рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдХा рдЕрддीрдд, рд╡рд░्рддрдоाрди рдФрд░ рднрд╡िрд╖्рдп

- рдкुрдиीрдд рдмिрд╕ाрд░िрдпा

рд╣рдо рдЕрдХ्рд╕рд░ рдкाрда्рдпрдкुрд╕्рддрдХों рдоें рдкреЭрддे рдЖрдП рд╣ैं рдХि рдордиुрд╖्рдп рдПрдХ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдк्рд░ाрдгी рд╣ै рдФрд░ рд╕рдоाрдЬ рдоें рд░рд╣рдХрд░ рд╣ी рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХो рдмрдЪाрдХрд░ рд░рдЦ рдкाрддा рд╣ै рдХिрди्рддु рд╡िрдЧрдд рдХुрдЫ рд╕рдордп рдоें рд╣рдордиे рдЕрдиुрднрд╡ рдХिрдпा рд╣ै рдХि рд╕рдн्рдпрддा рдХे рддрдеाрдХрдеिрдд рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╕ाрде рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рдЕрди्рдзाрдиुрдХрд░рдг рдХी рд▓ाрд▓рд╕ा рдоें рд╣рдордиे рд╕्рд╡рдпं рдХो рд╢рдиैः-рд╢рдиैः рд╕рдоाрдЬ рд╕े рдХाрдЯ рд▓िрдпा рд╣ै рдФрд░ рд╣рдо рд╡्рдпрдХ्рддिрдХेंрдж्рд░िрдд, рд╕्рд╡ाрд░्рдердХेंрдж्рд░िрдд, рдЖрдд्рдордХेंрдж्рд░िрдд рд╕рдоुрджाрдп рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ोрддे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं। рддрдеाрдХрдеिрдд рдЖрдзुрдиिрдХрддा рдХे рдкीрдЫे рднाрдЧрддे рд╣ुрдП рд╣рдордиे рд╕ंрдмंрдзों, рд░िрд╢्рддों рдХी рдЙрд╖्рдгрддा рдХो рдирдо рд╣ो рдЬाрдиे рджिрдпा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдкрд░िрдгाрдо рдПрдХाрдХीрдкрди, рдЕрд╡рд╕ाрдж, рддрдиाрд╡ рдЖрджि рдоाрдирд╕िрдХ рд╡िрдХाрд░ों рдХे рд░ूрдк рдоें рдЖрдЬ рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рд╣ै। рд╣рдордиे рдЧुрдЬрд░े рдЬрдоाрдиे рдХी рдорд╢рд╣ूрд░ рдЕрднिрдиेрдд्рд░ी рдирд▓िрдиी рдЬрдпрд╡ंрдд, рдЕрдЪрд▓ा рд╕рдЪрджेрд╡, рд╡िрдоी, рдоीрдиा рдХुрдоाрд░ी, рдкрд░рд╡ीрди рдмॉрдмी рдЖрджि рдХो рдПрдХाрдХीрдкрди рдХे рдЕрд╡рд╕ाрдж рдоें рдШुрдЯрддे рд╣ुрдП рджрдо рддोреЬрддे рджेрдЦा рд╣ै। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рд╕ंрдЧीрддрдХाрд░ рдУрдкी рдиैрдпрд░, рдкंрдЬाрдмी рдЕрднिрдиेрддा рд╕рддीрд╢ рдХौрд▓ рдХो рднी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рддिрд░рд╕्рдХाрд░ рдХा рд╢िрдХाрд░ рд╣ोрдХрд░ рддिрд▓-рддिрд▓ рдорд░рддे рджेрдЦा рд╣ै рдпा рдлिрд░ рдЕрднिрдиेрддा рд░ाрдЬ рдХिрд░рдг рдХो рдЕрдоेрд░िрдХा рдХी рдЧрд▓िрдпों рдоें рднрдЯрдХрддे рджेрдЦा-рд╕ुрдиा рд╣ै। рд░ेрдордг्рдб рдЬैрд╕ी рд╕рдлрд▓ рдХрдо्рдкрдиी рдХे рдоाрд▓िрдХ рд╡िрдЬрдпрдкрдд рд╕िंрдШाрдиिрдпा рдЕрдкрдиे рдмेрдЯे рдЧौрддрдо рд╕िंрдШाрдиिрдпा рдХी рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдХे рдХाрд░рдг рд╕реЬрдХ рдкрд░ рдЖ рдЧрдП, рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рднी реЫ्рдпाрджा рдкुрд░ाрдиी рдирд╣ीं рд╣ुрдИ рд╣ै। рдпे рд╕рдм рддो рдк्рд░ाрдпः рд╕ेрд▓ेрдм्рд░िрдЯी рдеे рдФрд░ рдЗрдирдХी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдЫрдирдХрд░ рджेрд╢-рджुрдиिрдпा рдХे рд╕ाрдордиे рдЖ рдЧрдпीं рдХिрди्рддु рди рдЬाрдиे рдХिрддрдиे рдРрд╕े рдЙрдЪ्рдЪ-рдордз्рдпрдо рд╡рд░्рдЧीрдп рднाрд░рддीрдп рдкрд░िрд╡ाрд░ рд╣ैं, рдЬिрдирдХे рдмрдЪ्рдЪे рд╡िрджेрд╢ рдЬाрдХрд░ рдЕрдкрдиे рдоाँ-рдмाрдк, рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХो рднूрд▓ рдЪुрдХे рд╣ैं рдФрд░ рдЙрдирдХे рдоाрддा-рдкिрддा рдПрдХाрдХी рдЬीрд╡рди рдмिрддाрдХрд░ рдХрдм рджुрдиिрдпा рд╕े рдХूрдЪ рдХрд░ рдЬाрддे рд╣ैं, рдЗрд╕рдХा рдкрддा рдкреЬोрд╕िрдпों рдХो рднी рдХрдИ рджिрдиों рдХे рдмाрдж рд▓рдЧрддा рд╣ै। рдРрд╕े рдоें рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдПрдХ рд╡рд░рджाрди рдХी рднांрддि рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рдЖрдпा рд╣ै। рд╣рдордиे рджेрдЦा рд╣ै рдХि рдм्рд▓ॉрдЧрд░ рдЕрд╡िрдиाрд╢ рд╡ाрдЪрд╕्рдкрддि рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХे рдЕंрддिрдо рд╕рдордп рдоें рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдмाрдд рд░рдЦрдХрд░ рд╣ी рдоाрдирд╕िрдХ рд╢ांрддि рдкाрдпा рдХрд░рддे рдеे।

рдпрджि рд╣рдо рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдХे рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕्рд╡рд░ूрдк рддрдХ рдЖрдиे рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдкрд░ рдмाрдд рдХрд░ें рддो рдкाрддे рд╣ैं рдХि рдЗрд╕рдХी рдЬреЬें рдЕрдд्рдпंрдд рдк्рд░ाрдЪीрди рд╣ैं рдФрд░ рд╕ंрдЪाрд░ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рдХे рд░ूрдк рдоें рдЗрд╕рдХा рдЖрджिрдо рд╕्рд╡рд░ूрдк рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЬिрд╕ рджिрди рдордиुрд╖्рдп рдиे рд╕ंрдХेрддों рдЕрдерд╡ा рднाрд╖ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╕ंрд╡ाрдж рдХा рд╢्рд░ीрдЧрдгेрд╢ рдХिрдпा рдеा, рдЙрд╕ी рджिрди рд╕े рд╕ंрдЪाрд░ рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣ो рдЧрдпी рдеी। рджेрд╡рд░्рд╖ि рдиाрд░рдж рдж्рд╡ाрд░ा рддीрдиों рд▓ोрдХों рдоें рдШूрдордХрд░ рд╕ंрджेрд╢ों рдХो рдПрдХ рд╕्рдеाрди рд╕े рджूрд╕рд░े рд╕्рдеाрди рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪाрдиा рд╕рднी рдХो рдЬ्рдЮाрдд рд╣ै। рднाрд░рдд рдоें рдпुрдж्рдз рднूрдоि рдоें рд╢ंрдЦ рдмрдЬाрдХрд░ рдпुрдж्рдз рдк्рд░ाрд░ंрдн рд╣ोрдиे рдФрд░ рд╕ुрдмрд╣ рдПрд╡ं рд╢ाрдо рдХो рдмंрдж рд╣ोрдиे рдХा рд╕рди्рджेрд╢ рдк्рд░ेрд╖िрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рдеा। рд░ंрдЧ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдз्рд╡рдЬ рд▓рд╣рд░ाрдХрд░ рдпुрдж्рдз, рд╢ांрддि рдЕрдерд╡ा рд╕ंрдзि рдХा рд╕рди्рджेрд╢ рджेрдиा рдпा рдХрдмूрддрд░ рдЙреЬाрдХрд░ рд╢ांрддि рдХी рдЕрдкीрд▓ рдХрд░рдиा рдЖрдЬ рднी рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ै। рдХाрдиाрдлूрд╕ी рднी рдк्рд░ाрдЪीрдирддрдо рд╕рди्рджेрд╢ рд╕ंрдЪाрд░ рдХा рд╕्рд░ोрдд рд░рд╣ी рд╣ै। рдк्рд░ाрдЪीрди рдХाрд▓ рд╕े рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рдЪौрдкाрд▓ें рдпा рдкाрди рдЕрдерд╡ा рдЪाрдп-рдХॉреЮी рдХी рджुрдХाрдиें рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдХा рдк्рд░ाрдЪीрдирддрдо рд░ूрдк рд░рд╣ी рд╣ैं, рдЬрд╣ाँ рдмैрдардХрд░ рдпा рдЦреЬे рд╣ोрдХрд░ рдЕрдм рд╕े рд▓рдЧрднрдЧ 30 рд╕ाрд▓ рдкрд╣рд▓े рддрдХ рд▓ोрдЧ рджेрд╢-рджुрдиिрдпा рд╕े рд░ू-рдм-рд░ू рд╣ुрдЖ рдХрд░рддे рдеे рдФрд░ рдЕрдкрдиे-рдЕрдкрдиे рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдХा рдЖрджाрди-рдк्рд░рджाрди рднी рдХिрдпा рдХрд░рддे рдеे। рд╕рди्рджेрд╢ рдХो рдПрдХ рд╕्рдеाрди рд╕े рджूрд╕рд░े рд╕्рдеाрди рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рднी рдЗрд╕рдХे рдкुрд░ाрддрди рд░ूрдк рдоें рд╕рд░ाрдп, рдзрд░्рдорд╢ाрд▓ाрдПँ рдЖрджि рд╣ुрдЖ рдХрд░рддी рдеीं, рдЬрд╣ाँ рд░ाрдЬा рдЕрдерд╡ा рдмाрджрд╢ाрд╣ рдХे рдЕрд╢्рд╡ाрд░ोрд╣ी рд╕ंрджेрд╢рд╡ाрд╣рдХ рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╕ूрдЪрдиाрдУं рдХो рд╕ाрдЭा рдХिрдпा рдХрд░рддे рдеे, рдЬिрд╕рд╕े рд╕ूрдЪрдиा рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдХृрдд рдд्рд╡рд░िрдд рдЧрддि рд╕े рд░ाрдЬ्рдп рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪ рдЬाрдпा рдХрд░рддी рдеी। рдЪीрди, рдпूрдиाрди рдФрд░ рдоिрд╕्рд░ рдХी рдк्рд░ाрдЪीрдирддрдо рд╕рдн्рдпрддाрдПँ рдб्рд░рдо рдмрдЬाрдХрд░ рдЕрдерд╡ा рдзुрдПँ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕рди्рджेрд╢ рдк्рд░ेрд╖िрдд рдХिрдпा рдХрд░рддी рдеीं। рдк्рд░рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЙрдд्рдХीрд░्рдг рдХрд░рдиा, рдЪिрдд्рд░ рдмрдиाрдиा, рдЧीрдд-рд╕ंрдЧीрдд рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕рди्рджेрд╢ рдкрд╣ुँрдЪाрдиा, рджूрдд рднेрдЬрдиा, рднोрдЬрдкрдд्рд░ рдкрд░ рд▓िрдЦрдиा, рд░ेрд╢рдо рдХे рд╡рд╕्рдд्рд░ рдкрд░ рд╕рди्рджेрд╢ рднेрдЬрдиा, рдХिрд╕ी рдк्рд░рддीрдХ рдЕрдерд╡ा рдХूрдЯ рднाрд╖ा рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рди्рджेрд╢ рднेрдЬрдиा, рджाрджी-рдиाрдиी рдж्рд╡ाрд░ा рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╕ुрдиाрдиा рдЖрджि рднी рд╕ंрдЪाрд░ рдХे рдЕंрдЧ рд╣ुрдЖ рдХрд░рддे рдеे। рд╣рдиुрдоाрди рдФрд░ рдЕंрдЧрдж рдХो рджूрдд рдмрдиाрдХрд░ рд░ाрд╡рдг рдХी рд╕рднा рдоें рднेрдЬा рдЧрдпा рдеा। рдбाрдХिрдпा рднी рд╕ंрджेрд╢ों рдХे рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╡िрдиिрдордп рдХे рд╕ंрд╡ाрд╣рдХ рд╣ुрдЖ рдХрд░рддे рдеे।

рд╕рди 1857 рдХी рднाрд░рддीрдп рдХ्рд░ांрддि рдХा рд╕рди्рджेрд╢ рджेрд╢ рднрд░ рдоें рдлैрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рд░ोрдЯी рдФрд░ рдХрдорд▓ рдХा рдк्рд░рддीрдХ рд░ूрдк рдоें рдЙрдкрдпोрдЧ рдХिрдпा рдЧрдпा рдеा। рд╕рдордп рдмीрддрдиे рдХे рд╕ाрде рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдк्рд░рдЧрддि рд╣ोрдиे рд╕े рдЗрд╕рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рдЖрдпा рдФрд░ 24 рдордИ рд╕рди 1844 рдИрд╕्рд╡ी рдХो рд╕ैрдоुрдЕрд▓ рдоोрд░्рд╕ рдж्рд╡ाрд░ा рдЯेрд▓ीрдЧ्рд░ाрдл рдХे рдЖрд╡िрд╖्рдХाрд░ рдХे рдмाрдж рдЕрд╢्рд╡ाрд░ोрд╣ी рдЖрдзाрд░िрдд рд╕рди्рджेрд╢ рдк्рд░ेрд╖рдг рдк्рд░рдгाрд▓ी рддрдеा рдЗрди рд╕рднी рд╢्рд░рдо рдЖрдзाрд░िрдд рдк्рд░рдгाрд▓िрдпों  рдХा рд╕्рдеाрди рдзीрд░े-рдзीрд░े рдорд╢ीрдиों рдиे рд▓ेрдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рд░ेрдбिрдпो рдФрд░ рдЯीрд╡ी рдиे рднी рд╕ंрджेрд╢ों рдХो рд╕рдлрд▓рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдкрд╣ुँрдЪाрдиे рдХा рдХाрдо рдХिрдпा рд▓ेрдХिрди рдпे рд╡рди рд╡े рдк्рд▓ेрдЯрдлाрд░्рдо рдеे рдЕрд░्рдеाрдд рдЗрдирд╕े рд╕рди्рджेрд╢ рддो рдоिрд▓рддा рдеा рд▓ेрдХिрди рднेрдЬрдиा рдк्рд░ाрдпः рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рдеा। рдЯेрд▓ीрдлोрди, рдЯेрд▓ीрдк्рд░िंрдЯрд░ рдФрд░ рд╡ाрдпрд░рд▓ेрд╕ рднी рдПрдХ рд╕ीрдоिрдд рдЕрд░्рдеों рдоें рд╣ी рд╕рди्рджेрд╢ рдХा рдЖрджाрди-рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рдеे рдФрд░ рдЗрдирдоें рдХेрд╡рд▓ рдз्рд╡рдиि рд╣ी рдПрдХ рджूрд╕рд░े рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрддी рдеी। 

рд╕рди 1960 рдоें рдЕрдоेрд░िрдХा рдХे рдЗрд▓िрдиोрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдиे рдк्рд▓ेрдЯो PLATO (Programmed Logic for Automatic Operations) рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдХी, рдЬो рджुрдиिрдпा рдХा рдкрд╣рд▓ा рдХрдо्рдкूрдЯрд░ рд╕рд╣ाрдпрддिрдд рдиिрд░्рджेрд╢ рд╕िрд╕्рдЯрдо рдеा। рджрд╕ рд╕ाрд▓ рдХे рдЕрди्рджрд░ рд╣ी рдЗрд╕рдиे рджुрдиिрдпा рднрд░ рдоें рд╣рдЬाрд░ों рдЧ्рд░ाрдлिрдХ рд╕рди्рджेрд╢ рджुрдиिрдпा рдХे рдХрдо्рдк्рдпूрдЯрд░ों рдоें рднेрдЬे।  рдпрд╣ рд╕िрд╕्рдЯрдо рд╕рди 2006 рддрдХ рдЬाрд░ी рд░рд╣ा рдФрд░ рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдХी рдЕрдиेрдХ рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рд╕ेрд╡ाрдУं рдЬैрд╕े- рдИ рдоेрд▓, рдЪैрдЯ рд░ूрдо, рдоैрд╕ेрдЬ рдмोрд░्рдб, рд╡ीрдбिрдпो рдЧेрдо рдЖрджि рдХा рдЗрд╕े рдЬрди्рдорджाрддा рдХрд╣ा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП।  рдк्рд▓ेрдЯो рдиे рд╕рди 1973 рдоें  рдЯрд░्рдордЯॉрдХ, рдиोрдЯ्рд╕ рдФрд░ рдЯॉрдХोрдоैрдЯिрдХ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХ्рд░рдорд╢ः рдд्рд╡рд░िрдд рд╕ंрджेрд╢ рдк्рд░ेрд╖рдг рдк्рд░рдгाрд▓ी, рдм्рд▓ॉрдЧ рдФрд░ рдкрд╣рд▓ा рдСрдирд▓ाрдЗрди рдЪैрдЯрд░ूрдо рд╢ुрд░ू рдХिрдпे рд▓ेрдХिрди рдпे рд╕ुрд╡िрдзाрдПँ рдХेрд╡рд▓ рдЙрдирдХे рдоिрдд्рд░ों рдпा рд╕рд╣рдХрд░्рдоिрдпों рддрдХ рд╣ी рд╕ीрдоिрдд рд╣ुрдЖ рдХрд░рддी рдеी। рдирд╡рдо्рдмрд░1994 рдоें рдЖрдИ рдЬिрдпोрд╕िрдЯीреЫ рдЗрдг्рдЯрд░рдиेрдЯ рдкрд░ рдкрд╣рд▓ी рд╕ोрд╢рд▓ рдиेрдЯрд╡рд░्рдХिंрдЧ рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдеी, рдЬिрд╕рдиे рдкрд░рд╕्рдкрд░ рдиेрдЯрд╡рд░्рдХिंрдЧ рдХो рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдЖрдо рд▓ोрдЧों рдХे рд▓िрдП рд╢ुрд░ू рдХिрдпा। рдЗрд╕рдХे рд▓рдЧрднрдЧ рдПрдХ рд╕ाрд▓ рдмाрдж рджिрд╕ंрдмрд░ 1995 рдоें рдХ्рд▓ाрд╕рдоेрдЯ рдФрд░ рдордИ 1997 рдоें рд╕िрдХ्рд╕ рдбिрдЧ्рд░ीреЫ рд╕ोрд╢рд▓ рдиेрдЯрд╡рд░्рдХिंрдЧ рд╕ाрдЗрдЯ рдЖрдП। рдпрд╣ाँ рд╕िрдХ्рд╕ рдбिрдЧ्рд░ीреЫ рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдЬाрдиा рдЕрдд्рдпंрдд рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдпрд╣ी рдкрд╣рд▓ी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕ोрд╢рд▓ рдиेрдЯрд╡рд░्рдХिंрдЧ рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдеी рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рдиे рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдк्рд░рдпोрдХ्рддाрдУं рдХो рдк्рд░ोрдлाрдЗрд▓, рдоिрдд्рд░ рд╕ूрдЪी рдФрд░ рд╕्рдХूрд▓ рдХे рд╡िрд╡рд░рдг рдЬोреЬрдиे рдХे рд╡िрдХрд▓्рдк рджिрдП। рдЕрдХ्рддूрдмрд░ 1998 рдоें рдУрдкрди рдбाрдпрд░ी, рдоाрд░्рдЪ 1999 рдоें рд▓ाрдЗрд╡ рдЬрд░्рдирд▓, рдЬुрд▓ाрдИ 1999 рдоें рдкिрдЯाреЫ рдбॉрдЯ рдХॉрдо, рдЕрдЧрд╕्рдд 1999 рдоें рдм्рд▓ॉрдЧрд░ рдбॉрдЯ рдХॉрдо, рдЕрдХ्рддूрдмрд░ 2001 рдоें рд░ाрдЗреЫ, рдоाрд░्рдЪ 2002 рдоें рдл्рд░ेрдг्рдбрд╕्рдЯाрд░, рдордИ 2003 рдоें рд▓िंрдХ्рдбрдЗрди, рдЬूрди 2003 рдоें рд╣ाрдИ 5, рдЕрдЧрд╕्рдд 2003 рдоें рдоाрдп рд╕्рдкेрд╕ рдФрд░ рд╕्рдХाрдЗрдк, рдЬрдирд╡рд░ी 2004 рдоें рдСрд░рдХुрдЯ, рдлрд░рд╡рд░ी 2004 рдоें рдлेрд╕рдмुрдХ, рдирд╡рдо्рдмрд░ 2004 рдоें рдЧूрдЧрд▓ рд╕्рдХॉрд▓рд░, рдоाрд░्рдЪ 2005 рдоें рдпाрд╣ू 360рдбिрдЧ्рд░ी, рдЬुрд▓ाрдИ 2005 рдоें рдмेрдмो, рдоाрд░्рдЪ 2006 рдоें рд░ूрд╕ी рдПрдк рдУрдбрдиोंрдХ्рд▓ाрд╕िंрдХी, рдЬुрд▓ाрдИ 2006 рдоें рдЯ्рд╡िрдЯрд░, рдЕрдХ्рддूрдмрд░ 2006 рдоें рд░ूрд╕ी рдПрдк рд╡ीрдХे, рдлрд░рд╡рд░ी 2007 рдоें рдЯंрдмрд▓рд░, рдЬрдирд╡рд░ी 2009 рдоें рд╡्рд╣ाрдЯ्рд╕рдПрдк, рдЬрдирд╡рд░ी 2010 рдоें рдкिंрдЯрд░ेрд╕्рдЯ, рдЕрдХ्рддूрдмрд░ 2010 рдоें рдЗрди्рд╕्рдЯाрдЧ्рд░ाрдо рдПрд╡ं рдХिрдХ рдоैрд╕ेंрдЬрд░, рдЬрдирд╡рд░ी 2011 рдоें рд╡ीрдЪैрдЯ, рдЬुрд▓ाрдИ 2011 рдоें рдЧूрдЧрд▓ рдк्рд▓рд╕ рдФрд░ рд╕्рдиैрдк рдЪैрдЯ, рдЕрдЧрд╕्рдд 2011 рдоें рдлेрд╕рдмुрдХ рдоैрд╕ेंрдЬрд░, рд╕िрддрдо्рдмрд░ 2011 рдоें рдЯ्рд░ेрд▓्рд▓ो, рджिрд╕рдо्рдмрд░ 2012 рдоें рднाрд░рддीрдп рдк्рд▓ेрдЯрдлाрд░्рдо рд╣ाрдЗрдХ, рдлрд░рд╡рд░ी 2014 рдоें рдпूрдЯ्рдпूрдм, рдЬрдирд╡рд░ी 2015 рдоें рдмреЮрд░, рдордИ 2015 рдоें рдЧेрдо рдЖрдзाрд░िрдд рдбिрд╕्рдХोрд░्рдб, рд╕िрддрдо्рдмрд░ 2015 рдоें рдЧूрдЧрд▓ рд╣ैंрдЧрдЖрдЙрдЯ, рд╕िрддрдо्рдмрд░ 2016 рдоें рдЯिрдХрдЯॉрдХ рдХे рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдк्рд▓ेрдЯрдлाрд░्рдо рд╢ुрд░ू рд╣ुрдП। рдЗрдирдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдХ्рдпूрдХ्рдпू, рдХ्рдпूрдЬोрди, рдмैрджू рддिрдПрдмा, рд╡ाрдЗрдмрд░, рд╕ाрдЗрдиा рд╡ीрдмो,  рд▓ाрдЗрди, рд╡ाрдпрд╡ाрдп, рдЯेрд▓ीрдЧ्рд░ाрдо, рд░ेрдбिрдЯ, рддрд░िंрдЧा, рдлोрд░рд╕्рдХ्рд╡ाрдпрд░,рд░ेрдирд░ेрди, рдЯैрдЧ्рдб, рдмрдбू, рд╕्рдЯрдо्рдм्рд▓рд░, рдж рдбॉрдЯ्рд╕, рдХिрд╡ीрдмॉрдХ्рд╕, рд╕्рдХाрдИрд░ॉрдХ, рдбिрд▓ीрд╢िрдпрд╕, рд╕्рдиेрдкрдлिрд╢, рд░िрд╡рд░्рдмрдиेрд╢рди, рдл्рд▓िрдХ्рд╕рдЯрд░, рдХेрдпрд░ 2, рдХैреЮेрдоॉрдо, рд░ैрд╡ेрд▓рд░ी, рдиेрдХ्рд╕्рдЯрдбोрд░, рд╡ेрди, рд╕ेрд▓्рдпूрдлрди, рд╡ाрдЗрди, рдХ्рд▓ाрд╕рдоेрдЯ्рд╕, рдоाрдпрд╣ेрд░िрдЯेрдЬ, рд╡ाрдпाрдбिрдпो, рдЬिंрдЧ, рдХ्рд╕ंрдЧा, рд▓ाрдЗрд╡рдЬрд░्рдирд▓, рдлрдиी рдСрд░ рдбाрдИ, рдЧाрдЗрдпा рдСрдирд▓ाрдЗрди, рд╡ी рд╣ाрд░्рдЯ рдЗрдЯ, рдмреЫрдиेрдЯ, рдбेрд╡िрдпрди рдЖрд░्рдЯ, рдл्рд▓िрдХрд░, рдоीрдЯрдоी, рдоीрдЯрдЕрдк, рдЯाрдЙрдЯ, рдоिрдХ्рд╕ी, рдбाрдЙрдмрди, рд╡ेрд░ो, рдХुрдУрд░ा, рд╕्рдк्рд░ीрд▓ी рдФрд░ рдбिрд╕्рдХोрд░्рдб рдЖрджि рднी рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдк्рд▓ेрдЯрдлाрд░्рдо рд╣ैं। рдиेрдЯрдл्рд▓िрдХ्рд╕, рд╣ॉрдЯрд╕्рдЯाрд░, рдЯिрдХрдЯॉрдХ, рд╣ेрд▓ो рдЖрджि рдирдП рдк्рд▓ेрдЯрдлाрд░्рдоों рдиे рдордиोрд░ंрдЬрди рдХो рдирдП рд╕िрд░े рд╕े рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрдирдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдЬрд╕्рдЯ рдбाрдпрд▓, рдЕрдоेреЫрди, рдл्рд▓िрдкрдХाрд░्рдЯ, рдУрд▓ा рдФрд░ рдЙрдмेрд░, рдУрдпो, рдлाрд░्рдордЗрдЬी, рдЕрд░्рдмрди рд▓ैрдбрд░, рд╕्рд╡िрдЧ्рдЧी, реЫोрдоैрдЯो рддрдеा рд░ोреЫ рдЖ рд░рд╣े рдирдП рдПрдк рдиे рдордиोрд░ंрдЬрди рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЕрди्рдп рдЕрдиेрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рднी рдЕрдкрдиी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा рд╕िрдж्рдз рдХी рд╣ै। рджुрдиिрдпा рдХे рд╕рднी рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд░ाрдЬрдиेрддा, рдЕрднिрдиेрддा рдПрд╡ं рдЖрдо рд▓ोрдЧ рднी рдЕрдм рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдЯ्рд╡िрдЯрд░, рдлेрд╕рдмुрдХ рдпा рдм्рд▓ॉрдЧिंрдЧ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЕрдкрдиी рдмाрдд рджुрдиिрдпा рднрд░ рдоें рдкрд╣ुँрдЪा рд░рд╣े рд╣ैं। рдЕрдм рддो рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдХा рднीрдо рдФрд░ рдирдоो рдПрдк рднी рдХ्рд░рдорд╢ः рдСрдирд▓ाрдЗрди рднुрдЧрддाрди рддрдеा рд╕рд░рдХाрд░ рдХी рдиीрддिрдпों рдХो рдЖрдо рд▓ोрдЧों рддрдХ рд╕рдлрд▓рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдкрд╣ुँрдЪाрдиे рдХा рдЬрд░िрдпा рдмрди рдЪुрдХे рд╣ैं। 

рд╡ैрд╕े рддो рдЗрди рд╕рднी рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдк्рд▓ेрдЯрдлाрд░्рдоों рдиे рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдЕрд╣рдоिрдпрдд рд╕ाрдмिрдд рдХी рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдм्рд▓ॉрдЧिंрдЧ рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдм्рд▓ॉрдЧрд░ рдбॉрдЯ рдХॉрдо рдФрд░ рд╡рд░्рдбрдк्рд░ेрд╕ рдиे рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рд▓ोрдХрдк्рд░िрдпрддा рдк्рд░ाрдк्рдд рдХी рд╣ै।  рдЖрдЗрдУрдПрд╕ рдФрд░ рдПंрдб्рд░ाрдЗрдб рдХे рдЖрдиे рдХे рдмाрдж рдЗрдирдоें рдЖрд╢ाрддीрдд рд╡ृрдж्рдзि рд╣ुрдИ рд╣ै।  

рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдХो рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдХे рд▓ोрдЧों рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╕े рдЕрдзिрдХ рдПрдХ рджूрд╕рд░े рд╕े рдЬुреЬрдиे рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдФрд░ рдЕрдХेрд▓ेрдкрди рдХा рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕ाрдеी рднी рдоाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, рдЬो рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдЬीрд╡рди рдХे рд╣рд░ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЕрдкрдиी рдЙрдкрдпोрдЧिрддा рд╕ाрдмिрдд рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдоुрдЦ्рдпрддः рдЬिрди рдЖрдпाрдоों рд╕े рдоिрд▓рдХрд░ рдмрдирддा рд╣ै, рдЙрдирдоें рдк्рд░ोрдлाрдЗрд▓ рдоें рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╡िрд╡рд░рдг, рдоिрдд्рд░ рдпा рдЕрдиुрдпाрдпी рдХी рд╕ूрдЪी, рд╕рдоाрдЪाрд░ рдпा/рдФрд░ рд╕рди्рджेрд╢ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рднेрдЬрдиा, рдХिрд╕ी рдХे рд╕рди्рджेрд╢ рдХो рд▓िрдЦिрдд рдЕрдерд╡ा рдЪिрдд्рд░िрдд рд░ूрдк рдоें рдкрд╕ंрдж рдХрд░рдиा рдФрд░ рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рджेрдиा рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдмрдЯрди, рд╕рдоीрдХ्рд╖ा, рд╡ोрдЯिंрдЧ, рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг, рдЪिрдд्рд░, рдПрдиिрдоेрд╢рди, рдЗрдоोрдЬी рдФрд░ рд╡िрдбिрдпो, рдСрдирд▓ाрдЗрди рд▓िрдЦिрдд, рдСрдбिрдпो рдЕрдерд╡ा рд╡ीрдбिрдпो рдЪैрдЯ, рд╕्рд▓ाрдЗрдб рд╢ो, рдЧेрдоिंрдЧ, рд╡्рдпाрдкाрд░, рд▓ेрди-рджेрди, рдЦोрдпा-рдкाрдпा, рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдпा рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкृрд╖्рда рдЕрдерд╡ा рд╕рдоूрд╣ рдмрдиाрдиा, рдХिрд╕ी рд▓िंрдХ рдХो рд╢ेрдпрд░ рдХрд░рдиा, рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдк्рд▓ेрдЯрдлाрд░्рдо рд╕े рдЬुреЬрдиा рдЖрджि рдЕрдиेрдХ рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдХो рдкрд░िрдЧрдгिрдд рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। 

рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдХी рдХुрдЫ рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рднी рд╣ैं, рдЬिрдирд╕े рдиिрдЬाрдд рдкाрдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े- рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдкрд░ рдлेрдХ рди्рдпूреЫ рдпा рдЕрдлрд╡ाрд╣ों рдХा рдЙреЬрдиा, рдЬिрдирд╕े рджेрд╢, рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╢ांрддि рдХो рднंрдЧ рдХрд░рдиे рдХा рдХुрдд्рд╕िрдд рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рдиा, рд╕्рдкैрдо рдпा рдиुрдХрд╕ाрдирджेрд╣ рдоेрд▓ рдХा рдЖрдиा, рд╕ाрдЗрдмрд░рдЪोрд░ों рдХा рд╣рдоाрд░े рдиिрд╡ाрд╕ рдХे рд╕्рдеाрди рдХी рд░ेрдХी рдХрд░ рдЕрдкрд░ाрдзों рдХो рдЕंрдЬाрдо рджेрдиा, рдЯ्рд░ोрд▓ рдпा рдЦिंрдЪाрдИ рдХрд░ рдХिрд╕ी рдХे рдЬीрд╡рди рдХो рджुрдЦрджाрдпी рдмрдиाрдиा, рдиिрдЬрддा рдХा рд╣рдирди, рдЪिрдд्рд░ рдпा рд╡ीрдбिрдпो рдоें рд╣ेрд░ाрдлेрд░ी рдХрд░ рдХिрд╕ी рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдкрд░ рдЖрдШाрдд рдкрд╣ुँрдЪाрдиा, рдХंрдк्рдпूрдЯрд░ рдпा рдоोрдмाрдЗрд▓ рдХो рд╡ाрдпрд░рд╕ рднेрдЬрдХрд░ рд╕ंрдХ्рд░рдоिрдд рдХрд░рдиा рдпा рдХिрд╕ी рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдлाрдЗрд▓ рдпा рдбाрдЯा рдХी рдЪोрд░ी рдХрд░рдиा рдЕрдерд╡ा рдЙрд╕े рд╡िрдХृрдд рдХрд░рдиा рдЬैрд╕े рджुрд╖्рдХृрдд्рдп рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं। 

рдпे рддो рд░рд╣ी рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдХे рдЕрддीрдд рдФрд░ рд╡рд░्рддрдоाрди рдХी рдмाрдд, рдЖрдЗрдпे рдЕрдм рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं рдХि рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдХा рднрд╡िрд╖्рдп рдХैрд╕ा рд╣ोрдЧा। рдЗрд╕ рдкрд░ рдмाрдд рдХрд░рдиा рдЕрдд्рдпंрдд рд░ोрдЪрдХ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдиिрдд рдирдП рдЪोрд▓े рдзाрд░рдг рдХрд░ рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। 5рдЬी, 6рдЬी рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рдЖрдЧे рдХी рдкीреЭिрдпों рдХे рдбाрдЯा рдХे рдЖрдиे рдХे рдмाрдж рдпрд╣ рдФрд░ рднी рддेреЫ рддрдеा рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рддो рд╣ोрдЧा рд╣ी, рдЗрд╕рдХे рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें рднी рдХ्рд░ाрди्рддिрдХाрд░ी рдмрджрд▓ाрд╡ рдЖрдПँрдЧे। рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдордп рдоें рд╣рдо рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдЗрдг्рдЯрд░рдПрдХ्рдЯिрд╡ рд╣ो рд╕рдХेंрдЧे рддрдеा рдпे рд╕ंрдкрд░्рдХ рдж्рд╡िрд╡िрдоीрдп рд╕े рдд्рд░िрд╡िрдоीрдп рднी рд╣ो рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдЬिрд╕рдХी рдПрдХ рдЭрд▓рдХ рднाрд░рдд рдХे 2014 рдХे рдЖрдо рдЪुрдиाрд╡ों рдоें рдк्рд░рдзाрдирдорди्рдд्рд░ी рдирд░ेрди्рдж्рд░ рдоोрджी рдХी рдЖрднाрд╕ी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рд╕े рд╕ंрдкрди्рди рд░ैрд▓िрдпों рдПрд╡ं рдЬрдирд╕рднाрдУं рдоें рд╣рдордиे рджेрдЦी рдеी। рдЗрд╕рдХा рд╕рд╕्рддा рдФрд░ рд╕рд░рд▓ рд╡िрдХрд▓्рдк рд╢ीрдШ्рд░ рд╣ी рдЖрдо рдЬрдирддा рдХी рдЬेрдм рддрдХ рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рдоोрдмाрдЗрд▓ों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ोрдЧा। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЗрдг्рдЯрд░рдиेрдЯ рдХी рд╕्рдкीрдб рддेреЫ рд╣ोрдиे рд╕े рдХे рдбाрдЯा рдЕрдкрд▓ोрдб рдФрд░ рдбाрдЙрдирд▓ोрдб рдоें рддेреЫी рдЖрдПрдЧी рдФрд░ рджुрдиिрдпा рдФрд░ рднी рддीрд╡्рд░ рдЧрддि рд╕े рдПрдХ рджूрд╕рд░े рд╕े рдЬुреЬ рд╕рдХेрдЧी। рдЗрд╕рд╕े рд╡ीрдбिрдпोрд╕्рдЯ्рд░ीрдоिंрдЧ рдЖрд╕ाрди рд╣ोрдЧी рдФрд░ рдордиोрд░ंрдЬрди рдпा рд╕ोрд╢рд▓ рдиेрдЯрд╡рд░्рдХिंрдЧ рдоें рд╡्рдпрд╡рдзाрди рдХрдо рдЕрдерд╡ा рдирдЧрдг्рдп рд╣ोрдЧा। рд╕ंрднрд╡ рд╣ै рдХि рдЗрд╕рд╕े рднрд╡िрд╖्рдп рдХा рдордиुрд╖्рдп рднी рдПрдХ рдЪрд▓рддे-рдлिрд░рддे рд░ोрдмोрдЯ рдоें рддрдм्рджीрд▓ рд╣ो рдЬाрдП рдФрд░ рдЕँрдЧुрд▓िрдпों рдХे рд╕्рдкрд░्рд╢ рдоाрдд्рд░ рд╕े рд╣ी рдирд╣ीं рд╡рд░рди рд╕ोрдЪрдиे рднрд░ рд╕े рдЙрд╕рдХे рдорди рдХा рдХाрд░्рдп рдкूрд░्рдг рд╣ोрдиे рд▓рдЧे। рджुрдиिрдпा рдЬिрддрдиी рдЫोрдЯी рд╣ोрдЧी, рдЙрддрдиी рд╣ी рд╡рд╕ुрдзैрд╡ рдХुрдЯुрдо्рдмрдХрдо рдХी рд╕рдиाрддрди рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рд╕े рдЬुреЬрдХрд░ рдпрд╣ рдоाрдирд╡ рд╕рдн्рдпрддा рдХे рд▓िрдП рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рдмрдиेрдЧी।  рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдХी рдХृрдд्рд░िрдо рдмुрдж्рдзिрдордд्рддा рдоें рд╡ृрдж्рдзि рд╣ोрдЧी। рдПрд▓ेрдХ्рд╕ा рдФрд░ рдЧूрдЧрд▓ рд╣ोрдо рдиे рдШрд░ рдоें рдЕрд▓ाрджीрди рдХे рдЪिрд░ाрдЧ рдХा рдЬिрди्рди рдмैрдаा рджिрдпा рд╣ै, рдЬो рдЖрдкрдХा рд╣рд░ рд╣ुрдХ्рдо рдмрдЬाрдиे рдХो рддैрдпाрд░ рд╣ै। рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдПрд▓ेрдХ्рд╕ा рдФрд░ рдЧूрдЧрд▓ рд╣ोрдо рдХा рднी рджाрдпрд░ा рдмреЭेрдЧा рдФрд░ рдпे рдЕрди्рдп рдЗрд▓ेрдХ्рдЯ्рд░ॉрдиिрдХ рдоाрдз्рдпрдоों рд╕े рдЬुреЬрдХрд░ рдЬीрд╡рди рдХो рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рд╕ुрд╡िрдзाрдЬрдирдХ рдмрдиाрдиे рдХा рдХाрдо рдХрд░ेंрдЧे।  

*рдбॉ. рдкुрдиीрдд рдмिрд╕ाрд░िрдпा, рд╕рд╣ рдЖрдЪाрд░्рдп-рд╣िрди्рджी рд╡िрднाрдЧ, рдмुрди्рджेрд▓рдЦрдг्рдб рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдЭाँрд╕ी, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ 284128 

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।