рдорд╣ेрд╢ рдЯेрд▓рд░
рд╕ंрд╡िрджा рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдирд╕ीрд░ाрдмाрдж (рдЕрдЬрдоेрд░)
рдИрдоेрд▓: maheshtailor58@gmail.com
рдЪрд▓рднाрд╖: +91 876 438 2148
![]() |
рдорд╣ेрд╢ рдЯेрд▓рд░ |
рд╢ोрдз рд╕ाрд░ांрд╢ -
рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рд╕े рдЕрдк्рд░ाрдк्рдд рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा, рдк्рд░ाрдк्рдд рдХो рд╕ंрд╡рд░्рдж्рдзिрдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрд╕े рдЬीрд╡рдиोрдкрдпोрдЧी рдмрдиाрдиे рдХा рдоूрд▓рдоंрдд्рд░ рд╣ी рдмाрд▓рдХों рдХो рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдоुрдЦ्рдпрдзाрд░ा рдоें рд▓ा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдордЧрд░ рдпрд╣ рднी рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै рдХि рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдзैрд░्рдп рдХी рдХрд╕ौрдЯी рдкрд░ рдЦрд░ा рдЙрддрд░ें рдУрд░ рд▓рдЧाрддाрд░ рдк्рд░рдпрдд्рдирд╢ीрд▓ рд░рд╣े। рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ी рдПрдХ рд╕рдордп рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиे рдХे рджौрд░ाрди рдЕрд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдкрд░िрдгाрдо рдирдЬрд░ рдЖрдПंрдЧे।
рдмीрдЬ рд╢рдм्рдж –
NEP 2020 (NEW EDUCATION POLICY 2020), NIPUN (National Initiative for Proficiency in Reading with Understanding and Numeracy) FLN (Foundational Literacy and Numeracy)
рдХिрд╕ी рднी рдХाрд░्рдп рдоे рд╕рдлрд▓рддा рдЕрд░्рдЬिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ी рди рдХिрд╕ी рдиीрддि рдХा рд╣ोрдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рдиीрддि рдХो рд╡िрднिрди्рди рдЪрд░рдгों рдоे рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рдоें рд▓ाрдЧू рдХрд░рдиा рдЕрдд्рдпंрдд рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдХी рдиीрддिрдпाँ рд╡िрдЧрдд рдиीрддिрдпों рдХी рдХрдоिрдпों рдХो рднी рдкूрд░्рдг рдХрд░рддी рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рднी рдРрд╕ा рд╣ी рдк्рд░рддिрдмिंрдм рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддी рд╣ै। NEP – 2020 рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд╕рд░्рд╡ांрдЧीрдг рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдпोрдЧрджाрди рджे рд░рд╣ी рд╣ै рдЗрд╕े рд╣рдо рдиिрдо्рди рдмिंрджुрдУं рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕рдордЭ рд╕рдХрддे рд╣ै। рдпрдеा -
1 рдмौрдж्рдзिрдХ рд╡िрдХाрд╕ –
рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 2020 рдкूрд░्рд╡ рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдХी рдмрдЬाрдП рдЕрдд्рдпंрдд рд╡्рдпाрдкрдХ, рд▓рдЪीрд▓ी рдФрд░ рд╕ंрдХрд▓्рдкрдмрдж्рдз рд╣ै। рд╕ंрдкूрд░्рдг рд╢ैрдХ्рд╖рдгिрдХ рдХाрд▓рдХ्рд░рдо рдХो рдЪाрд░ рднाрдЧों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдХिрдпा рд╣ै। 3 рд╕े 6 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЖрдпु рдХे рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд▓िрдП рдЖँрдЧрдирд╡ाреЬी/ рдмाрд▓рд╡ाрдЯिрдХा / рдк्рд░ीрд╕्рдХूрд▓ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдоुрдл्рдд, рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдФрд░ рдЧुрдгрд╡рдд्рддाрдкूрд░्рдг рдЙрдкрд▓рдм्рдзрддा рдХрд░рд╡ाрдиा рд░рд╣ा рд╣ै। рд╡рд╣ीं 6 рд╡рд░्рд╖ рд╕े 8 рд╡рд░्рд╖ рддрдХ рдХे рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рдХрдХ्рд╖ा-1 рдФрд░ 2 рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдк्рд░рджाрди рдХी рдЬाрдПрдЧी।
рд╕ौрдЬрди्рдп: рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 2020, рдкेрдЬ рд╕ंрдЦ्рдпा 8 |
рдлाрдЙंрдбेрд╢рдирд▓ рд╕्рддрд░ – (рдЖंрдЧрдирд╡ाреЬी/ рдкूрд░्рд╡ – рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп/ рдмाрд▓рд╡ाрдЯिрдХा) рд╡ рдХрдХ्рд╖ा 1 рдФрд░ 2 рдХे рд▓िрдП, рдЖрдпु 3 рд╕े 8 рддрдХ рдХे рд▓िрдП।
рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╕्рддрд░ – рдХрдХ्рд╖ा 3 рд╕े 5, рдЖрдпु рд╡рд░्рдЧ 8 рд╕े 11 рддрдХ
рдордз्рдп рд╕्рддрд░ – рдХрдХ्рд╖ा 6 рд╕े 8 рддрдХ, рдЖрдпु рд╡рд░्рдЧ 11 рд╕े 14 рддрдХ
рдоाрдз्рдпрдоिрдХ рд╕्рддрд░ – рдХрдХ्рд╖ा 9 рд╕े 12 рддрдХ, рдЖрдпु рд╡рд░्рдЧ 14 рд╕े 18 рддрдХ рд░рдЦा рдЧрдпा рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдХॉрд▓ेрдЬ / рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै।
2. рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╡िрдХाрд╕ –
рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╢िрдХ्рд╖ा рдХो рдмрд╣ुрд╕्рддрд░ीрдп рдЦेрд▓ рдФрд░ рдЧрддिрд╡िрдзि рдЖрдзाрд░िрдд рдмрдиाрдиे рдХो рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा рджी рдЬाрдПрдЧी। рдЬिрд╕рдХा рд╕ुрдЪाрд░ू рд░ूрдк рд╕े рдХ्рд░िрдпाрди्рд╡рдпрди рдХिрдпा рднी рдЬाрдиे рд▓рдЧा рд╣ै। NEP рдоें рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рдмाрд▓्рдпाрд╡рд╕्рдеा рдХे рдмाрд░े рдоें рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि “рдИрд╕ीрд╕ीрдИ рдХा рд╕рдордЧ्рд░ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдмрдЪ्рдЪों рдХा рд╢ाрд░ीрд░िрдХ – рднौрддिрдХ рд╡िрдХाрд╕, рд╕ंрдЬ्рдЮाрдиाрдд्рдордХ рд╡िрдХाрд╕, рд╕рдоाрдЬ-рд╕ंрд╡ेрдЧाрдд्рдордХ-рдиैрддिрдХ рд╡िрдХाрд╕, рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡िрдХाрд╕, рд╕ंрд╡ाрдж рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рднाрд╖ा, рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рдФрд░ рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рдЬ्рдЮाрди рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдЕрдзिрдХрддрдо рдкрд░िрдгाрдоों рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рд╣ै।“2 рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें FLN (Foundational Literacy and Numeracy) рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдЬो рдХी NEP рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╣ै। рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╡рд░्рд╖ 2025 рддрдХ рдк्рд░ाрдердоिрдХ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рдХрдХ्рд╖ा-3 рддрдХ рдХे рд╕рднी рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдоें рдмुрдиिрдпाрджी рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рдФрд░ рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЗрд╕ рдоिрд╢рди рдХे рдХ्рд░िрдпाрди्рд╡рдпрди рдХी рдпोрдЬрдиा рдХो рд▓ाрдЧू рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
рджैрдиिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рдЧुрдгрд╡рдд्рддाрдкूрд░्рдг рдХौрд╢рд▓ों рдХी рдмреЭोрдд्рддрд░ी рдХे рд▓िрдП рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╡िрднिрди्рди рдЙрджाрд╣рд░рдгों рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдХे рдкреЭाрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै।
рдПрдирдИрдкी-2020 рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп рдж्рд╡ाрд░ा ‘рдмुрдиिрдпाрджी рд╕ाрдХ्рд╖рд░рддा рдФрд░ рд╕ंрдЦ्рдпाрдд्рдордХ рдЬ्рдЮाрди рдкрд░ рдПрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоिрд╢рди’ (National Mission on Foundational Literacy and Numeracy) рд╡िрдХाрд╕ рдкрд░ рдмрд▓ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।
3 рднाрд╖िрдХ рд╡िрдХाрд╕ –
NEP рдоें рдмрд╣ुрднाрд╖ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рд╡ рднрд╡िрд╖्рдп рдЙрди्рдоुрдЦ, рд▓рдЪीрд▓ी рднाрд╖ाрдИ рдиीрддि рдХो рд▓ाрдЧू рдХी рд╣ै। NEP рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ै рдХि “рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХीрдХрд░рдг рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╕рднी рдпुрд╡ा рднाрд░рддीрдпों рдХो рдЕрдкрдиे рджेрд╢ рдХी рднाрд╖ाрдУं рдХे рд╡िрд╢ाрд▓ рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдз рднрдг्рдбाрд░ рдФрд░ рдЗрдирдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЦреЫाрдиे рдХे рдмाрд░े рдоें рдЬाрдЧрд░ूрдХ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП।“3
рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि рдоें ‘рдд्рд░िрднाрд╖ा рд╕ूрдд्рд░’ рдХो рдЕрдкрдиाрдпा рд╣ै। рдЬिрд╕рдоें рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ा рдХा рднी рдорд╣рдд्рд╡ рдмрдиा рд░рд╣ेрдЧा рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рднी рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрдЧा। рдЬрдм рддрдХ рдмрдЪ्рдЪें рдЕрдкрдиी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ा рд╕े рдЬुреЬा рдирд╣ीं рд░рд╣рддा рддрдм рддрдХ рдЙрд╕рдХी рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рднाрд╡ाрдд्рдордХ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдирд╣ीं рд╣ोрддी рдЕрддः рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें ‘рднाрд╖ा рд╕ंрдЧрдо’ рдХे рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдЖрдпोрдЬिрдд рд╣ो рд░рд╣े рд╣ै। рдПрдХ рднाрд░рдд рд╢्рд░ेрд╖्рда рднाрд░рдд рдоिрд╢рди рдХे рддрд╣рдд рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдк्рд░ोрдЬेрдХ्рдЯ рдЪрд▓ाрдпे рдЬा рд░рд╣े рд╣ै। ‘рдХрд▓ा рдПрдХीрдХृрдд рдк्рд░ोрдЬेрдХ्рдЯ’ рднी рдЙрд╕ी рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдЕрдкрдиी рдХрд▓ा рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЕрди्рдп рд░ाрдЬ्рдпों рдХी рдХрд▓ा рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рднी рд╕рдордЭ рд╕рдХे। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрд╡िрдзрддा рдкूрд░्рдг рдоाрд╣ौрд▓ рд╕े рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдЕрди्рдп рднाрд╖ाрдУं, рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХे рдк्рд░рддि рд░ुрдЪि рд╡ рд▓рдЧाрд╡ рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ोрдЧा
рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдо рдоें рдиिрд╣िрдд рдЕрдз्рдпाрдпों рд╕े рдПрдХ рдУрд░ рдЬрд╣ाँ рдХोрд░्рд╕ рдкूрд░ा рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡рд╣ी рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕्рддрд░ рд╡िрднिрди्рди рдЬрдпрди्рддिрдпों, рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдмрдЪ्рдЪों рдоें рдиैрддिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХा рд╡िрдХाрд╕ рднी рд╣ोрддा рд╣ै। рд╡े рдорд╣ाрдкुрд░ुрд╖ों рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡, рдХृрддिрдд्рд╡ рдФрд░ рдЬीрд╡рди рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рдХो рдЬाрди рдкाрддे рд╣ै। рдУрд░ рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХो рдЕрдзिрдХ рдЦुрд╢рд╣ाрд▓, рд╕рдо्рдкрди्рди рдмрдиाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддे рд╣ै।
“рдХोрдИ рдЪрд▓рддा рдкрдж рдЪिрди्рд╣ рдХोрдИ рдкрдж рдЪिрди्рд╣ рдмрдиाрддा рд╣ै।
рд╣ै рд╡рд╣ीं рд╕ूрд░рдоा рдЗрд╕ рдЬрдЧ рдоें рдкूрдЬा рдЬाрддा рд╣ै।”4
5. рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рд╡िрдХाрд╕ -
“рдмрд╣ा рджो рдЬ्рдЮाрди рдХी рдЧंрдЧा рджिрд▓ों рдоें рдк्рд░ेрдо рдХा рд╕ाрдЧрд░
рд╣рдоें рдЖрдкрд╕ рдоें рдоिрд▓ рдЬुрд▓рдХрд░ рдк्рд░рднु рд░рд╣рдиा рд╕ीрдЦा рджेрдиा
рд╣рдоाрд░ा рдХрд░्рдо рд╣ो рд╕ेрд╡ा, рд╣рдоाрд░ा рдзрд░्рдо рд╣ो рд╕ेрд╡ा
рджрдпा рдХрд░ рджाрди рд╡िрдж्рдпा рдХा рд╣рдоें рдкрд░рдоाрдд्рдоा рджेрдиा”5
рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рд╡िрд╡िрдз рдк्рд░ाрд░्рдердиाрдУं рд╕े рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХी рджैрдиिрдХ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдХा рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдХि рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдоें рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рдоें рднी рд╕ीрдЦрддे рд╣ै рд╡рд╣ीं рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдЖрдз्рдпाрдд्рдоिрдХ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬो рдХि рдПрдХ рдкंрде рдХा рди рд╣ोрдХрд░ рдоाрдирд╡ीрдпрддा рдХे рдзрд░्рдоों, рдоूрд▓्рдпों рдХो рдк्рд░ोрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। CCA рдХрдХ्рд╖ाрдУं рдХे рджौрд░ाрди рднी рдмрдЪ्рдЪों рдХो рд╡िрднिрди्рди рдХрд▓ाрдУं, рдХौрд╢рд▓ों рдХा рд╕рд╣ी рджिрд╢ा рдоें рд╡िрдХाрд╕ рд╣ेрддु рдЙрдЪिрдд рдоाрд╣ौрд▓ рдоिрд▓рддा рд╣ै।
6. рдПрдХрддा рд╡ рд╕рдж्рднाрд╡ рдХा рд╡िрдХाрд╕ –
“рд╕ंрд╕ाрд░ рдХी рд╕рдорд░рд╕्рдерд▓ी рдкрд░ рдзीрд░рддा рдзाрд░рдг рдХрд░ो
рдЪрд▓рддे рд╣ुрдП рдиिрдЬ рдЗрд╖्рдЯ рдкрде рд╕ंрдХрдЯों рд╕े рддुрдо рди рдбрд░ो।“6
рдмрдЪ्рдЪों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдпрддा рдХी рднाрд╡рдиा рдХो рдмрд▓рд╡рддी рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрд░ंрднिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдХрдм/ рдмुрд▓рдмुрд▓, рд╕्рдХाрдЙрдЯ/ рдЧाрдЗрдб, рд░ोрд╡рд░्рд╕/ рд░ेंрдЬрд░्рд╕ рдХे рджрд▓ों рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдмрдЪ्рдЪों рдоें рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди, рдПрдХрддा рд╡ рд╕рдж्рднाрд╡ рдХे рд╕ाрде рджिрдП рдЧрдП рдЯाрд╕्рдХ рдХो рдкूрд░्рдг рдХрд░рдиे рд╡ рдоाрддृрднूрдоि рдХे рдк्рд░рддि рдХрд░्рддрд╡्рдпрдиिрд╖्рдаा, рд╡рдлाрджाрд░ी рдХा рднाрд╡ рдЬाрдЧृрдд рд╣ोрддा рд╣ै।
рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рдоें рдЕрдкрдиा рд╢्рд░ेрд╖्рдарддрдо рдк्рд░рджрд░्рд╢рди, рд╕ाрд╣рд╕िрдХ рдХाрд░्рдпों рдоें рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯрддा рд╡ рдЕрдж्рднुрдд рдЕрджрдо्рдп рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеिрдпों рдХो рдоाрдирдиीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдж्рд╡ाрд░ा рднी рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд░рд╣ा рд╣ै।
7. рдмुрдиिрдпाрджी рдвाँрдЪे рдХा рд╡िрдХाрд╕ –
рдХोрдИ рднी рдоंрдЬिрд▓/ рдЗрдоाрд░рдд рд╣ो рдпा рдлिрд░ рдХрд░्рдордкрде рдкрд░ рд▓рдХ्рд╖्рдп рдпрджि рдЙрд╕рдХी рдиींрд╡ рдЕрдЪ्рдЫे рд╕े рд░рдЦी рдЧрдИ рд╣ो рддो рдЗрдоाрд░рдд рд╕्рд╡рддः рд╣ी рдордЬрдмूрдд рдмрди рдЬाрддी рд╣ै। рдХिрд╕ी рднी рджेрд╢ рдХी рд╕рдоृрдж्рдзि, рдЦुрд╢рд╣ाрд▓ी рдЙрд╕рдХे рдЙрд╕ рджेрд╢ рдХी рдпुрд╡ा рд╢рдХ्рддि рдХी рдХрд░्рдордарддा рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рдХрд░рддी рд╣ै। рдЖрдЬ рдХे рдмрдЪ्рдЪे рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдХрд▓ рдХे рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рдиिрд░्рдоाрддा рд╣ोंрдЧे рдЕрддः рдпрд╣ рдЬрд░ूрд░ी рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рднрд╡िрд╖्рдп рдХी рднी рдиींрд╡ рдордЬрдмूрдд рдХी рдЬाрдПँ।
рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг – NEP 2020 рдоें рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рдХा рднी рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै। рдЙрд╕ рдЕрдиुрд░ूрдк рдСрдирд▓ाрдЗрди рдФрд░ рдСрдлрд▓ाрдЗрди рджोрдиों рдоाрдз्рдпрдоों рд╕े рд╢िрдХ्рд╖ा рджी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдмрди्рдзुрдУं рдХो рдПрдХ рдк्рд▓ेрдЯрдлाрд░्рдо рдоिрд▓ рдЬाрддा рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рд╡े рдЕрдкрдиी рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╡िрдзिрдпों рдоें рдпрдеोрдЪिрдд рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХрд░ рджेрд╢рдХाрд▓ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдмрдЪ्рдЪों рдХो рд╢्рд░ेрд╖्рда рдиाрдЧрд░िрдХ рдмрдиा рд╕рдХे।
рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рд╕े рдЕрдк्рд░ाрдк्рдд рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा, рдк्рд░ाрдк्рдд рдХो рд╕ंрд╡рд░्рдзिрдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЙрд╕े рдЬीрд╡рдиोрдкрдпोрдЧी рдмрдиाрдиे рдХे рдоूрд▓ рдоंрдд्рд░ рд╕े рдкिрдЫреЬे рдмाрд▓рдХों рдХो рднी рдЖрд╕ाрдиी рд╕े рдоुрдЦ्рдпрдзाрд░ा рдоें рд▓ाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдордЧрд░ рдпрд╣ рднी рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै рдХि рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдзैрд░्рдп рдХी рдХрд╕ौрдЯी рдкрд░ рдЦрд░ा рдЙрддрд░ें рдУрд░ рд▓рдЧाрддाрд░ рдк्рд░рдпрдд्рдирд╢ीрд▓ рд░рд╣े। рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ी рдПрдХ рд╕рдордп рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рдиे рдХे рджौрд░ाрди рдЕрд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдкрд░िрдгाрдо рдирдЬрд░ рдЖрддे рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рдЪाрд╣ рд╣ै рд╡рд╣ाँ рд░рд╣ा рд╣ै। рдХрд░्рдорд╢ीрд▓ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрд╕ंрднрд╡ рдХो рд╕ंрднрд╡ рдоें рддрдм्рджीрд▓ рдХрд░ рджेрддा рд╣ै। рдЕрдз्рдпाрдкрди рдХौрд╢рд▓ рд╡ рдЕрднिрдк्рд░ेрд░рдгा рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╡िрдз рд╕ंрд╕ाрдзрди рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рджिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоे ‘рдиिрд╖्рдаा’ рд╡ рджीрдХ्рд╖ा рдПрдк्рдк рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖िрдд рдХिрдпा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै।
рдк्рд░ाрдЪाрд░्рдп рд╡ рдоुрдЦ्рдпाрдз्рдпाрдкрдХ рдорд╣ोрджрдпों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрднिрднाрд╡рдХ рдоीрдЯिंрдЧ рдФрд░ рд╕्рдЯॉрдл рдоीрдЯिंрдЧ рд╣рд░ рдоाрд╣ рдЖрдпोрдЬिрдд рдХी рдЬाрддी рд╣ै। рдЬिрд╕рд╕े рдмрдЪ्рдЪों рд╡ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХी рдЙрди्рдирддि рдХे рд▓िрдП рд╡िрднिрди्рди рдпोрдЬрдиाрдУं рдХी рд╕рдоीрдХ्рд╖ा рд╡ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рднाрд╡ी рдпोрдЬрдиाрдУं, рдПрдХ्рд╢рди рд░िрд╕рд░्рдЪ рдкрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░िрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЪрд░्рдЪाрдПँ рдХी рдЬाрддी рд╣ै।
рд╕рдо्рд░рдЧрддः рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि NEP рднрд╡िрд╖्рдпрди्рдоुрдЦ рдиीрддिрдпों рдХा рдб्рд░ाрдл्рдЯ рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рдУрд░ рдЧौрд░рд╡рд╢ाрд▓ी рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХा рднी рд╣्рд░ाрд╕ рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рдФрд░ рддрдХрдиीрдХी рдпुрдЧ рдоे рднी рдкीрдЫे рдирд╣ीं рд░рд╣рддा। рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рд▓िрдП рд╕ुрдпोрдЧ्рдп рдиाрдЧрд░िрдХ рдХे рдЧрдарди рдоें рднूрдоिрдХा рдиिрднा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЬिрд╕рдХे рдЧрд░्рдн рдоें рд╡рд╕ुрджेрд╡ рдХुрдЯुंрдмрдХрдо рдХा рд╕ंрджेрд╢ рднी рдиिрд╣िрдд рд╣ै। рдмुрдиिрдпाрджी рдвाँрдЪे рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рд╢िрдХ्рд╖рдХ рдк्рд░рд╢िрдХ्рд╖рдг рднी рдЕрддिрдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрд╖рдп рд╣ैं।
рд╕ंрджрд░्рдн рдЧ्рд░рди्рде рд╕ूрдЪी –
1. рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп, рдЪिрдд्рд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि, рдкेрдЬ рд╕ंрдЦ्рдпा 8
2. рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि, рдкेрдЬ рд╕ंрдЦ्рдпा 9
3. рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ाрд▓рдп, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि, рдкेрдЬ рд╕ंрдЦ्рдпा 21
4. рд░ाрдордзाрд░ी рд╕िंрд╣ рджिрдирдХрд░ https://www.hindisoch.com/kamyabi-ka-raaz/
рд╕ुंрджрд░, рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдЕрдЪ्рдЫे рддрд░ीрдХे рд╕े рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рд╡ рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 2020 рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП - рдзрди्рдпрд╡ाрдж, рдХ्рдпोंрдХि рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рд░ूрдк рдоें рдмाрд▓рдХों рдХे рд╕рд░्рд╡ांрдЧीрдг рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рдирдИ рд╢िрдХ्рд╖ा рдиीрддि 2020, рднाрд░рдд рдХे рднाрд╡ी рдкीрдв़िрдпों рдХो рдПрдХ рдирдП рдЖрдпाрдо рдХो рдЫूрдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдХे рдЕрдкрдиे рд╕ंрдХрд▓्рдк рдХे рд╕ाрде рдмाрд▓рдХ рдХो рдирдИ рдКрд░्рдЬा рд╕े рдкрд░िрдкूрд░्рдг рдХрд░рддी рд╣ुрдП рдЕрдкрдиे рд╕рднी рдЙрдж्рджेрд╢्рдпों рдХो рдкूрд░ा рдХрд░ेрдЧी। рдЬिрд╕рдоें рдЕрднिрднाрд╡рдХ, рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдФрд░ рдкрд░िрд╡ेрд╢ рдЕрдкрдиे рдХрд░्рддрд╡्рдп рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░ेंрдЧे।
ReplyDeleteрд╡िрдЪाрд░ों рдХे рд▓िрдП рдзрди्рдпрд╡ाрдж рд╕рд░ рдЬी,
Deleteрдирдпे рдЖрдпाрдо, рдирд╡ीрди рд╕ंрдХрд▓्рдк рд╕े рдХाрд░्рдпों рдоें рдкрд░िрдкूрд░्рдгрддा рд▓ा рд╕рдХрддे рд╣ै।
рд╡िрдЪाрд░ों рдХे рд▓िрдП рдзрди्рдпрд╡ाрдж рд╕рд░ рдЬी,
Deleteрдирдпे рдЖрдпाрдо, рдирд╡ीрди рд╕ंрдХрд▓्рдк рд╕े рдХाрд░्рдпों рдоें рдкрд░िрдкूрд░्рдгрддा рд▓ा рд╕рдХрддे рд╣ै।