เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เค…เคฆ्เคญुเคค เคต्เคฏाเค–्เคฏाเค•ाเคฐ เคฅे เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคถเคฐ्เคฎा

เคช्เคฐเค•ाเคถ เคฎเคจु

เคช्เคฐเค•ाเคถ เคฎเคจु

[1]

เคกॉ. เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคถเคฐ्เคฎा เคนเคฎाเคฐी เคธเคฆी เค•े เคเค• เคฆिเค—्เค—เคœ เค†เคฒोเคšเค• เคคो เคนैं เคนी, เค…เคชเคจे เคœीเคตเคจ เค•े เค…ंเคคिเคฎ เคตเคฐ्เคทों เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค†เคฒोเคšเคจा-เค•เคฐ्เคฎ เค•ा เคตिเคธ्เคคाเคฐ เค•เคฐเค•े เค‰เคธे เค…เคชเคจे เคธเคฎเคฏ เค”เคฐ เคธเคฎाเคœ เค•ी ‘เคธเคญ्เคฏเคคा เคธเคฎीเค•्เคทा’ เคธे เคญी เคœोเคก़ เคฆिเคฏा। เค‡เคธ เคฒिเคนाเคœ เคธे เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เค‰เคจ เคธเคตाเคฒों เค•ो เค—ंเคญीเคฐเคคा เคธे เค‰เค ाเคฏा เคนै, เคœिเคจ्เคนें เค›ूเคจे เค•ा เคธाเคนเคธ เคœ्เคฏाเคฆाเคคเคฐ เคฒोเค— เค•เคฐ เคนी เคจเคนीं เคชाเคคे। เค‡เคธเคฒिเค เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ी เคœเคŸिเคฒเคคाเค“ं เค”เคฐ เค…ंเคคเคฐ्เคตिเคฐोเคงों เคธे เค†ँเค– เคฎिเคฒाเคจे เค•ा เคธाเคนเคธ เค•िเค เคฌเค—ैเคฐ เค•ुเค› เคธเคฐเคฒीเค•ृเคค เคจिเคท्เค•เคฐ्เคทों เค•े เคœเคฐिเค เค‡เคจเคธे เคจिเคœाเคค เคชा เคฒी เคœाเคคी เคนै। เคฆुเคฐ्เคญाเค—्เคฏ เคธे เคช्เคฐเค—เคคिเคถीเคฒ เค†เคฒोเคšเคจा เคฎें เคญी เคคाเคค्เค•ाเคฒिเค•เคคा เค•े เคฆเคฌाเคต เคฎें เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคช्เคฐเคถ्เคจ เคจ เคธिเคฐ्เคซ เคนाเคถिเค เคชเคฐ เคšเคฒे เค—เค เคนैं, เคฌเคฒ्เค•ि เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคชเคฐ เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ा เค…เคฐ्เคฅ เคธांเคช्เคฐเคฆाเคฏिเค• เค”เคฐ เคชुเคฐाเคฃเคชंเคฅी เคนो เคœाเคจा เคธเคฎเค เคฒिเคฏा เค—เคฏा।

เคกॉ. เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคถเคฐ्เคฎा
เคนाเคฒाँเค•ि เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ो เคจเค•ाเคฐเคจा เค†เคธाเคจ เคจเคนीं เคนै เค•ि เค•ोเคˆ เคญी เคธเคฎाเคœ เค…เคชเคจी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคช्เคฐเคถ्เคจों เค”เคฐ เคนเคฐ เค•ाเคฒ เคฎें เค‰เคจเค•ा เคœเคตाเคฌ เคฆेเคจे เค•ी เคšुเคจौเคคिเคฏों เคธे เคนी เค†เคค्เคฎिเค• เคฌเคฒ เค”เคฐ เคเค• เคคเคฐเคน เค•ी เค—เคคिเคฎाเคจเคคा เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคคा เคนै। เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคชเคฐ เคตिเคšाเคฐ เค•िเค เคฌिเคจा เคจ เคนเคฎ เคธाเคฎाเคœिเค• เคธเคฎเคธ्เคฏाเค“ं เค•ो เคต्เคฏाเคชเค• เคธंเคฆเคฐ्เคญों เคฎें เคฆेเค– เค”เคฐ เคชเคฐเค– เคธเค•เคคे เคนैं เค”เคฐ เคจ เค•เคฒा เค”เคฐ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคธे เคœुเคก़े เคธเคตाเคฒों เคชเคฐ เค—ंเคญीเคฐเคคा เคธे เคฌाเคค เคนो เคธเค•เคคी เคนै। เคฒेเค•िเคจ เคนเคฎाเคฐे เคธเคฎाเคœ เค”เคฐ เค–ाเคธเค•เคฐ เคธाเคนिเคค्เคฏिเค•ों เคฎें เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคช्เคฐเคถ्เคจों เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคœिเคธ เคคเคฐเคน เค•ी เค‰เคชेเค•्เคทा เคจเคœเคฐ เค†เคคी เคนै, เคตเคน เคนैเคฐाเคจी เคชैเคฆा เค•เคฐเคคी เคนै। เค—ौเคฐ เคธे เคฆेเค–ा เคœाเค เคคो เคถाเคฏเคฆ เค…เคชเคจी เคตैเคšाเคฐिเค• เค…เค•्เคทเคฎเคคा เค•ो เคนी เคนเคฎเคจे เคนिเค•ाเคฐเคค เค•ा เคฐूเคช เคฆे เคฆिเคฏा เคนै। เค…เคธเคฒ เคฎें เคคो เคนเคฎ เคธंเคธ्เค•ृเคคि-เคšिंเคคा เค•े เค–เคคเคฐों เคธे เคญाเค—เคคे เคนैं।

เค‡เคธเคฎें เคเค• เค–เคคเคฐा เคคो เคฏเคนी เคนै เค•ि เค…เคชเคจी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคฎें เคนเคฎें เค•ुเค› เคญी เคฎूเคฒ्เคฏเคตाเคจ เคจเคœเคฐ เค†เคเค—ा เค”เคฐ เคนเคฎ เค‰เคธเค•ी เคคाเคฐीเคซ เค•เคฐेंเค—े, เคคो เคเคŸ เคธे ‘เคชुเคฐाเคคเคจเคชंเคฅिเคฏों’ เคฎें เคนเคฎाเคฐी เค—िเคจเคคी เคนोเคจे เคฒเค—ेเค—ी। เคฆूเคธเคฐा เค–เคคเคฐा เคฏเคน เคนै เค•ि เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคช्เคฐเคถ्เคจों เค•ी เค—เคนเคฐाเคˆ เคฎें เค‰เคคเคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคฌเคนुเคค เคธเคฎเคฏ, เคฌเคนुเคค เคŠเคฐ्เคœा, เคฌเคนुเคค เค—ंเคญीเคฐ เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เคคเคฅा เคจिเคฐंเคคเคฐ เคšिंเคคเคจ เค”เคฐ เค…เคง्เคฏเคตเคธाเคฏ เค•ी เคฆเคฐเค•ाเคฐ เคนै। เคฏเคน เค•ाเคฎ เค•เคฎ เคธे เค•เคฎ เคธुเคตिเคงाเคœเคจเค• เคฆाเคฏเคฐों เคฎें เคฐเคนเคจे เคตाเคฒे เคเคธे เค†เคฒोเคšเค•ों เค•े เคฌเคธ เค•ा เคจเคนीं เคนै เคœो เคŸुเค•เคก़ों-เคŸुเค•เคก़ों เคฎें เคธोเคšเคคे เค”เคฐ เค•िเคธी เคต्เคฏाเคชเค• เคธोเคš เค•े เคคเคนเคค เคนिเคฎ्เคฎเคค เคธे เค…เคชเคจी เคฌाเคค เค•เคนเคจे เคธे เคกเคฐเคคे เคนैं।

เคกॉ. เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคถเคฐ्เคฎा
(10 เค…เค•्เคŸूเคฌเคฐ 1912 – 30 เคฎเคˆ 2000)
เคเคธे เค†เคฒोเคšเค• เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคช्เคฐเคถ्เคจों เคธे เคฆो-เคšाเคฐ เคนोเคจे เค•े เคฌเคœाเคฏ, เคธเคฎूเคšी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคšिंเคคा เค•ो เคนी เคชिเค›เคก़ा เคฎाเคจ เคฒें, เคคो เค‡เคธเคฎें เคคाเคœ्เคœुเคฌ เค•्เคฏा? เคฒेเค•िเคจ เคฏเคน เคฌाเคค เค…เคชเคจी เคœเค—เคน เคธเคš เคนै เค•ि เคœเคฌ เคคเค• เคฎाเคฐ्เค•्เคธเคตाเคฆ เคฏा เค•ोเคˆ เคญी เค…เคจ्เคฏ เคตाเคฆ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฆเคฐ्เคถเคจ เค”เคฐ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคช्เคฐเคถ्เคจों เคธे เคˆเคฎाเคจเคฆाเคฐी เคธे เคœूเคเคคा เคจเคนीं เคนै เคฏा เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ी เคชुเคจเคฐ्เคต्เคฏाเค–्เคฏा เค•ी เคšुเคจौเคคी เค•ो เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เคจเคนीं เค•เคฐเคคा, เคคเคฌ เคคเค• เคตเคน เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคญाเคฐเคคीเคฏ เคœเคฎीเคจ เค”เคฐ เคฒोเค—ों เคธे เคจเคนीं เคœुเคก़ เคธเค•เคคा।

เคฌเคนเคฐเคนाเคฒ เคฏเคน เคฌाเคค เค–ुเคฆ เคฎें เค•เคฎ เคฐोเคฎांเคšเค• เคจเคนीं เคนै เค•ि เค‡เคจ เคฆोเคนเคฐी-เคคिเคนเคฐी เคšुเคจौเคคिเคฏों เค•ो เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ा เคธाเคนเคธ เคธเคค्เคคाเคธी เคตเคฐ्เคท เค•ी เค…เคตเคธ्เคฅा เคฎें เคฎाเคฐ्เค•्เคธเคตाเคฆी เคšिंเคคเค• เคกॉ. เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคถเคฐ्เคฎा เคจे เค•िเคฏा। เค‰เคจเค•ी เคชुเคธ्เคคเค• ‘เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค”เคฐ เคนिंเคฆी เคช्เคฐเคฆेเคถ’ (1999) เค…เคชเคจे เคขंเค— เค•ी เคเค• เค…เคญूเคคเคชूเคฐ्เคต เคชुเคธ्เคคเค• เคนै, เคœिเคธเค•े เคชीเค›े เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ा เคฒंเคฌा เคถ्เคฐเคฎ เค”เคฐ เคฎेเคนเคจเคค เคธाเคซ เคจเคœเคฐ เค†เคคी เคนै।

เคฏเคน เคชुเคธ्เคคเค• เคฆो เค–ंเคกों เคฎें เคธंเคฏोเคœिเคค เคนै। เคชเคนเคฒे เค–ंเคก เคฎें เค‹เค—्เคตेเคฆ เคธे เค•ाเคฒिเคฆाเคธ เคคเค• เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐे เค–ंเคก เคฎें เคตिเคฆ्เคฏाเคชเคคि เคธे เคจिเคฐाเคฒा เคคเค• เค•े เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เค‡เคคिเคนाเคธ เคคเคฅा เค‰เคธเค•े เคœเคŸिเคฒ เคช्เคฐเคถ्เคจों เค•ी เคต्เคฏाเค–्เคฏा เคนै। เค‡เคธเคธे เคชเคคा เคšเคฒเคคा เคนै เค•ि เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ी เคฆृเคท्เคŸि เค•िเคคเคจी เคต्เคฏाเคชเค• เคฐเคนी เคนै เคคเคฅा เคช्เคฐाเคšीเคจ เค•ाเคฒ เคธे เคฒेเค•เคฐ เคฎौเคœूเคฆा เคธเคฎเคฏ เคคเค• เคคเคฎाเคฎ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจों เค”เคฐ เค—เคนเคฐी เค‰เคฅเคฒ-เคชुเคฅเคฒ เค•े เคตाเคตเคœूเคฆ เคตे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ी เคเค• เค…เคตिเคš्เค›िเคจ्เคจ เคงाเคฐा เคฆेเค– เคชा เคฐเคนे เคนैं। เค‡เคคเคจा เคนी เคจเคนीं, เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ो เคตे เคจिเคฐंเคคเคฐ เคตिเค•ाเคธाเคค्เคฎเค• เคฆिเคถा เคฎें เคฌเคข़เคคे เค”เคฐ เค‰เคค्เคคเคฐोเคค्เคคเคฐ เค…เคงिเค• เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆी เคฐूเคช เค—्เคฐเคนเคฃ เค•เคฐเคคे เคฆेเค–เคคे เคนैं।

เคชुเคธ्เคคเค• เค•ा เคชเคนเคฒा เค–ंเคก เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•ी เคชुเคจเคฐ्เคต्เคฏाเค–्เคฏा เคธे เคช्เคฐाเคฐंเคญ เคนोเคคा เคนै เค”เคฐ เค‰เคชเคจिเคทเคฆ, เคฎเคนाเคญाเคฐเคค, เคญाเค—เคตเคฆ् เค—ीเคคा, เคถ्เคฐीเคฎเคฆ्เคญाเค—เคตเคค เคคเคฅा เค•ाเคฒिเคฆाเคธ เค•े เค•ाเคต्เคฏ-เคธंเคธाเคฐ, เค–ाเคธเค•เคฐ เค‰เคธเค•े เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคชเคนเคฒुเค“ं เค•ो เคธเคฎेเคŸเค•เคฐ เค†เค—े เคšเคฒเคคा เคนै। เค‡เคจเคฎें เคœाเคนिเคฐ เคนै, เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•ो เคธเคฐ्เคตाเคงिเค• เคฎเคนเคค्เคค्เคต เคฆेเคคे เคนैं। เค‡เคธเคฒिเค เค•ि เคฏเคน เคธंเคธाเคฐ เค•ा เคช्เคฐाเคšीเคจเคคเคฎ เค—्เคฐंเคฅ เคนै เค”เคฐ เค‡เคธเค•े เคฌเค—ैเคฐ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคฎूเคฒ เคช्เคฐเคถ्เคจों เคชเคฐ เคตिเคšाเคฐ เคนी เคจเคนीं เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा। เค‰เคชเคจिเคทเคฆों เคนी เคจเคนीं, เค†เค—े เคšเคฒเค•เคฐ เคฐाเคฎाเคฏเคฃ, เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เคชเคฐ เคญी เค‡เคธเค•ा เค—เคนเคฐा เคช्เคฐเคญाเคต เคชเคก़ा। เค”เคฐ เค•ुเคฒ เคฎिเคฒाเค•เคฐ เคฏเคน เคชเคฐंเคชเคฐा เค•ाเคฒिเคฆाเคธ เค”เคฐ เคจिเคฐाเคฒा เคธे เคนोเคคी เคนुเคˆ เค…เคฌ เคคเค• เคšเคฒी เค†เคคी เคนै। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ो เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ा เคถ्เคฐेเคฏ เคฆिเคฏा เคœाเคจा เคšाเคนिเค เค•ि เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•ो เคฎเคนเคœ เคงाเคฐ्เคฎिเค• เค…ंเคงเคตिเคถ्เคตाเคธों เค”เคฐ เค•เคฐ्เคฎเค•ांเคก เคตाเคฒे เค˜ेเคฐे เคธे เคฌाเคนเคฐ เคจिเค•ाเคฒเค•เคฐ เคเค• เคตिเคฐाเคŸ เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคชीเค िเค•ा เคชเคฐ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•िเคฏा เคนै। เค‡เคธ เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคตे เค•เคนीं เคจ เค•เคนीं เคธ्เคตाเคฎी เคฆเคฏाเคจंเคฆ เค•े เค•ाเคฎ เค•ो เคนी เค…เคงिเค• เคคเคฐ्เค•เคธंเค—เคค เคขंเค— เคธे เค†เค—े เคฌเคข़ा เคฐเคนे เคช्เคฐเคคीเคค เคนोเคคे เคนैं। เคชुเคธ्เคคเค• เค•ी เคญूเคฎिเค•ा เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฒिเค–ा เคนै:
“เคธंเคธाเคฐ เค•ा เคช्เคฐाเคšीเคจเคคเคฎ เค—्เคฐंเคฅ เคนเคฎाเคฐे เคฆेเคถ เค•ा เค‹เค—्เคตेเคฆ เคนै। เค‹เค—्เคตेเคฆ เคธे เคชเคนเคฒे เค•ाเคต्เคฏ, เคฆเคฐ्เคถเคจ เค”เคฐ เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ी เคเค• เคธुเคฆीเคฐ्เค˜ เคชเคฐंเคชเคฐा เคฅी। เค‡เคธเค•े เคช्เคฐเคฎाเคฃ เค‹เค—्เคตेเคฆ เคฎें เคนी เคฎिเคฒ เคœाเคคे เคนैं। เคฐाเคฎाเคฏเคฃ เค”เคฐ เคฎเคนाเคญाเคฐเคค—เค‡เคจ เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เคฎเคนाเค•ाเคต्เคฏों เค•ा เคธंเคฌंเคง เค‹เค—्เคตेเคฆ เคธे เคนै। เค‰เคชเคจिเคทเคฆों เค•ी เคตिเคšाเคฐเคงाเคฐा เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจाเค“ं เค•ो เค†เคงाเคฐ เคฌเคจाเค•เคฐ เคนी เค†เค—े เคฌเคข़เคคी เคนै। เค•ाเคฒिเคฆाเคธ เค”เคฐ เคญเคตเคญूเคคि เคœैเคธे เคฎเคนाเค•เคตि เคฐाเคฎाเคฏเคฃ เค”เคฐ เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เคธे เคธाเคฎเค—्เคฐी เคฒेเค•เคฐ เค‰เคธे เคจเคฏा เคฐूเคช เคฆेเคคे เคนैं। เค•ाเคต्เคฏ เค”เคฐ เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•ी เค‡เคธ เคธुเคฆीเคฐ्เค˜ เคชเคฐंเคชเคฐा เคธे เคฐเคตींเคฆ्เคฐเคจाเคฅ เค ाเค•ुเคฐ, เคธुเคฌ्เคฐเคน्เคฎเคฃ्เคฏ เคญाเคฐเคคी, เคจिเคฐाเคฒा เคœैเคธे เคธเคฎเคฐ्เคฅ เค•เคตि เคœुเคก़े เคนुเค เคนैं। เค•ोเคˆ เคญी เคตिเคฆ्เคตाเคจ เค‡เคธ เคช्เคฐाเคšीเคจ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ी เค‰เคชेเค•्เคทा เค•เคฐเค•े เค‡เคจ เคฎเคนाเค•เคตिเคฏों เค•ा เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เคชूเคฐा เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคा।” (เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค”เคฐ เคนिंเคฆी เคช्เคฐเคฆेเคถ, เคชเคนเคฒा เค–ंเคก, เคชृเคท्เค  5)

เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคซैเคฒे เคนुเค เคฌเคนुเคค เคธे เค…ंเคงเคตिเคถ्เคตाเคธों, เคฐूเคข़िเคฏों เค”เคฐ เค—เคฒเคค เคงाเคฐเคฃाเค“ं เค•ा เคญी เคฆृเคข़เคคा เคธे เค–ंเคกเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคฌเคนुเคค เคธे เคฒोเค—ों เค•ा เคฎाเคจเคจा เคนै เค•ि เค‹เค—्เคตेเคฆเค•ाเคฒीเคจ เค†เคฐ्เคฏ เค˜ुเคฎंเคคू เคœीเคตเคจ เคฌिเคคाเคคे เคฅे। เคตे เคฎुเค–्เคฏ เคฐूเคช เคธे เค•เคฌीเคฒाเคˆ เคœीเคตเคจ เคœीเคคे เคฅे เคคเคฅा เค‰เคจเค•ा เคฎुเค–्เคฏ เคงंเคงा เคชเคถुเคชाเคฒเคจ เคฅा। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฌเคนुเคค เคฆृเคข़เคคा เคธे เคคเคฅा เคคเคฐ्เค•เคธंเค—เคค เคขंเค— เคธे เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•ी เคงाเคฐเคฃाเค“ं เค•ा เค–ंเคกเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคตे เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•ी เค‹เคšाเค“ं เค•ा เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฆेเคคे เคนुเค เคธाเคฌिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เค‹เค—्เคตेเคฆเค•ाเคฒीเคจ เค†เคฐ्เคฏ เคฌเคนुเคค เค‰เคจ्เคจเคค เคธเคญ्เคฏเคคा เค•े เคฒोเค— เคฅे। เคตे เค–ेเคคी เค•เคฐเคคे เคฅे, เคนเคฒों เค•े เคซाเคฒ เคฌเคจाเคจा เคœाเคจเคคे เคฅे। เคฌเคข़िเคฏा เค•ाเคฐीเค—เคฐ เคฅे। เคตिเคœ्เคžाเคจ เค”เคฐ เคšिเค•िเคค्เคธा เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค‰เคจเค•ा เคœ्เคžाเคจ เค…เคฆ्เคญुเคค เคฅा। เคตे เคชाเคฐिเคตाเคฐिเค• เคœीเคตเคจ เคœीเคคे เคฅे। เค—ृเคน-เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•ौเคถเคฒ เค•ी เค‰เคจ्เคนें เค…เคš्เค›ी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฅी เค”เคฐ เคตे เคธुंเคฆเคฐ, เคธुเคต्เคฏเคตเคธ्เคฅिเคค เค˜เคฐों เคฎें เคฐเคนเคคे เคฅे। เค‰เคจเค•े เคœीเคตเคจ เค”เคฐ เค•เคฒ्เคชเคจाเค“ं เคฎें เคเค• เคคเคฐเคน เค•ी เคŠँเคšाเคˆ เค”เคฐ เคชूเคฐ्เคฃเคคा เคนै।

เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•ी เค‹เคšाเค“ं เค•ी เคญाเคทा, เคตिเคšाเคฐ เค”เคฐ เค•เคฒ्เคชเคจाเค“ं เค•ी เคฌเคก़ी เคธूเค•्เคท्เคฎ เค”เคฐ เคตिเคถเคฆ เคต्เคฏाเค–्เคฏा เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคถเคฐ्เคฎा เคฏเคน เคฆिเค–ाเคคे เคนैं เค•ि เคฏे ‘เค—เคก़เคฐिเคฏों เค•े เค—ीเคค’ เคจเคนीं เคนैं, เคœैเคธा เค•ि เค•ुเค› เคชเคถ्เคšिเคฎी เคตिเคฆ्เคตाเคจ เค‡เคจ्เคนें เคฌเคนुเคค เคฆंเคญ เค”เคฐ เคนिเค•ाเคฐเคค เคญเคฐी เคฆृเคท्เคŸि เคธे เคธाเคฌिเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•เคฐเคคे เคนैं। เค”เคฐ เค…เคจेเค• เคญाเคฐเคคीเคฏ เคตिเคœ्เคžाเคจ เคญी เค‰เคจเค•ा เค…เคจुเคธเคฐเคฃ เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‡เคธเค•े เคฌเคœाเคฏ เคฏเคนाँ เค•ाเคต्เคฏ เค•ा เคเคธा เคธเคนเคœ เคธ्เคซुเคฐเคฃ, เคชूเคฐ्เคฃเคคा เค”เคฐ เคŠँเคšाเคˆ เคนै เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เคชीเค›े เคเค• เคเคธी เคจเคตเคจเคตोเคจ्เคฎेเคทเคถाเคฒिเคจी เคช्เคฐเคคिเคญा เคนै เค•ि เค‰เคจ्เคนें เคชเคข़เคจे เค•े เคฌाเคฆ เค†เคœ เคนเคฎ เคธ्เคตเคฏं เคšเค•िเคค เคนोเคคे เคนैं เค•ि เคนเคœाเคฐों เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เคฒिเค–े เค—เค เค‡เคธ เค•ाเคต्เคฏ เคฎें เค•ैเคธी เคคाเคœเค—ी เคนै। เค‰เคธเคฎें เค…เคจूเค ी เค•เคฒ्เคชเคจा เค”เคฐ เคตिเคšाเคฐों เค•ी เคธเคฎृเคฆ्เคงि เคนै। เค‡เคธเค•े เคชीเค›े เคเค• เคธเคฎुเคจ्เคจเคค เคธเคญ्เคฏเคคा เค•ा เคนोเคจा เคธเคนเคœ เคนी เคธिเคฆ्เคง เคนै, เคœिเคธ เค•ाเคฐเคฃ เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•ा เคช्เคฐเคญाเคต เคนเคฎाเคฐी เคธเคญ्เคฏเคคा เคชเคฐ เค‡เคคเคจी เคฆूเคฐ เคคเค• เคชเคก़ा เค•ि เค†เคœ เคญी เคตเคน เค•เคนीं เคจ เค•เคนीं เคนเคฎाเคฐे เคšिंเคคเคจ เค”เคฐ เคตिเคšाเคฐों เค•ो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค”เคฐ เคธंเคฏोเคœिเคค เค•เคฐเคคा เคจเคœเคฐ เค†เคคा เคนै।


[2]

เคจिเคฐाเคฒा เค”เคฐ เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคถเคฐ्เคฎा
เคฎैเค•เคกเคจเคฒ เค”เคฐ เค•ीเคฅ เคธเคฐीเค–े เคตेเคฆों เค•े เค…เคงिเค•ाเคฐी เคตिเคฆ्เคตाเคจों เคจे เค‡เคธ เคฆिเคถा เคฎें เคฌเคนुเคค เค•ाเคฎ เค•िเคฏा เคนै। เค‰เคจ्เคนोंเคจे ‘เคตेเคฆिเค• เค‡ंเคกेเค•्เคธ’ เคชुเคธ्เคคเค• เคจिเค•ाเคฒी, เคœिเคธเคฎें เคตेเคฆों เคฎें เคช्เคฐเคฏुเค•्เคค เคนुเค เคถเคฌ्เคฆों เค•ो เคธเคฎเคाเคฏा เค—เคฏा เคนै। เค‰เคธ เคชुเคธ्เคคเค• เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค‹เค—्เคตेเคฆ เคฎें เคเคธे เค•เคˆ เคธूเค•्เคค เคขूँเคข़ เคจिเค•ाเคฒे, เคœिเคจเคฎें เคถเคฐीเคฐ เค•े เค…ंเค—ों เค•ा เคฌเคนुเคค เคธเคนी, เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เค”เคฐ เคธांเค—ोเคชांเค— เคตเคฐ्เคฃเคจ เคนै। เค”เคฐ เคฏเคน เคชเคฐंเคชเคฐा เค‹เค—्เคตेเคฆ เคธे เคฏเคœुเคฐ्เคตेเคฆ เคนोเคคी เคนुเคˆ เค…เคฅเคฐ्เคตเคตेเคฆ เคคเค• เคชเคนुँเคšी เค”เคฐ เค†เค—े เคšเคฐเค• เค”เคฐ เคธुเคถ्เคฐुเคค เคฎें เคฆेเค–ी เคœा เคธเค•เคคी เคนै। เคถเคฐीเคฐ เค•े เค…ंเค—ों เค”เคฐ เค‰เคจเคธे เคœुเคก़ी เค“เคทเคงिเคฏों เค•े เคจाเคฎ เค‡เคจ เค—्เคฐंเคฅों เคฎें เคฌเคนुเคค เค•ुเค› เคฎिเคฒเคคे-เคœुเคฒเคคे เคนैं। เค‡เคธเคธे เคช्เคฐाเคšीเคจ เคญाเคฐเคค เคฎें เคœ्เคžाเคจ เค•े เคจिเคฐंเคคเคฐ เคช्เคฐเคตाเคน เค•ा เคชเคคा เคšเคฒเคคा เคนै เค”เคฐ เคฏเคน เคญी เค•ि เคธเคฎเคฏ เค•े เคธाเคฅ เคตเคน เคจिเคฐंเคคเคฐ เคตिเค•ाเคธเคฎाเคจ เคฅा। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी ‘เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค”เคฐ เคนिंเคฆी เคช्เคฐเคฆेเคถ’ เคชुเคธ्เคคเค• เค•े เคชเคนเคฒे เค–ंเคก เค•ी เคญूเคฎिเค•ा เคฎें เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ी เค•ाเคซी เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคธे เคšเคฐ्เคšा เค•เคฐเคคे เคนैं—
“เค‹เค—्เคตेเคฆ เคฎें เคเค• เคชूเคฐा เคธूเค•्เคค เคถเคฐीเคฐ เค•े เค…ंเค—ों เคชเคฐ เคนै เค”เคฐ เคตเคน เค…เคฅเคฐ्เคตเคตेเคฆ เค•े เค•เคตिเคฏों เค•ो เค‡เคคเคจा เคช्เคฐिเคฏ เคฅा เค•ि เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฅोเคก़े-เคธे เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เค•े เคธाเคฅ เค‰เคธे เคเค• เคธे เค…เคงिเค• เคฌाเคฐ เคฆोเคนเคฐाเคฏा เคนै। เคเค• เคธंเคนिเคคा เคฎें เคถिเคท्เคฏ เคจे เค—ुเคฐु เคธे เคชूเค›ा—เคตैเคฆ्เคฏों เค•ा เคตेเคฆ เค•ौเคจ-เคธा เคนै? เค—ुเคฐु เคจे เค‰เคค्เคคเคฐ เคฆिเคฏा—เคนเคฎाเคฐा เคตेเคฆ เค…เคฅเคฐ्เคตเคตेเคฆ เคนै। เคšिเค•िเคค्เคธा เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•ी เคชเคฐंเคชเคฐा เค…เคฅเคฐ्เคตเคตेเคฆ เคธे เคšเคฒी เค† เคฐเคนी เคนै। เค‡เคธ เคตेเคฆ เค•े เคช्เคฐเคคि เคชुเคฐाเคจे เคฒोเค— เคธเคšेเคค เคฅे। เค…เคฅเคฐ्เคตเคตेเคฆ เค”เคฐ เคšเคฐเค•เคธंเคนिเคคा เคฎें เคฌเคนुเคค เคธे เค…ंเค—ों เค•े เคจाเคฎ, เคฌเคนुเคค เคธे เคฐोเค—ों เค•े เคจाเคฎ, เค‡เคจเค•े เคธाเคฅ เคฌเคนुเคค เคธी เค“เคทเคงिเคฏों เค•े เคจाเคฎ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคนै। เค‡เคจเคฎें เค…เคจेเค• เคจाเคฎ เค‹เค—्เคตेเคฆ เค”เคฐ เค…เคฅเคฐ्เคตเคตेเคฆ เคฎें เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคนैं। เคฐเคธ, เคฐเค•्เคค เค”เคฐ เค“เคœ เคธเคฌ เคถเคฐीเคฐ เคฎें เคช्เคฐเคตเคนเคฎाเคจ เคนै। เคช्เคฐเคตाเคน เค•ा เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคงเคฎเคจी, เคธ्เคฐोเคค เค”เคฐ เคธिเคฐा เคนैं।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  6)

เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคถเคฐ्เคฎा
เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคถเคฐ्เคฎा เคชूเค›เคคे เคนैं เค•ि เคถเคฐीเคฐ เค•ा เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•ा เคธांเค—ोเคชांเค— เคตเคฐ्เคฃเคจ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคฒोเค— เคญเคฒा เคธंเคธाเคฐ เค•ो เคฎिเคฅ्เคฏा เค•ैเคธे เคธเคฎเคेंเค—े? เคฌเคฒ्เค•ि เคฏเคน เคคो เคญाเคฐเคค เค•ी เคช्เคฐाเคšीเคจเคคเคฎ เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคชเคฐंเคชเคฐा เค•ी เค—เคตाเคนी เคฆेเคคा เคนै। เคฏเคนाँ เค•िเคธी เค•िเคธ्เคฎ เค•ा เคฎिเคฅ्เคฏाเคตाเคฆ เคฏा เคฎाเคฏाเคตाเคฆ เคจเคนीं เคนै। เคฏเคน เค•เคฒ्เคชเคจा-เคตिเคฒाเคธ เคจเคนीं, เคœीเคตเคจ เค•ा เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคœ्เคžाเคจ เคนै। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค‰เคšिเคค เคนी เค…เคชเคจी เคคเคฐ्เค•-เคธเคฐเคฃिเคฏों เคธे เคญाเคฐเคค เค•ी เค‡เคธ เคช्เคฐाเคšीเคจ เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆी เคšेเคคเคจा เค•ी เคชुเคท्เคŸि เค•เคฐเคคे เคนैं, “เคฏเคฆि เคธंเคธाเคฐ เคฎिเคฅ्เคฏा เคนै, เคคो เคถเคฐीเคฐ เคฎिเคฅ्เคฏा เคนै, เค‰เคธเค•े เคฐोเค— เคฎिเคฅ्เคฏा เคนैं। เคฐोเค—ों เค•े เค‰เคชเคšाเคฐ เค•े เคฒिเค เคœिเคธ เคงเคฐเคคी เคธे เคœเคก़ी-เคฌूเคŸिเคฏाँ เคเค•เคค्เคฐ เค•ी เคœाเคคी เคนैं, เคตเคน เคงเคฐเคคी เคฎिเคฅ्เคฏा เคนै เค”เคฐ เคœเคก़ी-เคฌूเคŸिเคฏाँ เคญी เคฎिเคฅ्เคฏा เคนैं। เคเคธा เคฎिเคฅ्เคฏाเคตाเคฆ เค‹เค—्เคตेเคฆ เค”เคฐ เค…เคฅเคฐ्เคตเคตेเคฆ เคฎें เคจเคนीं เคนै, เคฏเคน เคจिเคถ्เคšिเคค เคนै।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  6)
เค‡เคธเค•े เค…เคฒाเคตा เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ो เค ीเค•-เค ीเค• เคธเคฎเคเคจे เค•े เคฒिเค เคเค• เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคธूเคค्เคฐ เค”เคฐ เคฆेเคคे เคนैं। เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคนै เค•ि เคœ्เคžाเคจ-เคตिเคœ्เคžाเคจ, เคชเคฐंเคชเคฐा เค”เคฐ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ा เคตिเค•ाเคธ เค‡เค•เคนเคฐा เคจเคนीं, เคฌเคฒ्เค•ि เคนเคฎेเคถा เคฆ्เคตंเคฆ्เคตाเคค्เคฎเค• เคฐीเคคि เคธे เคนोเคคा เคนै। เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ी เค—เคนเคฐाเคˆ เคธे เคชเคก़เคคाเคฒ เค•เคฐें เคคो เคตเคนाँ เคญी เคช्เคฐเค—เคคिเคถीเคฒ เค”เคฐ เคช्เคฐเค—เคคि-เคตिเคฐोเคงी เคฏा เคฐूเคข़िเคตाเคฆी เคงाเคฐเคฃाเค“ं เค•ा เค—เคนเคฐा เคฆ्เคตंเคฆ्เคต เคจเคœเคฐ เค†เคเค—ा। เคนाเคฒाँเค•ि เคฒोเค• เคธे เค—เคนเคฐी เคธंเคชृเค•्เคคि เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคตเคน เคนเคฎेเคถा เคตिเค•ाเคธाเคค्เคฎเค• เคฐाเคน เคชเคฐ เคนी เค†เค—े เคฌเคข़เคคी เคฐเคนी। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฎाเคจो เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคฌเคนुเคค เคธे เค‰เคฒเคाเคตों เค•ी เค—ाँเค ें เค–ोเคฒเคคे เคนुเค เค•เคนเคคे เคนैं, “เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ เคฒोเค•เคตिเคฐोเคงी เคฐूเคข़िเคฏों เค”เคฐ เคช्เคฐเค—เคคिเคถीเคฒ เคตिเคšाเคฐเคงाเคฐाเค“ं เค•े เคธเคคเคค เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ เคนै। เค‰เคธ เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ा เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เค‡เคธเคฒिเค เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै เค•ि เคนเคฎ เคฒोเค•เคตिเคฐोเคงी เคฐूเคข़िเคฏों เค•ो เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ा เคธाเคฐเคคเคค्เคต เคจ เคธเคฎเค เคฒें, เคตเคฐเคจ् เคช्เคฐเค—เคคिเคถीเคฒ เคตिเคšाเคฐเคงाเคฐाเค“ं เคธे เค•ुเค› เคธीเค–เค•เคฐ เค‰เคจเค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ, เคจเคˆ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ा เคตिเค•ाเคธ เค•เคฐें।”
เคซिเคฐ เคเค• เคช्เคฐเคถ्เคจ เคฏเคน เคนै เค•ि เคช्เคฐाเคšीเคจ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคขंเค— เคธे เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เคจिเค•ाเคฒเคจे เค•े เคฒिเค เคญเคฒा เคนเคฎाเคฐे เคชाเคธ เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคธाเค•्เคท्เคฏ เค•เคนाँ เคนैं, เคœो เคฆेเคถ-เค•ाเคฒ เค•े เคจिเคฐ्เคงाเคฐเคฃ เคฎें เคธเคนाเคฏเค• เคนों? เค‡เคธ เคชเคฐ เคญी เค—ंเคญीเคฐเคคा เคธे เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนुเค, เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคธเคฐเคธ्เคตเคคी เคจเคฆी เค•ो เคญाเคฐเคค เค•ा เคธเคฐ्เคตाเคงिเค• เคช्เคฐाเคšीเคจ เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคธाเค•्เคท्เคฏ เคฎाเคจเคคे เคนैं। เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคนैं—
“เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ा เคตिเค•ाเคธ เคฆेเคถเค•ाเคฒ เค•ी เคธीเคฎों เค•े เคญीเคคเคฐ เคนुเค† เคนै। เค‡เคจ เคธीเคฎाเค“ं เค•ो เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคนเคฎाเคฐे เคฏเคนाँ เคฎिเคธ्เคฐ เค•े เคฎंเคฆिเคฐों เค”เคฐ เคธเคฎाเคงिเคธ्เคฅाเคจों เคœैเคธे เคช्เคฐाเคšीเคจ เคธ्เคฎाเคฐเค• เคจเคนीं เคนैं। เคชเคฐंเคคु เคนเคฎाเคฐे เคฏเคนाँ เคเค• เค…เคค्เคฏंเคค เคช्เคฐाเคšीเคจ เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคธ्เคฎाเคฐเค• เคธเคฐเคธ्เคตเคคी เค•े เคฐूเคช เคฎें เคนै। เค‡เคธी เคจเคฆी เค•े เคคเคŸ เคชเคฐ เค…เคงिเค•ांเคถ เคตेเคฆों เค•ी เคฐเคšเคจा เคนुเคˆ। เคซिเคฐ เคฏเคน เคจเคฆी เคœเคฒเคตिเคนीเคจ เคนो เค—เคˆ। เค•ुเคฐुเค•्เคทेเคค्เคฐ เคธे เคชूเคฐ्เคตी เคชंเคœाเคฌ เค”เคฐ เคฐाเคœเคธ्เคฅाเคจ เค•ी เคธीเคฎाเค“ं เค•ो เค›ूเคคा เคนुเค†, เคธिंเคงु เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•ी เคชूเคฐ्เคตी เคธीเคฎा เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค•เคฐเคคा เคนुเค†, เค‡เคธเค•ा เคฎाเคฐ्เค— เคธเคฎुเคฆ เคคเค• เคชเคนुँเคšเคคा เคนै। เค•ाเคฒเคจिเคฐ्เคงाเคฐเคฃ เค•े เคฒिเค เคฏเคนी เคนเคฎाเคฐा เคช्เคฐाเค•ृเคคिเค• เคธ्เคฎाเคฐเค• เคนै। เค‹เค—्เคตेเคฆ เคฎें เคฏเคนी เคจเคฆी เคœเคฒ เคธे เคญเคฐी เคนुเคˆ เคฅी। เคฏเคœुเคฐ्เคตेเคฆ เคฎें เคญी เคฏเคน เคตैเคธे เคนी เคœเคฒ เคธे เคญเคฐी เคนुเคˆ เคฅी। เคนเคก़เคช्เคชा เคธเคญ्เคฏเคคा เค•े เคน्เคฐाเคธเค•ाเคฒ เคฎें, 1700 เคˆเคธा-เคชूเคฐ्เคต เค•े เค†เคธเคชाเคธ เคตเคน เคœเคฒเคนीเคจ เคนो เค—เคˆ เคฅी। เค‡เคธเคธे เคฏเคน เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เคจिเค•เคฒเคคा เคนै เค•ि เค‹เค—्เคตेเคฆ เค”เคฐ เคฏเคœुเคฐ्เคตेเคฆ เค•ी เคฐเคšเคจा เคนเคก़เคช्เคชा เคธเคญ्เคฏเคคा เค•े เคน्เคฐाเคธเค•ाเคฒ เคธे เคชเคนเคฒे เคนुเคˆ เคฅी। เค‰เคธ เคธเคญ्เคฏเคคा เค•े เค…เคตเคถेเคท เคธเคฐเคธ्เคตเคคी เค•े เคคเคŸเคตเคฐ्เคคी เคช्เคฐเคฆेเคถ เคฎें เค†เคœ เคญी เคฌเคจे เคนुเค เคนैं। เคนเคก़เคช्เคชा เคธเคญ्เคฏเคคा เค•ी เค˜เคจी เคฌเคธ्เคคिเคฏाँ เค•ुเคฐुเค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคนैं, เค‰เคธ เคช्เคฐเคฆेเคถ เคฎें เคนैं เคœเคนाँ เคญเคฐเคคเคœเคจ เคฐเคนเคคे เคฅे।...เค‡เคธเคฒिเค เค•ुเค› เคตिเคฆ्เคตाเคจों เคจे เคธเคฐเคธ्เคตเคคी เค•ी เคคเคŸเคตเคฐ्เคคी เคฌเคธ्เคคिเคฏों เค•े เคตिเคšाเคฐ เคธे เคนเคก़เคช्เคชा เคธเคญ्เคฏเคคा เค•ो เคธाเคฐเคธ्เคตเคค เคธเคญ्เคฏเคคा เค•เคนा เคนै। เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें เค‡เคธ เคธเคญ्เคฏเคคा เค•े เคตिเค•ाเคธ เคฎें เคœिเคคเคจा เคฏोเค—เคฆाเคจ เคธिंเคงु เคจเคฆी เค•ा เคนै, เค‰เคธเคธे เค•เคนीं เค…เคงिเค• เคธเคฐเคธ्เคตเคคी เค•ा เคนै।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  8-9)

เค‹เค—्เคตैเคฆिเค• เค†เคฐ्เคฏों เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฐाเคนुเคฒ เคธांเค•ृเคค्เคฏाเคฏเคจ เค•ा เคฎाเคจเคจा เคนै เค•ि “เคฎोเคเคž्เคœोเคฆเคก़ो เค”เคฐ เคนเคก़เคช्เคชा เคคเคฅा เคเคธे เค•िเคคเคจे เคจเค—เคฐों เค•े เคธंเคนाเคฐ เค•े เคฌाเคฆ เคธเคช्เคคเคธिंเคงु เค•ी เคตिเคœिเคค เคญूเคฎि เค•ो เคชเคถुเคชाเคฒ เค†เคฐ्เคฏเคœเคจों เคจे เคฌाँเคŸเค•เคฐ เค‰เคธे เค—ोเคšเคฐ เคญूเคฎि เคฎें เคชเคฐिเคฃเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  17) เคฏाเคจी เคฐाเคนुเคฒ เคœी เคฎोเคเคž्เคœोเคฆเคก़ो เค”เคฐ เคนเคก़เคช्เคชा เค•ी เคธเคญ्เคฏเคคा เค•ो เคฌเคนुเคค เค‰เคจ्เคจเคค เคธเคญ्เคฏเคคा เคฎाเคจเคคे เคนैं, เคœเคฌเค•ि เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคนै เค•ि เค†เคฐ्เคฏ เค•เคฌीเคฒाเคˆ เคœीเคตเคจ เคœीเคคे เคฅे, เคฌเคฐ्เคฌเคฐ เค”เคฐ เค…เคธเคญ्เคฏ เคฒोเค— เคฅे। เค‡เคจ เคฌเคฐ्เคฌเคฐ เค”เคฐ เค…เคธเคญ्เคฏ เค†เคฐ्เคฏों เคจे เคฎोเคเคž्เคœोเคฆเคก़ो เค”เคฐ เคนเคก़เคช्เคชा เค•ी เคตिเค•เคธिเคค เคธเคญ्เคฏเคคा เค•ा เคธंเคนाเคฐ เค•िเคฏा। เค‰เคจเค•ी เคœเคฎीเคจ เค•ो เค†เคชเคธ เคฎें เคฌाँเคŸ เคฒिเคฏा เคคเคฅा เคตเคนाँ เคชเคถु เคšเคฐाเคจे เคฒเค—े, เค•्เคฏोंเค•ि เคฏเคนी เค•ाเคฎ เค‰เคจ्เคนें เค†เคคा เคฅा। เค‡เคธเค•े เคชीเค›े เคฎूเคฒ เคงाเคฐเคฃा เคฏเคนी เคนै เค•ि เค†เคฐ्เคฏ เคฌाเคนเคฐ เคธे เค†เค เคฅे, เค†เค•्เคฐเคฎเคฃเค•ाเคฐी เคฅे เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฏเคนाँ เค•ी เคฎूเคฒ เคธเคญ्เคฏเคคा เค•ो เคจเคท्เคŸ เค•िเคฏा।...

เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฌเคนुเคค เคธ्เคชเคท्เคŸเคคा เค”เคฐ เคฆृเคข़เคคा เคธे เค‡เคจ เคฎिเคฅ्เคฏा เคงाเคฐเคฃाเค“ं เค•ा เค–ंเคกเคจ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฏเคน เคธाเคฌिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เค†เคฐ्เคฏ เค•เคนीं เคฌाเคนเคฐ เคธे เคจเคนीं เค†เค เคฅे, เคตे เคฏเคนीं เค•े เคฎूเคฒ เคจिเคตाเคธी เคฅे। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•िเคธी เคตिเค•เคธिเคค เคธเคญ्เคฏเคคा เค•ो เคจเคนीं เค‰เคœाเคก़ा เคฅा। เคฌเคฒ्เค•ि เคฎोเคเคž्เคœोเคฆเคก़ो เค”เคฐ เคนเคก़เคช्เคชा เค•ी เคœिเคธ เคตिเค•เคธिเคค เคธเคญ्เคฏเคคा เค•ी เคฌाเคค เค•ी เคœाเคคी เคนै, เคตเคน เคฎूเคฒเคค: เค†เคฐ्เคฏ เคธเคญ्เคฏเคคा เคนी เคฅी। เคตे เค…เคจेเค• เคช्เคฐเคฎाเคฃों เคธे เคฏเคน เคธाเคฌिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคฎोเคเคž्เคœोเคฆเคก़ो เค”เคฐ เคนเคก़เคช्เคชा เค•ी เคธเคญ्เคฏเคคा เคนी เคฎुเค–्เคฏ เคฐूเคช เคธे เค†เคฐ्เคฏ เคธเคญ्เคฏเคคा เคนै। เคฏเคน เค‡เคธเคฒिเค เค•ि เคฏे เคฆोเคจों เคฌเคนुเคค เคนी เค‰เคจ्เคจเคค เคธเคญ्เคฏเคคाเคँ เคนैं, เคเค• เคนी เค•ाเคฒเค–ंเคก เค•ी เคนैं เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เค†เคชเคธ เคฎें เคœोเคก़เคจे เคตाเคฒे เคคเคฎाเคฎ เคธंเคฌंเคง-เคธूเคค्เคฐ เค…เคฌ เคช्เคฐเค•เคŸ เคนो เคšुเค•े เคนैं।

เคฏเคนी เคจเคนीं, เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•े เคธเคฎเคฏ เคคเคฅा เคชเคฐเคตเคฐ्เคคी เค•ाเคฒ เคฎें เคญाเคฐเคค เค•े เคธ्เคฅाเคชเคค्เคฏ เค”เคฐ เคญเคตเคจ-เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•เคฒा เคธे เคญी เค…เคญिเคญूเคค เคนैं। เค‰เคธ เค•ाเคฒเค–ंเคก เคฎें เคจเค—เคฐों เค•े เคตिเค•ाเคธ เค”เคฐ เคฌเคนुเคค เคธเคฎृเคฆ्เคง เคธ्เคฅाเคชเคค्เคฏ เค•ी เคเค• เคเคฒเค• เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•เคฐเคคे เคนुเค เคตे เค•เคนเคคे เคนैं—
“เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•े เค‹เคทि เค˜เคฐ เคฌเคจाเคคे เคนैं, เคชुเคฐ เคฌเคธाเคคे เคนैं, เคตे เค–ेเคค เคจाเคชเคคे เคนैं เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคฆेเคตเคคा เคชृเคฅ्เคตी เค”เคฐ เค†เค•ाเคถ เคจाเคชเคคे เคนैं। เคจाเคชเคจे เค•ा เค•ाเคฎ เคœ्เคฏाเคฎिเคคि เค•े เคช्เคฐाเคฐंเคญिเค• เคตिเค•ाเคธ เค•े เคฌिเคจा เคธंเคญเคต เคจเคนीं เคนै। เคœเคนाँ เคคเค• เคนเคก़เคช्เคชा เค”เคฐ เคฎोเคเคž्เคœोเคฆเคก़ो เค•े เค…เคตเคถेเคทों เค•ा เคธंเคฌंเคง เคนै, เค‡เคจ เคจเค—เคฐों เค•ा เคจเคชा-เคคुเคฒा เคชเคฐिเคฎाเคฃ เคœ्เคฏाเคฎिเคคि เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•ा เคธ्เคชเคท्เคŸ เคช्เคฐเคฎाเคฃ เคนै। เคฆूเคฐ-เคฆूเคฐ เคคเค• เคเค• เคนी เคจाเคช เค•ी เคˆंเคŸों เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค—, เคฆूเคฐ-เคฆूเคฐ เคคเค• เคเค• เคนी เคคौเคฒ เค•े เคฌाँเคŸों เค•ा เค‰เคชเคฏोเค—, เค—เคฃिเคค เค”เคฐ เคœ्เคฏाเคฎिเคคि เค•े เคธाเคฅ เคนเคก़เคช्เคชाเคตाเคธिเคฏों เค•ी เคฏोเคœเคจाเคฌเคฆ्เคง เคตिเค•ाเคธเค•्เคทเคฎเคคा เค•ा เคชเคฐिเคšाเคฏเค• เคนै। เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เค”เคฐ เคฐाเคฎाเคฏเคฃ เคฎें เคธเคญाเค—ाเคฐों เค”เคฐ เคฌเคก़े-เคฌเคก़े เคญเคตเคจों เค•ा เคตเคฐ्เคฃเคจ เคนै। เคตे เคนเคก़เคช्เคชा เคธเคญ्เคฏเคคा เค•े เค…เคตเคถेเคทों เคฎें เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เคนैं। เคชाเคŸเคฒिเคชुเคค्เคฐ เคเค• เคฌเคก़े เคธाเคฎ्เคฐाเคœ्เคฏ เค•ी เคฐाเคœเคงाเคจी เคฌเคจा। เคตเคนाँ เค•े เคญเคตเคจ เคšीเคจी เคฏाเคค्เคฐी เคซाเคนिเคฏाเคจ เคจे เคฆेเค–े เคคो เค‰เคธเคจे เคธोเคšा, เคฏे เคฎเคจुเคท्เคฏों เค•े เคจเคนीं, เคฆेเคตों เค•े เคฌเคจाเค เคนुเค เคนोंเค—े। เคชाเคŸเคฒिเคชुเคค्เคฐ, เค•ाเคถी, เคฎเคฅुเคฐा เค”เคฐ เค‰เคœ्เคœเคฏिเคจी, เคฏे เคญाเคฐเคค เค•े เคช्เคฐเคšीเคจ เคจเค—เคฐ เคนैं เคœिเคจเค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ เค…เคฌ เคคเค• เค…เคŸूเคŸ เคšเคฒा เค† เคฐเคนा เคนै। เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ा เคฌเคนुเคค เค—เคนเคฐा เคธंเคฌंเคง เค‡เคจ เคšाเคฐ เคฎเคนाเคจเค—เคฐों เคธे เคนै। เค‡เคจ เคจเค—เคฐों เคชเคฐ เคง्เคฏाเคจ เคฆेเคคे เคนी เคฏเคน เคช्เคฐเคšเคฒिเคค เคงाเคฐเคฃा เค–ंเคกिเคค เคนो เคœाเคคी เคนै เค•ि เคญाเคฐเคค เค—्เคฐाเคฎ-เคธเคฎाเคœों เค•ा เคฆेเคถ เคนै, เคฏเคนाँ เค•े เคฒोเค— เค•เคฒा-เค•ौเคถเคฒ เคฎें เคชिเค›เคก़े เคนुเค เคฅे เค”เคฐ เคนเคฎें เค‰เคจ्เคนीं เค—्เคฐाเคฎ-เคธเคฎाเคœों เค•ी เค“เคฐ เคฒौเคŸ เคœाเคจा เคšाเคนिเค। เคฏे เคšाเคฐों เคฎเคนाเคจเค—เคฐ เคตिเคญिเคจ्เคจ เคฏुเค—ों เคธे เคต्เคฏाเคชाเคฐिเค• เคธंเคฌंเคงों เคธे เคชเคฐเคธ्เคชเคฐ เคœुเคก़े เคฐเคนे เคนैं।...เค‡เคจ เคจเค—เคฐों เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคนिंเคฆी เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•े เคœเคจเคชเคฆ เคช्เคฐाเคšीเคจ เค•ाเคฒ เคธे เคชเคฐเคธ्เคชเคฐ เคธंเคฌเคฆ्เคง เคนुเค เค”เคฐ เคฆเค•्เคทिเคฃ เคญाเคฐเคค เคธे เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคชเคจा เคธंเคฌंเคง เคœोเคก़ा। เค‡เคธเคฒिเค เคญाเคฐเคค เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เค•े เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคฎें เค”เคฐ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคตिเค•ाเคธ เคฎें เคนिंเคฆी เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•ी เคจिเคฐ्เคฃाเคฏเค• เคญूเคฎिเค•ा เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐเคจी เคšाเคนिเค।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  9)

เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•ी เคธเคญ्เคฏเคคा เค•ृเคทि เคธเคญ्เคฏเคคा เคฅी, เคฒिเคนाเคœा เค‡เคธเคฎें เค–ेเคคी เค•ा เคญी เคฌเคก़ा เคธुंเคฆเคฐ เคตเคฐ्เคฃเคจ เคนै। เค–ेเคคी เค•े เคคเคฐीเค•े เค”เคฐ เค‰เคชเค•เคฐเคฃों เค•ी เคคो เคช्เคฐाเคฎाเคฃिเค• เคœाเคจเค•ाเคฐी เคตเคนाँ เคนै เคนी, เคธाเคฅ เคนी เค–ेเคคी เคธे เคœुเคก़े เค‰เคชเคฎाเคจों เค”เคฐ เค•เคฒ्เคชเคจाเค“ं เค•ा เคตเคนाँ เคฌाเคนुเคฒ्เคฏ เคนै। เค‡เคธเคธे เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•ाเคฒ เค•े เคฒोเค—ों เค•ी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคธเคฎृเคฆ्เคงि เค•ो เคธเคฎเคเคจे เค•ी เคธเคนी เคฐाเคน เคฎिเคฒเคคी เคนै। เคชเคฐ เคฆुเคฐ्เคญाเค—्เคฏ เคธे เคนुเค† เค‰เคฒเคŸा เคนी। เคฏเคน เคฎाเคจ เคฒिเคฏा เค—เคฏा เค•ि เค†เคฐ्เคฏों เค•े เค†เค•्เคฐเคฎเคฃ เคธे เคชเคนเคฒे เคนเคก़เคช्เคชा เคธเคญ्เคฏเคคा เค‰เคจ्เคจเคค เคฅी। เคตे เคฒोเค— เค–ेเคคी เค•เคฐเคจा เคœाเคจเคคे เคฅे। เคชเคฐ เค†เคฐ्เคฏों เค•े เค†เค•्เคฐเคฎเคฃ เค•े เคฌाเคฆ เคธเคฌ เค•ुเค› เคšौเคชเคŸ เคนो เค—เคฏा।...

เคเคธा เคฎाเคจเคจे เคตाเคฒों เคฎें เคฆाเคฎोเคฆเคฐ เคงเคฐ्เคฎाเคจंเคฆ เค•ोเคธांเคฌी เคญी เคนैं। เคตे เค†เคฐ्เคฏों เค•ी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคธเคฎृเคฆ्เคงि เคจเคนीं, เค‰เคจเค•े เค•्เคฐूเคฐ เค†เค•्เคฐांเคคा เคนोเคจे เค•ा เคœिเค•्เคฐ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฌเคก़ी เค•ुเคถเคฒเคคा เคธे เค‰เคจเค•े เคคเคฐ्เค•ों เค•ा เค–ंเคกเคจ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•เคนเคคे เคนैं—
“เคฆाเคฎोเคฆเคฐ เคงเคฐ्เคฎाเคจंเคฆ เค•ोเคธांเคฌी เคจे เค…เคชเคจी เคชुเคธ्เคคเค• ‘เค‡ंเคŸ्เคฐोเคกเค•्เคถเคจ เคŸु เคฆ เคธ्เคŸเคกी เค‘เคต เค‡ंเคกिเคฏเคจ เคนिเคธ्เคŸ्เคฐी’ เคฎें เค†เคฐ्เคฏों เค•ो เค˜ुเคฎंเคคू เค”เคฐ เคฌเคฐ्เคฌเคฐ เคฎाเคจเค•เคฐ เค•เคฒ्เคชเคจा เค•ी เคนै เค•ि เคญाเคฐเคค เคชเคฐ เค‰เคจเค•े เค†เค•्เคฐเคฎเคฃ เคธे เคชเคนเคฒे เคนเคก़เคช्เคชा เคธเคญ्เคฏเคคा เคฎें เคฒोเค— เคจเคฆिเคฏों เคชเคฐ เคฌाँเคง เคฌเคจाเค•เคฐ เค–ेเคคी เค•เคฐเคคे เคฅे। เคคเคฐीเค•ा เค‰เคจเค•ी เคธเคฎเค เคฎें เคฏเคน เคฅा เค•ि เค…เคธ्เคฅाเคฏी เคฌाँเคง เคฌเคจा เคฆेเคจे เคธे เคจเคฆिเคฏों เคฎें เคœเคฒ เคญเคฐ เคœाเคคा เคฅा เค”เคฐ เค•िเคจाเคฐे เค•ी เคœเคฎीเคจ เคชเคฐ เคซैเคฒ เคœाเคคा เคฅा। เค‰เคธ เค‰เคชเคœाเคŠ เคœเคฎीเคจ เคชเคฐ เคตे เคฌीเคœ เคซैเคฒा เคฆेเคคे เคฅे เค”เคฐ เคซเคธเคฒ เค•ाเคŸเคคे เคฅे। เค†เคฐ्เคฏों เคจे เค‡เคธ เคฌाँเคง-เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ो เคง्เคตเคธ्เคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा เค”เคฐ เค‡เคธ เคคเคฐเคน เคธाเคฐे เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•ी เค•ृเคทि เค•ा เคจाเคถ เค•เคฐ เคฆिเคฏा। เค…เคฌ เคจเค—เคฐों เค•ा เค†เคฌाเคฆ เคฌเคจा เคฐเคนเคจा เค…เคธंเคญเคต เคนो เค—เคฏा।...เคตिเคกंเคฌเคจा เคฏเคน เคนै เค•ि เคœो เคฒोเค— เค‰เคค्เคคเคฐ เคญाเคฐเคค เคฎें เค•ृเคทि เค•ा เคตिเค•ाเคธ เค•เคฐ เคฐเคนे เคฅे, เค‰เคจ्เคนें เค•ोเคธांเคฌी เคจे เค‰เคธเค•ा เคตिเคจाเคถเค• เคฎाเคจ เคฒिเคฏा เคนै। เค–ेเคคों เค•े เคœोเคคเคจे, เคฌोเคจे, เคซเคธเคฒ เค•ाเคŸเคจे, เคฆेเคตों เค•ो เคœौ, เคชुเค เค†เคฆि เค•ी เคญेंเคŸ เคšเคข़ाเคจे เค•ी เคคเคฐเคซ เคตे เคง्เคฏाเคจ เคฆेเคคे เคคो เค–ेเคคी เค•ा เคฎเคนเคค्เคค्เคต เค†เคธाเคจी เคธे เคธเคฎเค เค† เคœाเคคा। เค–ेเคคी เค•े เคœिเคคเคจे เคช्เคฐเคฎाเคฃ เค‹เค—्เคตेเคฆ เคฎें เคนैं, เค‰เคจเค•ो เคเค• เคคเคฐเคซ เคนเคŸा เคฆिเคฏा เคนै। เคนเคก़เคช्เคชा เคธเคญ्เคฏเคคा เค‹เค—्เคตेเคฆ เคธे เคชเคนเคฒे เคนै, เค†เคฐ्เคฏों เคจे เค†เค•เคฐ เค‰เคธเค•ा เคตिเคจाเคถ เค•िเคฏा, เคฏเคน เค†เคค्เคฎเค—เคค เค•เคฒ्เคชเคจा เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคคเคฅ्เคฏों เคชเคฐ เค†เคฐोเคชिเคค เค•เคฐ เคฆी เคนै।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  25)

[3]

เคธเคšเคฎुเคš เค‹เค—्เคตेเคฆ เคชเคฐ เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ा เค•ाเคฎ เคช्เคฐाเคฎाเคฃिเค• เคนी เคจเคนीं, เคฌเคฒ्เค•ि เค…เคšเคฐเคœ เคญเคฐा เคนै เค”เคฐ เคเค• เคฒंเคฌे เค…เคง्เคฏเคตเคธाเคฏ เค•ा เคจเคคीเคœा เคนै। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฏเคน เคญी เคธाเคฌिเคค เค•िเคฏा เคนै เค•ि “เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•ा เคธเคฎाเคœ เค†เคฆिเคฎ เคธाเคฎ्เคฏเคตाเคฆी เคธเคฎाเคœ เคจเคนीं เคนै। เคตเคน เค‡เคธ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคธे เคฌाเคนเคฐ เคจिเค•ाเคฒ เค†เคฏा เคนै। เคต्เคฏเค•्เคคिเค—เคค เคธंเคชเคค्เคคि เคฏเคนाँ เคฆृเคข़เคคा เคธे เคธ्เคฅाเคชिเคค เคนै।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  11)

เคเค• เค”เคฐ เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฌाเคค เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฏเคน เคฌเคคाเคคे เคนैं เค•ि เค‹เค—्เคตेเคฆเค•ाเคฒीเคจ เค†เคฐ्เคฏों เคฎें ‘เคตिเคšाเคฐों เค•ा เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ’ เคฎौเคœूเคฆ เคนै। เค‰เคจเค•े เค…เคจुเคธाเคฐ, “เค‹เค—्เคตेเคฆ เคฎें เคตैเคšाเคฐिเค• เคตिเคตिเคงเคคा เคนै। เคฆेเคตोเคชाเคธเค• เคนैं, เคฆेเคตोเคชाเคธเคจा เค•े เคตिเคฐोเคงी เคญी। เค†เคฆि เคคเคค्เคค्เคต เค•ी เค–ोเคœ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคนैं। เค…เคธเคค् เคธे เคธเคค् เค•ी เค‰เคค्เคชเคค्เคคि เคฎाเคจเคจे เคตाเคฒे เคญी เคนैं। เค‡เคธ เคตिเคตिเคงเคคा เคฎें เคเค• เคงाเคฐा เค…เคฆ्เคตैเคคเคตाเคฆ เค•ी เคนै। เค‰เคธे เค•िเคธी เคจाเคฎ เคธे เคชुเค•ाเคฐें, เคชเคฐเคฎเคธเคค्เคคा เคเค• เคนी เคนै। เคฏเคน เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•ी เคถ्เคฐेเคท्เค  เคฆाเคฐ्เคถเคจिเค• เค‰เคชเคฒเคฌ्เคงि เคนै।”

เค‡เคธी เคคเคฐเคน เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•ी เคชเคฐंเคชเคฐा เค•े เคฐूเคช เคฎें เค‰เคชเคจिเคทเคฆों เค•ी เคšเคฐ्เคšा เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคเค• เคฆिเคฒเคšเคธ्เคช เคฌाเคค เค•ी เค“เคฐ เคนเคฎाเคฐा เคง्เคฏाเคจ เคฆिเคฒाเคคे เคนैं। เค‰เคชเคจिเคทเคฆเค•ाเคฐों เคฎें เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ी เคœैเคธे เคนोเคก़-เคธी เคฒเค—ी เคนै เคฏा เคฎाเคจो เคตเคนाँ เคถเคคाเคฌ्เคฆिเคฏों เคฒंเคฌी เคเค• เคฌเคนเคธ เค›िเคก़ी เคนुเคˆ เคนै เค•ि เคธृเคท्เคŸि เค•ा เคฎूเคฒ เคคเคค्เคค्เคต เค•्เคฏा เคนै? เค•ोเคˆ เค…เค—्เคจि เค•ो เคฎूเคฒ เคคเคค्เคค्เคต เคฌเคคाเคคा เคนै, เคคो เค•ोเคˆ เคตाเคฏु เค•ो। เค”เคฐ เค•ोเคˆ เค…เคจ्เคจ-เคœเคฒ เค†เคฆि เคคเคค्เคค्เคตों เค•ो। เค‡เคธ เคฌाเคฐे เคฎें เค›ांเคฆोเค—्เคฏ เค‰เคชเคจिเคทเคฆ เคฎें เค†เคฏा เคถ्เคตेเคคเค•ेเคคु เค•ा เค•िเคธ्เคธा เคฆिเคฒเคšเคธ्เคช เคนै। เคถ्เคตेเคคเค•ेเคคु เค•े เคชिเคคा เคจे เค‰เคจ्เคนें เคชंเคฆ्เคฐเคน เคฆिเคจ เคคเค• เคญूเค–े-เคช्เคฏाเคธे เคฐเคนเคจे เค•े เคฒिเค เค•เคนा। เค‰เคธเค•े เคฌाเคฆ เค•เคนा, “เค•ुเค› เคตेเคฆ-เคฎंเคค्เคฐ เคธुเคจाเค“।” เคถ्เคตेเคคเค•ेเคคु เค•ो เค•ुเค› เคญी เคฏाเคฆ เคจเคนीं เค†เคฏा। เคคเคฌ เคชिเคคा เคจे เค•เคนा, “เคนे เคธौเคฎ्เคฏ, เคคेเคฐी เคธोเคฒเคน เค•เคฒाเค“ं เคฎें เคธे เคเค• เค•เคฒा เคฌเคš เคฐเคนी เคนै। เค…เคฌ เค–ाเค•เคฐ เค†เค“।” เค”เคฐ เค†เคถ्เคšเคฐ्เคฏ! เคญोเคœเคจ เค•เคฐเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค‰เคจ्เคนें เคซिเคฐ เคธे เคตेเคฆ เคธ्เคฎเคฐเคฃ เคนो เคœाเค। เค‡เคธเคธे เคฎाเคฒूเคฎ เคชเคก़เคคा เคนै เค•ि เค‰เคชเคจिเคทเคฆเค•ाเคฒीเคจ เคธเคญ्เคฏเคคा เค•ोเคˆ เคœเคก़ เคธเคญ्เคฏเคคा เคจเคนीं เคฅी। เคตเคนाँ เคจिเคฐंเคคเคฐ เคช्เคฐเคฏोเค— เค”เคฐ เคตैเคšाเคฐिเค• เคตिเค•ाเคธ เคนो เคฐเคนा เคฅा เคคเคฅा เคตे เคฎूเคฒเคค: เคคเคค्เคค्เคตเคฆเคฐ्เคถी เคฒोเค— เคนैं।

เคถंเค•เคฐ เคจे เค‰เคชเคจिเคทเคฆों เค•े เคตिเคฆ्เคตเคค्เคคाเคชूเคฐ्เคฃ เคญाเคท्เคฏ เคฒिเค–เค•เคฐ เคตेเคฆांเคค เค•ो เคฆूเคฐ-เคฆूเคฐ เคคเค• เคซैเคฒाเคฏा। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค‰เคธเค•ी เคตिเคถेเคทเคคा เคฏเคน เคฌเคคाเคคे เคนैं เค•ि เคถंเค•เคฐ เค•ा เคตेเคฆांเคค เคฒोเค• เค•ी เคญूเคฎि เคชเคฐ เคช्เคฐเคคिเคท्เค िเคค เคนै। เค‡เคธीเคฒिเค เคœเคจ-เคœเคจ เคจे เค‰เคธे เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•िเคฏा เค”เคฐ เคถंเค•เคฐ เค•ो เคธเคฎूเคšी เคญाเคฐเคคเคญूเคฎि เคชเคฐ เค‡เคคเคจी เคต्เคฏाเคชเค• เคฎाเคจ्เคฏเคคा เคฎिเคฒी, เค‡เคคเคจा เคฎाเคจ-เคธเคฎ्เคฎाเคจ เคฎिเคฒा। เคตे เค•เคนเคคे เคนैं—
“เค‰เคชเคจिเคทเคฆों เค•ी เค”เคฐ เคถंเค•เคฐ เค•ी เคฏเคน เคชเคฐเคฎ เค‰เคชเคฒเคฌ्เคงि เคนै เค•ि เคตे เคฎเคจुเคท्เคฏ เคฎें เคชเคฐเคฎेเคถ्เคตเคฐ เค•ो เคช्เคฐเคคिเคท्เค िเคค เค•เคฐเคคे เคนैं, เคชเคฐเคฎेเคถ्เคตเคฐ เค”เคฐ เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ी เคญिเคจ्เคจเคคा เคธเคฎाเคช्เคค เค•เคฐ เคฆेเคคे เคนैं। เคœเคนाँ เค‡เคธ เคญिเคจ्เคจเคคा เค•ा เค†เคญाเคธ เคนोเคคा เคนै, เค‰เคธे เคตे เคญ्เคฐांเคคि เค•เคนเคคे เคนैं।...เค‰เคชเคจिเคทเคฆ เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เคญाเคท्เคฏเค•ाเคฐ เคถंเค•เคฐ เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ो เคœैเคธी เค—เคฐिเคฎा เคช्เคฐเคฆाเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं, เคตैเคธी เค—เคฐिเคฎा เคธंเคธाเคฐ เค•ा เค•ोเคˆ เคญी เคงเคฐ्เคฎ เคฎเคจुเคท्เคฏ เค•ो เคช्เคฐเคฆाเคจ เคจเคนीं เค•เคฐเคคा। เคธंเคธाเคฐ เค•े เคงเคฐ्เคฎों เค•े เค†เคชเคธी เคฒเคก़ाเคˆ-เคเค—เคก़े เคชเคฐเคฎเคธเคค्เคคा เค•े เคธ्เคตเคฐूเคช เค•ो เคฒेเค•เคฐ เค‰เคคเคจे เคจเคนीं เคนोเคคे, เคœिเคคเคจा เคจाเคฎ-เคฐूเคช เค”เคฐ เค‰เคชाเคงिเคญेเคฆ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคนोเคคे เคนैं। เค‡เคจ เคงเคฐ्เคฎों เคฎें เคจाเคฎเคฐूเคช เค”เคฐ เค‰เคชाเคงिเคญेเคฆ เคฎिเคŸा เคฆिเค เคœाเคँ เคคो เคœो เคฌเคšेเค—ा, เคตเคน เคชเคฐเคฎ เคธเคค्เคคा เค•ा เคธ्เคตเคฐूเคช เคนोเค—ा เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฎाเคฐ-เค•ाเคŸ เค•ी เคจौเคฌเคค เคจ เค†เคเค—ी। เค‡เคธเคฒिเค เคœเคฌ เคถंเค•เคฐ เคจे เค‰เคชाเคงिเคญेเคฆ เค•ी เค†เคฒोเคšเคจा เค•ी, เคคเคฌ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคงाเคฐ्เคฎिเค• เคญेเคฆเคญाเคต เค•ी เคœเคก़ เคชเคฐ เคช्เคฐเคนाเคฐ เค•िเคฏा เค”เคฐ เคฏเคน เค‰เคจเค•े เคšिंเคคเคจ เค•ा เค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฐी เคชเค•्เคท เคนै।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  403)

เค‡เคธी เคคเคฐเคน เค‰เคชเคจिเคทเคฆों เค•े เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เค•ी เค‡เคธ เคตिเคถेเคทเคคा เค•ा เคœिเค•्เคฐ เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคตเคน เคœिเคคเคจा เค…เคฒौเค•िเค• เคนै, เค‰เคคเคจा เคนी เคฒौเค•िเค• เคญी เคนै เค”เคฐ เคช्เคฐเค•ृเคคि เคธे เคเค•เคฎेเค• เคนै। เค‡เคธीเคฒिเค เค‰เคชเคจिเคทเคฆ เคฒोเค• เคธे เคฆूเคฐ เคจเคนीं เคœा เคธเค•े। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ी เคฏเคน เคเค•เคฆเคฎ เคฎौเคฒिเค• เค”เคฐ เคฌเคก़ी เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคธ्เคฅाเคชเคจा เคนै—
“เค‰เคชเคจिเคทเคฆों เค•ा เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เคœिเคคเคจा เค…เคฒौเค•िเค• เคนै, เค‰เคคเคจा เคนी เคฒौเค•िเค• เคนै। เคตเคน เคช्เคฐเค•ृเคคि เคธे เค‡เคคเคจी เค—เคนเคฐाเคˆ เคธे เคœुเคก़ा เคนुเค† เคนै เค•ि เคฆोเคจों เค•ो เค…เคฒเค— เค•เคฐเคจा เคช्เคฐाเคฏः เค…เคธंเคญเคต เคนै। เคถंเค•เคฐ เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เค•ो เคช्เคฐเค•ृเคคि เคธे, เคฒोเค• เคธे เค…เคฒเค— เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคœिเคคเคจा เคนी เคช्เคฐเคฏเคค्เคจ เค•เคฐเคคे เคนैं, เค‰เคคเคจा เคนी เคฒोเค• เค‰เคจเค•ा เคชीเค›ा เค•เคฐเคคा เคœाเคคा เคนै। เค•เคญी เค‰เคชเคจिเคทเคฆों เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เค”เคฐ เค•เคญी เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคœीเคตเคจ เค•े เค…เคจुเคญเคตों เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคตเคน เค‡เคธ เคฒोเค•เคœीเคตเคจ เค•ी เคฌเคฐाเคฌเคฐ เคšเคฐ्เคšा เค•เคฐเคคे เคนैं।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  409)

เคถंเค•เคฐ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เค•ि เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคญाเคฐเคค เคฎें เคฌौเคฆ्เคง เคฎเคค เค•ो เคจिเคฐ्เคฎूเคฒ เค•เคฐ เคฆिเคฏा। เคชเคฐ เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคถंเค•เคฐ เค•े เคตेเคฆांเคค เค”เคฐ เคฌौเคฆ्เคง เคฎเคค เคฎें เค†เคถ्เคšเคฐ्เคฏเคœเคจเค• เคธเคฎเคคा เคขूँเคข़ เคจिเค•ाเคฒเคคे เคนैं। เค‰เคจเค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคถंเค•เคฐ เค•ा เคตेเคฆांเคค เคนो เคฏा เคฌौเคฆ्เคง เคฎเคค, เคฆोเคจों เคธंเคธाเคฐ เค•ो เค…เคจिเคค्เคฏ เค”เคฐ เคฎिเคฅ्เคฏा เคฎाเคจเคคे เคนैं เคคเคฅा เคฆोเคจों เค•ा เคตिเคฐोเคง เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆ เคธे เคนै। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคถเคฐ्เคฎा เคฌเคก़े เคคเคฐ्เค•เคชूเคฐ्เคฃ เคขंเค— เคธे เค…เคชเคจी เคฌाเคค เคธाเคฌिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं—
“เคถंเค•เคฐ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เคนै, เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฌौเคฆ्เคง เคฎเคค เค•ो เคจिเคฐ्เคฎूเคฒ เค•िเคฏा। เคฌौเคฆ्เคง เคงเคฐ्เคฎ เค•े เคธाเคฅ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•ी เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆी เคงाเคฐा เค•ो เคญी เคจिเคฐ्เคฎूเคฒ เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏเคค्เคจ เค•िเคฏा। 500-600 เคธाเคฒों เคคเค• เคฌौเคฆ्เคง เคฎเคคเคตाเคฆिเคฏों เคจे เคญी เค‡เคธ เคงाเคฐा เค•ा เคตिเคฐोเคง เค•िเคฏा เคฅा, เคชเคฐ เคตे เค‡เคธे เคจिเคฐ्เคฎूเคฒ เคจเคนीं เค•เคฐ เคชाเค। เคฌौเคฆ्เคงों เค•ा เคœिเคคเคจा เคตिเคฐोเคง เค†เคค्เคฎเคตाเคฆिเคฏों เคธे เคฅा, เค‰เคธเคธे เค…เคงिเค• เคตिเคฐोเคง เค‰เคจเค•ा เคญौเคคिเค•เคตाเคฆिเคฏों เคธे เคฅा। เค‡เคธी เคคเคฐเคน เคถंเค•เคฐ เค•ा เคœिเคคเคจा เคตिเคฐोเคง เคฌौเคฆ्เคงों เคธे เคฅा, เค‰เคคเคจा เคนी เคฒोเค•ाเคฏเคคเคตाเคฆिเคฏों, เคธांเค–्เคฏ, เคตैเคถेเคทिเค• เค†เคฆि เค•े เค…เคจुเคฏाเคฏिเคฏों เคธे เคฅा। เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें เคจाเค—ाเคฐ्เคœुเคจ เค•ी เคถूเคจ्เคฏเคตाเคฆी เค”เคฐ เคถंเค•เคฐ เค•ी เคฎाเคฏाเคตाเคฆी เคงाเคฐाเคँ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคธाเคฎाเคœिเค• เค…ंเคคเคฐ्เคตिเคฐोเคงों เคธे เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคนเคˆ เคฅीं। เคธंเคชเคค्เคคिเคถाเคฒी เคตเคฐ्เค—ों เค•े เคนिเคค เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฆाเคฐ्เคถเคจिเค• เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคœीเคตเคจ เค•ी เคธเคฎเคธ्เคฏाเค“ं เค•ो เคนเคฒ เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏเคค्เคจ เค•िเคฏा เคฅा। เคฌौเคฆ्เคงों เค•े เคฒिเค เคธंเคธाเคฐ เค…เคจिเคค्เคฏ เคฅा, เคฆुเค– เค•ा เค•ाเคฃ เคฅा। เคตैเคธे เคนी เคถंเค•เคฐ เค•े เคฒिเค เคธंเคธाเคฐ เค…เคจिเคค्เคฏ เคฅा เค”เคฐ เคฆुเค– เค•ा เค•ाเคฐเคฃ เคฅा। เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•ी เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆी เคงाเคฐा เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เค•े เคฐเคšเคจाเค•ाเคฒ เคฎें เคชूเคฐी เคถเค•्เคคि เคธे เคช्เคฐเคตाเคนिเคค เคฅी। เค‡เคธเค•े เค…เคจेเค• เคช्เคฐเคฎाเคฃ เค‰เคธ เค—्เคฐंเคฅ เคฎें เคนैं। เคถंเค•เคฐ เค•े เคธเคฎเคฏ เคฎें เคญी เคตเคน เคงाเคฐा เคธूเค–ी เคจเคนीं เคฅी। เค‰เคจเค•े เคฎाเคฏाเคตाเคฆ เค•ो เคšुเคจौเคคी เคฆेเคจे เค•े เคฒिเค เคตเคน เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคฅी।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  429)

เค–ाเคธ เคฌाเคค เคฏเคน เคนै เค•ि เคช्เคฐाเคšीเคจ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ी เคต्เคฏाเค–्เคฏा เค•เคฐเคคे เคนुเค เคญी เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคถเคฐ्เคฎा เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เค•ी เคกोเคฐ เค•ो เค…เคชเคจे เคนाเคฅ เคธे เค›ूเคŸเคจे เคจเคนीं เคฆेเคคे। เค‰เคจเค•े เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคšिंเคคเคจ เค•ी เคฏเคน เคฌเคก़ी เคตिเคถेเคทเคคा เคนै।

[4]

เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคจे เคฎเคนाเคญाเคฐเคคเค•ाเคฒीเคจ เคธเคฎाเคœ เค•ी เคญी เคชुเคจเคฐ्เคต्เคฏाเค–्เคฏा เค•ी เคนै เค”เคฐ เค‰เคธ เคธเคฎाเคœ เค•ो เคฎूเคฒเคค: เค—เคฃ-เคธเคฎाเคœ เค•เคนा เคนै। เคนाเคฒाँเค•ि เค‰เคจเค•ा เคฏเคน เคตिเคšाเคฐ เคตिเคตाเคฆों เคธे เคชเคฐे เคจเคนीं เคนै เค•ि “เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เค•ा เคธเคฎाเคœ เคเค• เค“เคฐ เค‹เค—्เคตेเคฆ เค•े เคธเคฎाเคœ เคธे, เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐी เค“เคฐ เคฐाเคฎाเคฏเคฃ เค•े เคธเคฎाเคœ เคธे เคชिเค›เคก़ा เคนुเค† เคนै।”

เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เคฎें เคฐाเคœเคจीเคคि เค•ी เคœिเคคเคจी เคฌाเคฐीเค• เคšाเคฒें เค”เคฐ เคœเคŸिเคฒเคคाเคँ เคนैं, เคต्เคฏเค•्เคคिเคค्เคต เคœिเคคเคจे เค‰เคฒเคे เคนुเค, เค…ंเคคเคฐ्เคตिเคฐोเคงเคชूเคฐ्เคฃ เค”เคฐ เคชेเคšीเคฆे เคนैं, เค•ूเคŸเคจीเคคि เค”เคฐ เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคธाเคฎเคฐ्เคฅ्เคฏ เค•ा เคœो เคฎेเคฒ เคนै, เคตเคน เคฐाเคฎाเคฏเคฃ เค•ी เคธीเคงी-เคธाเคฆी เคธเคฎाเคœ-เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ो เคฆेเค–เคคे เคนुเค, เค•เคนीं เค…เคงिเค• เคฌाเคฆ เค•ी, เคœ्เคฏाเคฆा เคœเคŸिเคฒ เค”เคฐ เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคฐूเคช เคธे เคตिเค•เคธिเคค เคธเคญ्เคฏเคคा เคฒเค—เคคी เคนै। เคฒेเค•िเคจ เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคชांเคกเคตों เค”เคฐ เค•ौเคฐเคตों เค•े เคœเคจ्เคฎ เค•ी เคšเคฎเคค्เค•ाเคฐเคชूเคฐ्เคฃ เค•เคฅाเค“ं เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคฎเคนाเคญाเคฐเคคเค•ाเคฒीเคจ เคธเคฎाเคœ เค•ो เคฎाเคคृเคธเคค्เคคाเคค्เคฎเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคธे เคœोเคก़ เคฆेเคคे เคนैं। เค‰เคจเค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค•ाเคฏเคฆे เคธे เคคो เคชांเคกเคต เค”เคฐ เค•ौเคฐเคต เคตंเคถ เค•ुंเคคी เค”เคฐ เค—ांเคงाเคฐी เค•े เคฅे, เคชांเคกु เค”เคฐ เคงृเคคเคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เค•े เคจเคนीं। เคซिเคฐ เคฎเคนाเคญाเคฐเคคเค•ाเคฒीเคจ เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ो เคตे เคเค• เคเคธे เคธंเค•्เคฐเคฎเคฃ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคญी เคฆेเค–เคคे เคนैं, เคœเคฌ เคชुเคฐाเคจी เค—เคฃ-เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคŸूเคŸ เคฐเคนी เคฅी เค”เคฐ เค‰เคธเค•ी เคจैเคคिเค•เคคा เคธंเค•เคŸ เคฎें เคฅी।

เคฆ्เคฐौเคชเคฆी เค•े เคšीเคฐเคนเคฐเคฃ เคช्เคฐเคธंเค— เค•ी เคฒंเคฌी เคต्เคฏाเค–्เคฏा เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฏเคน เคธिเคฆ्เคง เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคšाเคนे เคฌเคนुเคฎเคค เคฆुเคฐ्เคฏोเคงเคจ เค•े เค–िเคฒाเคซ เคฅा, เคฒेเค•िเคจ เค‰เคธเค•ा เค•ोเคˆ เคช्เคฐเคญाเคต เคจเคนीं เคชเคก़ा। เคนुเค† เคตเคนी, เคœो เคฆुเคฐ्เคฏोเคงเคจ เคจे เคšाเคนा। เค‡เคธเคธे เคตे เคฏเคน เคธाเคฌिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคชुเคฐाเคจी เค—เคฃ-เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคฏเคนाँ เคคเค• เค†เคคे-เค†เคคे เคจिเคธ्เคคेเคœ เคนो เค—เคˆ เคฅीं। เคฆ्เคฐौเคชเคฆी เค•े เคšเคฐिเคค्เคฐ, เค‰เคธเค•ी เคช्เคฐเคคिเคถोเคง เคœ्เคตाเคฒा เค”เคฐ เคคेเคœเคธ्เคตिเคคा เค•ी เคญी เคฌเคนुเคค เคฌाเคฐीเค• เคต्เคฏाเค–्เคฏा เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคจे เค•ी เคนै เค”เคฐ เค•เคนीं-เค•เคนीं เคคो เค‰เคจเค•े เคตाเค•्เคฏ ‘เคญाเคตเคฎเคฏ’ เคนोเคคे-เคนोเคคे เคเค•เคฆเคฎ ‘เค•ाเคต्เคฏเคฎเคฏ’ เคนो เค—เค เคนैं। เคตे เคฒिเค–เคคे เคนैं:
“เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เคฎें เคฌเคก़े-เคฌเคก़े เค•ुเคถเคฒ เคตเค•्เคคा เคนैं, เคชเคฐ เคœैเคธा เค‰เคฆाเคค्เคค, เคฎाเคฐ्เคฎिเค• เคญाเคทเคฃ เคฏเคนाँ เคฆ्เคฐौเคชเคฆी เค•ा เคนै, เคตैเคธा เค‡เคธ เคฎเคนाเค•ाเคต्เคฏ เคฎें เค…เคจ्เคฏเคค्เคฐ เค•िเคธी เคฆूเคธเคฐे เค•ा เคจเคนीं เคนै। เคœो เค•ुเค› เคฆ्เคฐौเคชเคฆी เคšाเคนเคคी เคนै, เค‰เคธे เค•ाเคฐ्เคฏเคฐूเคช เคฎें เคชเคฐिเคฃเคค เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เค•ृเคท्เคฃ เคนैं। เคฆ्เคฐौเคชเคฆी เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เค•ी เคตिเคฐाเคŸ เคญाเคตเคถเค•्เคคि เคนै। เค•ृเคท्เคฃ เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เค•ी เค…เคชเคฐाเคœेเคฏ เค•เคฐ्เคฎเคถเค•्เคคि เคนैं। เค‡เคจ เคฆोเคจों เค•े เคฆेเค–เคคे เค…เคฐ्เคœुเคจ เค†เคฆि เคตीเคฐ เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें เคจिเคฎिเคค्เคค เคฎाเคค्เคฐ เคนैं।”

เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เคฎें เคงृเคท्เคŸเคฆ्เคฏुเคฎ्เคจ เคจे เคฆ्เคฐोเคฃाเคšाเคฐ्เคฏ เค•ो เคœिเคธ เค•्เคฐूเคฐเคคा เค•े เคธाเคฅ เคฎाเคฐा, เค…เคญिเคฎเคจ्เคฏु เค•ो เคœिเคธ เคฌेเคฐเคนเคฎी เคธे เคฎाเคฐा เค—เคฏा, เคญीเคฎ เคจे เคœिเคธ เคคเคฐเคน เคฆु:เคถाเคธเคจ เค•ी เค›ाเคคी เคซाเคก़เค•เคฐ เค‰เคธเค•ा เค—เคฐเคฎ เคฐเค•्เคค เคชिเคฏा, เคฏा เคซिเคฐ เค•เคฐ्เคฃ เคฏा เคฆुเคฐ्เคฏोเคงเคจ เค•े เคตเคง เค•े เคฒिเค เคœिเคธ เคคเคฐเคน เคงเคฐ्เคฎ เค”เคฐ เคฏुเคฆ्เคง เค•े เคจिเคฏเคฎों เค•ा เคชเคฐिเคค्เคฏाเค— เค•เคฐ เคฆिเคฏा เค—เคฏा, เค‰เคธे เคฆेเค–เคคे เคนुเค เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฎเคนाเคญाเคฐเคคเค•ाเคฒीเคจ เคธเคฎाเคœ เค•ो เค•เคนीं เค…เคงिเค• เคชिเค›เคก़ा เคนुเค† เคฏा เคฏा เค…เคตिเค•เคธिเคค เคธเคฎाเคœ เค˜ोเคทिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‰เคจเค•े เค…เคจुเคธाเคฐ, “เคฏเคน เค—เคฃ-เคธเคฎाเคœों เค•ा เคฏुเค— เคนै। เคช्เคฐเคคिเคนिंเคธा เคฏเคนाँ เค•ा เคจिเคฏเคฎ เคนै। เคช्เคฐเคคिเคนिंเคธा เค•ी เคญाเคตเคจा เค•ो เคถांเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•्เคฐूเคฐเคคा เค•ी เค•ोเคˆ เคธीเคฎा เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เคจเคนीं เคนै।”
เค‡เคธी เค•्เคฐूเคฐเคคा เค”เคฐ เคฌเคฐ्เคฌเคฐเคคा เค•े เคธเคฐ्เคตोเคš्เคš เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฏเคฆुเคตंเคถिเคฏों เค•े เคชเคฐเคธ्เคชเคฐ เคฏुเคฆ्เคง เค”เคฐ เคญเคฏंเค•เคฐ เค†เคค्เคฎเคตिเคจाเคถ เค•ा เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฆेเคคे เคนैं, เคœो เค…เคชเคจे เคขंเค— เค•ा เคเค• เค…เคฒเค— เคนी เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคนै। เคตे เค•ृเคท्เคฃ เค•े เคšเคฐिเคค्เคฐ เค”เคฐ เคต्เคฏเค•्เคคिเคค्เคต เค•ी เค‰เคจ เคšเคฎเคค्เค•ाเคฐเคชूเคฐ्เคฃ เค–ूเคฌिเคฏों เค•ी เค“เคฐ เคญी เคนเคฎाเคฐा เคง्เคฏाเคจ เคฆिเคฒाเคคे เคนैं, เคœिเคธเคธे เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เคฎें เคนเคฐ เคจैเคคिเค• เคฆ्เคตंเคฆ्เคต เค”เคฐ เคŠเคนाเคชोเคน เค•े เค•्เคทเคฃ เคฎें เค•ृเคท्เคฃ เคนเคฎें เค‰เคชเคธ्เคฅिเคค เคจเคœเคฐ เค†เคคे เคนैं เค”เคฐ เค…เคชเคจी เคจिเคฐ्เคฃाเคฏเค• เคญूเคฎिเค•ा เคธे เค‰เคธे เคเค• เคฆिเคถा เคฆेเคคे เคช्เคฐเคคीเคค เคนोเคคे เคนैं। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ, เค‰เคธ เคœเคฐ्เคœเคฐ เค—เคฃ-เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•ो เคจเคท्เคŸ เค•เคฐเค•े เคเค• เคตिเคฐाเคŸ, เคถเค•्เคคिเคถाเคฒी เคฐाเคœ्เคฏ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•เคฐเคจा เค‰เคจเค•ा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคฅा। เคนाเคฒाँเค•ि เคตे เคฏเคน เค•เคนเคจा เคญी เคจเคนीं เคญूเคฒเคคे เค•ि “เค‡เคธ เค…เคคि เคฎाเคจเคตीเคฏ เคฆ्เคตाเคฐिเค•ाเคตाเคธी เค•ृเคท्เคฃ เค”เคฐ เค—ीเคคा เค•े เค…เคฒौเค•िเค• เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•ृเคท्เคฃ เคฎें เคฌเคก़ा เค…ंเคคเคฐ เคนै।”

‘เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เคฎें เค—ीเคคा’ เค…เคง्เคฏाเคฏ เคฎें เค—ीเคคा เค•ी เคฆाเคฐ्เคถเคจिเค• เคชीเค िเค•ा เค•ी เคชुเคจเคฐ्เคต्เคฏाเค–्เคฏा เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ी เค“เคฐ เคนเคฎाเคฐा เคง्เคฏाเคจ เคฆिเคฒाเคคे เคนैं เค•ि เค—ीเคคा เคธंเคจ्เคฏाเคธ เคชเคฐ เคจเคนीं, เค•เคฐ्เคฎ เคชเคฐ เคœोเคฐ เคฆेเคจे เคตाเคฒा เค—्เคฐंเคฅ เคนै। เค—ीเคคा เคฎें เคฏोเค— เค”เคฐ เคธांเค–्เคฏ เค•ो เคœिเคคเคจा เคฎเคนเคค्เคค्เคต เคฎिเคฒा เคนै, เคตเคน เคญी เค…เค•ाเคฐเคฃ เคจเคนीं เคนै। เคฏเคน เคเค• เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคธे เคฌुเคฆ्เคงि เค•ी เคนी เคช्เคฐเคคिเคท्เค ा เคนै। เคฏเคน เคฌुเคฆ्เคงि เคœो เคจैเคคिเค•-เค…เคจैเคคिเค• เคคเคฅा เคตिเคตेเค•-เค…เคตिเคตेเค• เค•े เคฌीเคš เคซเคฐ्เค• เค•เคฐเคคी เคนै।

เค—ीเคคा เคฎें เคธंเคธाเคฐ-เคฐूเคชी เค•เคฒ्เคชเคตृเค•्เคท เค•ा เคฌเคก़े เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคธे เคตเคฐ्เคฃเคจ เคนै। เคฏเคน เคเคธा เคตृเค•्เคท เคนै เคœिเคธเค•ी เคœเคก़ เค†เค•ाเคถ เคฎें เคนै เคคเคฅा เคฏเคน เคจीเคšे เคงเคฐเคคी เคชเคฐ เคซเคฒเคคा-เคซूเคฒเคคा เคนै। เค—ीเคคा เคฎें เค‡เคธे ‘เคธเคจाเคคเคจ’ เค•เคนा เค—เคฏा เคนै। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•เคฒ्เคชเคตृเค•्เคท เค•ी เค‡เคธी เคชूเคฐी เค•เคฒ्เคชเคจा เค•ी เคฎीเคฎांเคธा เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•เคนเคคे เคนैं เค•ि เคฏเคนाँ เคธंเคธाเคฐ เค•ो เคเค•เคฆเคฎ เคฎाเคฏा เคฏा เคฎिเคฅ्เคฏा เคจเคนीं เคฎाเคจा เค—เคฏा, เค•्เคฏोंเค•ि เคฎाเคฏा เคชเคฐ เคช्เคฐเคนाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ा เคฎเคคเคฒเคฌ เคนै, เค‡เคธ เค…เคจेเค• เคฐंเค—ों, เคฐाเค—ों เค”เคฐ เคตिเคตिเคงเคคाเค“ं เคตाเคฒे เคธंเคธाเคฐ-เคตृเค•्เคท เคชเคฐ เคช्เคฐเคนाเคฐ เค•เคฐเคจा! เค”เคฐ เคชेเคก़ เค•ो เคจเคท्เคŸ เค•เคฐเคจा เคนै, เคคो เค‰เคธเค•ी เคœเคก़ เคชเคฐ เคช्เคฐเคนाเคฐ เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค, เคถाเค–ाเค“ं เคชเคฐ เคจเคนीं। เคฒेเค•िเคจ เคœเคก़ เคชเคฐ เค•ैเคธे เคช्เคฐเคนाเคฐ เค•िเคฏा เคœाเค? เคตเคน เคคो เคฌ्เคฐเคน्เคฎ เคนै। เค‡เคธ เคคเคฐเคน เคตे เคธाเคฌिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคธंเคธाเคฐ-เคฐूเคชी เค•เคฒ्เคชเคตृเค•्เคท เค•ी เคชूเคฐी เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคธंเคธाเคฐ เค•ो เคฎिเคฅ्เคฏा เคธाเคฌिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคจเคนीं เคนै, เคฌเคฒ्เค•ि เคธंเคธाเคฐ เค•ा เคฎเคนเคค्เคค्เคต เคช्เคฐเคคिเคชाเคฆिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคนै।

เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ा เคฎाเคจเคจा เคนै เค•ि เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เค”เคฐ เคชुเคฐाเคฃों เคฎें เค•เคˆ เคงाเคฐाเค“ँ เค•ा เคฎेเคฒ เคนै। เค‰เคธเคฎें เคธंเคธाเคฐ เค•ो เคฎिเคฅ्เคฏा เค•เคนเคจे เคตाเคฒी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคญी เคนै, เคนाเคฒाँเค•ि เคฏเคน เคชुเคฐाเคฃों เค•ी เคฎुเค–्เคฏ เคงाเคฐा เคจเคนीं เคนै เค”เคฐ เคฒเค—เคคा เคนै, เค‡เคธे เคฌाเคฆ เคฎें เค•เคญी เค‰เคจเคฎें เคช्เคฐเคตिเคท्เคŸ เค•เคฐाเคฏा เค—เคฏा। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฌเคก़ी เคฆृเคข़เคคा เค•े เคธाเคฅ เค•เคนเคคे เคนैं—
“เคธंเคธाเคฐ เค•ो เคฎिเคฅ्เคฏा เค•เคนเคจे เคตाเคฒी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคชुเคฐाเคฃों เค•ी เคฎुเค–्เคฏเคงाเคฐा เคจเคนीं เคนै, เคชเคฐंเคคु เคตเคน เคญी เคชुเคฐाเคฃों เคฎें เคนै, เค‡เคธे เค…เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เคจเคนीं เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा। เคตเคน เคถंเค•เคฐ เค•े เคช्เคฐเคญाเคต เคธे เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคนुเคˆ เคนो, เคเคธा เคช्เคฐเคคीเคค เคจเคนीं เคนोเคคा। เค•्เคทीเคฃ เคงाเคฐा เค•े เคฐूเคช เคฎें เคตเคน เค—ीเคคा เคฎें เคนै เค”เคฐ เค‰เคธเค•ा เคชूเคฐा เคช्เคฐเคตाเคน เคฌ्เคฐเคน्เคฎเคธूเคค्เคฐों เคฎें เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคा เคนै। เคธंเคธाเคฐ เค•ो เคฎिเคฅ्เคฏा เค•เคนเคจे เคตाเคฒी เคตिเคšाเคฐเคงाเคฐा เค•े เคœเคจ्เคฎเคฆाเคคा เคถंเค•เคฐ เคจเคนीं เคฅे, เคชเคฐंเคคु เคตเคน เค‰เคธเค•े เคชोเคทเค• เค…เคตเคถ्เคฏ เคฅे। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เค…เคจुเคฏाเคฏिเคฏों เคจे เคธे เค…เคชเคจे เคช्เคฐเคšाเคฐ เคธे เค‡เคธे เคต्เคฏाเคชเค• เคฐूเคช เคฆिเคฏा। เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เค•ी เคคเคฐเคน เคชुเคฐाเคฃों เค•ा เคตेเคฆांเคคीเค•เคฐเคฃ เคนुเค†। เค‰เคจเค•े เค†เคฆि เคฐूเคช เคฎें เคตेเคฆांเคค เคฌिเคฒ्เค•ुเคฒ เคจ เคฐเคนा เคนो, เคฏเคน เคฌाเคค เคจเคนीं เคนै। เคตेเคฆांเคค เค•े เคเค• เคตिเคถेเคท เคฐूเคช เค•ा เค‰เคจเคฎें เคช्เคฐเคตेเคถ เค•เคฐाเคฏा เค—เคฏा। เคฏเคน เคฐूเคช เค‰เคชเคจिเคทเคฆों เค•ी เคคเคฐเคน เคฌ्เคฐเคนเคฎ เค•ो เค”เคฐ เคช्เคฐเค•เคคि เค•ो เคชเคฐเคธ्เคชเคฐ เคธंเคฌเคฆ्เคง เคจे เคฎाเคจเค•เคฐ เคฆोเคจों เค•ो เค…เคฒเค— เค•เคฐเคคा เคฅा เค”เคฐ เคฌ्เคฐเคนเคฎ เค•ो เคช्เคฐเค•ृเคคि เคธे เคชเคฐे เคฌเคคाเคคा เคฅा। เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เค•ी เคคเคฐเคน เคชुเคฐाเคฃों เค•ा เคตैเคท्เคฃเคตीเค•เคฐเคฃ เคญी เคนुเค†। เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เคฎें เคตैเคท्เคฃเคตीเค•เคฐเคฃ เค•ी เคฏเคน เคช्เคฐเค•िเคฏा เคธ्เคชเคท्เคŸ เคฆेเค–ी เคœा เคธเค•เคคी เคนै। เค•ृเคท्เคฃ เค•ा เคเค• เคฐूเคช เคตเคน เคนै, เคœเคนाँ เคตे เคˆเคถ्เคตเคฐ เคจเคนीं เคนैं, เคฆूเคธเคฐा เคตเคน เคนै เคœเคนाँ เคตे เคˆเคถ्เคตเคฐ เค•े เค…เคตเคคाเคฐ เคนैं। เคฏเคน เคฌเคนुเคค เคธंเคญเคต เคนै, เคฐाเคœเคตंเคถी เค•ाเคต्เคฏ เค•ी เคคเคฐเคน เคชुเคฐाเคฃों เคฎें เคตीเคฐों เค•े เคšเคฐिเคค्เคฐ เค•ा เคตเคฐ्เคฃเคจ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนो, เค†เค—े เคšเคฒเค•เคฐ เค‡เคธ เคตเคฐ्เคฃเคจ เคฎें เค…เคตเคคाเคฐों เค•ी เค•เคฅा เคœोเคก़ी เค—เคˆ เคนो। เคฐाเคœเคตंเคถों เค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ เคฒिเค–เคจे เค•ी เคชเคฐंเคชเคฐा, เคฒौเค•िเค• เค˜เคŸเคจाเค“ं เค•ा เคตिเคตเคฐเคฃ เคฆेเคจे เค•ी เคชเคฐंเคชเคฐा เคชुเคฐाเคฃों เคฎें เคฌเคฐाเคฌเคฐ เคฌเคจी เคฐเคนी। เคฏเคนी เค‡เคจเค•ी เคฎूเคฒ เคตिเคถेเคทเคคा เคœ्เคžाเคค เคนोเคคी เคนै।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  439)

เคนाเคฒाँเค•ि เคชुเคฐाเคฃों เค•ी เค•ुเค› เคธीเคฎाเคँ เคเคธी เคนैं, เคœिเคจ्เคนें เคช्เคฐाเคฏः เคธเคญी เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคชुเคฐाเคฃों เค•ी เค…เคคि เค•เคฒ्เคชเคจाเคँ เค•เคˆ เคฌाเคฐ เค…เคฐुเคšिเค•เคฐ เคฒเค—เคคी เคนैं, เคœिเคธเคธे เค‰เคจเค•ा เคช्เคฐเคญाเคต เคตिเคฐเคฒ เคนोเคจे เคฒเค—เคคा เคนै। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค‡เคธ เค“เคฐ เค‡เคถाเคฐा เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฒिเค–เคคे เคนैं, “เคชเคฐंเคคु เคชुเคฐाเคฃ เค…เคชเคจी เค…เคคि เค•เคฒ्เคชเคจा เค•े เคฒिเค เคฌเคฆเคจाเคฎ เคนैं। เคนเคœाเคฐों เคธाเคฒ เคคเค• เคœीเคตिเคค เคฐเคนเคจा, เคนเคœाเคฐों เคชुเคค्เคฐ เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เค•เคฐเคจा, เคนเคœाเคฐों เคธाเคฒ เคคเค• เคคเคชเคธ्เคฏा เค•เคฐเคจा, เคเคธी เค…เคธंเคญเคต เค˜เคŸเคจों เค•ा เคตृเคค्เคคांเคค เคญी เคชुเคฐाเคฃों เคฎें เคนै। เค‡เคธ เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตिเคฐोเคงी เคชौเคฐाเคฃिเค•เคคा เค•ा เคช्เคฐเคตेเคถ เคญी เคชुเคฐाเคฃों เคฎें เค•เคฐाเคฏा เค—เคฏा। เค‡เคคिเคนाเคธ-เคคเคค्เคต เค•เคฎ เคนोเคคा เค—เคฏा เค”เคฐ เค…เคคिเคฐंเคœिเคค เค…เคคिเคฎाเคจเคตाเคฏ เค˜เคŸเคจाเค“ं เค•ी เคฌाเคข़ เค† เค—เคˆ। เค‡เคธเคธे เคชुเคฐाเคฃों เค•ा เคฎूเคฒ เคšเคฐिเคค्เคฐ เคนी เคฌเคฆเคฒ เค—เคฏा।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  439)

[5]

เคญाเคฐเคค เคฎें เคญเค•्เคคि เค•ी เคชเคฐंเคชเคฐा เคฌเคนुเคค เคช्เคฐाเคšीเคจ เค•ाเคฒ เคธे เคฐเคนी เคนै, เคตेเคฆ-เคชुเคฐाเคฃों เคธे เคšเคฒी เค‰เคธเค•ी เคญाเคตเคงाเคฐा เคนเคœाเคฐों เคฌเคฐเคธों เคธे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธเคฎाเคœ เค•ो เค†เคช्เคฒाเคตिเคค เค•เคฐเคคी เคฐเคนी เคนै। เคฏเคนाँ เคคเค• เค•ि เคฒोเค•เคญाเคทाเค“ं เคฎें เคญी เคตเคน เคญिเคจ्เคจ-เคญिเคจ्เคจ เคฐूเคชों เคฎें เคช्เคฐเค•เคŸ เคนुเคˆ เค”เคฐ เค‰เคธเคจे เคชเคข़े-เคฒिเค–े เคนों เคฏा เค…เคจเคชเคข़, เคฒाเค–ों เคฒोเค—ों เค•े เคฆिเคฒों เค•ो เคจिเคฎเคœ्เคœिเคค เค•िเคฏा। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค‡เคธ เคจिเคฐ्เคฎเคฒ เคญเค•्เคคिเคงाเคฐा เค•ी เค—เคนเคจเคคा เคธे เคชเคก़เคคाเคฒ เค•เคฐเคคे เคนैं।

‘เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค”เคฐ เคนिंเคฆी เคช्เคฐเคฆेเคถ’ เคชुเคธ्เคคเค• เค•ा เคเค• เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เค…เคง्เคฏाเคฏ เคนै, ‘เคตेเคฆ, เคชुเคฐाเคฃ เค”เคฐ เคงเคฐ्เคฎเคถाเคธ्เคค्เคฐ : เคญเค•्เคคि เค”เคฐ เคธเคฆाเคšाเคฐ’। เค‡เคธเคฎें เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคจे เคญเค•्เคคि เค•ी เคช्เคฐเค—เคคिเคถीเคฒ เคญूเคฎिเค•ा เค•ो เคฐेเค–ांเค•िเคค เค•िเคฏा เคนै। เค‡เคธ เคญเค•्เคคि เค•े เคคीเคต्เคฐ เคช्เคฐเคตाเคน เคฎें เคงเคฐ्เคฎ เค•े เค…เคจेเค• เค…ंเคงเคตिเคถ्เคตाเคธ เค”เคฐ เค•เคฐ्เคฎเค•ांเคก เคŸूเคŸเคจे เคฒเค—เคคे เคนैं। เค›ोเคŸे-เคฌเคก़े เค•ा เคญेเคฆ เค–เคค्เคฎ เคนोเคคा เคนै เค”เคฐ เคธ्เคค्เคฐिเคฏों เค•ो เคญी เคเค• เคคเคฐเคน เคธे เคฌเคฐाเคฌเคฐी เค•ा เคฆเคฐ्เคœा เคฎिเคฒเคคा เคนै। เคตे เค…เคชเคจे เคชเคคिเคฏों เคธे เค…เคฒเค— เคญी เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒे เคธเค•เคคी เคนैं। เค‡เคธ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคญाเค—เคตเคค เค•े เคฆเคธเคตें เคธ्เค•ंเคง เค•ी เคเค• เคฐोเคšเค• เค•เคฅा เค•ी เค“เคฐ เคนเคฎाเคฐा เคง्เคฏाเคจ เค–ींเคšเคคे เคนैं। เคเค• เคฌाเคฐ เคฏเคฎुเคจा เค•िเคจाเคฐे เค•ृเคท्เคฃ เค—्เคตाเคฒों เค•े เคธाเคฅ เค—ाเคฏें เคšเคฐा เคฐเคนे เคฅे। เค—्เคตाเคฒों เค•ो เคญूเค– เคฒเค—ी। เค•ृเคท्เคฃ เคจे เค‰เคจเคธे เค•เคนा, “เคฏเคนाँ เคธे เคฅोเคก़ी เคฆूเคฐ เคชเคฐ เค•ुเค› เคตेเคฆเคชाเค ी เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃ เคธ्เคตเคฐ्เค— เค•ी เค•ाเคฎเคจा เคธे เค†ंเค—िเคฐเคธ เคจाเคฎ เค•ा เคฏเคœ्เคž เค•เคฐ เคฐเคนे เคนैं। เคคुเคฎ เค‰เคจเคธे เคฎेเคฐा เค”เคฐ เคฎेเคฐे เคญाเคˆ เคฌเคฒเคฐाเคฎ เค•ा เคจाเคฎ เคฒेเค•เคฐ เคญाเคค เคฎाँเค— เคฒाเค“।”

เค—्เคตाเคฒे เค—เค, เคฒेเค•िเคจ เคตเคนाँ เค…เคจ्เคจ เคจ เคชाเค•เคฐ เคญूเค–े เคนी เค•ृเคท्เคฃ เค•े เคชाเคธ เคฒौเคŸ เค†เค। เคคเคฌ เค•ृเคท्เคฃ เคจे เค‰เคจเคธे เค•เคนा, “เค‡เคธ เคฌाเคฐ เคคुเคฎ เคฒोเค— เค‰เคจเค•ी เคชเคค्เคจिเคฏों เค•े เคชाเคธ เคœाเค“ เค”เคฐ เค‰เคจเคธे เค•เคนो เค•ि เคฐाเคฎ เค”เคฐ เคถ्เคฏाเคฎ เคฏเคนाँ เค†เค เคนैं। เคคुเคฎ เคœिเคคเคจा เคšाเคนोเค—े, เค‰เคคเคจा เคญोเคœเคจ เคคुเคฎ्เคนें เคฆेंเค—ी। เคตे เคฎुเคเคธे เคฌเคก़ा เคช्เคฐेเคฎ เค•เคฐเคคी เคนैं। เค‰เคจเค•ा เคฎเคจ เคธเคฆा-เคธเคฐ्เคตเคฆा เคฎुเคเคฎें เคฒเค—ा เคฐเคนเคคा เคนै।”

เค”เคฐ เคธเคšเคฎुเคš เค—्เคตाเคฒों เค•े เคตเคนाँ เคœाเค•เคฐ เคญोเคœเคจ เคฎाँเค—เคจे เคชเคฐ เคฌ्เคฐाเคน्เคฎเคฃ เคชเคค्เคจिเคฏों เคจे เค‰เคจ्เคนें เคญोเคœเคจ เคคो เคฆिเคฏा เคนी, เค‰เคจเค•े เคธाเคฅ เคšเคฒเคจे เค•े เคฒिเค เคญी เคคैเคฏाเคฐ เคนो เค—เคˆं। เคชुเคฐुเคทों เคจे เคฐोเค•ा, เคชเคฐ เคตे เค•िเคธी เค•ी เคฌाเคค เคธुเคจเคจे เค•ो เคคैเคฏाเคฐ เคจเคนीं เคนुเคˆं।

เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฌाเค‡เคฌिเคฒ เค•े ‘เคจ्เคฏू เคŸेเคธ्เคŸाเคฎेंเคŸ’ เคฏाเคจी ‘เคจเคฏा เคงเคฐ्เคฎ เคจिเคฏเคฎ’ เค•ी เคญเคœเคจ-เคธंเคนिเคคा เค•े เค•ुเค› เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฆेเคคे เคนैं, เคถ्เคฐीเคฎเคฆ्เคญाเค—เคตเคค เคธे เคœिเคจเค•ा เคธाเคฆृเคถ्เคฏ เคšเค•िเคค เค•เคฐเคจे เคตाเคฒा เคนै। เค‰เคจ्เคนीं เค•े เคถเคฌ्เคฆों เคฎें :
“เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เคฏเคน เคนै เค•ि เคญเค•्เคคि เค•ी เคชเคฐंเคชเคฐा เคญाเคฐเคค เคฎें เคฌเคนुเคค เคชुเคฐाเคจी เคนै। เค†เคงुเคจिเค• เคญाเคทाเค“ं เคฎें เคœिเคธ เคญเค•्เคคि เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ा เคตिเค•ाเคธ เคนुเค†, เค‰เคธเคฎें เค”เคฐ เคˆเคธाเคˆ เคญเค•्เคคि เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เค…เคจेเค• เคธเคฎाเคจเคคाเคँ เค…เคตเคถ्เคฏ เคนैं।...เคช्เคฐाเคšीเคจ เค…เคญिเคฒेเค–ों เคธे เคญाเคฐเคคीเคฏ เค†เคฐ्เคฏ เคธाเคฎंเคคों เค•ा เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เคชเคถ्เคšिเคฎ เคเคถिเคฏा เคฎें เคช्เคฐเคฎाเคฃिเคค เคนै। เค‡เคธเคฒिเค เคฏเคน เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เคคเคฐ्เค•เคธंเค—เคค เคนै เค•ि เค‹เค—्เคตेเคฆ เค”เคฐ เคฌाเค‡เคฌिเคฒ เค•े เคชुเคฐाเคจे เค…ंเคถ เคฎें เคœो เคธเคฎाเคจเคคाเคँ เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคी เคนैं, เคตे เคตैเคฆिเค• เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคช्เคฐเคญाเคต เค•ा เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคนैं। เคฏเคน เคช्เคฐเคญाเคต เคฏเคนूเคฆी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค‰เคค्เคคเคฐเค•ाเคฒीเคจ เคˆเคธाเคˆ เคญเค•्เคคि เคฎें เคญी เคšเคฒा เค†เคฏा เคนै।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  454)

เคšเคฐเค•เคธंเคนिเคคा เคšिเค•िเคค्เคธा เค•ा เค—्เคฐंเคฅ เคนै, เคชเคฐ เค‰เคธเคฎें เคเคธा เคฌเคนुเคค เค•ुเค› เคนै เคœिเคธเคธे เค‰เคธ เค•ाเคฒ เค•े เคธเคฎाเคœ เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคช्เคฐเค•ृเคคि เค”เคฐ เคธंเคธाเคฐ เค•ो เคฆेเค–เคจे เค•ी เคเค• เค…เคฒเค— เค”เคฐ เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆी เคฆृเคท्เคŸि เคญी เคนै। เคจเคฆिเคฏों เค•ा เคœเคฒ เคฒाเคญเค•ाเคฐी เคนै। เคชเคฐ เค•िเคธ เคจเคฆी เค•ा เคœเคฒ เค•िเคคเคจा เคฒाเคญเค•ाเคฐी เคนै, เคšเคฐเค•เคธंเคนिเคคा เคฎें เคฌเคคाเคฏा เค—เคฏा เคนै। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคšเคฐเค•เคธंเคนिเคคा เค•ी เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคฆृเคท्เคŸि เค•ी เคเค• เคเคฒเค• เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•เคฐเคคे เคนैं—
“เคšเคฐเค•เคธंเคนिเคคा เคฎें เคœो เคฌाเคคें เคจเคฆिเคฏों เค•े เคœเคฒ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค•เคนी เค—เคˆ เคนैं, เคตे เคฌเคนुเคค เคฐोเคšเค• เคนैं। เค‰เคจเคธे เคชเคคा เคšเคฒเคคा เคนै เค•ि เคฆेเคถ เค•ा เค•ौเคจ-เคธा เคญाเค—, เคฎुเค–्เคฏ เคฐूเคช เคธे เคšเคฐเค• เคธंเคนिเคคा เค•े เคจिเคฐ्เคฎाเคคा เคฏा เคจिเคฐ्เคฎाเคคाเค“ं เค•े เคธाเคฎเคจे เคฅा। เคœो เคจเคฆिเคฏाँ เคนिเคฎाเคฒเคฏ เคธे เคจिเค•เคฒเคคी เคนैं, เค‰เคจเค•ा เคœเคฒ เคชเคค्เคฅเคฐों เคธे เคŸเค•เคฐाเค•เคฐ เค†เค—े เคฌเคข़เคคा เคนै। เค‡เคจ เคจเคฆिเคฏों เค•ा เคœเคฒ เคธเคญी เคช्เคฐाเคฃिเคฏों เค•े เคฒिเค เคชเคฅ्เคฏ เคนोเคคा เคนै।

เคฎเคฒเคฏाเคšเคฒ เคธे เคจिเค•เคฒी เคจเคฆी เค•ा เคœเคฒ เคธ्เคตเคš्เค› เค”เคฐ เค…เคฎृเคค เค•े เคธเคฎाเคจ เคฎीเค ा เคนोเคคा เคนै।...เคฏเคนाँ เคธिเคฆ्เคงांเคค เคฏเคน เคฎाเคฒूเคฎ เคนोเคคा เคนै เค•ि เคจเคฆी เคคेเคœी เคธे เคฌเคนे เคคो เค‰เคธเค•ा เคœเคฒ เคนिเคคเค•ाเคฐी เคนोเค—ा เค”เคฐ เคงीเคฎे เคฌเคนे เคคो เค‰เคธเค•ा เคœเคฒ เคญाเคฐी เคนोเค—ा, เค•िंเคคु เค—ंเค—ा เคนเคฐिเคฆ्เคตाเคฐ เคคเค• เคเค• เคขंเค— เคธे เคฌเคนเคคी เคนै, เคนเคฐिเคฆ्เคตाเคฐ เคธे เคช्เคฐเคฏाเค— เคคเค• เคฆूเคธเคฐे เคขंเค— เคธे เค”เคฐ เคช्เคฐเคฏाเค— เคธे เคฌंเค—เคธाเค—เคฐ เคคเค• เคคीเคธเคฐे เคขंเค— เคธे। เค‰เคธเค•े เคธเคฎांเคคเคฐ เคฌเคนเคจे เคตाเคฒी เค”เคฐ เคช्เคฐเคฏाเค— เคฎें เค‰เคธเคธे เคฎिเคฒ เคœाเคจे เคตाเคฒी เคฏเคฎुเคจा เค•ा เคœเคฒ เคญाเคฐी เคนोเคคा เคนै เค”เคฐ เค‰เคธเค•ी เคคुเคฒเคจा เคฎें เค—ंเค—ा เค•ा เคœเคฒ เคฌเคนुเคค เคนी เคฒाเคญเค•ाเคฐी เคนै, เคเคธा เคฒोเค— เค•เคนเคคे เคนैं।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  541)

เค‡เคธी เคคเคฐเคน เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฆाเคฐ्เคถเคจिเค• เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆ เค•ी เค†เคงाเคฐเคชीเค िเค•ा เค•ी เคฌเคนुเคค เค—ंเคญीเคฐเคคा เคธे เคต्เคฏाเคชเค• เคšเคฐ्เคšा เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคนै เค•ि เคญเค•्เคคि, เคฏोเค—, เคตैเคฐाเค—्เคฏ เค†เคฆि เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธเคฎाเคœ เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคธे เค•เคŸा เคนुเค† เคธเคฎाเคœ เคจเคนीं เคนै, เคฌเคฒ्เค•ि เคฎूเคฒเคคः เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆी เคนी เคนै। เค‡เคธी เคคเคฐเคน เคธंเคจ्เคฏाเคธ เค•ो เคตे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคชเคฐंเคชเคฐा เคจเคนीं เคฎाเคจเคคे। เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคนै เค•ि เคนเคฎाเคฐे เคฏเคนाँ เค—ृเคนเคธ्เคฅ เค†เคถ्เคฐเคฎ เคชเคฐ เคฌเคนुเคค เคœोเคฐ เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคนै เค”เคฐ เค‰เคธे เคนी เคธเคฌเค•ा เคฎूเคฒ เคฎाเคจा เค—เคฏा เคนै, เคœिเคธเค•े เคœเคฐिเค เคงเคฐ्เคฎ เค”เคฐ เคชुเคฐुเคทाเคฐ्เคฅ เคฆोเคจों เคนी เค…เคš्เค›ी เคคเคฐเคน เค•िเค เคœा เคธเค•เคคे เคนैं เค”เคฐ เค‰เคธी เคธे เคฏเคน เคธंเคธाเคฐ เคญी เคŸिเค•ा เคนै।

‘เคฆाเคฐ्เคถเคจिเค• เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆ เค”เคฐ เคšเคฐเค•’, ‘เคฏोเค—, เคตैเคฐाเค—्เคฏ เค”เคฐ เค—ौเคคเคฎ เคฌुเคฆ्เคง’ เคคเคฅा ‘เคฆाเคฐ्เคถเคจिเค• เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆ, เค•ौเคŸिเคฒ्เคฏ, เค”เคฐ เค•ाเคฒिเคฆाเคธ’ เค…เคง्เคฏाเคฏों เคฎें เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฏเคน เคธिเคฆ्เคง เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏเคค्เคจ เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคฎाเคฏा, เค…เคง्เคฏाเคค्เคฎ เค”เคฐ เคธंเคจ्เคฏाเคธ เค•ी เคช्เคฐเคšुเคฐ เคšเคฐ्เคšा เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ी เคฎूเคฒเคงाเคฐा เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆी เคนै, เคœिเคธเคฎें เคœीเคตเคจ เค•ा เคต्เคฏाเคชเค• เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เคนै। เค‡เคธीเคฒिเค เคšिเค•िเคค्เคธा เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•ी เคนเคฎाเคฐे เคฏเคนाँ เคเค• เค…เคค्เคฏंเคค เคช्เคฐाเคšीเคจ เค”เคฐ เคธเคฎुเคจ्เคจเคค เคชเคฐंเคชเคฐा เคนै, เคœเคนाँ เคถเคฐीเคฐ เค•े เค…เคตเคฏเคตों เค•ा เคตเคธ्เคคुเคชเคฐเค• เคตเคฐ्เคฃเคจ เคจเคนीं เคนुเค†, เคฌเคฒ्เค•ि เคตृเค•्เคทों เค”เคฐ เค”เคทเคงिเคฏों เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคญी เคฌเคนुเคค เคตिเคธ्เคคृเคค เคตเคฐ्เคฃเคจ เคฎिเคฒเคคे เคนैं। เคตे เคธिเคฆ्เคง เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคฏเคน เคšिเค•िเคค्เคธा เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•े เคช्เคฐाเคฆुเคฐ्เคญाเคต เค•ा เคจเคนीं, เคฌเคฒ्เค•ि เคšिเค•िเคค्เคธा เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•े ‘เคตिเคถेเคทीเค•เคฐเคฃ’ เค•ा เคฆौเคฐ เคฅा।

เคเคธे เคนी เค—ौเคคเคฎ เคฌुเคฆ्เคง เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ा เคฎाเคจเคจा เคนै เค•ि เคตे เค•ेเคตเคฒ เคงเคฐ्เคฎ เค”เคฐ เคธंเคจ्เคฏाเคธ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคนी เคจเคนीं เคธोเคšเคคे, เคฌเคฒ्เค•ि เคตे เค—เคฐीเคฌी เค•े เคฆुเค– เค”เคฐ เคฎाเคจเคตीเคฏ เค•เคฐुเคฃा เคธे เคญीเคคเคฐ เคคเค• เค†เคช्เคฒाเคตिเคค เคนोเคคे เคนैं। เค‰เคจเค•ा เคธंเคจ्เคฏाเคธ เคญी เค•เคฐ्เคฎเคนीเคจ เคธंเคจ्เคฏाเคธ เคจ เคนोเค•เคฐ เค‡เคธ เคœीเคตเคจ เคธे เค•เคนीं เค—เคนเคฐे เคœुเคก़ा เคนै। เค”เคฐ เคธเคฌเคธे เคฌเคก़ी เคฌाเคค เคคो เคฏเคน เคนै เค•ि เคฌौเคฆ्เคง เคฆเคฐ्เคถเคจ เคฌुเคฆ्เคงि เค”เคฐ เคตिเคตेเค• เค•ा เคฐाเคธ्เคคा เคจเคนीं เค›ोเคก़เคคा, เคฌเคฒ्เค•ि เค‰เคธी เค•ो เค…ंเคคเคค: เคจिเคฐ्เคฃाเคฏเค• เคญी เคฎाเคจเคคा เคนै।

เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค‡เคธ เคฌाเคค เค•े เคฒिเค เคฌौเคฆ्เคง เคงเคฐ्เคฎ เค•ी เค–ुเคฒเค•เคฐ เคช्เคฐเคถंเคธा เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‰เคจเค•े เคถเคฌ्เคฆों เคฎें—
“เคฌुเคฆ्เคง เค•ी เคธเคฌเคธे เคถाเคจเคฆाเคฐ เค˜ोเคทเคฃा เคฏเคน เคนै เค•ि เค•िเคธी เคจे เค•เคนा, เค‡เคธเคฒिเค เคฎाเคจ เคฒिเคฏा, เค•िเคธी เคชुเคธ्เคคเค• เคฎें เคฒिเค–ा เคนै, เค‡เคธเคฒिเค เคฎाเคจ เคฒिเคฏा, เคถ्เคฐเคฆ्เคงाเคตเคถ เคฎाเคจ เคฒिเคฏा, เคเคธा เคจ เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค। เค…เคชเคจे เคตिเคตेเค• เคธे เค•ाเคฎ เคฒेเคจा เคšाเคนिเค เค”เคฐ เคตिเคตेเค• เคธे เคฌเคข़เค•เคฐ เค…เคชเคจे เค…เคจुเคญเคต เคธे เคฆेเค–เคจा เคšाเคนिเค เค•ि เคฏเคน เคฌाเคค เคธเคนी เคนै เคฏा เค—เคฒเคค।”

เค‡เคธी เคคเคฐเคน เคฌुเคฆ्เคง เค•ा เคฎเคนเคค्เคค्เคต เคช्เคฐเคคिเคชाเคฆिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค—เคข़ी เค—เคˆ เค…เคจेเค• เค•เคฅाเค“ं เค•ा เคตเคฐ्เคฃเคจ เค•เคฐเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฒिเค–เคคे เคนैं, “เคšเคฎเคค्เค•ाเคฐों เคธे เคญเคฐी เค‡เคจ เคฌौเคฆ्เคง เค•เคนाเคจिเคฏों เคฎें เคเค• เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆ เค•ी เค…ंเคคเคฐ्เคงाเคฐा เคนै, เคœिเคธเคธे เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เค•े เคธเคฎाเคœ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฌเคนुเคค เคธी เคฌाเคคें เคœाเคจी เคœा เคธเค•เคคी เคนैं।”

เค•ौเคŸिเคฒ्เคฏ เค•ा ‘เค…เคฐ्เคฅเคถाเคธ्เคค्เคฐ’ เคคो เค–ैเคฐ, เคฌเคนुเคค เค…เคงिเค• เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆी เคคเคฅा เคœीเคตเคจ เค•ो เค ोเคธ เคคเคฐ्เค•เคฃा เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคชเคฐเค–เคจे เคตाเคฒी เค•ृเคคि เคนै เคนी। เคชเคฐ เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค˜ोเคฐ เคฐोเคฎांเคŸिเค• เคญाเคตเคฌोเคง เค•े เค•เคตि เคธเคฎเคे เคœाเคจे เคตाเคฒे เค•ाเคฒिเคฆाเคธ เค•ी เคฐเคšเคจाเค“ं เค•ी เคญी เคฏเคฅाเคฐ्เคฅเคตाเคฆी เคต्เคฏाเค–्เคฏा เค•เคฐ เคฆिเค–ाเคคे เคนैं। เค‰เคจเค•े เค‡เคธ เคฎเคค เค•ा เค†เคงाเคฐ เคฏเคน เคนै เค•ि เค•ाเคฒिเคฆाเคธ เค•ी เคฐเคšเคจाเค“ं เคฎें เค…เคจेเค• เคตिเคตिเคงเคคाเค“ं เคธे เคญเคฐे เค‡เคธ เคฆेเคถ เค•ी เคช्เคฐเค•ृเคคि เค”เคฐ เคธौंเคฆเคฐ्เคฏ เค•े เค…เคค्เคฏंเคค เคธเคœीเคต เคšिเคค्เคฐ, เคธเคœीเคต เคญाเคทा เคฎें เคขเคฒเค•เคฐ เคธाเคฎเคจे เค†เคคे เคนैं।

[6]

เคฏเคนी เคชเคฐंเคชเคฐा เค†เค—े เคšเคฒเค•เคฐ เคนिंเคฆी เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคขเคฒเคคी เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคी เคนै। เคนिंเคฆी เค•े เคญเค•्เคคिเค•ाเคฒीเคจ เค•เคตिเคฏों เค•े เคธंเคฌंเคง เคฎें เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ी เคฏเคน เคธ्เคฅाเคชเคจा เคฌเคนुเคค เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนै เค•ि เคญเค•्เคคिเค•ाเคฒीเคจ เค•เคตिเคฏों เคจे เคŠเคชเคฐ เคธे เค…เคจเค—เคข़ เคจเคœเคฐ เค†เคคी เคฒोเค•เคญाเคทा เค”เคฐ เคฒोเค•-เคถैเคฒिเคฏों เค•ा เคธเคนाเคฐा เคœाเคค-เคชाँเคค เคคोเคก़เคจे เค”เคฐ เคธเคฎाเคœ-เคธुเคงाเคฐ เค•ी เคœो เคฎुเคนिเคฎ เคถुเคฐू เค•ी, เค‰เคธเค•ा เคนिंเคฆी เคชเคŸ्เคŸी เคชเคฐ เคœเคฌเคฐเคฆเคธ्เคค เคช्เคฐเคญाเคต เคชเคก़ा। เค‡เคธเคธे เคฌเคนुเคค เคธे เค…ंเคงเคตिเคถ्เคตाเคธों เค”เคฐ เคฐूเคข़िเคฏों เค•ी เคฆीเคตाเคฐें เคนिเคฒ เค—เคˆं เค”เคฐ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธเคฎाเคœ เคฌเคนुเคค เคคเคฐเคน เค•ी เคธंเค•ीเคฐ्เคฃเคคाเค“ं เคธे เคฌाเคนเคฐ เคจिเค•เคฒเค•เคฐ เคฎाเคจเคต-เคธเคฎเคคा เค•े เค†เคฆเคฐ्เคถ เค•ी เค“เคฐ เคฌเคข़ा। เคฒिเคนाเคœा เคงเคฐ्เคฎ เค”เคฐ เค…เคง्เคฏाเคค्เคฎ เค•ा เคธंเคฆेเคถ เคฆेเคจे เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ, เค…เคชเคจे เคธเคฎเคฏ เคฎें เคญเค•्เคคिเค•ाเคฒीเคจ เค•เคตिเคฏों เค•ी เคญूเคฎिเค•ा เคช्เคฐเค—เคคिเคถीเคฒ เคนी เค•เคนी เคœाเคเค—ी।

เคญเค•्เคคिเค•ाเคฒ เคธे เคชเคนเคฒे เค•ा เคธเคฎเคฏ เคฐीเคคिเค•ाเคฒ เค•ा เคนै, เคœเคฌ เคธाเคฎंเคคเคตाเคฆ เค•ा เคช्เคฐเคญुเคค्เคต เคฅा। เคนเคฐ เคœเค—เคน เคญเค•्เคคिเค•ाเคฒ เคธे เคชเคนเคฒे เค•ा เคฆौเคฐ เคฐीเคคिเค•ाเคต्เคฏ เค•ा เคฐเคนा เคนै, เคœिเคธเคฎें เคธाเคฎंเคคों เค•ी เคตीเคฐเคคा เค”เคฐ เคตैเคญเคต เค†เคฆि เค•ा เคฌเคข़ा-เคšเคข़ाเค•เคฐ เคตเคฐ्เคฃเคจ เค•िเคฏा เคœाเคคा เคฅा। เคธाเคฎंเคคเคตाเคฆ เค•ी เคฌเคนुเคค เคธी เคธीเคฎाเคँ เคนैं। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค‰เคจเค•ी เค“เคฐ เค‡เคถाเคฐा เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•เคนเคคे เคนैं, “เคญाเคฐเคค เค•े เคตिเคญिเคจ्เคจ เคช्เคฐเคฆेเคถों เคฎें เคธाเคฎंเคคเคตाเคฆ เค•ा เคตिเค•ाเคธ เคเค• เคนी เค—เคคि เคธे เคจเคนीं เคนुเค† เค”เคฐ เคเค• เคนी เคธเคฎเคฏ เคฎें เคจเคนीं เคนुเค†। เคฆเค•्เคทिเคฃ เคญाเคฐเคค เคฎें เคนी เค•เคฐ्เคฃाเคŸเค•, เค†ंเคง्เคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•ी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคคเคฅा เคคเคฎिเคฒเคจाเคกु เค•ी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคฏเคฅेเคท्เคŸ เค…ंเคคเคฐ เคฅा। เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เค•ो เค†เคงाเคฐ เคฌเคจाเค•เคฐ เคตीเคฐ เค•ाเคต्เคฏ เคฐเคšเคจे เค•ी เคœैเคธी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เค•เคฐ्เคฃाเคŸเค• เค”เคฐ เค†ंเคง्เคฐเคช्เคฐเคฆेเคถ เค•े เคฐाเคœเค•เคตिเคฏों เค•े เคฒिเค เคฅी, เคตैเคธी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เคคเคฎिเคฒเคจाเคกु เค•े เคฐाเคœเค•เคตिเคฏों เค•े เคฒिเค เคจเคนीं เคฅी। เคชเคฐंเคคु เคคीเคจों เคนी เคช्เคฐเคฆेเคถों เคฎें เคญเค•्เคคिเค•ाเคต्เคฏ เคธे เคชเคนเคฒे เคฐीเคคिเค•ाเคต्เคฏ เคฐเคšा เค—เคฏा เคฅा, เคฏเคน เคจिเคถ्เคšिเคค เคนै।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  66)

เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคตीเคฐเค—ाเคฅाเค•ाเคฒ เคธाเคฎंเคคी เคฏुเคฆ्เคงों เค•ा เคธเคฎเคฏ เคนै เคœเคฌเค•ि เคšाเคฐเคฃ-เค•ाเคต्เคฏ เคฌเคนुเคฒเคคा เคธे เคฒिเค–ा เค—เคฏा, เคœिเคจเคฎें เคธाเคฎंเคคों เค•ी เคตीเคฐเคคा เค•ा เค…เคคिเคถเคฏोเค•्เคคिเคชूเคฐ्เคฃ เคตเคฐ्เคฃเคจ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค”เคฐ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•ा เค•ाเคฒ เค‡เคธे เคจเคนीं เคฎाเคจเคคे। เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคนै—
“เคตीเคฐเค—ाเคฅाเค•ाเคฒ เค•ा เคธंเคฌंเคง เคธाเคฎंเคคों เค•े เค†เคชเคธी เคฏुเคฆ्เคงों เคธे เคนै। เค‡เคฉ เคฏुเคฆ्เคงों เค•े เคฌिเคจा เค‰เคจเค•े เคตीเคฐ เคฐเคธ เค•ी เค•เคฒ्เคชเคจा เคจเคนीं เค•ी เคœा เคธเค•เคคी เคนै, เคชเคฐंเคคु เคฏเคน เคตीเคฐ เคฐเคธ เคญाเคทा เค”เคฐ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•े เคฒिเค เค˜ाเคคเค• เคญी เคฅा। เคœเคนाँ เคธाเคฎंเคค เค›ोเคŸे-เค›ोเคŸे เคฐाเคœ्เคฏों เคฎें เคฌँเคŸे เคฐเคนेंเค—े, เค†เคชเคธ เคฎें เคฏुเคฆ्เคง เค•เคฐเคคे เคฐเคนेंเค—े, เคตเคนाँ เคœเคจเคชเคฆीเคฏ เคฌोเคฒिเคฏों เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐ เคญी เคเค•-เคฆूเคธเคฐे เคธे เค…เคฒเค— เคฐเคนेंเค—े, เคฎंเคกिเคฏाँ เค†เคฌाเคฆ เคจ เคนोंเค—ी, เคต्เคฏाเคชाเคฐिเค• เคธंเคฌंเคงों เค•ा เคตिเค•ाเคธ เคจ เคนोเค—ा, เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคฎाเคจเค• เคญाเคทा เค•ी เคช्เคฐเคคिเคท्เค ा เคฆुเคท्เค•เคฐ เคนोเค—ी। เคนเคฐ เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•े เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคช्เคฐाเคฐंเคญिเค• เคฆौเคฐ เคฎें เคญाเคทा เค”เคฐ เคฌोเคฒिเคฏों เค•ी เคตिเคตिเคงเคคा เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคी เคนै, เค‡เคธी เคธे เคฒोเค— เคชुเคฐाเคจी เคฌांเค—्เคฒा, เคชुเคฐाเคจी เคฎเคฐाเค ी, เคชुเคฐाเคจी เคนिंเคฆी เคœैเคธे เคถเคฌ्เคฆเคฌंเคงों เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐเคคे เคนैं।” (เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค”เคฐ เคนिंเคฆी เคช्เคฐเคฆेเคถ, เคฆूเคธเคฐा เค–ंเคก, เคชृเคท्เค  67)

เคฌाเคฆ เคฎें เคฎुเคธเคฒिเคฎ เค‡เคธ เคฆेเคถ เคฎें เค†เค। เคตे เค†เค•्เคฐांเคคा เคฌเคจเค•เคฐ เค†เค เคฅे, เคชเคฐ เค‡เคธ เคฆेเคถ เค”เคฐ เคธเคฎाเคœ เค•ी เคฎुเค–्เคฏ เคงाเคฐा เคฎें เค˜ुเคฒ-เคฎिเคฒ เค—เค। เค‡เคธเคธे เคญाเคฐเคคीเคฏों เค•ा เคฐเคนเคจ-เคธเคนเคจ เค”เคฐ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคฆोเคจों เค•ी เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนुเค। เคนिंเคฆू เค”เคฐ เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจों เค•ी เคธाเคी เคตिเคฐाเคธเคค เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ी เคฆृเคท्เคŸि เคธเคฎाเคตेเคถी เคฐเคนी เคนै। เค‡เคธเคฒिเค เคญाเคฐเคค เคฎें เค‡เคธ्เคฒाเคฎ เค•े เคช्เคฐเคตेเคถ เค•ो เคตे เค…เคจ्เคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि-เคšिंเคคเค•ों เค•ी เคคเคฐเคน เคธाเคฐे เค…เคจเคฐ्เคฅ เค•ी เคœเคก़ เคจเคนीं เคฎाเคจเคคे เค”เคฐ เคนिंเคฆी เคคเคฅा เคฎुเคธเคฒिเคฎ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคฎेเคฒ เคธे เคœเคจ्เคฎ เคฒेเคจे เคตाเคฒी เคธाเคा เคนिंเคฆुเคธ्เคคाเคจी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ो เคตे เคฌเคนुเคค เค†เคถा เคญเคฐी เคฆृเคท्เคŸि เคธे เคฆेเค–เคคे เคนैं เคคเคฅा เค‰เคธเค•े เคฌเคนुเคค เคธे เคช्เคฐเค—เคคिเคตाเคฆी เคคเคค्เคตों เค•ो เคฐेเค–ांเค•िเคค เค•เคฐเคคे เคนैं—
“เค•ुเค› เค‡เคคिเคนाเคธเค•ाเคฐ เคญाเคฐเคค เคฎें เค‡เคธ्เคฒाเคฎ เค•े เคช्เคฐเคตेเคถ เค•ो เคธाเคฐे เค…เคจिเคท्เคŸ เค•ी เคœเคก़ เคฎाเคจเคคे เคนैं। เค‡เคจเค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคถเคคाเคฌ्เคฆिเคฏों เคธे เคนिंเคฆू เคธเคฎाเคœ เคตเคฐ्เคฃ-เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เค•े เค…ंเคคเคฐ्เค—เคค เคซเคฒ-เคซूเคฒ เคฐเคนा เคฅा। เค‡เคธ्เคฒाเคฎ เค•े เคธाเคฅ เคจเคˆ เคœीเคตเคจเคชเคฆ्เคงเคคि เค†เคˆ เค”เคฐ เค‡เคธเคธे เคนिंเคฆू เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ो เคญाเคฐी เคงเค•्เค•ा เคฒเค—ा।...เคœिเคจ เค—्เคฐंเคฅों เคฎें เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจों เค•े เคถाเคธเคจเค•ाเคฒ เค•ो เค…ंเคงเค•ाเคฐ เคฏुเค— เค•เคนा เคœाเคคा เคนै, เค‰เคจ्เคนीं เคฎें เค‡เคธ เค…ंเคงเค•ाเคฐ เค•े เคญीเคคเคฐ เคธे เคจเคˆ เคญाเคทाเค“ं เค”เคฐ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ा เคช्เคฐเค•ाเคถ เคญी เคซैเคฒเคคा เคฆिเค–ाเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคช्เคฐाเคฐंเคญिเค• เคฒूเคŸเคฎाเคฐ เค•े เคฌाเคฆ เคฏเคนाँ เค•ा เค†เคฐ्เคฅिเค• เคœीเคตเคจ เคจिเคฐ्เคฌाเคง เค—เคคि เคธे เคšเคฒเคคा เคฐเคนा। เค‡เคธी เคธे เคฏเคนाँ เคœाเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคिเคฏों เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•ा เค ोเคธ เคญौเคคिเค• เค†เคงाเคฐ เคฎिเคฒा, เค‡เคธी เคธे เคคुเคฐ्เค• เค†เค•्เคฐเคฎเคฃเค•ाเคฐी เค…เคชเคจा เคคुเคฐ्เค•เคชเคจ เค–ोเค•เคฐ เคฏเคนाँ เค•ी เคช्เคฐाเคฆेเคถिเค• เคœाเคคिเคฏों เคฎें เค˜ुเคฒ-เคฎिเคฒ เค—เค।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  5-6)

เคฌाเคฆ เคฎें เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•ा เค•ाเคฒ เค†เคฏा, เคœिเคจ्เคนोंเคจे เค›เคฒ-เค›เคฆ्เคฎ เคธे เคฏเคนाँ เค•ी เคœเคจเคคा เค•ो เคฒूเคŸा เค”เคฐ เคฏเคนाँ เค•े เคซเคฒเคคे-เคซूเคฒเคคे เค‰เคฆ्เคฏोเค—-เคงंเคงों เค•ो เคšौเคชเคŸ เค•िเคฏा। เคญाเคฐเคค เค•े เคฆเคฎ เคชเคฐ เค‡ंเค—्เคฒैंเคก เคซเคฒเคคा-เคซूเคฒเคคा เค—เคฏा เค”เคฐ เคญाเคฐเคค เคญूเค–, เค—เคฐीเคฌी เค”เคฐ เคฆैเคจ्เคฏ เค•ी เคนाเคฒเคค เคฎें เค† เค—เคฏा। เคœเคจเคคा เค‰เคจเค•े เค‰เคค्เคชीเคก़เคจ เค”เคฐ เค…เคค्เคฏाเคšाเคฐों เคธे เคฆुเค–ी เคฅी। เคนाเคฒाँเค•ि เคเคธे เคธเคฎเคฏ เคฎें เคญी เคธเคฎाเคœ เคฎें เคœाเค—ृเคคि เค•ा เคถंเค–เคจाเคฆ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เคคेเคœเคธ्เคตी เคฎเคนाเคจाเคฏเค•ों เคจे เค‡เคธ เคฆेเคถ เคฎें เคœเคจ्เคฎ เคฒिเคฏा। เค‰เคจ्เคนीं เคฎें เคฌंเค•िเคฎ, เคฐเคตींเคฆ्เคฐเคจाเคฅ เค ाเค•ुเคฐ เค”เคฐ เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เคญी เคฅे। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคœाเค—ृเคคि เค•ा เค•ी เคฒเคนเคฐ เคชैเคฆा เค•เคฐเค•े เคธोเคˆ เคนुเคˆ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคœเคจเคคा เค•ो เคœเค—ाเคฏा। เค‰เคจ्เคนें เค…เคชเคจे เค—ौเคฐเคตเคชूเคฐ्เคฃ เค…เคคीเคค เค”เคฐ เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคชเคฐंเคชเคฐाเค“ं เคชเคฐ เค—เคฐ्เคต เค•เคฐเคจा เคธिเค–ाเคฏा।

เคฆेเค‰เคธ्เค•เคฐ เคจे เค…เคชเคจी เคชुเคธ्เคคเค• เคฎें เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฐाเคœ เค•े เค‰เคค्เคชीเคก़เคจ เค•ी เคœो เคคเคธเคตीเคฐ เค–ींเคšी เคนै, เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค‰เคธे เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคธเคนी เคฎाเคจเคคे เคนैं। เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคนै, “เคฆेเค‰เคธ्เค•เคฐ เค•ी เค‡เคธ เค†เคฒोเคšเคจा เค•ी เค•ुเค› เคตिเคถेเคทเคคाเคँ เคง्เคฏाเคจ เคฆेเคจे เคฏोเค—्เคฏ เคนैं। เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฐाเคœ เคฎें เคญाเคฐเคค เค•ा เคชैเคธा เค•ैเคธे เคตिเคฒाเคฏเคค เคœाเคคा เคนै, เค”เคฐ เคฏเคน เคฆेเคถ เคฆिเคจ-เคชเคฐ-เคฆिเคจ เคจिเคฐ्เคงเคจ เคนोเคคा เคœाเคคा เคนै, เค•ैเคธे เคฏเคนाँ เค•े เค‰เคฆเคฏोเค—-เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค•ा เคจाเคถ เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคจे เค•िเคฏा, เค‡เคธเค•ा เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคธे เคตเคฐ्เคฃเคจ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै। เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•े เคตिเคตेเคšเคจ เคธे เคธเคนเคœ เคนी เคฏเคน เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เคจिเค•เคฒเคคा เคนै, เค•ि เคœเคฌ เคคเค• เคญाเคฐเคค เค†เคฐ्เคฅिเค• เคฐूเคช เคธे เค…เคชเคจे เคชैเคฐों เคชเคฐ เค–เคก़ा เคจ เคนोเค—ा, เคคเคฌ เคคเค• เคตเคน เคธ्เคตाเคงीเคจ เคจเคนीं เคนो เคธเค•เคคा। เคฆेเค‰เคธ्เค•เคฐ เคจे เคธ्เคตเคฆेเคถी เค†ंเคฆोเคฒเคจ เค•ा เคœोเคฐों เคธे เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เค•िเคฏा เคนै। เคตे เคฌंเค—ाเคฒ เค•ी เคœाเคคीเคฏ เคเค•เคคा เค•े เคญी เคช्เคฐเคฌเคฒ เคธเคฎเคฐ्เคฅเค• เคฅे। เคฌंเค—ाเคฒ เค•ा เคตिเคญाเคœเคจ เคนोเคจे เคชเคฐ เค‰เคธे เค–เคค्เคฎ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคœो เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคšเคฒा, เค‰เคธเค•ा เคญी เคตे เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เค•เคฐเคคे เคฅे। เค‰เคจเค•ा เคฐाเคธ्เคคा เคฎเคง्เคฏเคตเคฐ्เค—ीเคฏ เค•्เคฐाเคคिเค•ाเคฐिเคฏों เค•ा เคฐाเคธ्เคคा เคจเคนीं เคนै। เค•ुเค› เคฒोเค— เคตीเคฐเคคा เค•े เค•ाเคฎ เค•เคฐเค•े, เคถเคธ्เคค्เคฐों เค•ा เค‡เคธ्เคคेเคฎाเคฒ เค•เคฐเค•े, เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฐाเคœ เค–เคค्เคฎ เค•เคฐ เคฆेंเค—े, เคฏเคน เคงाเคฐเคฃा เค‰เคจเค•ी เคชुเคธ्เคคเค• เคฎें เค•เคนीं เคญी เคจเคนीं เคนै।...”

เคฆेเค‰เคธ्เค•เคฐ เค•े เคชाँเคต เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เค•ी เคœเคฎीเคจ เคชเคฐ เคนैं เค”เคฐ เคตे เคœोเคฐ เคฆेเค•เคฐ เคฏเคน เคฌाเคค เค•เคนเคคे เคนैं เค•ि เคจौเคœเคตाเคจों เค•ो เค—ाँเคตों เคฎें เคœाเค•เคฐ เค•ाเคฎ เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฆेเค‰เคธ्เค•เคฐ เค•े เค‡เคธ เคตिเคšाเคฐ เค•ा เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคนै เค•ि “เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें 19เคตीं เคธเคฆी เคฎें เคฌंเค—ाเคฒ เคฎें เค•ुเค› เคเคธे เคฌुเคฆ्เคงिเคœीเคตी เคญी เคฅे เคœो เค—ाँเคตों เคฎें เคœाเค•เคฐ เค•िเคธाเคจों เค•ो เค‰เคจเค•ी เคฆเคถा เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฌเคคाเคคे เคฅे। เคฌंเค•िเคฎเคšंเคฆ्เคฐ เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคธเคฎเค•ाเคฒीเคจ เคฌुเคฆ्เคงिเคœाเคตिเคฏों เคจे เคฏเคน เคœเคฎीเคจ เคคैเคฏाเคฐ เค•เคฐ เคฒी เคฅी เค•ि เคฒोเค—ों เค•ो เคฌंเค—ाเคฒी เคœाเคคीเคฏเคคा เค•ा เคฌोเคง เคนो। เคฏเคฆि เค‰เคจเค•े เคœाเคคीเคฏ เคช्เคฐเคฆेเคถ เค•ा เคตिเคญाเคœเคจ เคนो เคคो เค‰เคจเค•े เคนृเคฆเคฏ เค•ो เค ेเคธ เคฒเค—े เค”เคฐ เคตे เค‰เคธเค•े เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคฒเคก़เคจे-เคฎเคฐเคจे เค•ो เคคैเคฏाเคฐ เคนो เคœाเคँ।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  329)

เคฌंเค•िเคฎเคšंเคฆ्เคฐ เคšเคŸเคฐ्เคœी เค•ी เคคเคฐเคน เคนी เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เค•े เคฆेเคถเคญเค•्เคคिเคชूเคฐ्เคฃ เคคेเคœเคธ्เคตी เคต्เคฏเค•्เคคिเคค्เคต เค•ी เคšเคฐ्เคšा เคญी เคฌเคก़े เค†เคฆเคฐ เคธे เค•เคฐเคคे เคนैं, เคœिเคธเคจे เคชूเคฐे เคฆेเคถ เค•ो เคเค•เคोเคฐ เคกाเคฒा। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคญाเคฐเคคเคตाเคธिเคฏों เค•ो เค…เคชเคจे เคฎเคนाเคจ เคฆेเคถ เค”เคฐ เคฎเคนाเคจ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคชเคฐ เค—เคฐ्เคต เค•เคฐเคจा เคธिเค–ाเคฏा। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฌเคก़े เคญाเคตเคชूเคฐ्เคฃ เคขंเค— เคธे เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เค•े เค“เคœเคธ्เคตी เคต्เคฏเค•्เคคिเคค्เคต เค”เคฐ เคตैเคšाเคฐिเค• เคŠเคฐ्เคœा เค•ा เคธ्เคฎเคฐเคฃ เค•เคฐเคคे เคนुเค, เคฆेเคถ เค•े เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคœाเค—เคฐเคฃ เคฎें เค‰เคจเค•ी เคญूเคฎिเค•ा เค•ो เคฐेเค–ांเค•िเคค เค•เคฐเคคे เคนैं—
“เคฌंเค—ाเคฒ เค•े เคตिเคšाเคฐเค•ों เคฎें เคฌเคนुเคค เคŠँเคšा เคธ्เคฅाเคจ เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เค•ा เคนै। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฌंเค—ाเคฒ เคฎें เค”เคฐ เคฌंเค—ाเคฒ เค•े เคฌाเคนเคฐ เค…เคชเคจे เคธเคฎเคฏ เคฎें เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เคฌाเคฆ เคญी, เคœिเคคเคจे เคจौเคœเคตाเคจों เค•ो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค•िเคฏा, เค‰เคคเคจे เคฒोเค—ों เค•ो เคฌंเค—ाเคฒ เค•े เค•िเคธी เค”เคฐ เคตिเคšाเคฐเค• เคจे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคจเคนीं เค•िเคฏा। เคฌ्เคฐाเคน्เคฎ เคธเคฎाเคœ เคฎें เคฌเคนुเคค เคธे เคœเคฎींเคฆाเคฐ เคฅे, เคฒेเค•िเคจ เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เคฎिเคถเคจ เค”เคฐ เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เคธे เคœुเคก़े เคนुเค เคฒोเค— เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคฎเคง्เคฏเคตเคฐ्เค— เค•े เคฅे। เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เค•ो เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฐाเคœ เค•ी เคฆेเคจ เค•ैเคธे เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै? เค‰เคจเค•ी เคช्เคฐेเคฐเคฃा เค•े เคธเคฎเคธ्เคค เคธ्เคฐोเคค เคญाเคฐเคคीเคฏ เคนैं। เค‡เคธ เคฆेเคถ เค•े เคฆเคฐ्เคถเคจ เค”เคฐ เคฏเคนाँ เค•ी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคฎें เคฒोเค—ों เค•ो เคœเค—ाเคจे เค•ी เค•्เคทเคฎเคคा เคฅी। เคฏเคน เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เค•े เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคธे เคธ्เคชเคท्เคŸ เคนोเคคा เคนै। เคธुเคถोเคญเคจ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคธเคนी เค•เคนเคคे เคนैं, เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคœाเคคीเคฏ เค‰เคญाเคฐ เคจिเคธ्เคธंเคฆेเคน เคฐाเคœเคจीเคคिเค• เคšेเคคเคจा เค”เคฐ เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคคเค• เคธीเคฎिเคค เคจเคนीं เคฅा। เคœाเคคीเคฏ เคถเค•्เคคि, เค†เคค्เคฎเคตिเคถ्เคตाเคธ, เคŠเคฐ्เคœा เค”เคฐ เค…เคญिเคฎाเคจ เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เคฎें เคธाเค•ाเคฐ เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคे เคนैं।”

เคฌंเค—ाเคฒ เค•े เคšिंเคคเค• เค”เคฐ เค‡เคคिเคนाเคธเค•ाเคฐ เคธुเคถोเคญเคจ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เคธเคฎेเคค เค‰เคธ เคฆौเคฐ เค•ी เคธเคฎूเคšी เคšिंเคคเคจเคงाเคฐा เคชเคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ी เค›ाเคช เคฆेเค–เคคे เคนैं। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค‡เคธเค•ा เคธเค–्เคคी เคธे เค–ंเคกเคจ เค•เคฐเคคे เคนुเค เค•เคนเคคे เคนैं เค•ि เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เคฎें เค…เคชाเคฐ เคคेเคœเคธ्เคตिเคคा, เคฆेเคถเคญเค•्เคคि เค”เคฐ เคœाเคคीเคฏ เค…เคญिเคฎाเคจ เคฅा, เคชเคฐ เคตเคน เค‰เคจ्เคนें เคญाเคฐเคค เค”เคฐ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคตेเคฆांเคค เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเค† เคฅा, เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคธे เคจเคนीं। เคตे เคฅोเคก़ा เค†เคตेเค— เคญเคฐे เคธ्เคตเคฐ เคฎें เคชूเค›เคคे เคนैं—
“เค•्เคฏा เค‰เคธे เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เคจे เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เค•िเคฏा เคฅा? เค•्เคฏा เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคชเคจी เคฆेเคถเคญเค•्เคคि เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคธे เคธीเค–ी เคฅी? เค•्เคฏा เค‰เคจเค•े เค—ुเคฐु เคฐाเคฎเค•ृเคท्เคฃ เคชเคฐเคฎเคนंเคธ เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฐाเคœ เค•ी เคฆेเคจ เคฅे? เค…เคชเคจे เคจिเคฌंเคง เค•े เค†เคฐंเคญ เคฎें เคธुเคถोเคญเคจ เคธเคฐเค•ाเคฐ เคจे เคœो เคธ्เคฅाเคชเคจा เค•ी เคนै, เคตเคน เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคตेเค•ाเคจंเคฆ เค•ा เคจाเคฎ เคฒेเคคे เคนी เคง्เคตเคธ्เคค เคนो เคœाเคคी เคนै।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  320)

[7]

เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคชเคฐ เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคญाเคทा เค”เคฐ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เค—เคนเคฐे เคธंเคฌंเคง เค•ी เคญी เคต्เคฏाเค–्เคฏा เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคนै, “เคœाเคคीเคฏ เคšेเคคเคจा เค•ी เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคคि เค•ा เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคช्เคฐाเคฆेเคถिเค• เคญाเคทा เคนोเคคी เคนै। เคฐเคตींเคฆ्เคฐเคจाเคฅ เค ाเค•ुเคฐ, เคธुเคฌ्เคฐเคน्เคฎเคฃ्เคฏ เคญाเคฐเคคी, เคจिเคฐाเคฒा เค•े เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคฌांเค—्เคฒा, เคคเคฎिเคฒ เค”เคฐ เคนिंเคฆी เค•े เคช्เคฐเคคि เค‰เคค्เค•เคŸ เคช्เคฐेเคฎ เคฆेเค–ा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคฏे เคญाเคทाเคँ เคนी เค‰เคจเค•े เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคตाเคฆ เค”เคฐ เคฎाเคจเคตเคคाเคตाเคฆ เค•ी เค…เคญिเคต्เคฏเค•्เคคि เค•ा เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคนैं। เคœाเคคीเคฏ เคšेเคคเคจा เคตเคน เค‰เคค्เคธ เคนै เคœिเคธเคธे เคฆेเคถเคช्เคฐेเคฎ เค”เคฐ เคฎाเคจเคตเคช्เคฐेเคฎ เค•ी เคงाเคฐाเคँ เคซूเคŸเคคी เคนैं। เคฌंเค—เคญंเค— เค•े เคตिเคฐोเคง เคจे เคœाเคคीเคฏ เคšेเคคเคจा เค•ो, เค‰เคธเค•े เคธाเคฅ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคšेเคคเคจा เค•ो เคธเคฎृเคฆ्เคง เค•िเคฏा। เคœाเคคीเคฏ เคšेเคคเคจा เค•ेเคตเคฒ เคญाเคทाเค—เคค, เคช्เคฐเคฆेเคถเค—เคค เคšेเคคเคจा เคจเคนीं เคนै। เค‰เคธเคฎें เคธाเคฎ्เคฐाเคœ्เคฏ-เคตिเคฐोเคง, เคธाเคฎंเคคी เคฐूเคข़िเคฏों เค•ा เคตिเคฐोเคง เคคเคฅा เคธเคฎाเคœ เค•ो เคชुเคจเคฐ्เค—เค िเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคงाเคฐเคฃाเคँ เคถाเคฎिเคฒ เคนैं।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  7)

เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เค•े เคช्เคฐाเคฏः เคธเคญी เคšिंเคคเค•ों เคจे เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ-เคฐเคšเคจा เคฎें เคนिंเคฆी เค•ी เคฌเคก़ी เคญूเคฎिเค•ा เค•ी เคšเคฐ्เคšा เค•ी เคนै। เคฌंเค•िเคฎเคšंเคฆ्เคฐ เคšเคŸเคฐ्เคœी เคญी เคนिंเคฆी เค•े เคฎเคนเคค्เคค्เคต เค•ो เคฌเคก़े เค†เคฆเคฐ เค•े เคธाเคฅ เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคธाเคฅ เคนी เคฒोเค—ों เค•ा เค†เคน्เคตाเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคตे เคนिंเคฆी เคฌोเคฒें เค”เคฐ เคนिंเคฆी เคฎें เคœเคจเคคा เค•ो เคธंเคฌोเคงिเคค เค•เคฐें, เค•्เคฏोंเค•ि เคนिंเคฆी เค•े เคœเคฐिเค เคธเคฎूเคšे เคฆेเคถ เค•ी เคœเคจเคคा เคธे เคธंเคตाเคฆ เคนो เคธเค•เคคा เคนै। เคฌंเค—-เคฆเคฐ्เคถเคจ เคฎें เคฌंเค•िเคฎ เคนिंเคฆी เค•े เคฎเคนเคค्เคค्เคต เคชเคฐ เคเค• เคฒंเคฌा เคฒेเค– เคฒिเค–เค•เคฐ เค‰เคธे เค…เคชเคจाเคจे เค•ा เค†เคน्เคตाเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคฌांเค—्เคฒा เคฎें เคฒिเค–े เค—เค เค…เคชเคจे เคฒेเค– เค•े เค…ंเคค เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฆेเคตเคจाเค—เคฐी เค…เค•्เคทเคฐों เคฎें เคฒिเค–เค•เคฐ เค…เคชเคจा เคฏเคน เคธंเคฆेเคถ เคช्เคฐเคšाเคฐिเคค เค•िเคฏा—
“เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคญाเคทा เคฆ्เคตाเคฐा เคœो เคญी เคนो เคœाเค, เค•िंเคคु เคนिंเคฆी เคถिเค•्เคทा เคจ เคชाเคจे เคชเคฐ เค•ाเคฎ เคฌเคจेเค—ा เคจเคนीं। เคนिंเคฆी เคญाเคทा เคฎें เคชुเคธ्เคคเค•ें เค”เคฐ เคตเค•्เคคृเคคा เคฆ्เคตाเคฐा เคตे เคญाเคฐเคค เค•े เค…เคงिเค•ांเคถ เคธ्เคฅाเคจों เค•ा เคฎंเค—เคฒ-เคธाเคงเคจ เค•เคฐेंเค—े, เค•ेเคตเคฒ เคฌांเค—्เคฒा เค”เคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœी เค•ी เคšเคฐ्เคšा เคธे เค•ाเคฎ เคจ เคšเคฒेเค—ा। เคชूเคฐे เคญाเคฐเคค เค•ी เคœเคจเคธंเค–्เคฏा เค•ो เคฆेเค–เคคे เคนुเค เคฌांเค—्เคฒा เค”เคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฌोเคฒเคจे เค”เคฐ เคธเคฎเคเคจे เคตाเคฒे เค•िเคคเคจे เคฒोเค— เคนैं। เคฌांเค—्เคฒा เค•ी เคคเคฐเคน เคนिंเคฆी เค•ी เค‰เคจ्เคจเคคि เคจเคนीं เคนोเคคी, เคฏเคน เคฆेเคถ เค•ा เคฆुเคฐ्เคญाเค—्เคฏ เคนै। (เคฌांเค—्เคฒाเคฐ เคจ्เคฏाเคฏ เคœे เคนिंเคฆीเคฐ เค‰เคจ्เคจเคคि เคนोเค‡เคคेเค›े เคจा, เค‡เคนा เคฆेเคถेเคฐ เคฆुเคฐ्เคญाเค—्เคฏेเคฐ เคตिเคทเคฏ।) เคนिंเคฆी เคญाเคทा เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เคญाเคฐเคค เคตเคฐ्เคท เค•े เคตिเคญिเคจ्เคจ เคช्เคฐเคฆेเคถों เค•े เคฌीเคš เคœो เคเค•्เคฏ-เคฌंเคงเคจ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•เคฐ เคธเค•ेंเค—े, เคตเคนी เคฒोเค— เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เคญाเคฐเคค-เคฌंเคงु เคจाเคฎ เค•े เค…เคงिเค•ाเคฐी เคนोंเค—े। เคธเคญी เคฒोเค— เคšेเคท्เคŸा เค•เคฐें, เคฏเคค्เคจ เค•เคฐें, เคœिเคคเคจे เคญी เคฆिเคจ เคฒเค—ें, เคฎเคจोเคฐเคฅ เคชूเคฐ्เคฃ เคนोเค—ा।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  340)

เคญाเคทा เค”เคฐ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคชเคฐเคธ्เคชเคฐ เคเค•-เคฆूเคธเคฐे เคธे เคœुเคก़े เคนुเค เคนैं। เคเค• เค•ो เคฆूเคธเคฐे เคธे เค•ाเคŸเค•เคฐ เคจเคนीं เคฆेเค–ा เคœा เคธเค•เคคा। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคญाเคทा เค”เคฐ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เค‡เคธ เค…เคจ्เคฏोเคจ्เคฏाเคถ्เคฐिเคค เคธंเคฌंเคง เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคนी เค‰เคจเค•े เคฎเคจ เคฎें ‘เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค”เคฐ เคนिंเคฆी เคช्เคฐเคฆेเคถ’ เคชुเคธ्เคคเค• เคฒिเค–เคจे เค•ा เค–เคฏाเคฒ เค†เคฏा। เคฌเคฐเคธों เคชเคนเคฒे เคงीเคฐेंเคฆ्เคฐ เคตเคฐ्เคฎा เค•ी เคชुเคธ्เคคเค• ‘เคนिंเคฆी เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เค”เคฐ เคธूเคฌा เคนिंเคฆुเคธ्เคคाเคจ’ เค†เคˆ เคฅी। เค‰เคธเคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคญाเคทा, เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เค”เคฐ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เค…เคตिเคš्เค›िเคจ्เคจ เค†เคชเคธी เคธंเคฌंเคง เค•ी เค“เคฐ เค‡เคถाเคฐा เค•เคฐเคคे เคนुเค เคนिंเคฆी เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เค•े เคตिเคถाเคฒ เค‡เคคिเคนाเคธ เค•े เคฒेเค–เคจ เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เค•ो เคฐेเค•ांเค•िเคค เค•िเคฏा। เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคฅा, “เคนिंเคฆी เคฎें เคนिंเคฆी เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เค•े เคตिเคถाเคฒ เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ी เค…เคญी เค•เคฒ्เคชเคจा เคญी เคจเคนीं เคนो เคชाเคˆ เคนै।”

เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ी เคฎเคนเคค्เคตाเค•ांเค•्เคทी เค•ृเคคि ‘เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค”เคฐ เคนिंเคฆी เคช्เคฐเคฆेเคถ’ เคฎाเคจो เค‰เคธी เค•ा เคฎुเค•เคฎ्เคฎเคฒ เคœเคตाเคฌ เคนै। เคนाเคฒाँเค•ि เคชुเคธ्เคคเค• เค•ी เคญूเคฎिเค•ा เคฎें เคตे เคฌเคนुเคค เคตिเคจเคฎ्เคฐเคคा เคธे เค•เคนเคคे เคนैं, “เคฎेเคฐी เคฏเคน เค•िเคคाเคฌ เค‰เคธ เค•เคฒ्เคชเคจा เค•ो เคธाเค•ाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ा เคช्เคฐाเคฐंเคญिเค• เคช्เคฐเคฏाเคธ เคฎाเคค्เคฐ เคนै।” (เคตเคนी, เคชृเคท्เค  8)

เคฌेเคถเค• เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•े เคธंเคธ्เค•ृเคคि เคšिंเคคเคจ เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคฎเคจ เคฎें เคฌเคนुเคค เคธเคตाเคฒ เคญी เค‰เค  เคธเค•เคคे เคนैं। เค‰เค เคจे เคšाเคนिเค เคญी। เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•े เคธเคตाเคฒ เค”เคฐ เคถंเค•ाเคँ เค…เคชเคจी เคœเค—เคน เคนैं เคฒेเค•िเคจ เค‰เคธเค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค…เคชเคจी เค‰เคฎ्เคฐ เค•ी เคจเคตीं เคฆเคนाเคˆ เคฎें ‘เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค”เคฐ เคนिंเคฆी เคช्เคฐเคฆेเคถ’ เค•िเคคाเคฌ เคฒिเค–เคจे เคฎें เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคจे เคœिเคคเคจा เคถ्เคฐเคฎ เค•िเคฏा เคนै, เคตเคน เค–ुเคฆ เคฎें เคเค• เค‡เคคिเคนाเคธ เคนै। เค‡เคธ เคฌเคก़े เค”เคฐ เคฆเคธ्เคคाเคตेเคœी เค•ाเคฎ เค•े เคชीเค›े เค‰เคจเค•ी เคœो เคช्เคฐเค–เคฐ เคฎेเคงा เค”เคฐ เค…เคง्เคฏเคตเคธाเคฏ เคนै เค”เคฐ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เค•เค िเคจ เคช्เคฐเคถ्เคจों เค”เคฐ เคšुเคจौเคคिเคฏों เคธे เค‰เคฒเคเคจे เค•ा เคœो เคธाเคนเคธ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•िเคฏा เคนै, เค‰เคธเค•े เค†เค—े เคจเคคเคฎเคธ्เคคเค• เคนोเคจा เคชเคก़เคคा เคนै।

เค…เคชเคจे เค…ंเคคिเคฎ เคธเคฎเคฏ เคคเค• เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ी เคฏเคน เคถोเคง-เคฏाเคค्เคฐा เคœाเคฐी เคฐเคนी। เค…เคชเคจी เค˜ोเคฐ เค…เคธ्เคตเคธ्เคฅเคคा เค•े เค•्เคทเคฃों เคฎें เคญी เค…เคชเคจे เค…เคงूเคฐे เค•ाเคฎ เค•ो เคชूเคฐा เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคตे เค•िเคธ เค•เคฆเคฐ เคตिเค•เคฒ เคฅे, เค‡เคธเค•ा เค—เคตाเคน เคฎैं เคนी เคจเคนीं, เคฌเคนुเคค เคธे เคฒेเค–เค• เคนोंเค—े। เคฎुเคเคธे เคตे เค•เคนा เค•เคฐเคคे เคฅे เค•ि “เคšाเคฐเคชाเคˆ เคชเคฐ เคชเคก़ा-เคชเคก़ा เคฎैं เคคुเคฒเคธीเคฆाเคธ เคตाเคฒी เค•िเคคाเคฌ เค•ो เคชूเคฐा เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคจเค•्เคถा เคฌเคจाเคฏा เค•เคฐเคคा เคนूँ!...”

เคเคธी เคฒเค—เคจ เคฐोเคฎांเคš เคชैเคฆा เค•เคฐเคคी เคนै।


[8]

เคกा. เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคถเคฐ्เคฎा เค•े เคจिเคงเคจ เคธे เค•ुเค› เคธเคฎเคฏ เคชเคนเคฒे เคนुเคˆ เคฒंเคฌी เคฌाเคคเคšीเคค เคฎें เคญी เค‰เคจเค•े เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคšिंเคคเคจ เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคฌเคนुเคค เคฌाเคคें เคนुเคˆं เค”เคฐ เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคจे เคฎेเคฐी เคถंเค•ाเค“ं เค•ा เคธเคฎाเคงाเคจ เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•ी। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ो เคฒेเค•เคฐ เค…เคชเคจी เคธ्เคฅाเคชเคจाเค“ं เค”เคฐ เค‰เคฉเค•े เคชीเค›े เค•े เคคเคฐ्เค• เค”เคฐ เคตिเคšाเคฐ-เคธเคฐเคฃिเคฏों เค•ो เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•ी।
เคฎेเคฐे เค‡เคธ เคธเคตाเคฒ เคชเคฐ เค•ि เค•เคนीं เคตृเคฆ्เคงाเคตเคธ्เคฅा เคฎें เคตे เคงाเคฐ्เคฎिเค•เคคा เค•ी เค›ाเคฏा เคฎें เคคो เคจเคนीं เค† เค—เค, เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ा เคœเคตाเคฌ เคนै, “เคฎुเคे เคฒเค—เคคा เคนै, เค‡เคคिเคนाเคธ เค”เคฐ เคฐाเคœเคจीเคคि เคนी เคจเคนीं, เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคช्เคฐเคถ्เคจ เคญी เคœเคฐूเคฐी เคนैं, เคœिเคจเค•ी เคคเคฐเคซ เคง्เคฏाเคจ เคฆिเคฏा เคœाเคจा เคšाเคนिเค। เคฌुเคข़ाเคชे เคฏा เค‰เคฎ्เคฐ เคตเค—ैเคฐเคน เค•े เค…เคธเคฐ เค•ी เค•ोเคˆ เคฌाเคค เคจเคนीं เคนै।”

เคฎैंเคจे เค•เคนा, “เคชเคฐ เคกॉเค•्เคŸเคฐ เคธाเคนเคฌ, เคงเคฐ्เคฎ เค•ी เคฌुเคฐाเค‡เคฏों เคฏा เคฌुเคฐे เค…ंเคถ เคชเคฐ เค‰เคธ เคคเคฐเคน เค•ी เคšोเคŸ เคฎुเคे เคฏเคนाँ เคจเคนीं เคฎिเคฒी, เคœिเคธ เคคเคฐเคน เค•ी เคฎैं เค…เคชेเค•्เคทा เค•เคฐเคคा เคฅा। เคถाเคฏเคฆ เค†เคชเค•ी เคจเคœเคฐ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคฎूเคฒ เคฐूเคช เคชเคฐ เคนी เคฐเคนी, เคฌाเคฆ เคฎें เค‰เคธเคฎें เค†เค เคช्เคฐเคฆूเคทเคฃों เค”เคฐ เคตिเค•ाเคฐों เคชเคฐ เค‡เคคเคจी เคจเคนीं?”

เค‡เคธ เคชเคฐ เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ा เค•เคนเคจा เคฅा เค•ि เคตिเค•ाเคฐ เคคो เค†เค—े เคšเคฒเค•เคฐ เค•्เคฐिเคถ्เคšिเคเคจिเคŸी เคฎें เคญी เค†เค। เค—ाँเคงी เคฆเคฐ्เคถเคจ เค•ा เคฒोเค—ों เคจे เค†เค—े เคšเคฒเค•เคฐ เค•्เคฏा เคนाเคฒ เคฌเคจा เคฆिเคฏा? เค•ौเคจ-เคธी เคšीเคœ เคนै, เคœो เค†เค—े เคšเคฒเค•เคฐ เค…เคชเคจे เค‰เคธी เคถुเคฆ्เคง เคฐूเคช เคฎें เคฐเคนी। เคฒेเค•िเคจ เค‡เคธ เคชुเคธ्เคคเค• เคฎें เค‰เคจเค•ा เคช्เคฐเคฏเคค्เคจ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคฎूเคฒ เค‰เคค्เคธ เค•ी เค–ोเคœ เคนी เคฐเคนा เค”เคฐ เคฌเคนुเคค เคธे เคšिंเคคเค•ों เค•े เคตिเคšाเคฐों เค•ो เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฌीเคš-เคฌीเคš เคฎें เค‰เคฆ्เคงृเคค เค•เคฐเค•े เค…เคชเคจी เคฌाเคค เค•ो เค†เค—े เคฌเคข़ाเคฏा เคนै। เค•ाเคฃे เคจे เคชाँเคš เค–ंเคกों เคฎें เคœो เคงเคฐ्เคฎเคถाเคธ्เคค्เคฐ เค•ा เค‡เคคिเคนाเคธ เคฒिเค–ा เคนै, เค‰เคธเคฎें เคฎเค ों เค”เคฐ เคฎเค ाเคงीเคถों เค•ी เคคीเคต्เคฐ เค†เคฒोเคšเคจा เคนै। เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคจे เค•เคˆ เคธ्เคฅเคฒों เคชเคฐ เค‰เคจเค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจाเค“ं เค•ो เค‰เคฆ्เคงृเคค เค•िเคฏा เคนै। เคตे เค•เคนเคคे เคนैं—
“เคœिเคจ เคฒोเค—ों เคจे เคชเคนเคฒे เคธे เค•ाเคฎ เค•िเคฏा เคนै, เค‰เคจเค•े เคตिเคšाเคฐों เค•ो เค‰เคฆ्เคงृเคค เค•เคฐ เคฆेเคจे เคธे เคฎेเคฐी เคฌเคนुเคค เคธी เคฎेเคนเคจเคค เคฌเคš เค—เคˆ। เค‡เคธ เคคเคฐเคน เคœเคนाँ เคคเค• เคธ्เคตाเคฎी เคฆเคฏाเคจंเคฆ เค•े เคตिเคšाเคฐों เคฏा เค…ंเคงเคตिเคถ्เคตाเคธों เค•े เค–ंเคกเคจ เค•ी เคนै, เคฎैं เคธ्เคตเคฏं เคฆเคฏाเคจंเคฆ เค•ा เคธเคฎเคฐ्เคฅเค• เคนूँ เค”เคฐ เคฎाเคจเคคा เคนूँ เค•ि เคตे เค…เคธ्เคธी เคช्เคฐเคคिเคถเคค เคธเคนी เคฅे।”

เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฆเคฏाเคจंเคฆ เค•े เคตिเคšाเคฐ เค”เคฐ เค•ाเคฎों เคธे เค•िเคธ เค•เคฆเคฐ เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคฅे, เค‡เคธเค•ा เค‰เคฒ्เคฒेเค– เคญी เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค‡เคธ เคฌाเคคเคšीเคค เคฎें เค•िเคฏा เคนै। เคตे เค•เคนเคคे เคนैं, “เค…เคชเคจी เคจเคˆ เคชुเคธ्เคคเค• เคถूเคฆ्เคฐ, เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจ เค”เคฐ เคญाเคฐเคค เค•ी เคœाเคคीเคฏ เคธเคฎเคธ्เคฏा เคฎें เคฎैं เคเค• เค…เคง्เคฏाเคฏ เคฒिเค–เคจे (เคฏा เคฌोเคฒเคจे) เคœा เคฐเคนा เคนूँ ‘เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•ा เคชुเคจเคฐ्เคฎूเคฒ्เคฏांเค•เคจ เค”เคฐ เคธंเคจ्เคฏाเคธी เคฆเคฏाเคจंเคฆ เค•ी เคชเคฐंเคชเคฐा’। เคฎेเคฐा เคฏเคน เคฎाเคจเคจा เคนै เค•ि เคงाเคฐ्เคฎिเค• เค…ंเคงเคตिเคถ्เคตाเคธों เค”เคฐ เคฐूเคข़िเคฏों เค•ो เคœैเคธा เคงเค•्เค•ा เคธ्เคตाเคฎी เคฆเคฏाเคจंเคฆ เคจे เคฆिเคฏा, เคตैเคธा เคธाเคฐे เคธुเคงाเคฐเค• เคฎिเคฒเค•เคฐ เคจเคนीं เคฆे เคชाเค। เคตैเคธे เคญी เค†เคฐ्เคฏเคธเคฎाเคœिเคฏों เค•ा เคšिंเคคเคจ เคคเคฐ्เค• เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคนै। เค‡เคธी เค•ाเคฐเคฃ เคฎाเคฐ्เค•्เคธเคตाเคฆ เค•ी เคธ्เคฅाเคชเคจाเคँ เค‰เคจ्เคนें เคธเคฎเคाเคˆ เคœा เคธเค•เคคी เคนैं। เคนเคฎाเคฐे เคธ्เคตाเคงीเคจเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เค•े เค‡เคคिเคนाเคธ เคฎें เคฒीเคœिเค, เคฒाเคฒा เคฒाเคœเคชเคคเคฐाเคฏ เค†เคฐ्เคฏ เคธเคฎाเคœ เค•े เคช्เคฐเคญाเคต เคฎें เคฅे; เคถ्เคฐเคฆ्เคงाเคจंเคฆ, เคœो เค†เคฐ्เคฏ เคธเคฎाเคœ เค•े เคช्เคฐเคฎुเค– เคธ्เคคंเคญ เคนैं, เคชเคนเคฒे เคฎुंเคถीเคฐाเคฎ เคฅे เค”เคฐ เคฌाเคฆ เคฎें เคธंเคจ्เคฏाเคธी เคนुเค เคคो เค‰เคจเค•ा เคจाเคฎ เคถ्เคฐเคฆ्เคงाเคจंเคฆ เคชเคก़ เค—เคฏा। เคญเค—เคคเคธिंเคน เค•े เคชเคฐिเคตाเคฐ เคฎें เคญी เค†เคฐ्เคฏ เคธเคฎाเคœी เคช्เคฐเคญाเคต เคฅा เค”เคฐ เคตे เค†เคฐ्เคฏ เคธเคฎाเคœ เค•ी เคœเคฎीเคจ เคธे เคนी เคฎाเคฐ्เค•्เคธเคตाเคฆ เคคเค• เคชเคนुँเคšे।...”

เคฏเคนी เคจเคนीं, เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ी เคชुเคธ्เคคเค• ‘เคธ्เคตाเคงीเคจเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เค•े เคฌเคฆเคฒเคคे เคชเคฐिเคช्เคฐेเค•्เคท्เคฏ’ เคฎें เคญी เคธंเคจ्เคฏाเคธिเคฏों เค•े เคธंเค˜เคฐ्เคท เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคชूเคฐा เคเค• เค…เคง्เคฏाเคฏ เคนै। เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคนै เค•ि ‘เค†เคจंเคฆเคฎเค ’ เค‰เคธ เคนिเคธाเคฌ เคธे เค•ोเคˆ เค•เคฒ्เคชिเคค เค•ृเคคि เคจเคนीं เคนै। เค‡เคธเค•े เคชीเค›े เคธเคš्เคšी เค˜เคŸเคจा เคนै। เคธंเคจ्เคฏाเคธिเคฏों เคจे เค…ंเค—ेเคœों เค•े เค–िเคฒाเคซ เคนเคฅिเคฏाเคฐเคฌंเคฆ เคฒเคก़ाเคˆ เคฒเคก़ी เคฅी เค”เคฐ เคฏเคน เคฒเคก़ाเคˆ เค•ाเคซी เคฒंเคฌी เคšเคฒी เคฅी। เค‰เคธी เคชเคฐंเคชเคฐा เคชเคฐ เคฌंเค•िเคฎ เคจे ‘เค†เคจंเคฆเคฎเค ’ เค•ी เคฐเคšเคจा เค•ी। เค‰เคธी เคฎें ‘เคตंเคฆेเคฎाเคคเคฐเคฎ्’ เค—ीเคค เคนै, เคœिเคธ เคชเคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœों เคจे เคชाเคฌंเคฆी เคฒเค—ा เคฆी เคฅी।

เค†เค—े เคตे เค‡เคธ เคฒเคก़ाเคˆ เค•े เคฆूเคธเคฐे เคšเคฐเคฃ เค•ी เคšเคฐ्เคšा เค•เคฐเคคे เคนैं, เคœिเคธเคฎें เคฆเคฏाเคจंเคฆ เคจे เคญी เคญाเค— เคฒिเคฏा เคฅा—
“เคซिเคฐ เค‡เคธ เคฒเคก़ाเคˆ เค•ा เคฆूเคธเคฐा เคšเคฐเคฃ...! เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เค•ि 1857 เคฎें เคธ्เคตाเคฎी เคฆเคฏाเคจंเคฆ เคจे เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•े เค–िเคฒाเคซ เคตिเคฆ्เคฐोเคน เคฎें เคญाเค— เคฒिเคฏा। เคเค• เคตिเคฆ्เคตाเคจ เค•ी เคชुเคธ्เคคเค• เคนै, ‘เคธเคจ् 1857 เคฎें เคธ्เคตाเคฎी เคตिเคฐเคœाเคจंเคฆ’। เคตिเคฐเคœाเคจंเคฆ เคฆเคฏाเคจंเคฆ เค•े เค—ुเคฐु เคฅे। เค‡เคจเค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค†เคชเค•ो เคชเคคा เคนोเค—ा, เคฏे เคฎเคฅुเคฐा เค•े เคฅे เค”เคฐ เค…เคฆ्เคญुเคค เค†เคฆเคฎी เคฅे। เค‰เคจเค•े เคชेเคŸ เคฎें เคญเคฏाเคจเค• เคฆเคฐ्เคฆ เคฐเคนเคคा เคฅा। เค†ँเค–ों เคธे เคฆिเค–ाเคˆ เคจเคนीं เคฆेเคคा เคฅा। เคฒेเค•िเคจ 1857 เคฎें เคตिเคฆ्เคฐोเคนिเคฏों เค•ी เคเค• เคธเคญा เคนुเคˆ เคฅी, เค‰เคธเคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคต्เคฏाเค–्เคฏाเคจ เคฆिเคฏा เคฅा, เค•िเคธी เคฎुเคธเคฒเคฎाเคจ เคจे เค‰เคธे เคจोเคŸ เค•เคฐ เคฒिเคฏा เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคจोเคŸ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคญाเคทเคฃ เคฌाเคฆ เคฎें เค›ाเคชा เค—เคฏा।”

เคฆเคฏाเคจंเคฆ เค•े เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฐाเคœ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค•्เคฏा เคตिเคšाเคฐ เคฅे เค”เคฐ เค•िเคธ เคคเคฐเคน เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•े เค›เค•्เค•े เค›ुเคก़ा เคฆेเคจे เคตाเคฒे เค—ुเคœเคฐाเคค เค•े เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•ी เคญूเคฐि-เคญूเคฐि เคช्เคฐเคถंเคธा เค•ी เคนै, เค‡เคธเค•ा เคœिเค•्เคฐ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคถเคฐ्เคฎा เค•เคนเคคे เคนैं—
“เคซिเคฐ เคœเคนाँ เคคเค• เคฆเคฏाเคจंเคฆ เค•ी เคฌाเคค เคนै, ‘เคธเคค्เคฏाเคฐ्เคฅ เคช्เคฐเค•ाเคถ’ เคฎें เคฎूเคฐ्เคคिเคชूเคœा เค•ा เคตिเคฐोเคง เค•เคฐเคคे เคนुเค เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค—ुเคœเคฐाเคค เค•े เค†เคฆिเคตाเคธिเคฏों เค•ा เคœिเค•्เคฐ เค•िเคฏा। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•เคนा เค•ि เค†เคชเค•ी เคฎूเคฐ्เคคि เคคो เคฎเค•्เค–ी เค•ी เคŸाँเค— เคญी เคจเคนीं เคคोเคก़ เคธเค•ी เคœเคฌเค•ि เค‰เคจ เคฒोเค—ों เคจे เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•े เค›เค•्เค•े เค›ुเคก़ा เคฆिเค। เค‡เคคเคจा เคคो ‘เคธเคค्เคฏाเคฐ्เคฅ เคช्เคฐเค•ाเคถ’ เคฎें เคฒिเค–ा เคนुเค† เคช्เคฐเคฎाเคฃ เคฎिเคฒเคคा เคนै เคœिเคธเคธे เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•े เคช्เคฐเคคि เค‰เคจเค•ी เคตिเคฆ्เคฐोเคนी เคญाเคตเคจा เคชเคคा เคšเคฒเคคी เคนै। เคตैเคธे เคเคธा เคฌเคนुเคค เคฒोเค—ों เค•ा เคฎाเคจเคจा เคนै เค•ि 1857-58 เคฎें เคธ्เคตाเคฎी เคฆเคฏाเคจंเคฆ เค—ुเคช्เคค เคฐूเคช เคธे เค•เคนीं เค•ाเคฎ เค•เคฐ เคฐเคนे เคฅे। เคตे เค•เคนाँ เคฅे, เค‡เคธเค•ा เค•ुเค› เค ीเค•-เค ीเค• เคชเคคा เคจเคนीं เคนै เคฒेเค•िเคจ เคฌเคนुเคค เคฒोเค—ों เค•ा เคฎाเคจเคจा เคนै เค•ि 1857 เค•े เคธ्เคตाเคงीเคจเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เคฎें เค‰เคจเค•ा เคฏोเค—เคฆाเคจ เคฐเคนा เคนै เค”เคฐ เค‰เคธเคฎें เคญाเค— เคฒेเคจे เค•े เคฒिเค เคนी เคตे เค•เคนीं เค›िเคช เค—เค เคฅे।”

[9]

เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฌเคฐเคธों เคธे เค‹เค—्เคตेเคฆ เค”เคฐ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคช्เคฐเคถ्เคจों เคชเคฐ เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐ เคฐเคนे เคฅे। ‘เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค”เคฐ เคนिंเคฆी เคช्เคฐเคฆेเคถ’ เคตे เค…เคชเคจे เคšिंเคคเคจ เค•े เคถिเค–เคฐ เคชเคฐ เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคे เคนैं। เคนाเคฒाँเค•ि เคฆुเคฐ्เคญाเค—्เคฏ เคธे เค‰เคจเค•े เคšिंเคคเคจ เค”เคฐ เค•ाเคฎों เคชเคฐ เคœाเคจ-เคฌूเคเค•เคฐ เคงूเคฒ เคกाเคฒเคจे เค”เคฐ เค‰เคธ เคชเคฐ เคซเคฌ्เคคिเคฏाँ เค•เคธเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถें เคญी เคนुเคˆं। เค‡เคธเค•ी เคเค• เค›ोเคŸी-เคธी เคฎिเคธाเคฒ เคฆेเคจा เค…เคช्เคฐाเคธंเค—िเค• เคจ เคนोเค—ा।

เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•े เค†เค–िเคฐी เคตเคฐ्เคทों เคฎें เค‰เคจเคธे เคฒिเค เค—เค เค‡ंเคŸเคฐเคต्เคฏूเคœ เคฎें เคเค• เค‡ंเคŸเคฐเคต्เคฏू เคเคธा เคญी เคนै, เคœिเคธเคฎें เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน เคคเคฅा เค•ुเค› เค”เคฐ เคช्เคฐเค—เคคिเคถीเคฒ เคตिเคšाเคฐเค• เคฏुเค—ीเคจ เคช्เคฐเคถ्เคจों เค•ो เคฒेเค•เคฐ เค‰เคจเคธे เคฌाเคค เค•เคฐเคจे เคชเคนुँเคšे। เค‰เคธी เค‡ंเคŸเคฐเคต्เคฏू เคฎें เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน เคเค• เคธเคตाเคฒ เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคธे เคชूเค›เคคे เคนैं। เคฏเคน เคธเคตाเคฒ เคตेเคฆों เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคนै। เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน เคชूเค›เคคे เคนैं เค•ि “...เค†เคชเคจे เคตेเคฆ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฒिเค–ा เค”เคฐ เคฒिเค– เคฐเคนे เคนैं। เคฒेเค•िเคจ เคธ्เคตเคฏं เค‰เคธ เคตेเคฆ เค•ो เคนเคฎเคจे เค‰เคจเค•े เคนเคตाเคฒे เค•เคฐ เคฆिเคฏा เค•ि เคตे เคฒोเค— ‘เคตेเคฆ เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เคฎंเคกเคฒ’ เค‰เคธเค•ी เคšीเคœें เค•ाเคฏเคฎ เค•เคฐेंเค—े, เคฒेเค•िเคจ เคนเคฎ เคฎाเคจ เคฌैเค े เคนं เค•ि เคตेเคฆ เค•ा เคจाเคฎ เคฒेเคจा เคเค• เคคเคฐเคน เคธे...”

เค‡เคธ เคชเคฐ เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน เค•ो เคฌเคก़ा เคฎเคœेเคฆाเคฐ เคœเคตाเคฌ เคฆेเคคे เคนैं, เคœिเคธเคฎें เคฌเคก़ा เคคीเค–ा เคต्เคฏंเค—्เคฏ เคญी เคนै। เคตे เค•เคนเคคे เคนैं, “เคจाเคฎเคตเคฐ เคธिंเคน, เคคुเคฎ เคเค• ‘เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เคฎंเคกเคฒ’ เค•ाเคฏเคฎ เค•เคฐो เคตेเคฆ เค•ा เค”เคฐ เคฎैं เค‰เคธเค•ा เคชเคนเคฒा เคธเคฆเคธ्เคฏ เคฌเคจूँเค—ा...!” เค”เคฐ เคฏเคน เคœเคตाเคฌ เคธुเคจเคจे เคตाเคฒों เค•ो เคญौเคšเค• เค•เคฐ เคœाเคคा เคนै। เค‡เคธเคฒिเค เค•ि เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคธिเคฐ्เคซ เคธเคตाเคฒों เค•े เคนी เคœเคตाเคฌ เคจเคนीं เคฆेเคคे, เคฏเคน เคญी เคœाเคจ เคฒेเคคे เคนैं เค•ि เคธाเคฎเคจे เคตाเคฒे เค•ी เคจीเคฏเคค เค•्เคฏा เคนै เค”เคฐ เคตे เคธเคตाเคฒ เค•्เคฏा เคธเคšเคฎुเคš เคˆเคฎाเคจเคฆाเคฐी เคธे เคชूเค›े เคœा เคฐเคนे เคนैं?
เคจाเคฎเคตเคฐ เคœी เค•ा เคตเคน เคธเคตाเคฒ เคฒเค—เคคा เคนै, เคˆเคฎाเคจเคฆाเคฐ เคจीเคฏเคค เคธे เคจเคนीं เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा। เค‡เคธी เค•ा เคธเคฌूเคค เคฏเคน เคนै เค•ि เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•े เคจिเคงเคจ เค•े เคฌाเคฆ เคตे เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคธ्เค•ृเคคि เค•े เคช्เคฐเคถ्เคจों เค•ा เคธाเคฎเคจा เค•เคฐเคจे เค•े เคฌเคœाเคฏ, เค‰เคฒเคŸे เค…เคชเคจे เคฒेเค– เคฎें เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคชเคฐ เค•เคŸाเค•्เคท เค•เคฐเคคे เคจเคœเคฐ เค†เคคे เคนैं เค•ि เคฆेเค–िเค, เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•เคนाँ เคธे เคšเคฒเค•เคฐ เค•เคนाँ เคชเคนुँเคšे...? เคจाเคฎเคตเคฐ เคœी เค•ो เคฏเคน เคตिเคšाเคฐों เค•े เคถीเคฐ्เคทाเคธเคจ เคธเคฐीเค–ा เคฒเค—เคคा เคนै।

เค†เคถ्เคšเคฐ्เคฏ, เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•े เค•ाเคฎों เค•े เคฎเคนเคค्เคค्เคต เค•ो เคธเคฎเคเคจे เค•े เคฌเคœाเคฏ, เค‰เคฒเคŸा เค‰เคจ्เคนें เค…เคตเคฎूเคฒ्เคฏिเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถें เคฌเคนुเคค เคนुเคˆं। เคชเคฐ เค‡เคธเค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เคเค• เคฌเคก़े เคธंเคธ्เค•ृเคคि-เคšिंเคคเค• เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เค•ा เค•เคฆ เคจिเคฐंเคคเคฐ เคฌเคข़เคคा เคนी เคœा เคฐเคนा เคนै। เคตे เคฎाเคจो เคฆेเค–เคคे เคนी เคฆेเค–เคคे เคชूเคฐी เคนिंเคฆी เคœाเคคि เค•े เค—ौเคฐเคต เค”เคฐ เค…เคญिเคฎाเคจ เค•े เคช्เคฐเคคीเค• เคฌเคจ เค—เค। เค‰เคจเคธे เคฌเคนुเคคों เคจे เคฐोเคถเคจी เคฒी เค”เคฐ เค‰เคธे เค•ुเค› เค”เคฐ เค†เค—े เคซैเคฒाเคฏा। เค‰เคจเคธे เคฆिเคถा เค”เคฐ เคตैเคšाเคฐिเค• เคŠเคฐ्เคœा เคฒेเค•เคฐ เค•ाเคฎ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒों เค•ा เคญी เคเค• เคฌเคก़ा เค•ाเคฐเคตाँ เคนै। เคฏों เค…เคชเคจे เค‰เคฆाเคค्เคค เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคšिंเคคเคจ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฐाเคฎเคตिเคฒाเคธ เคœी เคฐोเคถเคจी เค•ी เคเค• เคเคธी เคญเคต्เคฏ เคฎीเคจाเคฐ เคฌเคจ เค—เค เคนैं, เคœिเคธเคธे เค†เค—े เค†เคจे เคตाเคฒी เคธเคฆिเคฏाँ เคญी เคช्เคฐेเคฐเคฃा เคฒेंเค—ी।
**

เคช्เคฐเค•ाเคถ เคฎเคจु, 545 เคธेเค•्เคŸเคฐ-29, เคซเคฐीเคฆाเคฌाเคฆ (เคนเคฐिเคฏाเคฃा), เคชिเคจ-121008,
cha 09810602327, เคˆเคฎेเคฒ – prakashmanu333@gmail.com


No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฐเคšเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนै।