдЙрдирдХे рдкрддि рд░ाрдЬा рд╡ाрди्рджुрд▓ा рдиे рдЗрд╕рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХिрдпा। рдЗрд╕ рд╕рдордп рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рддрдеा рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХैрдк्рдЯрди рдЬेрдо्рд╕ рд╢ेрдХ्рд╕рдкिрдпрд░ рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рджोрдиों рдПрдХ рдЪुрдиौрддी рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧे। рддрднी рдЕрдХрд╕्рдоाрдд рдиाрдЧ рдХे рдбрд╕рдиे рд╕े рдорд░рдгाрд╕рди्рди рд╣ुрдП рд░ाрдЬा рд╡ाрди्рджुрд▓ा рдиे рдЕрдкрдиी рдкрдд्рдиी рддрдеा рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ी рд░ाрдиी рдХो рдмुрд▓ाрдХрд░ рдХрд╣ा рдХि --'рдпрджि рдоैं рджुрдиिрдпा рд╕े рд╡िрджा рд╣ो рдЬाрдКँ, рддो рддुрдо рд░ाрдЬрдХाрдЬ рдХो рдЖрдЦिрд░ी рд╕ाँрд╕ рддрдХ рд╕ंрднाрд▓рдиा рдФрд░ рдЗрди рд╡िрджेрд╢ी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рд╕े рдХрднी рд╕рдордЭौрддा рдордд рдХрд░рдиा, рдХ्рдпोंрдХि рд╣рдо рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдХो рдЗрдирдХे рд╣рд╡ाрд▓े рдХрднी, рдХिрд╕ी рдХीрдордд рдкрд░ рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे।'

рд░ाрдиी рдиे рдЬीрд╡рди рднрд░ рдЕрдкрдиे рдкрддि рдХी рдмाрддों рдХा рдЕрдХ्рд╖рд░рд╢: рдкाрд▓рди рдХिрдпा। рдм्рд░िрдЯिрд╢ рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдпाрддрдиाрдПँ рдФрд░ рдк्рд░рд▓ोрднрди рджेрдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рднी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╡рд╣ рдХрднी рдирд╣ीं рд╣ुрдИं। рдЕंрдд рдоें рдЙрди्рд╣ें рдвाрдХा рдЬेрд▓ рдоें рдЙрдирдХे рдЫोрдЯे рдкुрдд्рд░ рд╕рдоेрдд рдбाрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा। рд░ाрдиी рдиे рдм्рд░िрдЯिрд╢ рдЕрдзिрдХाрд░िрдпों рд╕े рдХрд╣ा рдХि, -'рд╣рдо рддुрдо्рд╣ाрд░ा рджाрд╕рдд्рд╡ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдирд╣ीं рдХрд░ेंрдЧे। рд╣рдо рдЕрдкрдиा рдЖрдд्рдо рд╕рдо्рдоाрди рдирд╣ीं  рдЧрд╡ाрдПंрдЧे ; рдЪाрд╣े рдоुрдЭे рдЗрд╕ рдЬेрд▓ рдоें рд╕рдб़рдХрд░ рдорд░рдиा рднी рдкрдб़े। '

рдмाрдж рдоें рдХрдИ рджिрдиों рддрдХ рдЕрдирд╢рди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд░ाрдиी рдХी рддрдмीрдпрдд рдЦрд░ाрдм рд╣ो рдЧрдИ рдФрд░ 3 рдЬрдирд╡рд░ी рд╕рди 1895 рдХो рд╕्рд╡ाрдзीрди рджेрд╢ рдХा рд╕्рд╡рдк्рди рд▓िрдП рд░ाрдиी рдЕрдкрдиे рдкुрдд्рд░ рдХी рдЧोрдж рдоें рд╕рджा рдХे рд▓िрдП рд╕ो рдЧрдИं।

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдк्рд░рдердо рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рдкूрд░्рд╡ рд╕े рд╣ी рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╢ाрд╕рди рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХी рдЪिंрдЧाрд░ी рднрдб़рдХрдиे рд▓рдЧी рдеी। рдЬो рдмाрдж рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдж्рд╡ाрд░ा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рд╕рдордп рдФрд░ рднी рддेрдЬ рд╣ो рдЧрдИ। рдЗрд╕рдоें рд░ाрдЬрд╢ाрд╣ी рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдХे рд▓ोрдЧों рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдЖрдо рд▓ोрдЧों рдХी рднी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдеी। рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХिрдП рдЧрдП рдЕрд╕рд╣рдпोрдЧ рдЖंрджोрд▓рди, рдирдордХ рдХाрдиूрди, рдХाрдиूрди рддोрдб़ो, рднाрд░рдд рдЫोрдб़ो рдЖंрджोрд▓рди, рдЦाрджी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ, рдХा рдкूрд░्рд╡ोрдд्рддрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рдк्рд░рдЪाрд░ -рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╣ोрддा рд░рд╣ा। рдЬिрд╕рд╕े рдЗрд╕ рдк्рд░ांрдд-рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХे рд▓ोрдЧ рднी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рджाрд╕рддा рд╕े рдоुрдХ्рддि рдХे рд╕्рд╡рдк्рди рджेрдЦрддे рд░рд╣े рдФрд░ рдЙрд╕े рдЪрд░िрддाрд░्рде рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рднी рдк्рд░рдпрдд्рди рдХрд░рддे рд░рд╣े, рдХिंрддु рдЕрдлрд╕ोрд╕ рдХि рдЗрди рд╡ीрд░ рд╕ेрдиाрдиिрдпों рдХा рдЬिрдХ्рд░ рд╢ेрд╖ рднाрд░рдд рдоें рдХрдо рд╣ी рд╣ै। рдЕрддः рдЗрди्рд╣ें рдк्рд░рдХाрд╢ рдоें рд▓ाрдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै।

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।