เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เคตिเค•ाเคธ-เคฏाเคค्เคฐा: เคเค• เคธाเคฎाเคœिเค•-เค…เคญिเคฏांเคค्เคฐिเค•ीเคฏ เค†เค•เคฒเคจ

เคšंเคฆ्เคฐ เคฎोเคนเคจ เคญเคฃ्เคกाเคฐी
(เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคจिเคฌंเคง เคฎें เคตिเคทเคฏ เค•ो เค‰เคธเค•े เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคฎे เคธเคนेเคœเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคจเคนीं, เค…เคชिเคคु เคซोเค•เคธ เคนै เค•ुเค› เคฒाเค•्เคทเคฃिเค•เคคाเค“ं เคชเคฐ เคœो เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เค–ूเคฌिเคฏों เคเคตं เค•เคฎिเคฏों เค•ो เค‰เคœाเค—เคฐ เค•เคฐเคคी เคนैं เคฒेเค–เค• เค•े เค…เคชเคจे เค…เคจुเคญเคต เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ। เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ो เคธाเคฎाเคœिเค• เค…เคญिเคฏांเคค्เคฐिเค•ीเคฏ เคฏाเคจि เคธोเคถเคฒ เค‡ंเคœीเคจिเคฏเคฐिंเค— เคฆ्เคฆเคท्เคŸिเค•ोเคฃ เคธे เคธเคฎเคเคจे เคต เคชเคฐเค–เคจे เค•ा เคญी เค•ुเค› เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนै।)

เคตिเคถिเคท्เคŸ เคถเคฌ्เคฆाเคตเคฒी: เคธाเคฎाเคœिเค• เคชเคฐเคฎाเคฃुเคตाเคฆ, เคธाเคฎाเคœिเค• เค…เคญिเคฏांเคค्เคฐिเค•ी, เคฎैเค—्เคจा เค•ाเคฐ्เคŸा เคšाเคฐ्เคŸเคฐ, เค…เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• (เคฏाเคจि เค…-เคฒोเค•िเค•)

เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค†เคœ เคเค• เคฌเคนुเคšเคฐ्เคšिเคค เคชเคฐ เค…เคชेเค•्เคทाเค•ृเคค เค•เคฎ เคธเคฎเคा เค—เคฏा เคตिเคทเคฏ เคนै। เค†เคœ เคธंเคธाเคฐ เค•े เค…เคงिเค•ांเคถ เคฆेเคถों เคฎें เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เคนै เคญเคฒे เคนी เค‰เคธเค•ा เคธ्เคตเคฐूเคช เคเคตं เค—ुเคฃเคตเคค्เคคा เคเค• เคฆूเคธเคฐे เคธे เคฌเคนुเคค เคญिเคจ्เคจ เคนों। เคถाเคฏเคฆ เคšुเคจाเคต เคนोเคจा เค”เคฐ เคตोเคŸ เคกाเคฒเคจे เค•ा เค…เคงिเค•ाเคฐ เคนी เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคฒोเค—ों เค•े เคฒिเคฏे เค‡เคธเค•ी เคชเคนเคšाเคจ เคฌเคจ เคšुเค•ा เคนै เคœเคฌเค•ि เคตाเคธ्เคคเคตिเค•เคคा เค‡เคธเคธे เค…เคฒเค— เคนै। เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ा เคŠँเคŸ เคนเคฐ เคšुเคจाเคต เค•े เคฌाเคฆ เค•เคฐเคตเคŸ เคฌเคฆเคฒเคคा เคนै เค”เคฐ เคตเคน เค•िเคธ เค•เคฐเคตเคŸ เคฌैเค ेเค—ा เค•เคนเคจा เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคนै। เคตिเคตिเคงเคคा เคธे เคชเคฐिเคชूเคฐ्เคฃ เค‡เคธ เคœเคŸिเคฒ เคตिเคทเคฏ เค•े เค•ेเคตเคฒ เค•ुเค› เคฌिंเคฆुเคตों เคชเคฐ เคšเคฐ्เคšा เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคฒेเค– เคฎें เคนोเค—ा।

เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ा เคŠँเคŸ; เค•िเคธ เค•เคฐเคตเคŸ
เคชเคนเคฒे เค•े เคเค• เคฒेเค– [1] เคฎें เคŠँเคŸ เค•ी เค•เคฐเคตเคŸों เคธे เคฌाเคค เคšเคฒ เคจिเค•เคฒी เคฅी เค”เคฐ เคฆूเคฐ เคคเค• เคšเคฒเคคी เคšเคฒी เค—เคˆ। เคœिเคจ्เคนोंเคจे เคตเคน เคฒेเค– เคจเคนीं เคชเคขा เค‰เคจเค•ी เคœाเคจเค•ाเคฐी เค•े เคฒिเคฏे เคธाเคฐ-เคธंเค•्เคทेเคช เค•े เคฌाเคฆ เคฌाเคค เค†เค—े เคฌเคข เคธเค•ेเค—ी। เคฌाเคค เคเค• เคช्เคฐเคšเคฒिเคค เคฎुเคนाเคตเคฐे เคธे เค†เคฐंเคญ เคนुเคˆ เคฅी เค”เคฐ เคธृเคท्เคŸि เค•ी เคœเคŸिเคฒเคคเคฎ เคฐเคšเคจा เคฏाเคจि เคฎाเคจเคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค”เคฐ เคฎเคจ เคคเค• เคœा เคชเคนुँเคšी। เคฎुเคนाเคตเคฐा เคœाเคจा เคชเคนเคšाเคจा เคนै “เคฆेเค–เคคे เคนैं เคŠँเคŸ เค•िเคธ เค•เคฐเคตเคŸ เคฌैเค เคคा เคนै” เคฏाเคจि เคฆेเค–เคคे เคนैं เค‡เคธเค•ा เค•्เคฏा เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เคจिเค•เคฒเคคा เคนै? เค†เค–िเคฐ เคŠँเคŸ เค•ी เค•เคฐเคตเคŸ เค•ो เคนी เค•्เคฏों เค‡เคคเคจा เคฎเคนเคค्เคต เคฆिเคฏा เค—เคฏा เค‡เคธ เคฌाเคค เคชเคฐ เคญी เคชिเค›เคฒे เคฒेเค– เคฎें เค•ाเคซी เคฎाเคฅाเคชเคš्เคšी เคนो เคšुเค•ी। เคธाเคฐी เคฌाเคค เค…เคจिเคถ्เคšिเคคเคคा เคธे เคœा เคœुเฅœเคคी เคนै เค”เคฐ เคœुเฅœเคคी เคนै เค†เคจे เคตाเคฒी เค˜เคŸเคจा เค•े เคชूเคฐ्เคตाเคจुเคฎाเคจ เค•ी เคฒเค—เคญเค— เคชूเคฐ्เคฃ เค…เคจुเคชเคธ्เคฅिเคคि เคธे।

เคฆเคฐเค…เคธเคฒ เคธाเคฐी เคฌाเคค เคธंเคญाเคตเคจाเค“ं เคเคตं เคตाเคธ्เคคเคตिเค•เคคा เค•े เคฌीเคš เค•ी เค…เคจिเคถ्เคšिเคคเคคा เคธे เคธंเคšाเคฒिเคค เคนोเคคी เคนै [2]। เคฎैं เคเค• เคธिเค•्เค•ा เค‰เค›ाเคฒเคคा เคนूँ เค”เคฐ เคฆो เคธंเคญाเคตिเคค เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เค•ौเคจ เคธी เคช्เคฐाเคช्เคค เคนोเค—ी เคธเคนी-เคธเคนी เคฌเคคा เคธเค•เคจा เค…เคธंเคญเคต เคนै। เคเคธे เคนी เคชाเคธे เค•ी เคฌाเคค เค•เคฐें เคœो เคšौเคชเฅœ เคฏा เคฒूเคกो เคœैเคธे เค–ेเคฒों เคฎें เคช्เคฐเคฏोเค— เคนोเคคा เคนै เคชाเคธा เคซेंเค•े เคœाเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค›เคน เคธंเคญाเคตिเคค เคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคธे เค•ोเคˆ เคญी เคฎिเคฒ เคธเค•เคคी เคนै เค”เคฐ เคฏเคน เคฌเคคा เคธเค•เคจा เค…เคธंเคญเคต เคนै เค•ि เค•्เคฏा เคฎिเคฒेเค—ा: เค‡เค•्เค•ा, เคฆुเค—्เค—ी, เคคिเค—्เค—ी, เคšौเค•ा, เคชंเคœा เคฏा เคซिเคฐ เค›เค•्เค•ा। เคนเคฎเคจे เค›เคน เค•เคฐเคตเคŸों เคตाเคฒे เคŠँเคŸ เค•ो เคฆेเค– เคฒिเคฏा। เคชिเค›เคฒे เคฒेเค– เคฎें เคฎाเคจเคต-เคฎเคจ เค•ी เคคुเคฒเคจा เคธैเค•เคกों เค•เคฐเคตเคŸों เคตाเคฒे เคŠँเคŸ เคธे เค•ी เค—เคฏी เคฅी।

เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• เค•เคฐเคตเคŸ
เค‡เคธ เคฒेเค– เคฎें เคฌाเคค เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เคนो เคฐเคนी เคนै। เคฌाเคค เค•ी เคคเคน เคคเค• เคชเคนुँเคšเคจे เค•े เคช्เคฐเคฏाเคธ เคฎें เคนเคฎ เคตिเคœ्เคžाเคจ เคธे เคœुเฅœे เคชเคฐเคฎाเคฃु เคธिเคฆ्เคงांเคค เค•ा เคœिเค•्เคฐ เค•เคฐेंเค—े เคœो เคธाเคฐ्เคฅเค• เค”เคฐ เค‰เคชเคฏोเค—ी เคนै। เคฆो เคนเคœाเคฐ เคธाเคฒ เคธे เค…เคงिเค• เคธเคฎเคฏ เคชเคนเคฒे เค—्เคฐीเคธ เคฎें เคกेเคฎोเค•्เคฐेเคŸเคธ เค”เคฐ เคญाเคฐเคค เคฎें เค•เคฃाเคฆ เคจे เคชเคฐเคฎाเคฃु เคธिเคฆ्เคงांเคค เคช्เคฐเคคिเคชाเคฆिเคค เค•िเคฏा เคฅा เคœिเคธเค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคตिเคถ्เคต เคฎें เคนเคฐ เคชเคฆाเคฐ्เคฅ เคฎूเคฒ เค…เคตिเคญाเคœ्เคฏ เค˜เคŸเค•ों เคธे เคฌเคจा เคนै เคœिเคจ्เคนें เคชเคฐเคฎाเคฃु เค•เคนा เคœाเคคा เคนै। เค‡เคธी เคงाเคฐเคฃा เค•ो เคธเคฎाเคœ เคชเคฐ เคฒเค—ाเคฏा เคœाเคฏ เคคो เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เคธเคฎाเคœ เคœिเคจ เค‡เค•ाเค‡เคฏों เคธे เคฌเคจा เคนै เคตเคน เคต्เคฏเค•्เคคि เคนै เคœिเคธे เคธाเคฎाเคœिเค• เคœीเคตเคจ เค•े เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคฎूเคฒ เค‡เค•ाเคˆ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฒिเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคธाเคฎाเคœिเค• เคชเคฐเคฎाเคฃुเคตाเคฆ เคจाเคฎ เคธे เคšเคฐ्เคšिเคค เค‡เคธ เคธिเคฆ्เคงांเคค เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคฌเคกी เคธंเค–्เคฏा เคฎें เค†เคชเคธ เคฎें เคœुเฅœे เคต्เคฏเค•्เคคिเคฏों เค•ी เคเค• เค‡เค•ाเคˆ เค•े เคฐूเคช เคฎें เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เคธाเคฎाเคœिเค• เคชเคฐเคฎाเคฃुเคตाเคฆ เค•เคนी เคœा เคธเค•เคคी เคนै เคœिเคธเคฎें เคนเคฐ เคต्เคฏเค•्เคคि เคเค• เค…เคฒเค— เคชเคฐเคฎाเคฃु เค•े เคฐूเคช เคฎें เค•ाเคฐ्เคฏ เค•เคฐเคคा เคฐเคนे เคธाเคฅ เคนी เคชเคฐเคฎाเคฃुเคตों เค•े เคฏुเค—्เคฎเคจ เคธे เคจिเคฐ्เคฎिเคค เคชเคฆाเคฐ्เคฅ เค•ी เคคเคฐเคน เคธเคฎाเคœ เคฏा เคฐाเคท्เคŸ्เคฐ เค•ी เคเค• เคฐूเคชเคฐेเค–ा เคญी เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เคนो เคธเค•े। เค‡เคธ เคฆिเคถा เคฎें เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฏोเค—เคฆाเคจ [3] เคฆाเคฐ्เคถเคจिเค• เคœाเคจ เคฒॉเค• (John Locke) เค•ा เคนै เคœिเคจเค•ा เคฎाเคจเคจा เคฅा เค•ि เคœिเคธ เคคเคฐเคน เคชเคฆाเคฐ्เคฅ เค•े เค—ुเคฃ เค‰เคธเค•े เคชเคฐเคฎाเคฃु เคธे เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เคนोเคคे เคนैं เคธเคฎाเคœ เค•े เค•्เคฐिเคฏा เค•เคฒाเคช เคญी เคต्เคฏเค•्เคคिเคฏों เคธे เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เคนोเคคे เคนैं। เคธเคญी เคธाเคฎाเคœिเค• เคฎूเคฒ्เคฏ, เคธंเคธ्เคฅाเคँ เค†เคฆि เคฎुเค–्เคฏเคค: เคตिเคถिเคท्เคŸ เคต्เคฏเค•्เคคिเคฏों เค•े เค•ाเคฐ्เคฏों เคธे เคตिเค•เคธिเคค เคนोเคคी เคนैं เคชเคฐ เคธเคฎाเคœ เค•े เค”เคธเคค เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ी เคตिเคถेเคทเคคा เค•ो เคญी เคช्เคฐเคคिเคฌिเคฎ्เคฌिเคค เค•เคฐเคคी เคนैं। เคฌाเคฆ เคฎें เคœाเคจ เคฒाँเค• เค”เคฐ เคฅाเคฎเคธ เคนाเคฌ्เคธ (Thomas Hobbes) เคจे เค‡เคธ เคธिเคฆ्เคงांเคค เค•ो เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคช्เคฐเคฏुเค•्เคค เค•िเคฏा। เค‰เคจเค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคฎाเคจเคต เคฎूเคฒเคค: เคธ्เคตैเคš्เค›िเค• เค”เคฐ เคตिเคšाเคฐเคถीเคฒ เค‡เค•ाเคˆ เคนै เคœो เคฌเฅœी เคธंเค–्เคฏा เคฎें เคฎिเคฒเค•เคฐ เคเค• เคธเคฎเค—्เคฐ เคธเคฎाเคœ เค•ा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‡เคธ เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคฎें เคธเคฎाเคœ เค•ी เคญเคฒाเคˆ เค•े เคฒिเคฏे เคต्เคฏเค•्เคคिเค—เคค เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•ी เคเค• เคธीเคฎा เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค•เคฐเคจा เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนोเคคा เคนै। เคต्เคฏเค•्เคคिเค—เคค เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•ो เคธीเคฎिเคค เค•เคฐเคจे เคธे เคธเคนเคฏोเค— เค•ा เคฎाเคฐ्เค— เคช्เคฐเคถเคธ्เคค เคนोเคคा เคนै। เคฒाँเค• เค•े เคตिเคšाเคฐों เคจे เค†เคจे เคตाเคฒे เคธเคฎเคฏ เคฎें เค†เคฐ्เคฅिเค• เคเคตं เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคตिเคšाเคฐों เค•ो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค•िเคฏा। เค†เคœ เค•ी เคšเคฐ्เคšिเคค เคเคตं เคธ्เคตीเค•ाเคฐ्เคฏ เค†เคงाเคฐเคญूเคค เค…เคตเคงाเคฐเคฃाเค“ं เคจे (เคœैเคธे เคต्เคฏเค•्เคคिเคตाเคฆ, เคซ्เคฐी เคฎाเคฐ्เค•ेเคŸ เค”เคฐ เคช्เคฐเคคिเคจिเคงि เคธเคฐเค•ाเคฐ) เคŸॉเคฎเคธ เคœैเคซเคฐเคธเคจ เค”เคฐ เค…เคจ्เคฏ เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคตिเคšाเคฐเค•ों เค•ो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค•िเคฏा เคœिเคธเค•ा เคธीเคงा เคช्เคฐเคญाเคต เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคธंเคตिเคงाเคจ เค•ी เคฐूเคชเคฐेเค–ा เคชเคฐ เคฆेเค–ा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคฏเคน เคธเคฐ्เคตเคตिเคฆिเคค เคนै เค•ि เคœैเคซเคฐเคธเคจ เค•ी เคญूเคฎिเค•ा เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคธंเคตिเคงाเคจ เค•े เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคฎें เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฅी।

เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคธाเคฎाเคœिเค• เคชเคฐเคฎाเคฃुเคตाเคฆ เค•ा เคธเคฌเคธे เคœเคŸिเคฒ เค”เคฐ เค…เคš्เค›ा เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ा เคนी เคนो เคธเค•เคคा เคนै เค”เคฐ เคฌाเคค เค…เค—เคฐ เคญाเคฐเคค เคœैเคธे 125 เค•เคฐोเฅœ เค†เคฌाเคฆी เคตाเคฒे เคจिเค•ाเคฏ เคธे เคœुเฅœी เคนो เคคเคฌ เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค”เคฐ เคญी เคฆुเคฐूเคน เคนो เคธเค•เคคा เคนै। เคœैเคธा เค•ि เคจाเคฎ เคธे เค‰เคœाเค—เคฐ เคนोเคคा เคนै เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เคฎें เคนเคฐ เคต्เคฏเค•्เคคि เค•ी เคฌเคฐाเคฌเคฐ เค•ी เคญाเค—ेเคฆाเคฐी เคนै เคธिเคฆ्เคงांเคค เคฐूเคช เคฎें เคนเคฎेเคถा, เคชเคฐ เคœเคฎीเคจी เคนเค•ीเค•เคค เคฎें เคฌเคนुเคค เค•เคฎ।

เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคฆเคฐ्เคญ: 125 เค•เคฐोเฅœ เคธिเคฐ เคตाเคฒा เคŠँเคŸ
เค…เคฌ เค•เคฒ्เคชเคจा เค•เคฐें เคเค• เคเคธे เคŠँเคŸ เค•ी เคœिเคธเค•े 125 เค•เคฐोเฅœ เคธिเคฐ เคนों เค”เคฐ เคนเคฐ เคธिเคฐ เคฎें เค•เคฐเคตเคŸों เค•ी เคฆเคฐ्เคœเคจों เคธंเคญाเคตिเคค เคธ्เคฅिเคคिเคฏाँ เคนों เคคเคฌ เค•्เคฏा เคนोเค—ा เค‡เคธเค•ा เค…ंเคฆाเคœा เคฒเค—ा เคธเค•เคจा เคฒเค—เคญเค— เคจाเคฎुเคฎเค•िเคจ เคนै। เคถाเคฏเคฆ เคฏเคนी เคตเคœเคน เคนै เค‡เคคเคจे เคตिเคฐाเคŸ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ा เคŠँเคŸ เคฏाเคจि 125 เค•เคฐोเคก เคธिเคฐ เคตाเคฒा เคŠँเคŸ เค•ुเค› เคœ्เคฏाเคฆा เคนी เคญ्เคฐเคฎिเคค เคนोเคคा เคนै। เคนเคฐ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค…เคชเคจी เค…เคฒเค— เคชเคนเคšाเคจ เคฐเค–เคคा เคนै เค”เคฐ เคตเคน เคชเคนเคšाเคจ เคตเค•्เคค เค•े เคธाเคฅ เคฌเคฆเคฒ เคธเค•เคคी เคนै। เคตैเคธे เคธเคฎเคธ्เคฏा เคœเคŸिเคฒ เคนोเคคे เคนुเค เคญी เคเค•เคฆเคฎ เค…เคธाเคง्เคฏ เคนो เคฏเคน เคœเคฐूเคฐी เคจเคนीं เค…เค—เคฐ เคจिเคฏเคฎ เค•ुเค› เคฒเคšीเคฒे เคนों เค”เคฐ เคธिเคฆ्เคงांเคค เคฐूเคช เคฎें เค…เคธเคนเคฎเคค เคนोเคคे เคญी เคฒोเค— เค‰เคธे เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐें, เค…เคชเคจी เคธीเคฎाเค“ं เคฎें เคฐเคนเคคे เคนुเค। เค•เคˆ เคฌाเคฐ เคฒเค—เคญเค— เค…เคธाเคง्เคฏ เคฒเค—เคคे เคญी เคšीเคœें เค•ुเค› เคธเคงเคคी เคจเคœเคฐ เค†เคคी เคนैं। เค”เคฐ เคฏเคน เคธเคงเคจे เค•ी เคฌाเคค เค•ोเคˆ เค…เคฐ्เคฅ เคคเคญी เคฒे เคชाเคคी เคนै เคœเคฌ เคธांเค–्เคฏिเค•ीเคฏ เคจिเคฏเคฎों เค•े เค…ंเคคเคฐ्เค—เคค เคจिเค•ाเคฏ เค•ो เคธเคฎเคเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคนो। เคธเคฐเคฒ เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคฏเคนी เค•เคน เคธเค•เคคे เคนैं เค•ि เคเคธे เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคฌाเคค เคœंเค—เคฒ เค•ी เค•เคฐเคจी เคนोเคคी เคนै เคจ เค•ि เค•ुเค› เค–ाเคธ เคชेเฅœों เค•ी, เคฏเคน เคœाเคจเคคे เคญी เค•ि เคœंเค—เคฒ เคชेเคกों เค•ा เคนी เคตिเคฐाเคŸ เคธเคฎूเคน เคนै।

เค…เคฒเค— เคญी – เคธाเคฅ เคญी
เคธिเคฆ्เคงांเคค เคฐूเคช เคฎें เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เคฎें เคนเคฐ เคต्เคฏเค•्เคคि เค•े เค•ुเค› เคฎौเคฒिเค• เค…เคงिเค•ाเคฐ เคนैं เค”เคฐ เค‡เคธ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคธเคญी เค•े เค…เคงिเค•ाเคฐ เคฎूเคฒ เคฐूเคช เคธे เคธเคฎाเคจ เคนैं। เคœเคฐूเคฐเคค เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค‰เคจ เค…เคงिเค•ाเคฐों เคชเคฐ เค•ुเค› เค…ंเค•ुเคถ เคฒเค—ाเคฏे เคœाเคจे เค•ा เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคญी เคนोเคคा เคนै เค”เคฐ เคนाเคฒ เค•े เคตเคฐ्เคทों เคฎें เค‡เคธเค•ा เคต्เคฏाเคชเค• เคช्เคฐเคฏोเค— เคฒाँเค•เคกाเค‰เคจ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคนเคฎ เคธเคญीเคจे เคฆेเค–ा। เคฒเค•्เคท्เคฏ เคนै เค…เคงिเค• เคธे เค…เคงिเค• เคฒोเค—ों เค•ो เค‡เคธ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคธे เคฒाเคญ เคฎिเคฒ เคธเค•े। เคฏเคน เคฌाเคค เค†เคชाเคคเค•ाเคฒ เค•ी เคฅी เคชเคฐ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฆिเคจों เคฎें เคตिเค•ाเคธ เคเค• เคฎुเคฆ्เคฆा เคนोเคคा เคนै เคœिเคธเคฎें เคฒเค•्เคท्เคฏ เคนोเคคा เคนै เคธเคญी เค•ा เคธเคฐ्เคตांเค—ीเคฃ เคตिเค•ाเคธ เคนो। เคตिเค•ाเคธ เค•ी เคชเคฐिเคญाเคทा เคนเคฐ เคฆेเคถ เค•ी เค…เคฒเค— เคนो เคธเค•เคคी เคนै เคฒเค•्เคท्เคฏ เคช्เคฐाเคช्เคคि เค•े เคคเคฐीเค•े เค…เคฒเค— เคนो เคธเค•เคคे เคนैं। เคชเคฐ เคธเคฌเคธे เค…เคนเคฎ เคฌाเคค เคฏเคน เคนै เค•ि เคจिเคฏเคฎों เค•ा เคชाเคฒเคจ เคธ्เคตेเคš्เค›ा เคธे เคนो เคธเค•े, เคคเคญी เคฌाเคค เคฌเคจเคคी เคนै; เค…เค—เคฐ เค‰เคธे เคฎเคจเคตाเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคนเคฐ เคฌाเคฐ เคช्เคฐเคถाเคธเคจ เค•ी เคฎเคถीเคจเคฐी เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐเคจा เคชเคกे เคคเคฌ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ा เค…เคœीเคฌोเค—เคฐीเคฌ เคช्เคฐเคคिเคฐूเคช เคจเคœเคฐ เค†เคคा เคนै เคœिเคธे เคจाเคฎ เคญเคฒे เคนी เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ा เคฆिเคฏा เคœाเคฏे เคชเคฐ เคตเคน เคนोเคคा เค•ुเค› เค…เคฒเค— เคนी เคนै।

เคšुเคจाเคตी เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค†เคœ เคธเคฌเคธे เคšเคฐ्เคšिเคค เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคนै เคถाเคธเคจ เคคंเคค्เคฐ เค•े เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•ी, เคœिเคธเคฎें เคœเคจเคคा เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคนै เค…เคชเคจी เคชเคธंเคฆ เค•े เคช्เคฐเคคिเคจिเคงि เค•ो เคšुเคจเคจे เค•े เคฒिเคฏे, เคชเคฐ เคฏเคน เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค…เค•्เคธเคฐ เคเค• เค›เคฒाเคตा เคนोเคคी เคนै। เคœो เคšुเคจाเคต เคฒเคก เคฐเคนे เคนै เค†เคชเค•ो เค‰เคจเคฎें เคธे เคนी เคšुเคจाเคต เค•เคฐเคจा เคนोเคคा เคนै เค”เคฐ เคœเคฐूเคฐी เคจเคนीं เค•ि เค‰เคจเคฎें เคธे เค•ोเคˆ เคญी เคฏोเค—्เคฏ เคนो เค†เคชเค•ी เคจเคœเคฐ เคฎें। เค…เค•्เคธเคฐ เคนोเคคा เคฏเคนी เคนै เค†เคชเค•ो เคฌुเคฐे เค”เคฐ เค•เคฎ เคฌुเคฐे เคฎें เคšुเคจाเคต เค•เคฐเคจा เคนोเคคा เคนै। เคœिเคธे เคธเคนी เคฎाเคฏเคจों เคฎें เคฏोเค—्เคฏ เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เคเคธा เค‡ंเคธाเคจ เค…เคงिเค•เคคเคฐ เค‰เคจ เคนเคฅเค•ंเคกों เคธे เคชเคฐเคนेเคœ เค•เคฐेเค—ा เคœो เคšुเคจाเคต เคœीเคคเคจे เค•ी เคธंเคญाเคตเคจा เคฌเคขाเคจे เค•े เคฒिเคฏे เคœเคฐूเคฐी เคนैं। เคšुเคจाเคตी เคนเคฅเค•ंเคกों เค•े เค…เคจเค—िเคจเคค เคฐूเคช เคนैं เคœिเคจเคฎें เคธे เค•ुเค› เค†เคฎ เคนैं เค”เคฐ เค•ुเค› เค–ाเคธ เคœिเคจ्เคนें เคฌเคธ เคตे เคนी เคœाเคจเคคे เคนैं เคœो เค‡เคจเค•ा เค…เค•्เคธเคฐ เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐเคคे เคนैं।

เคœเคฐा เค—ौเคฐ เค•เคฐें; เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เค•ा เคนเคฐ เคชाเคค्เคฐ เค†เคชเค•ो เคšुเคจाเคตी เค•ुเคฐुเค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคฎिเคฒ เคœाเคฏเค—ा, เคถेเค•्เคธเคชीเคฏเคฐ เค•े เคจाเคŸเค•ों เค•ा เคญी เคนเคฐ เคชाเคค्เคฐ เคฎौเคœूเคฆ เคนोเค—ा। เคนเคฐ เคšुเคจाเคตी เคฆंเค—เคฒ เคเค• เคฎเคนाเคญाเคฐเคค เคจเคนीं เคคो เค”เคฐ เค•्เคฏा เคนै?

เคธเคฌเคธे เคชुเคฐाเคจा เค”เคฐ เคธเคฌเคธे เคฌเฅœा
เคญाเคฐเคค เคธเคฌเคธे เคฌเฅœा (เค†เคฌाเคฆी เคฎें) เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เคนै เค”เคฐ เค…เคฎेเคฐिเค•ा เคธเคฌเคธे เคถเค•्เคคिเคถाเคฒी। เค•ुเค› เคฒोเค— เค‡เคธे เคธเคฌเคธे เคชुเคฐाเคจा เค•เคนเคคे เคนैं। เคเค• เคธเคตाเคฒ เคœเคฐूเคฐ เค‰เค เคคा เคนै เค•ि เคฆो เคธौ เคธाเคฒ เคนुเค เคนों เคœिเคธे เคตเคน เคธเคฌเคธे เคชुเคฐाเคจा เค•ैเคธे เคนो เค—เคฏा? เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• เคชเคฆ्เคงเคคिเคฏाँ เค•िเคธी เคจ เค•िเคธी เคฐूเคช เคฎें เคชเคนเคฒे เคญी เคฎौเคœूเคฆ เคฅीं เคชเคฐ เค†เคœ เค•ा เคšुเคจाเคตी เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เคœिเคธเคฎें เคนเคฐ เคต्เคฏเค•्เคคि เคšुเคจाเคต เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎें เคธเคฎाเคจ เคฐूเคช เคธे เคญाเค— เคฒेเคจे เค•ा เค…เคงिเค•ाเคฐी เคนै เค†เคงुเคจिเค• เคธเคฎเคฏ เคฎें เคนी เคธंเคญเคต เคนो เคธเค•ा เค”เคฐ เค‡เคธเคฎें เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคฏोเค—เคฆाเคจ เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนै। เคฏूเคฐोเคช เค•े เค•เคˆ เคฆेเคถों เคฎें เค…เคฒเค—-เค…เคฒเค— เคฐूเคชों เคฎें เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคตिเค•ाเคธเคฎाเคจ เคฅी เคœिเคธे เคจเคœเคฐเค…ंเคฆाเคœ เคจเคนीं เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा। 1215 เคˆเคธเคตी เคฎें เค‡ंเค—เคฒैंเคก เคฎें เคฎैเค—्เคจा เค•ाเคฐ्เคŸा เคšाเคฐ्เคŸเคฐ เค•े เคคเคนเคค เคฐाเคœा เค•े เคฆ्เคตाเคฐा เคธाเคฎंเคคों เค•ो เคฆिเคฏे เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•े เคธाเคฅ เคช्เคฐเคœा เค•े เคญी เค•ुเค› เค…เคงिเค•ाเคฐों เค•ा เคœिเค•्เคฐ เคฅा เคœिเคจเคฎें เคนेเคฌिเคฏเคธ เค•ोเคฐเคชเคธ เค‰เคฒ्เคฒेเค–เคจीเคฏ เคนै। เค‡เคธเค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค•िเคธी เคฌंเคฆी เค•ो เคจिเคถ्เคšिเคค เค…เคตเคงि เคฎें เค…เคฆाเคฒเคค เค•े เคธाเคฎเคจे เคชेเคถ เค•เคฐเคจे เค•ा เค”เคฐ เค•ैเคฆ เค•े เค—ैเคฐเค•ाเคจूเคจी เคนोเคจे เคชเคฐ เคฐिเคนाเคˆ เค•ा เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคฅा।

เค†ंเคถिเค• เคฐूเคช เคฎें เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เค…เคตเคงाเคฐเคฃा เค•ुเค› เคฐूเคชों เคฎें เคช्เคฐाเคšीเคจ เคธเคญ्เคฏเคคाเค“ं เคฎें เคฆेเค–ी เคœा เคธเค•เคคी เคนै। เคชเคถ्เคšिเคฎ เคฎें เค—्เคฐीเคธ เคฎें เคˆเคธा เคชूเคฐ्เคต เคชाँเคšเคตीं เคธเคฆी เคฎें เค‡เคธเค•ा เค†เคฐเคฎ्เคญ เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै। เคญाเคฐเคค เคฎें เค‡เคธเค•ी เคฎूเคฒ เคญाเคตเคจा เคชुเคฐाเคคเคจ เคนै เคœैเคธा เค•ि เคฐเคตीเคจ्เคฆ्เคฐเคจाเคฅ เคŸैเค—ोเคฐ เคจे เคฒिเค–ा เคนै เคœเคฌ เค—्เคฐीเค• เค”เคฐ เคฐोเคฎเคจ เคธเคญ्เคฏเคคाเคँ เคถเคนเคฐों เคฎें เคตिเค•เคธिเคค เคนुเคˆ เคญाเคฐเคค เคฎें เค‡เคธเค•ा เค†เคงाเคฐ เคตเคจांเคšเคฒों เค”เคฐ เค—्เคฐाเคฎों เคฎें เคฆीเค– เคชเฅœเคคा เคนै। เค—्เคฐाเคฎ เคธ्เคตเคฐाเคœ เค•ी เค•เคฒ्เคชเคจा เคฏเคนीं เคธे เค†เคฐเคฎ्เคญ เคนोเคคी เคนै। เค…เคช्เคฐเคค्เคฏเค•्เคท เคฐूเคช เคฎें เค—्เคฐाเคฎ เคธ्เคตเคฐाเคœ เค•ी เคชเคฐिเค•เคฒ्เคชเคจा เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เคฎूเคฒ เคญाเคตเคจा เคธे เคœुเฅœเคคी เคนै เคฒेเค•िเคจ เค†เคœ เค•ी เคธเคฐ्เคตเคœเคจीเคจ เคตเคฏเคธ्เค• เคฎเคคाเคงिเค•ाเคฐ เคตाเคฒी เคชเคฆ्เคงเคคि เคฎुเค–्เคฏ เคฐूเคช เคธे เคฏूเคฐोเคช เคต เค…เคฎेเคฐिเค•ा เคฎें เคตिเค•เคธिเคค เคฎाเคจी เคœा เคธเค•เคคी เคนै เคฏเคฆ्เคฏเคชि เคตเคนाँ เคญी เค†เคฐเคฎ्เคญ เคฎें เคธเคฌ เคตเคฏเคธ्เค•ों เค•ो เคตोเคŸ เคฆेเคจे เค•ा เค…เคงिเค•ाเคฐ เคจเคนीं เคฅा เคœो เค•्เคฐเคฎिเค• เคตिเค•ाเคธ เค•े เคฌाเคฆ เค‡เคธ เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคธ्เคฅिเคคि เคคเค• เคชเคนुँเคšा।

เค…เคš्เค›ाเค‡เคฏों เค•े เคธाเคฅ เค•เคฎिเคฏाँ เคญी
เค…เคฎेเคฐिเค•ी เค…เคจुเคญเคต เค•ी เค–ाเคธ เคฌाเคค เคฏเคน เคฅी เค•ि เคธंเคตिเคงाเคจ เคจिเคฐ्เคฎाเคคाเค“ं เคจे เคธाเคซ เคคौเคฐ เคชเคฐ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เค–ाเคฎिเคฏों เค•ो เคธ्เคตीเค•ाเคฐा เค”เคฐ เค‰เคจเคชเคฐ เค…ंเค•ुเคถ เคฒเค—ाเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•िเคฏा। เคฏเคน เคชเคนเคšाเคจ เคฒेเคจा เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคจ เคฅा เค•ि เค‡เคธ เคช्เคฐเคฃाเคฒी เค•ी เค•เคฎिเคฏों เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคจिเคนिเคค เคธ्เคตाเคฐ्เคฅों เคฆ्เคตाเคฐा เค…เคจुเคšिเคค เคฒाเคญ เค‰เค ाเคจे เค•ी เคธंเคญाเคตเคจा เคนเคฎेเคถा เคฌเคจी เคฐเคนेเค—ी เค•्เคฏोंเค•ि เคฎाเคจเคต เคฎเคจ เค•ी เค…ंเคง-เค—ुเคซाเค“ं เคฎें เคฐเคšी-เคฌเคธी เคจिเคนिเคค เคธ्เคตाเคฐ्เคฅ เคธिเคฆ्เคงि เค•े เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•ी เคธंเคญाเคตเคจा เค•ो เคญी เคจเค•ाเคฐा เคจเคนीं เคœा เคธเค•เคคा। เคตเคนी เค…ंเคง-เค—ुเคซाเคँ เคœिเคจเค•ा เคตिเคธ्เคคृเคค เคตเคฐ्เคฃเคจ เคชเคนเคฒे [4] เคฎें เคนो เคšुเค•ा เคนै। เค‡เคธ เค…เคญिเคจเคต เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคช्เคฐเคฏोเค— เค•ी เคšเคฐ्เคšा เค•ुเค› เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคธे เค•เคฐเคจा เคฒाเคญเคฆाเคฏเค• เคนोเค—ा। เค‡เคธ เคธंเคฐเคšเคจा เคฎें เคฐाเคœเคจैเคคिเค•, เคธाเคฎाเคœिเค• เคเคตं เค†เคฐ्เคฅिเค• เคคเคจाเคตों เค”เคฐ เคฆเคฌाเคตों เคธे เคจिเคœाเคค เคชाเคจे เค•े เคจुเคธ्เค–े เคฎौเคœूเคฆ เคฅे। เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐเคคा เค•ी เคฒเคกाเคˆ เคฎें เคตिเคœเคฏ เคช्เคฐाเคช्เคค เคนोเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคเค• เคœเคŸिเคฒ เคธเคฎเคธ्เคฏा เคจเคตोเคฆिเคค เคฐाเคœ्เคฏों เค•े เคธाเคฎเคจे เคฅी เค•्เคฏोंเค•ि เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ (เคฒเค—เคญเค— เคฆो เคธौ เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे) เคเค• เคฆเคฐ्เคœเคจ เคธे เค…เคงिเค• เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐाเคœ्เคฏ เคฅे। เค‰เคจเค•ो เคเค• เคธूเคค्เคฐ เคฎें เคชिเคฐोเคจे เค•ी เคฌाเคค เคธाเคฎเคจे เคฅी เคชเคฐ เค•िเคธी เคธเคฌเคฒ เค•ेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคถाเคธเคจ เค•ी เค…เคจुเคชเคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคฏเคน เคฒเค—เคญเค— เค…เคธंเคญเคต เคธा เคœाเคจ เคชเฅœเคคा เคฅा। เค‡เคจ เคฐाเคœ्เคฏों เค•ी เค…เคชเคจी เคธेเคจाเคँ เคฅी, เค…เคชเคจे เคจिเคนिเคค เคธ्เคตाเคฐ्เคฅ เค”เคฐ เคธเคฎเคธ्เคฏाเคँ เคฅी เค”เคฐ เค•ोเคˆ เค•िเคธी เค•े เค†เค—े เคुเค•เคจे เค•ो เคคैเคฏाเคฐ เคจเคนीं เคฅा। เค‰เคธ เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคธเคฎเคฏ เคฎें เค•เคˆ เคตिเคšाเคฐเค•ों เคจे เคเค• เคเคธे เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคจिเค•ाเคฏ เค•ी เคชเคฐिเค•เคฒ्เคชเคจा เคธाเคฎเคจे เคฐเค–ी [5] เคœो เค‰เคจ เคฐाเคœ्เคฏों เค•ो เคเค• เคธूเคค्เคฐ เคฎें เคชिเคฐोเคจे เค•ा เคตिเค•เคฒ्เคช เคฆेเคคी เคฅी เคช्เคฐเคค्เคฏेเค• เคฐाเคœ्เคฏ เค•ी เคช्เคฐเคญुเคธเคค्เคคा เค”เคฐ เคตिเคถिเคท्เคŸเคคा เคฌเคจाเคฏे เคฐเค–เคคे เคนुเค। เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคต เคธाเคฎाเคœिเค• เคคเคจाเคตों เคธे เคจिเคชเคŸเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคฅी เคœो เคคเคจाเคต เคฎुเค•्เคคि เคฎें เคธुเคฐเค•्เคทा เคตाเคฒ्เคต เค•ा เค•ाเคฎ เค•เคฐ เคธเค•ें। เคฏเคน เคเค• เคธเคฎाเคœिเค• เค…เคญिเคฏांเคค्เคฐिเค•ीเคฏ เค…เคจुเคช्เคฐเคฏोเค— เคฅा เคœो เค•ाเคซी เคนเคฆ เคคเค• เคธเคซเคฒ เคฎाเคจा เคœा เคธเค•เคคा เคนै।

เค‡เคธเคฎें เคฆो เคฌाเคคों เคชเคฐ เค–ाเคธ เคง्เคฏाเคจ เคฆिเคฏा เค—เคฏा:
(1) เค…เคธाเคงाเคฐเคฃ เคนाเคฒाเคค เคฎें เคธाเคฎाเคœिเค•-เคฐाเคœเคจैเคคिเค• เคธाเคฎ्เคฏाเคตเคธ्เคฅा เค•ो เคฌเคจाเคฏे เคฐเค–เคจा, เค”เคฐ 
(2) เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคต เคธเคนเคœ เคนाเคฒाเคค เคฎें เค•्เคฐเคฎिเค• เคตिเค•ाเคธ เค•ी เคธंเคญाเคตเคจा เค•ो เคฌเคจाเคฏे เคฐเค–เคจा। 
เคฏเคน เคช्เคฐเคธ्เคคाเคต เค‰เคจ เคตिเคšाเคฐเค•ों เคจे เค…เคชเคจी เคช्เคฐเคฌुเคฆ्เคง เคœเคจเคคा เค•े เคธाเคฎเคจे เคฐเค–ा। เคธैเค•เฅœों เคฒेเค–ों เคเคตं เคชเคค्เคฐों เค•े เคœเคฐिเคฏे เคฒोเค—ों เค•े เคฌीเคš เคเค• เคธंเคตाเคฆ เคฎเคนीเคจों เคšเคฒเคคा เคฐเคนा เคœिเคธเคฎें เคธเคญी เคตिเคšाเคฐों เค•ा เคธเคฎाเคตेเคถ เค•เคฐเคจे เค•ा เคฏเคฅा เคธंเคญเคต เคช्เคฐเคฏाเคธ เคญी เค•िเคฏा เค—เคฏा।

เค‡เคธ เค…เคจुเคญเคตเคœเคจ्เคฏ เคเคตं เคคเคฐ्เค•เคชूเคฐ्เคฃ เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เค•े เคซเคฒเคธ्เคตเคฐूเคช เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคธंเคตिเคงाเคจ เค•ी เคฐूเคชเคฐेเค–ा เคธाเคฎเคจे เค†เคˆ। เค‰เคจ เคตिเคšाเคฐเค•ों เค•ा เคฏเคน เคญी เคฎाเคจเคจा เคฅा เค•ि เคฏเคน เคต्เคฏเคตเคธ्เคฅा เคชूเคฐ्เคฃ เคฏा เคฆोเคทเคฐเคนिเคค เคนोเคจे เค•ा เคฆाเคตा เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคी เคซिเคฐ เคญी เค‰เคจ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เค•े เคฒिเคฏे เค•ाเคฐเค—เคฐ เคนो เคธเค•เคคी เคฅी। เคฏเคน เคช्เคฐเคฃाเคฒी เค•िเคคเคจी เค‰เคชเคฏोเค—ी เคฐเคนी เค‡เคธเค•ा เคชเคคा เค‡เคธी เคธे เคฒเค— เคœाเคคा เคนै เค•ि เคฆो เคธौ เคตเคฐ्เคทों เค•े เค…ंเคคเคฐाเคฒ เคฎें เค…เคจेเค• เคคเคจाเคตों เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เคฏเคน เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคธंเคคुเคฒเคจ เคฌเคจाเค เคนुเค เคนै। เคธเคš เคฆेเค–ा เคœाเคฏ เคคो เค†เคงुเคจिเค• เคธเคฎเคฏ เคฎें เค‡เคธे เคธाเคฎाเคœिเค• เค…เคญिเคฏांเคค्เคฐिเค•ी [6] เค•ा เคเค• เค…เคญिเคจเคต เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคฏเคน เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฆेเคจे เค•ा เคเค• เค–ाเคธ เค•ाเคฐเคฃ เคฏเคน เคญी เคนै เค•ि เคธंเคญเคตเคค: เคธाเคฎाเคœिเค• เค…เคญिเคฏांเคค्เคฐिเค•ी เค•ा เค•ुเคถเคฒ เคเคตं เคตिเคตेเค•เคชूเคฐ्เคฃ เคช्เคฐเคฏोเค— เคนเคฎाเคฐे เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ो เคญी เคธเคนी เคฆिเคถा เคฎें เคจिเคฐ्เคฆेเคถिเคค เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै।

เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ा เคธ्เคตเคฐूเคช เค”เคฐ เค–ाเคฎिเคฏाँ
เคฏเคน เคง्เคฏाเคจ เคฆेเคจे เคฏोเค—्เคฏ เคนै เค•ि เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคธंเคตिเคงाเคจ เคจिเคฐ्เคฎाเคคाเค“ं เคจे เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ो เคธ्เคชเคท्เคŸ เคฐूเคช เคธे เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•िเคฏा เค•ि เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เคชเคฆ्เคงเคคि เค–ाเคฎिเคฏों เคธे เคญเคฐी เคนै เคœिเคจเค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคธเคฎเคฏ-เคธเคฎเคฏ เคชเคฐ เคจिเคนिเคค เคธ्เคตाเคฐ्เคฅ เคธिเคฆ्เคงि เค•े เคฒिเคฏे เค•िเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคฒेเค•िเคจ เคฏเคน เคœाเคจเคคे เคนुเค เคญी เค‰เคจ्เคนें เค‡เคธ เคชเคฆ्เคงเคคि เค•ो เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ो เคฌाเคง्เคฏ เคนोเคจा เคชเฅœा เค•्เคฏोंเค•ि เคธाเคฐी เค–ाเคฎिเคฏों เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค‡เคธเคธे เคฌेเคนเคคเคฐ เค•ोเคˆ เค…เคจ्เคฏ เคชเคฆ्เคงเคคि เคจเคนीं เคฆिเค–ाเคฏी เคฆेเคคी। เคธเคฌเคธे เค…เคš्เค›ी เคฌाเคค เคนै เค•ि เค‡เคธเคฎें เคธुเคงाเคฐ เค•ी เค—ुंเคœाเคฏเคถ เคฐเคนเคคी เคนे เคญเคฒे เคนी เค‰เคธเค•ी เค—เคคि เคงीเคฎी เคนो।

เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เคšुเคจाเคต เค•े เคœเคฐिเคฏे เคธเคฐเค•ाเคฐ เคšुเคจเคคा เคนै เค”เคฐ เคšूंเค•ि เคนเคฐ เคฆेเคถ-เค•ाเคฒ เค•ी เค…เคชเคจी เค…เคฒเค— เคชเคนเคšाเคจ เคนोเคคी เคนै เคนเคฐ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เคญी เค…เคชเคจी เค–ाเคธ เคชเคนเคšाเคจ เคนोเคคी เคนै। เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค”เคฐ เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ – เคธเคฌเคธे เคฌเฅœा เค”เคฐ เคธเคฌเคธे เคถเค•्เคคिเคถाเคฒी – เค•ाเคซी เคธเคฎाเคจ เคนोเคคे เคญी เค…เคฒเค— เคนैं เคœो เคธ्เคตाเคญाเคตिเค• เคนै। เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค…เคญी เคตिเค•ाเคธเคถीเคฒ เคนै เค”เคฐ เค‰เคธเคฎें เค•ुเค› เคชเคฐिเคชเค•्เคตเคคा เค† เคœाเคจे เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค…เคญी เคตिเค•ाเคธ เค•ी เค•ाเคซी เคธंเคญाเคตเคจाเคँ เคนैं। เคœो เคฌाเคค เค…เคญी เคคเคฏ เคนोเคจी เคนै เคตเคน เคฏเคน เค•ि เคธंเคตिเคงाเคจ เค”เคฐ เคฌเคนुเคฎเคค เคธे เคฌเคจी เคธเคฐเค•ाเคฐ เค•ी เคถเค•्เคคिเคฏों เค•े เคฌीเคš เค…เคงिเค•ाเคฐ เค•िเคธ เคคเคฐเคน เคฌँเคŸे เคนैं เค”เคฐ เคฏเคน เคญी เค•ि เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เค•ाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคฎें เคฆोเคจों เค•िเคคเคจे เคชเคฐिเคชเค•्เคต เคนैं। เคฏเคน เคชเคฐिเคชเค•्เคตเคคा เคœเคฎीเคจी เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคธเคฎाเคœ เค•ी เค‡เค•ाเคˆ เคฏाเคจि เคนเคฐ เคต्เคฏเค•्เคคि เค•े เคธोเคš เคชเคฐ เคญी เคจिเคฐ्เคญเคฐ เค•เคฐเคคी เคนै। เคšूंเค•ि เคนเคฐ เคต्เคฏเค•्เคคि เค•े เค…เคฒเค— เคตिเคšाเคฐ เคเคตं เคฐुเคाเคจ เคนो เคธเค•เคคे เคนैं เคฌाเคค เคฌเคนुเคฎเคค เคชเคฐ เค†เค•เคฐ เคŸिเค• เคœाเคคी เคนै।

เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคฆเคฐ्เคญ: เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เค…-เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• เค•เคฐเคตเคŸ
เคฒเค—เคญเค— เคธाเคค เคฆเคถเค• เคชुเคฐाเคจा เคฏเคน เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค—เคคिเคถीเคฒ เคนै เค•เคญी เค†เคค्เคฎเคตिเคถ्เคตाเคธ เคธे เคญเคฐा, เค•เคญी เค‰เคฒเคเคจों เคฎें เคฆเคฌा, เคฒเฅœเค–เฅœाเคคा, เคฒंเค—เฅœाเคคा เค•เคญी; เคฒेเค•िเคจ เคšเคฒเคคा เคคो เคนै। เคฏเคน เคคंเคค्เคฐ เคฒोเค• เคฆ्เคตाเคฐा เคšुเคจा เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เคธिเคฆ्เคงांเคค เคฐूเคช เคฎें เคฒोเค• เคฏा เคœเคจ เค•े เคฒिเคฏे เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐ เคนै เคชเคฐ เค•िเคธी เค…เคจ्เคฏ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เคคเคฐเคน เคฏเคน เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคœुเค—ाเฅœू เคต्เคฏเค•्เคคिเคฏों เคฏा เคธเคฎूเคนों เค•े เคจिเคนिเคค เคธ्เคตाเคฐ्เคฅ เคธिเคฆ्เคงि เค•ा เคธाเคงเคจ เคฌเคจ เคœाเคคी เคนै เค”เคฐ เค•เคˆ เคฌाเคฐ เค…-เคฒोเค•िเค• (เคœो เคฒोเค• เคนिเคค เคฎें เคจเคนीं) เคจिเคท्เค•เคฐ्เคทों เค•ी เค“เคฐ เค…เค—्เคฐเคธเคฐ เคนोเคคी เคฆीเค–เคคी เคนै। เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคœाเคคिเค—เคค เคธเคฎीเค•เคฐเคฃ, เค†เคฐเค•्เคทเคฃ เคœैเคธे เคฎुเคฆ्เคฆे เค…เค•्เคธเคฐ เคช्เคฐเคญाเคตी เคนोเคคे เคฆीเค–เคคे เคนैं เคชเคฐ เคตเคนाँ เคญी เคœुเค—ाเฅœू เคนी เคฌाเคœी เคฎाเคฐ เคฒेเคคे เคนैं। เค‡เคธ เคฆुเคท्เคšเค•्เคฐ เคธे เคจिเค•เคฒเคจे เค•ा เคฐाเคธ्เคคा เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคœเคฐूเคฐ เคนै เคชเคฐ เค…เคธंเคญเคต เคจเคนीं, เคฌเคถเคฐ्เคคे เคช्เคฐเคฌुเคฆ्เคง เคœเคจ เคเคตं เคฐाเคœเคจीเคคिเคœ्เคž เคฆเคฒเค—เคค เคญाเคตเคจा เคธे เคŠเคชเคฐ เค‰เค เค•เคฐ เคฆेเคถ เคต เคธเคฎाเคœ เค•े เคฆीเคฐ्เค˜เค•ाเคฒिเค• เคนिเคค เค•ो เคง्เคฏाเคจ เคฎें เคฐเค–เค•เคฐ เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคจिเคฏเคฎ เคฌเคจा เคธเค•ें เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เค•्เคฐिเคฏाเคจ्เคตเคฏเคจ เคฎें เคธाเคฎाเคœिเค• เค…เคญिเคฏांเคค्เคฐिเค•ीเคฏ เคช्เคฐเคฃाเคฒी เค•ा เค•ुเคถเคฒ เค‰เคชเคฏोเค— เคธंเคญเคต เคนो เคธเค•े। เค…เคฎेเคฐिเค•ा เคฎें เคตเคนाँ เค•ी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคœिเคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•ा เค—เคนเคจ เคšिंเคคเคจ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा เค•्เคฏा เคนเคฎ เค…เคชเคจे เคฆेเคถ เค•ी เคœเคฎीเคจी เคนเค•ीเค•เคค เคฆेเค–เคคे เคนुเค เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เคเคตं เคธंเคคुเคฒเคจ เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคเค• เคธाเคฐ्เคฅเค• เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคตिเค•เคธिเคค เคจเคนीं เค•เคฐ เคธเค•เคคे? เคชเคฐ เคฏเคน เคเค• เคฌเฅœा เคช्เคฐเคถ्เคจ เคนै เคœिเคธเค•े เคธเคฎाเคงाเคจ เค•े เคฒिเคฏे เคฆ्เคฆเฅ เค‡เคš्เค›ा เคถเค•्เคคि เคเคตं เคธंเค•เคฒ्เคช เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนोเค—ी เคœिเคธเค•ा เค…เคญाเคต เคธाเคซ เคจเคœเคฐ เค†เคคा เคนै। เคนเคฎ เคธंเคญเคตเคค: เค‡เคธ เคชเคฐ เคญी เคธเคนเคฎเคค เคจเคนीं เค•ि เคฆेเคถเคนिเคค เค•्เคฏा เคนै เค”เคฐ เคตे เค•ौเคจ เคธी เคจिเคฏเคฎाเคตเคฒिเคฏाँ เคนैं เคœो เค‡เคธ เคฆिเคถा เคฎें เคธाเคฐ्เคฅเค• เคนो เคธเค•เคคी เคนैं? เค‡เคธ เคชเคนเคฒे เคšเคฐเคฃ เคชเคฐ เคญी เค•्เคฏा เคธเคฌ เคเค• เคฎเคค เคนो เคธเค•ेंเค—े เค”เคฐ เคฏเคฆि เคจเคนीं เคคเคฌ เคฌाเคค เคฌเคนुเคฎเคค เคชเคฐ เค†เค•เคฐ เคŸिเค•ेเค—ी เคœो เคธเคญी เคœเคจों เค•ो เคง्เคฏाเคจ เคฎें เคฐเค– เค•เคฐ เค•िเคคเคจा เคšเคฒेंเค—े เคฏเคน เคญी เค…เคจिเคถ्เคšเคฏ เค•े เค˜ेเคฐे เคฎें เคฐเคน เคœाเคฏเค—ा। เคเคธे เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถ-เค•िเคฐเคฃ เคธंเคตिเคงाเคจ เคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เคนो เคธเค•เคคी เคนै เคœो เคช्เคฐเค•ाเคถ-เคธ्เคคंเคญ เค•ा เค•ाเคฎ เค•เคฐ เคธเค•เคคा เคนै। เคธंเคตिเคงाเคจ เค•ी เคฆुเคนाเคˆ เคธเคญी เคฆेเคคे เคฆीเค–เคคे เคนैं เคชเคฐ เคธเคญी เค•ी เค‰เคธเคชเคฐ เค†เคธ्เคฅा เคฌเคฐाเคฌเคฐ เค•ी เคนो เคœเคฐूเคฐी เคจเคนीं। เคเคธे เคฎें เคจ्เคฏाเคฏเคชाเคฒिเค•ा เค•ी เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी เค…เคค्เคฏเคงिเค• เคฌเฅ เคœाเคคी เคนै।

เคœैเคธा เคนเคฎ เคœाเคจเคคे เคฐเคนे เคนैं เค•ि เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• เคช्เคฐเคถाเคธเคจ เคฎें เคคीเคจों เค˜เคŸเค• - เคตिเคงाเคฏिเค•ा, เค•ाเคฐ्เคฏ-เคชाเคฒिเค•ा เค”เคฐ เคจ्เคฏाเคฏ-เคชाเคฒिเค•ा – เคเค• เคธीเคฎा เคคเค• เคธ्เคตाเคฏเคค्เคค เคนोเคคे เคญी เคเค•-เคฆूเคธเคฐे เคธे เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคธंเคคुเคฒเคจ เคฌเคจाเคฏे เคฐเค–เคคे เคนैं। เคฏเคน เคธंเคคुเคฒเคจ เคธाเคฎाเคœिเค• เคชเคฐเคฎाเคฃुเคตाเคฆ เค•ी เคฎूเคฒ เค‡เค•ाเคˆ เคฏाเคจि เคต्เคฏเค•्เคคि เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เค•เคฐเคคी เคนै เค”เคฐ เค…ंเคคเคค: เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เค—ुเคฃเคตเคค्เคคा เค•ो เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เค•เคฐเคคी เคนै। เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ो เคนเคฎ เคนाเคฒ เคนी เค•ुเค› เค˜เคŸเคจाเค“ं เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคธเคฎเคเคจे เค•ा เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•เคฐเคจा เคšाเคนेंเค—े।

เคธเคฎเค•ाเคฒीเคจ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ
เคฎเคˆ 2020 เคฎें เคเค• เค…เคถ्เคตेเคค เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคจाเค—เคฐिเค• เค•ी เคชुเคฒिเคธ เค•े เคนाเคฅों เคนुเคˆ เคนเคค्เคฏा เคจे เคฆेเคถ เค•ो เคนिเคฒाเค•เคฐ เคฐเค– เคฆिเคฏा। เคธ्เคตाเคญाเคตिเค• เคฅा เค•ि เค‡เคธเค•े เคตिเคฐोเคง เคฎें เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถเคจ เคนोเคคे เค”เคฐ เคนुเค เคญी। เค•เคˆ เคธ्เคฅाเคจों เคชเคฐ เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถเคจों เคจे เค‰เค—्เคฐ เคฐूเคช เคงाเคฐเคฃ เค•เคฐ เคฒिเคฏा เค”เคฐ เค•เคนीं เคชเคฐ เค†เค—เคœเคจी เคต เคคोเฅœเคซोเฅœ เคญी เคนुเคˆ। เคฌाเคค เค‡เคคเคจे เคชเคฐ เคนी เคจเคนीं เคฐुเค•ी เค”เคฐ เค‰เค—्เคฐ เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถเคจों เค•ी เค†เค— เค•ी เคฒเคชเคŸें เคตाเคถिंเค—เคŸเคจ เคธ्เคฅिเคค เคต्เคนाเค‡เคŸ-เคนाเค‰เคธ เค•े เคชाเคธ เคคเค• เคœा เคชเคนुँเคšी। เค–เคฌเคฐ เคฏเคน เคญी เคฅी เค•ि เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि เค•ो เคชเคฐिเคตाเคฐ เคธเคนिเคค เคธुเคฐเค•्เคทा เค•ाเคฐเคฃों เคธे เคฌंเค•เคฐ เคฎें เคœाเคจा เคชเฅœा। เคฐाเคท्เคŸ्เคฐเคชเคคि เคถाเคฏเคฆ เคšाเคนเคคे เคฅे เค•ि เคธेเคจा เค•ो เคฌुเคฒाเคฏा เคœाเคฏ เคชเคฐ เคธेเคจा เค•े เคธूเคค्เคฐों เค•ा เค•เคนเคจा เคฅा เค•ि เคฏเคน เคธเคนी เคจเคนीं เคนोเค—ा เค”เคฐ เคธंเคญเคตเคค: เคธंเคตैเคงाเคจिเค• เคญी เคจเคนीं เคนोเคคा। เคจेเคถเคจเคฒ เค—ाเคฐ्เคก เค•ो เคฌुเคฒाเคจा เค…เค—เคฒा เคšเคฐเคฃ เคฅा เคœो เค•िเคฏा เค—เคฏा เค”เคฐ เคงीเคฐे-เคงीเคฐे เคธ्เคฅिเคคि เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคนोเคคी เค—เคฏी। เคฏเคน เค˜เคŸเคจाเค•्เคฐเคฎ เค•เคˆ เคฌाเคคों เค•ी เค“เคฐ เค‡เคถाเคฐा เค•เคฐเคคा เคนै เคœो เคง्เคฏाเคจ เคฆेเคจे เคฏोเค—्เคฏ เคนैं:

(เค•) เค‰เค—्เคฐ เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถเคจों เคเคตं เค†เค—เคœเคจी เค•े เค•เคˆ เคฎाเคฎเคฒों เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค•ोเคˆ เคนिंเคธा เค•ी เคฌเฅœी เคตाเคฐเคฆाเคค เคจเคนीं เคนुเคˆ। เคนाँ, เคฒूเคŸเคชाเคŸ เค•ी เค–เคฌเคฐ เคœเคฐूเคฐ เคธुเคจाเคˆ เคฆी।
(เค–) เคชुเคฒिเคธ เค•ी เค“เคฐ เคธे เคฏा เคจेเคถเคจเคฒ เค—ाเคฐ्เคก เค•ी เค“เคฐ เคธे เค…เคจाเคตเคถ्เคฏเค• เคฌเคฒ-เคช्เคฐเคฏोเค— เคจเคนीं เคฆेเค–เคจे เค•ो เคฎिเคฒा। เคญीเฅœ เค•ो เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเคฏे เค—ोเคฒी เคšเคฒाเคจे เค•ी เคจौเคฌเคค เคจเคนीं เค†เคจे เคฆी เค—เคˆ।
(เค—) เคธเคญी เคฆเคฒों เค•े เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคฒोเค—ों เคจे เคช्เคฐเคฆเคฐ्เค–เคจ เค•े เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• เค…เคงिเค•ाเคฐ เค•ो เคคเคฐเคœीเคน เคฆी, เคธाเคฅ เคนी เค†เค—เคœเคจी เคต เคฒूเคŸเคชाเคŸ เค•ी เคจिंเคฆा เค•ी।
(เค˜) เคธंเคตिเคงाเคจ เคฎें เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เคเคตं เคธंเคคुเคฒเคจ (checks and balances) เค•ा เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฅा เค”เคฐ เค‰เคธเคจे เค…เคชเคจा เค•ाเคฎ เคฌเค–ूเคฌी เค•िเคฏा।

เค•ुเค› เคชुเคฒिเคธเค•เคฐ्เคฎिเคฏों เค•ी เคฌเคฐ्เคฌเคฐเคคा เคตाเคฒी เคฌाเคค เค•िเคธी เค…เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• เคฆेเคถ เคฎें เคนोเคคी เคคो เคถाเคฏเคฆ เค‡เคคเคจे เค‰เค—्เคฐ เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถเคจ เคธंเคญเคต เคนी เคจ เคนो เคชाเคคे เค”เคฐ เค…เค—เคฐ เคนोเคคे เคคो เคฌेเคฐเคนเคฎी เคธे เค•ुเคšเคฒ เคฆिเคฏे เคœाเคคे। เคฒेเค•िเคจ เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• เคฆेเคถों เคฎें เคญी เคนเคฐ เค•เคนीं เค‡เคคเคจे เคธंเคฏเคฎ เค”เคฐ เคงैเคฐ्เคฏ เคธे เคช्เคฐเคถाเคธเคจ เคถाเคฏเคฆ เค•ाเคฎ เคจ เคฒेเคคा। เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• เคฆेเคถों เคฎें เคญी เคชुเคฒिเคธ เคญीเฅœ เค•ो เคจिเคฏंเคค्เคฐिเคค เค•เคฐเคจे เคฎें เค—ोเคฒी เคšเคฒाเคจे เคฎें เคฆेเคฐ เคจ เค•เคฐเคคी। เค…เคฎेเคฐिเค•ा เคฎें เคญी เค‡เคธเค•े เคชเคนเคฒे เคชुเคฒिเคธ เคนเคฎेเคถा เค‡เคคเคจी เคธंเคฏเคฎिเคค เคจเคนीं เคฐเคนी เค”เคฐ เค‡เคธเคฒिเคฏे เคนเคฎाเคฐा เคฏเคน เค•เคนเคจा เค”เคฐ เคญी เค…เคฐ्เคฅ เคฐเค–เคคा เคนै เค•ि เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•िเคธी เค•เฅœी เคจिเคฏเคฎाเคตเคฒी เค•े เคคเคนเคค เค•ाเคฎ เค•เคฐे เคœเคฐूเคฐी เคจเคนीं เค•्เคฏोंเค•ि เคตเคน เคธ्เคตเคฏं เคญी เคตिเค•ाเคธเคถीเคฒ เคนै เค”เคฐ เคฐเคนेเค—ा। เคคीเคจों เค˜เคŸเค•ों เค•े เคฌीเคš เคœिเคธ เคจाเคœुเค• เคธंเคคुเคฒเคจ เค•ी เคฌाเคค เค•เคนी เค—เคˆ เคนै เคตเคน เคญी เค”เคธเคค เคจाเค—เคฐिเค• เค•े เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เคต เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐी เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เค•เคฐเคคा เคนै เค”เคฐ เคธ्เคตเคฏं เค—เคคिเคถीเคฒ เคนै।

เคœैเคธा เคชเคนเคฒे เคนเคฎ เค•เคน เคšुเค•े เคนैं เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ा เคŠँเคŸ เค•िเคธ เค•เคฐเคตเคŸ เคฌैเค ेเค—ा เค•เคนเคจा เค…เคธंเคญเคต เคจ เคญी เคนो เคฌเคนुเคค เค•เค िเคจ เคœเคฐूเคฐ เคฐเคนेเค—ा।

เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค•เคˆ เค”เคฐ เคญी เคนैं। เคฆूเคธเคฐे เคตिเคถ्เคต-เคฏुเคฆ्เคง เค•े เคฌाเคฆ เคฌ्เคฐिเคŸेเคจ เค•े เคช्เคฐเคงाเคจ-เคฎंเคค्เคฐी เคตिंเคธ्เคŸเคจ เคšเคฐ्เคšिเคฒ เคฏुเคฆ्เคง เค•े เคฆौเคฐाเคจ เค…เคชเคจे เคจिเคฐ्เคฃเคฏों เคเคตं เคธंเคคुเคฒเคจ เค•े เคฒिเคฏे เคšเคฐ्เคšिเคค เค”เคฐ เคช्เคฐเคถंเคธिเคค เคนुเค เคฒेเค•िเคจ เค…เค—เคฒा เคนी เคšुเคจाเคต เคนाเคฐ เค—เคฏे, เคธाเคฐी เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏเคคा เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ। เค•ाเคฐเคฃों เค•ा เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เค•เคฐเคจा เคธंเคญเคต เคนै เคชเคฐ เคฏเคน เคนเคฎाเคฐा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคจเคนीं เค‡เคธ เคฒेเค– เคฎें। เคฌाเคค เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• เคŠँเคŸ เค•ी เค…เคจिเคถ्เคšिเคค เค”เคฐ เคฌเคนुเค†เคฏाเคฎी เค•เคฐเคตเคŸ เคธे เคนै। เคเคธे เค•ुเคถเคฒ เค–िเคฒाเฅœी เคญी เคนै เคœो เค‡เคธ เคŠँเคŸ เค•ी เค•เคฐเคตเคŸ เค•ो เคฅोเฅœा-เคฌเคนुเคค เคธเคฎเคเคคे เคนैं เค”เคฐ เค…เคชเคจा เคœुเค—ाเฅœ เค•เคฐเคคे เคฐเคนเคคे เคนैं। เคœैเคธा เค…เคฎेเคฐिเค•ी เคธंเคตिเคงाเคจ เคจिเคฐ्เคฎाเคคाเค“ं เคจे เคฎाเคจा เคนै เค•ि เคฒोเค•เคคांเคค्เคฐिเค• เคชเคฆ्เคงเคคि เค–ाเคฎिเคฏों เคธे เคญเคฐी เคนै เคœिเคจเค•ा เคฒाเคญ เคจिเคนिเคค เคธ्เคตाเคฐ्เคฅों เค•े เคฒिเคฏे เค•เคฐเคจा เค†เคธाเคจ เคนै เคชเคฐ เค‡เคธเค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เคซिเคฒเคนाเคฒ เค‡เคธเคธे เคฌेเคนเคคเคฐ เค•ोเคˆ เค”เคฐ เคช्เคฐเคฃाเคฒी เค‡ंเคธाเคจ เค•े เคชाเคธ เคจเคนीं เคนै। เคฏเคนीं เคถाเคฏเคฆ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เคธเคฌเคธे เคฌเฅœी เคถเค•्เคคि เคเคตं เคชเคนเคšाเคจ เคนै।

เค•เคฐเคตเคŸों เค•ा เคนुเคœूเคฎ
เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ोเคˆ เคเค• เคคंเคค्เคฐ เคจเคนीं เคนै เคฏเคน เคคंเคค्เคฐों เค•ा เคนुเคœूเคฎ เคนै เค…เคฎेเคฐिเค•ा เคธे เค…เคซเค—ाเคจिเคธ्เคคाเคจ เค”เคฐ เคฌ्เคฐिเคŸेเคจ เคธे เคฒेเค•เคฐ เคฌंเค—เคฒाเคฆेเคถ เคคเค• เคธเคฌ เค•िเคธी เคจ เค•िเคธी เคฐूเคช เคฎे เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ा เคœाเคฎा เคชเคนเคจे เคนुเค เคฆिเค–ाเคฏी เคฆेเคคे เคนैं। เคฆเคฐเค…เคธเคฒ เคตเคฏเคธ्เค• เคฎเคคाเคงिเค•ाเคฐ เค•े เคคเคนเคค เคšुเคจाเคตी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคธे เคฌเคจी เคธเคฐเค•ाเคฐ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เคธเคฌเคธे เค…เคนเคฎ เคชเคนเคšाเคจ เคนै। เคšुเคจाเคตी เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคฎें เค…เคชेเค•्เคทिเคค เคฏเคนी เคนै เค•ि เคฒोเค— เคฒाเคฒเคš, เคฆเคฌाเคต เคฏा เคฌเคนเค•ाเคตे เคฎें เคจ เค†เค•เคฐ เค…เคชเคจे เคตिเคตेเค• เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค…เคชเคจा เคช्เคฐเคคिเคจिเคงि เคšुเคจें เคชเคฐ เคฏเคน เค•िเคธ เคธीเคฎा เคคเค• เคœเคฎीเคจी เคนเค•ीเค•เคค เคฎें เค‰เคคเคฐ เคชाเคคा เคนै เคตเคน เคนเคฐ เคธ्เคฅाเคจ เค•े เคฒिเคฏे เค…เคฒเค— เคนो เคธเค•เคคा เคนै। เค…เค—เคฐ เคฎाเคจ เคญी เคฒें เค•ि เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคฒोเค— เคคเคฐ्เค•เคชूเคฐ्เคฃ เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฒे เคธเค•เคจे เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคนैं เคชเคฐ เคœो เคช्เคฐเคคिเคจिเคงि เคšुเคจे เคœाเคจे เคนैं เค‰เคจเค•ी เคฏोเค—्เคฏเคคा เค•िเคคเคจी เคนै เค‰เคจ เคชเคฆों เค•े เคฒिเคฏे? เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคฆेเคถों เคฎें เคšुเคจाเคต เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคœिเคธ เคช्เคฐเคšाเคฐ เคคंเคค्เคฐ เคชเคฐ เคŸिเค•ी เคนै เคตเคน เคนเคฐเคเค• เค•े เคฌเคธ เค•ा เคจเคนीं เค”เคฐ เค‡เคธ เค•ाเคฐเคฃ เคฏเคน เคงเคจ, เคฌเคฒ เค”เคฐ เค›เคฒ เค•ा เคเค• เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถเคจ เคฆिเค–เคจे เคฒเค—เคคा เคนै เค”เคฐ เคฏเคน เคฌाเคค เค…เคฎेเคฐिเค•ा เคฎें เคญी เค‰เคคเคจी เคนी เคธเคนी เคนै เคœिเคคเคจा เค…เคชเคจे เคฆेเคถ เคฎें। เคœैเคธा เคนเคฎ เคชเคนเคฒे เค•เคน เคšुเค•े เคนैं เคฏเคน เคชเคฆ्เคงเคคि เค–ाเคฎिเคฏों เคธे เคญเคฐเคชूเคฐ เคนै เค”เคฐ เค‡เคธเค•ा เคชเคนเคฒा เคšเคฐเคฃ เคฏाเคจि เคšुเคจाเคต เคนी เคจिเคนिเคค เคธ्เคตाเคฐ्เคฅों เค•े เคนाเคฅों เค•ा เค–िเคฒौเคจा เคฌเคจ เคธเค•เคคा เคนै เค”เคฐ เคฌเคจเคคा เคญी เคนै। เคช्เคฐเคถाเคธเคจ เคธे เคœुเฅœी เค‡เค•ाเค‡เคฏाँ เค•เคˆ เคฌाเคฐ เคธเคค्เคคा เคชเค•्เคท เค•े เคนाเคฅों เค•ा เค–िเคฒौเคจा เคฌเคจเค•เคฐ เคฐเคน เคœाเคจเคคी เคนैं เคœिเคธเค•े เคฒिเคฏे เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคจिเคฏंเคค्เคฐเคฃ เคเคตं เคธंเคคुเคฒเคจ เค•े เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคœเคฐूเคฐी เคนैं। เค‡เคธเค•े เค•เคˆ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค…เคชเคจे เคฆेเคถ เคฎें เคญी เคฆेเค–เคจे เค•ो เคฎिเคฒเคคे เคฐเคนे เคนैं। เคฒेเค•िเคจ เคฏเคน เคญी เคธเคนी เคนै เค•ि เคซिเคฒเคนाเคฒ เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ा เค•ोเคˆ เคฌेเคนเคคเคฐ เคตिเค•เคฒ्เคช เคนเคฎाเคฐे เคชाเคธ เคจเคนीं। เค‡เคธเคฎें เค…เคš्เค›ी เคฌाเคค เคฏเคน เคนै เค•ि เคตिเค•ाเคธ เค•ी เค…เคชाเคฐ เคธंเคญाเคตเคจाเคँ เคนैं เค”เคฐ เคœैเคธे-เคœैเคธे เคธाเคฎाเคœिเค• เคชเคฐเคฎाเคฃु เคฏाเคจि เค‡ंเคธाเคจ เค•ी เค…เคชเคจी เคตैเคšाเคฐिเค• เค•्เคทเคฎเคคा เค•े เคธ्เคคเคฐ เคฎें เคธुเคงाเคฐ เคนोเค—ा เคเคตं เคธाเคฎाเคœिเค• เค…เคญिเคฏांเคค्เคฐिเค•ी เค•ा เค•ुเคถเคฒ เคช्เคฐเคฏोเค— เคนोเค—ा เคตैเคธे เคนी เคฒोเค•เคคंเคค्เคฐ เค•ी เค—ुเคฃเคตเคค्เคคा เคฎें เคญी เคฌเคฆเคฒाเคต เคฆेเค–เคจे เค•ो เคฎिเคฒेเค—ा।

เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคเค• เคฌाเคค เคง्เคฏाเคจ เค•เคฐเคจे เคฏोเค—्เคฏ เคนै। เคœिเคธ เคคเคฐเคน เค…เคฎेเคฐिเค•ा เคฎें เคธंเคตिเคงाเคจ เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เค•े เคฒिเคฏे เคช्เคฐเคฌुเคฆ्เคง เคœเคจों เคจे เค…เคฅเค• เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•िเคฏे เค”เคฐ เคเค• เคธाเคฎाเคœिเค• เค…เคญिเคฏांเคค्เคฐिเค•ीเคฏ เคช्เคฐเคฏोเค— เคชเคฐ เค†เคงाเคฐिเคค เคจिเค•ाเคฏ เค•ी เคจींเคต เคฐเค–ी เค‰เคธเค•ा เคนเคฎाเคฐे เคฏเคนाँ เคจिเคคांเคค เค…เคญाเคต เคนै। เคนเคฎाเคฐे เคฐाเคœเคจीเคคिเคœ्เคž, เคช्เคฐเคฌुเคฆ्เคง เคœเคจ เคธाเคฅ เคฌैเค เค•เคฐ เคตिเคšाเคฐ เค•เคฐเคจा เคจเคนीं เคœाเคจเคคे เค”เคฐ เคซिเคฒเคนाเคฒ เค‡เคธเค•े เคฌिเคจा เค•ोเคˆ เคฐाเคธ्เคคा เคจเคนीं เคจเคœเคฐ เค† เคธเค•เคคा। เคนเคฎाเคฐे เคธंเคตिเคงाเคจ เคฎें เค•เคฎी เคจเคนीं เคนै เคชเคฐ เคธंเคตिเคงाเคจ เคธ्เคตเคฏं เคตिเค•ाเคธเคถीเคฒ เคนोเคจा เคนोเค—ा เคœिเคธเค•े เคฒिเคฏे เคฆेเคถ เค•ी เคœเคฎीเคจी เคนเค•ीเค•เคค เค•ो เคง्เคฏाเคจ เคฎें เคฐเค–เคคे เคนुเค เคธाเคฎाเคœिเค• เค…เคญिเคฏांเคค्เคฐिเค•ी [6] เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคจिเคคांเคค เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนोเค—ा।

เคธंเคฆเคฐ्เคญ
[1] เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคฎोเคนเคจ เคญंเคกाเคฐी, เคŠँเคŸ เค”เคฐ เค‰เคธเค•ी เค…เคจोเค–ी เค•เคฐเคตเคŸ, เคธेเคคु-เคนिंเคฆी, เค…เค•्เคŸूเคฌเคฐ 2019.
[2] เคšเคจ्เคฆ्เคฐเคฎोเคนเคจ เคญंเคกाเคฐी, เคธंเคญाเคตिเคค เค”เคฐ เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เค•े เคฌीเคš: เคเค• เคตैเคšाเคฐिเค• เคญ्เคฐเคฎเคฃ-เคชเคฅ เคชเคฐ, เคธेเคคु, เค…เค—เคธ्เคค 2020. 
[3] เคเคซ. เค•ाเคชเคฐा, เคฆ เคŸเคฐ्เคจिंเค— เคช्เคตाเค‡ंเคŸ, เคธेเค•्เคถเคจ 2, เคจ्เคฏूเคŸोเคจिเคฏเคจ เคตเคฐ्เคฒ्เคก เคฎเคถीเคจ, เคธाเค‡เคฎเคจ เคंเคก เคถเคท्เคŸเคฐ, 1982.
[4] เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคฎोเคนเคจ เคญंเคกाเคฐी, เค…ंเคงเค—ुเคซाเค“ं เค•ा เค•ैเคฆी, เคธेเคคु - เคนिंเคฆी, เคธिเคคเคฎ्เคฌเคฐ 2019.
[5] เคœाँเคจ เคช्เคฒैเคŸ, เคธ्เคŸैเคช เคŸु เคฎैเคจ, เคœाँเคจ เคตाเค‡เคฒे, 1966. 
[6] เคšเคจ्เคฆ्เคฐ เคฎोเคนเคจ เคญंเคกाเคฐी, เคธाเคฎाเคœिเค• เค…เคญिเคฏांเคค्เคฐिเค•ी, เค†เคตिเคท्เค•ाเคฐ, เคจเคˆ เคฆिเคฒ्เคฒी, เคจเคตเคฎ्เคฌเคฐ-เคฆिเคธเคฎ्เคฌเคฐ 1982.


No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฐเคšเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนै।