เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ, เคœिเคจ्เคนोंเคจे เคนिंเคฆी เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ो เค†เคงुเคจिเค• เคฌเคจाเคฏा: เคช्เคฐเค•ाเคถ เคฎเคจु

เคช्เคฐเค•ाเคถ เคฎเคจु
[1]
เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เคธเคนी เคฎाเคฏเคจों เคฎें เค†เคงुเคจिเค• เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคฏुเค—ांเคคเค•ाเคฐी เคฒेเค–เค• เค”เคฐ เคธंเคชाเคฆเค• เคนैं। เคนिंเคฆी เคฎें เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคคो เคฌीเคธเคตीं เคถเคคाเคฌ्เคฆी เค•े เคช्เคฐाเคฐंเคญ เคธे เคนी เคฒिเค–ा เคœा เคฐเคนा เคฅा เค”เคฐ เค•ुเค› เค†เค—े เคšเคฒเคคे เคนी เค‰เคธเคจे เค–ूเคฌ เคฐเคซ्เคคाเคฐ เคชเค•เคก़ी। เคนिंเคฆी เค•े เคฌเคก़े เคธे เคฌเคก़े เคฆिเค—्เค—เคœों เค•ी เค•เคฒเคฎ เค•ा เคธ्เคชเคฐ्เคถ เค‰เคธे เคฎिเคฒा, เค—ुเคฃी เคธंเคชाเคฆเค•ों เค•ी เคธเคฆाเคถเคฏเคคा เค•ा เคช्เคฐเคธाเคฆ เคญी। เคชเคฐ เค…เคฌ เคญी เค‰เคธे เคชुเคฐाเคจी เคฒीเค• เคตाเคฒी เค‰เคชเคฆेเคถाเคค्เคฎเค•เคคा, เค—ुเคœเคฐे เคœเคฎाเคจे เค•े เคूเค े เค†เคฆเคฐ्เคถों เค•े เคฌोเค เค”เคฐ เค˜िเคธे-เคชिเคŸे เค•เคฒेเคตเคฐ เคธे เคฎुเค•्เคค เคนोเคจा เคฅा, เคคाเค•ि เคตเคน เคฌเคš्เคšों เค•े เค”เคฐ เคจเคœเคฆीเค• เค† เคธเค•े เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เค†เคจंเคฆिเคค เค•เคฐे। เคฌเคš्เคšे เค…เคชเคจे เคฒिเค เคฒिเค–ी เค—เคˆ เคฐเคšเคจाเค“ं เค•ा เค•िเคธी เคฎเคœेเคฆाเคฐ เค–ेเคฒ-เค–िเคฒौเคจे เค•ी เคคเคฐเคน เคฎเคœा เคฒें, เค”เคฐ เค–ेเคฒ-เค–ेเคฒ เคฎें เคนी เคฌเคนुเคค เค•ुเค› เคธीเค–ें। เค†เค—े เคšเคฒเค•เคฐ เคฐूเคข़िเคฏों เคธे เคฎुเค•्เคค, เค‰เคฆाเคฐ เค”เคฐ เคธเคนृเคฆเคฏ เค‡เคจเคธाเคจ เคฌเคจें।
เคฎเค—เคฐ เคธเคฆिเคฏों เคชुเคฐाเคจी เคฒोเค•เค•เคฅाเค“ं เค•े เคœเคฎाเคจे เคธे เคฌเคจी เคนुเคˆ เค•เคฅाเคฐूเคข़िเคฏों เค•ो เคนिเคฒाเคจा เค†เคธाเคจ เคจเคนीं เคฅा। เค‡เคธเค•े เคฒिเค เค•िเคธी เคฌเคนुเคค เคฌเคก़े เค•เคฆ เค•े เคœिเคฆ्เคฆी เค”เคฐ เคฆृเคข़เคธंเค•เคฒ्เคชเคถीเคฒ เคจाเคฏเค• เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคฅी। เคฏुเค— เค•िเคธी เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เค•ी เคช्เคฐเคคीเค•्เคทा เค•เคฐ เคฐเคนा เคฅा, เคฒेเค•िเคจ เคตे เค…เคญी เคจเค เค…ंเคฆाเคœ เคฎें เคฒिเค–ी เค—เคˆ เค…เคชเคจी เคฐोเคฎांเคšเค• เคเคคिเคนाเคธिเค• เค•เคฅाเค“ं เคธे เคนिंเคฆी เคœเค—เคค เคฎें เคนเคฒเคšเคฒ เคฎเคšाเคจे เคฎें เคฒเค—े เคฅे। เค›เค े เคฆเคถเค• เคฎें เค‰เคจ्เคนें ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคธंเคชाเคฆเคจ เค•ा เค…เคตเคธเคฐ เคฎिเคฒा, เคคो เคนिंเคฆी เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคฏเคน เคธเคฎเคฏ เคเค• เคฎाเคจी เคฎें เคเคคिเคนाเคธिเค• เคธเคฎเคฏ เคฌเคจ เค—เคฏा। เค†เคจंเคฆ เคœी เค…เคฌ เคชूเคฐी เคเค•ाเค—्เคฐเคคा เคธे เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ी เค“เคฐ เคฎुเคก़े เค”เคฐ ‘เคชเคฐाเค—’ เค•ो เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฐोเคšเค•เคคा เค”เคฐ เคจเคŸเค–เคŸเคชเคจ เคธे เคญเคฐा เคตเคน เคšुเคธ्เคค เค•เคฒेเคตเคฐ เคฆिเคฏा เค•ि เค‰เคธे เคฌेเคนिเคšเค• เคนिंเคฆी เคฎें เคฌเคš्เคšों เค•ी เคชเคนเคฒी เค†เคงुเคจिเค• เคชเคค्เคฐिเค•ा เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै।

เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ
‘เคชเคฐाเค—’ เคนिंเคฆी เคฎें เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ी เคเคธी เคชเคนเคฒी เคชเคค्เคฐिเค•ा เคฅी, เคœिเคธे เคฌเคš्เคšों เค•ी เคฆोเคธ्เคค เคชเคค्เคฐिเค•ा เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เค‰เคธเคฎें เคฒेเค–เค• เค•िเคธी เคŠँเคšे เคธिंเคนाเคธเคจ เคชเคฐ เคฌैเค เค•เคฐ เคฌเคš्เคšों เค•ो เค‰เคชเคฆेเคถ เค•ी เคกोเคœ เคจเคนीं เคชिเคฒाเคคे เคฅे। เคฌเคฒ्เค•ि เค‰เคธเคฎें เค›เคชเคจे เคตाเคฒी เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคเคธी เคฅीं, เคœो เคฎाเคจो เคฌเคš्เคšों เค•े เคธाเคฅ เค–ेเคฒ-เค–ेเคฒ เคฎें เคฒिเค–ी เคœाเคคी เคฅीं, เค”เคฐ เค‰เคจเคฎें เคฌเคš्เคšों เค•ी เคนी เคธเคฐ्เคตाเคงिเค• เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคญूเคฎिเค•ा เคฅी।

เค•เคนเคจा เคจ เคนोเค—ा เค•ि เค›เค े เคฆเคถเค• เคฎें ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เค‡เคธ เคฐूเคช เค•े เคธाเคฅ เคนी เคนिंเคฆी เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ा เค•เคฒ्เคชांเคคเคฐ เคถुเคฐू เคนुเค†, เค”เคฐ เคฌเคนुเคค เคœเคฒ्เคฆी เคนी เคตเคน เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคจเคœเคฐ เค†เคจे เคฒเค—ा, เคœिเคธे เคถाเคฏเคฆ เค•เคˆ เคฆเคถเค•ों เค•ी เคฆเคฐเค•ाเคฐ เคฅी। เคชเคฐ เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ी เค…เคธाเคงाเคฐเคฃ เคธृเคœเคจाเคค्เคฎเค• เคŠเคฐ्เคœा เค”เคฐ เค‰เคค्เคธाเคน เคจे เค‰เคธे เค•ुเค› เคนी เคตเคฐ्เคทों เคฎें เคธंเคญเคต เค•เคฐ เคฆिเค–ाเคฏा เค”เคฐ เค‡เคธเค•ा เค…เคธเคฐ เคชूเคฐे เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคชเคฐ เคจเคœเคฐ เค†เคจे เคฒเค—ा। เคฌเคš्เคšे เค…เคฌ เคฌेเคšाเคฐे เคจเคนीं เคฐเคนे เค•ि เค‰เคจ เคชเคฐ เค…เคชเคจी เคฎเคจเคฎเคฐ्เคœी เคธे เค•ोเคˆ เคญी เค•ुเค› เคญी เคฒाเคฆเคคा เคฐเคนे, เคฌเคฒ्เค•ि เคฏเคน เคฌाเคค เคธเคฌเค•ो เคธเคฎเค เคฎें เค†เคจे เคฒเค—ी เค•ि เคฌเคš्เคšों เค•े เคฎเคจ, เคนाเคฒाเคค เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคธเคฎเคฏ เคธे เคœुเคก़ी เค•เคนाเคจिเคฏाँ, เค•เคตिเคคाเคँ, เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ, เคจाเคŸเค•, เคœीเคตเคจिเคฏाँ, เคธंเคธ्เคฎเคฐเคฃ เค”เคฐ เคตिเคœ्เคžाเคจ เคซंเคคाเคธी เค•เคฅाเคँ เคนी เคธเคš เคฎें เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคนैं। เคœिเคธ เคฌाเคฒ เคธเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคฌเคš्เคšों เค•ी เคœीเคตंเคค เคญाเค—ेเคฆाเคฐी เคจ เคนो, เค‰เคธे เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•เคนเคจा เคคो เค…เคธเคฒ เคฎें เคฌเคš्เคšों เค•े เคธाเคฅ เคเค• เคญौंเคกा เคฎเคœाเค• เคนै।

เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ी เคงाเคฐเคฃा เค”เคฐ เค•เคฒेเคตเคฐ เคฎें เคฏเคน เคเค• เคเคคिเคนाเคธिเค• เคฌเคฆเคฒाเคต เคฅा। เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค…เคฌ เคธเคนी เคฎाเคฏเคจों เคฎें เค†เคงुเคจिเค• เคนुเค† เคฅा, เค”เคฐ เค‡เคธเค•े เคธूเคค्เคฐเคงाเคฐ เคฅे เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ। เคตे เคธिเคฐ्เคซ ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคธंเคชाเคฆเค• เคนी เคจเคนीं เคฅे, เคฌเคฒ्เค•ि ‘เคชเคฐाเค—’ เค•ा เคธंเคชाเคฆเคจ เค•เคฐเคคे เคนुเค เคœिเคจ्เคนोंเคจे เคธिเค–ाเคฏा เค•ि เค•िเคธी เคฌाเคฒ เคชเคค्เคฐिเค•ा เค•ा เคธंเคชाเคฆเคจ เค…เคธเคฒ เคฎें เคนोเคคा เค•ैเคธे เคนै। เคœो เค…เคฌ เคคเค• เคจเคนीं เคนुเค† เคฅा, เคตเคน เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•िเคฏा, เค–ूเคฌ เคœोเคถ-เค–เคฐोเคถ เคธे เค•िเคฏा, เค”เคฐ เคธเคš เคฎें เคนिंเคฆी เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคเค• เคฏुเค—ांเคคเคฐ เคฒाเค•เคฐ เคฆिเค–ा เคฆिเคฏा। เค†เคœ เคฌเคš्เคšों เค•ा เคœो เคธाเคนिเคค्เคฏ เคนเคฎ เคฒिเค–เคคे-เคชเคข़เคคे เคนैं, เค‰เคธเค•े เคธเคš्เคšे เคธाเคฐ्เคฅเคตाเคน เค†เคจंเคฆ เคœी เคนी เคฅे, เคœिเคจเค•े เคฒिเค เค†เคœ เคญी เค•ृเคคเคœ्เคžเคคा เคธे เคนเคฎाเคฐा เคธिเคฐ เคुเค• เคœाเคคा เคนै। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธเคจ् เคธाเค  เคฎें เคœो เคฆेเค– เคฒिเคฏा เคฅा, เค‰เคธे เคนเคฎ เค‡เค•्เค•ीเคธเคตीं เคธเคฆी เค•े เคฆूเคธเคฐे เคฆเคถเค• เคฎें เค•เคนीं เค…เคงिเค• เค…เคš्เค›ी เคคเคฐเคน เคธे เคฎเคนเคธूเคธ เค•เคฐ เคฐเคนे เคนैं। เคถाเคฏเคฆ เคนเคฐ เคญเค—ीเคฐเคฅ เค†เคจे เคตाเคฒे เคธเคฎเคฏ เค•े เคฒिเค เคนी เค‡เคคเคจी เคตिเค•เคŸ เคคเคชเคธ्เคฏा เค•เคฐเคคा เคนै, เค”เคฐ เคเค• เค…เคธंเคญเคต เคธी เคฒเค—เคคी เคœिเคฆ เคชूเคฐी เค•เคฐ เคฆिเค–ाเคคा เคนै।

เคชुเคค्เคฐिเคฏों เคฎंเคœु เคต เคฐเคถ्เคฎि เคธเคนिเคค เคถ्เคฐी เคœैเคจ เค”เคฐ เคตृंเคฆाเคตเคจเคฒाเคฒ เคตเคฐ्เคฎा เคांเคธी เค•िเคฒे เคชเคฐ

เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा เคฎाเคจเคจा เคฅा เค•ि เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ो เคฌเคฆเคฒเคคे เคตเค•्เคค เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เค–ुเคฆ เค•ो เคขाเคฒเคจा เคšाเคนिเค। เคธाเคฅ เคนी เค‰เคธเคฎें เคฏुเค— เค•े เค…เคจुเคฐूเคช เคจเค เคตिเคšाเคฐ เค”เคฐ เคšेเคคเคจा เคญी เค†เคจी เคšाเคนिเค। เคจเค เคœเคฎाเคจे เค•ा เคจเคฏा เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เค†เคจा เคšाเคนिเค। เคนाเคฒाँเค•ि เค†เคงुเคจिเค• เคšेเคคเคจा เค•े เคธाเคฅ เคนी เคตे เค‡เคธ เคฌाเคค เค•े เคญी เคนाเคฎी เคฅे เค•ि เคฌเคš्เคšों เค•ो เคชुเคฐाเคจे เค‡เคคिเคนाเคธ เค•ी เคฐोเคšเค• เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฆेเคจे เคตाเคฒी เคเคคिเคนाเคธिเค• เค•เคนाเคจिเคฏाँ เค”เคฐ เคจाเคŸเค• เคญी เคฒिเค–े เคœाเคँ, เคœिเคธเคธे เคฌाเคฒ เคชाเค เค•ों เค•े เคญीเคคเคฐ เคตीเคฐเคคा, เคธाเคนเคธ เค”เคฐ เค•ुเค› เคฌเคจเคจे เค•ी เคช्เคฐेเคฐเคฃा เค‰เคค्เคชเคจ्เคจ เคนो। เค‡เคธी เคคเคฐเคน เคตे เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เค•เคฒ्เคชเคจा เค”เคฐ เคซंเคคाเคธी เคธे เคœुเคก़ी เคฐเคšเคจाเค“ं เค•े เคญी เคนाเคฎी เคฅे। เคนाँ, เค‰เคจเค•ा เคฎाเคจเคจा เคฅा เค•ि เคฌเคš्เคšों เค•े เคฒिเค เคเคธी เคฐเคšเคจाเคँ เคฒिเค–ी เคœाเคจी เคšाเคนिเค, เคœो เค‰เคจ्เคนें เค…ंเคงเคตिเคถ्เคตाเคธों เคธे เคฌเคšाเคँ เค”เคฐ เคช्เคฐเค—เคคि เค•ी เคฐाเคน เคชเคฐ เคฒे เคœाเคँ।

เค‡เคธเค•े เคธाเคฅ เคนी เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เค•िเคถोเคฐ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคญी เคœเคฌเคฐเคฆเคธ्เคค เคชเค•्เคทเคงเคฐ เคฅे। เคตे เค‡เคธ เคฌाเคค เคธे เคฆुเค–ी เคฅे เค•ि เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เค›ोเคŸे เคฌเคš्เคšों เค•े เค…เคจुเคฐूเคช เคฐเคšเคจाเคँ เคคो เคฎिเคฒ เคœाเคคी เคนैं, เคชเคฐ เคนिंเคฆी เคฎें เค•िเคถोเคฐ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค•ोเคˆ เคธोเคš เคนी เคจเคนीं เคฐเคนा। เคฌाเคฆ เค•े เคตเคฐ्เคทों เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे ‘เคชเคฐाเค—’ เค•ो เค•िเคถोเคฐ เคชเคค्เคฐिเค•ा เค•ा เคฐूเคช เคฆेเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•ी। เคนाเคฒाँเค•ि ‘เคชเคฐाเค—’ เค•ा เคฏเคน เคฐूเคช เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏ เคจเคนीं เคนो เคธเค•ा। เค†เคจंเคฆ เคœी เคฆृเคข़ เคตिเคšाเคฐों เค•े เคต्เคฏเค•्เคคि เคฅे เค”เคฐ เค‡เคธ เคœिเคฆ เคชเคฐ เค…เคก़े เคฅे เค•ि ‘เคชเคฐाเค—’ เคชเคค्เคฐिเค•ा เค•ा เคฏเคน เค•िเคถोเคฐोเคชเคฏोเค—ी เคฐूเคช เคนी เคšเคฒเคคा เคฐเคนเคจा เคšाเคนिเค। เค…ंเคคเคคः เค‰เคจ्เคนें ‘เคชเคฐाเค—’ เค•ी เคธंเคชाเคฆเค•ी เค›ोเคก़เคจी เคชเคก़ी, เคœเคฌเค•ि เคตे ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคธเคฌเคธे เคธเคซเคฒ เคธंเคชाเคฆเค• เคฅे เคœिเคจเค•े เคจाเคฎ เค•ा เคธिเค•्เค•ा เคšเคฒเคคा เคฅा। เคชเคฐ เคœเคฌ เคตिเคšाเคฐों เค•ी เคฌाเคค เค†เคˆ เคคो เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคœเคฐा เคญी เคुเค•เคจा เคฎंเคœूเคฐ เคจเคนीं เค•िเคฏा। เค‡เคธเคธे เค‰เคจเค•े เคต्เคฏเค•्เคคिเคค्เคต เค•ी เคจिเคฐ्เคญเคฏเคคा เค”เคฐ เคฆृเคข़เคคा เค•ा เคชเคคा เคšเคฒเคคा เคนै।

เคšंเคฆ्เคฐเค—ुเคช्เคค เคตिเคฆ्เคฏाเคฒंเค•ाเคฐ, เคฎोเคนเคจ เคฐाเค•ेเคถ เค”เคฐ เคงเคฐ्เคฎเคตीเคฐ เคญाเคฐเคคी เค•े เคธाเคฅ เค†เคจंเคฆ्เคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ


[2]

เค•ेเคตเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคนी เคจเคนीं, เค…เคชเคจे เคจिเคœी เคœीเคตเคจ เคฎें เคญी เค†เคจंเคฆ เคœी เคฆुเคธ्เคธाเคนเคธी เคฅे เค”เคฐ เค†เค—े เคฌเคข़เค•เคฐ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฌเคนुเคค เคธी เคฐूเคข़िเคฏों เค•ो เคคोเคก़ा। เคเค• เคฌเคก़े เคœเคฎींเคฆाเคฐ เค•े เคฌेเคŸे เคนोเคจे เคชเคฐ เคญी เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคคเคฏ เค•िเคฏा เค•ि เคตे เค…เคชเคจी เคœिंเคฆเค—ी เค…เคชเคจी เคถเคฐ्เคคों เคชเคฐ เคœिเคँเค—े, เคญเคฒे เคนी เค‰เคจ्เคนें เค•िเคคเคจे เคนी เค–เคคเคฐे เค•्เคฏों เคจ เค‰เค ाเคจे เคชเคก़ें। เคชเคข़เคจे เค•ी เค—เคนเคฐी เคคเคก़เคช เคฎเคจ เคฎें เคฅी, เค”เคฐ เคœเคนाँ เคธे เคœो เค•ुเค› เคฎिเคฒा, เคตे เคชเคข़ เคกाเคฒเคคे। เคฌเคนुเคค เคœเคฒ्เคฆी เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฒिเค–เคจा เคถुเคฐू เค•เคฐ เคฆिเคฏा। เคธिเคฐ्เคซ เคฒिเค–ा เคนी เคจเคนीं, เคฌเคšเคชเคจ เคฎें เคนी เคคเคฏ เค•เคฐ เคฒिเคฏा เค•ि เคฌเคก़े เคนोเค•เคฐ เคตे เคฒेเค–เค• เคฌเคจेंเค—े। เคเค• เคฒेเค–เค• เค•ी เคœिंเคฆเค—ी เคœिเคँเค—े, เค”เคฐ เคฒेเค–เค• เคญी เคเคธा-เคตैเคธा เคจเคนीं, เค–ाเคธा เคตिเคฆ्เคฐोเคนी เคฒेเค–เค•। เคฐूเคข़िเคฏों เคชเคฐ เคœเคฎเค•เคฐ เคช्เคฐเคนाเคฐ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒा, เคธเคฎाเคœ เค•ो เคจเคˆ เคฆिเคถा เคฆेเคจे เคตाเคฒा।

เคนाเคˆเคธ्เค•ूเคฒ เคชाเคธ เค•เคฐเคคे-เค•เคฐเคคे เคธ्เคตाเคงीเคจเคคा เคธंเค—्เคฐाเคฎ เคฎें เคนिเคธ्เคธा เคฒेเคจे เค•ा เคชเค•्เค•ा เคจिเคถ्เคšเคฏ เค•เคฐ เคฒिเคฏा। เค†เคคเคคाเคฏी เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•ा เคฎुเค•ाเคฌเคฒा เค•เคฐเคจा เคฅा, เคธो เค•เคนीं เคธे เคเค• เค•เคŸ्เคŸे เค•ा เค‡ंเคคเคœाเคฎ เค•เคฐ เคฒिเคฏा। เคธाเคฅ เคนी เค•्เคฐांเคคि เค”เคฐ เคฆेเคถเคญเค•्เคคि เคธे เคญเคฐी เคฐเคšเคจाเคँ เคฒिเค–เคคे। เคฌเคนुเคค เคธा เค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฐी เคธाเคนिเคค्เคฏ เคชเคข़ा เคญी। เคถाเคนเคชुเคฐ เคฎें เคชिเคคा เค•ी เคตिเคถाเคฒ เค†เคฒीเคถाเคจ เคนเคตेเคฒी เค›ोเคก़เค•เคฐ, เคถเคนเคฐ เคฎें เคเค• เค›ोเคŸा เคธा เค•เคฎเคฐा เค•िเคฐाเค เคชเคฐ เคฒेเค•เคฐ เคฐเคนเคคे। เคตเคนीं เค•्เคฐांเคคि เค•ी เคฏोเคœเคจाเคँ เคฎเคจ เคฎें เคชเค•เคคीं, เคคाเค•ि เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•ो เคฆेเคถ เคธे เคฌाเคนเคฐ เค–เคฆेเคก़เค•เคฐ เคญाเคฐเคค เค•ो เค†เคœाเคฆ เค•िเคฏा เคœा เคธเค•े। เคชुเคฒिเคธ เคจे เค•เคนीं เคธे เค‡เคธ เค•िเคถोเคฐ เค•्เคฐांเคคिเค•ाเคฐी เค•ी เคŸोเคน เคฒเค—ा เคฒी เค”เคฐ เคชเค•เคก़เค•เคฐ เคฒे เค—เคˆ। เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เค•ा เคฒिเค–ा เคนुเค† เคฌเคนुเคค เคธा เคธाเคนिเคค्เคฏ เคœเคฌ्เคค เค•เคฐ เคฒिเคฏा เค—เคฏा, เคœो เคซिเคฐ เค•เคญी เคตाเคชเคธ เคจเคนीं เคฎिเคฒ เคธเค•ा। เคชเคฐ เคœो เค•ुเค› เค‰เคจเค•े เคญीเคคเคฐ เคฎเคšเคฒ เคฐเคนा เคฅा เค”เคฐ เค†เค—े เคšเคฒเค•เคฐ เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เค•ो เคนिंเคฆी เค•ा เคเค• เคฌเคก़ा เค”เคฐ เคถिเค–เคฐ เคธाเคนिเคค्เคฏเค•ाเคฐ เคฌเคจाเคจे เคตाเคฒा เคฅा, เค‰เคธ เคคเคก़เคช, เค‰เคธ เคฌेเคšैเคจ เคช्เคฐเคคिเคญा เค•ो เคญเคฒा เค•ौเคจ เคšुเคฐा เคธเค•เคคा เคฅा? เคฆो เคธाเคฒ เค•ी เคœेเคฒ เค•ी เคธเคœा เคธुเคจाเคˆ เค—เคˆ, เคชเคฐ เคตเคนाँ เคญी เค…เคตเคธเคฐ เคชाเคคे เคนी เคฒिเค–ा। เคฒिเค–เคจा เค•ेเคตเคฒ เคฒिเค–เคจा เคจเคนीं เคฅा, เค‰เคธ เค•िเคถोเคฐ เค…เคตเคธ्เคฅा เคฎें เคนी เคฒिเค–เคจा เค‰เคจเค•ा เคœुเคจूเคจ เคฌเคจ เคšुเค•ा เคฅा।

เคœेเคฒ เคธे เคฌाเคนเคฐ เค†เคจे เค•े เคฌाเคฆ เคœिंเคฆเค—ी เค•ी เคŸेเคข़ी-เคฎेเคข़ी เคกเค—เคฐ เค”เคฐ เคœीเคตเคจ เค•ी เค•เค ोเคฐ เคธเคš्เคšाเค‡เคฏाँ เคธाเคฎเคจे เคฅीं। เค”เคฐ เค†เคจंเคฆ เคœी เคฐाเคธ्เคคा เคชाเคจे เค•े เคฒिเค เคฎเคšเคฒ เคฐเคนे เคฅे। เค•ुเค› เคธเคฎเคฏ เคฌाเคฆ เค…เคชเคจी เคชเคธंเคฆ เคธे เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคตिเคตाเคน เค•िเคฏा เค”เคฐ เคœिंเคฆเค—ी เค•ी เค…เคฒเค— เคกเค—เคฐ เคถुเคฐू เค•ी เคคो เคเค• เค•ाँเคŸों เคญเคฐी เคœिंเคฆเค—ी เคธाเคฎเคจे เคฅी। เคเค• เคฒेเค–เค• เค•ी เคœिंเคฆเค—ी। เคเคธा เคฒेเค–เค• เคœिเคธเคจे เค…เคชเคจे เคตिเคฆ्เคฐोเคนी เคคेเคตเคฐों เคธे เคชเคฐिเคตाเคฐ เค•ी เคธाเคฐी เคธुเค–-เคธुเคตिเคงाเค“ं เค”เคฐ เคฆौเคฒเคค เค•ो เค ुเค•เคฐा เคฆिเคฏा เคฅा เค”เคฐ เคœाเคจ-เคฌूเคเค•เคฐ เค…เคฐ्เคฅाเคญाเคต เค”เคฐ เค…เคญाเคตों เคญเคฐी เคœिंเคฆเค—ी เค•ो เคฎोเคฒ เคฒिเคฏा เคฅा। เคตिเคตाเคน เคนोเคจे เคชเคฐ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค”เคฐ เคญी เคคेเคœी เคธे เคฆीเคตाเคจाเคตाเคฐ เคฒिเค–เคจा เคถुเคฐू เค•เคฐ เคฆिเคฏा। เคœिเคคเคจी เคฌเคก़ी เคชाเคฐिเคตाเคฐिเค• เคฎुเคธीเคฌเคคें, เค‰เคคเคจी เคนी เคคेเคœी เคธे เคŸाเค‡เคชเคฐाเค‡เคŸเคฐ เคชเคฐ เค‰ँเค—เคฒिเคฏाँ เคจाเคšเคคीं। เคœैเคธे เคฎเคจ เคนी เคฎเคจ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคคเคฏ เค•เคฐ เคฒिเคฏा เคนो เค•ि เคตे เคเค• เคฒेเค–เค• เคนैं เคคो เคฌเคธ, เคฒिเค–-เคฒिเค–เค•เคฐ เคนी เคชाเคฐिเคตाเคฐिเค• เคœเคฐूเคฐเคคों เค”เคฐ เคนเคฐ เค†เคจे เคตाเคฒे เคธंเค•เคŸ เค•ा เคธाเคฎเคจा เค•เคฐेंเค—े। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•ी เคถเค•्เคฒ เคฎें เคตिเคœ्เคžाเคจ เคซंเคคाเคธी เค•เคฅाเคँ เคฒिเค–ीं। เคเค• เคจเคนीं, เคชूเคฐी เคธीเคฐीเคœ। เคนเคฐ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•े เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคธे เคฆเคธ-เคฌीเคธ เคฐुเคชเค เคฎिเคฒเคคे, เคชเคฐ เค•्เคฏा เคชเคฐเคตाเคน? เคเค• เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคชूเคฐा เคนोเคคा เคคो เคตे เคซौเคฐเคจ เค…เค—เคฒा เคฒिเค–เคจा เคถुเคฐू เค•เคฐ เคฆेเคคे। เค‰เคจเค•े เคญीเคคเคฐ เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เค”เคฐ เค•เคฒ्เคชเคจा เค•े เคธเคนเคฎेเคฒ เคธे เคจिเคฐ्เคฎिเคค เคเคธी เค…ंเคคเคนीเคจ เคธृเคœเคจाเคค्เคฎเค• เคŠเคฐ्เคœा เคฅी, เค•ि เคœिเคคเคจा-เคœिเคคเคจा เคตे เคฒिเค–เคคे, เค‰เคคเคจा-เค‰เคคเคจा เคนी เคฒिเค–เคจे เค•ी เคฒเคฒเค• เคฌเคข़เคคी เคœाเคคी เคฅी। เคœीเคตเคจ เค•ी เค–ुเคฐเคฆเคฐी เคธเคš्เคšाเค‡เคฏाँ เคธाเคฎเคจे เคฅीं, เค—ृเคนเคธ्เคฅी เค•ी เคฐोเคœเคฎเคฐ्เคฐा เค•ी เคœเคฐूเคฐเคคें เค–ुเคฆ เคฎें เค•เคฎ เคจ เคฅीं, เคชเคฐ เคฒेเค–เคจ เค•ा เคฐोเคฎांเคš เค‡เคธเคธे เคญเคฒा เค•เคฎ เค•ैเคธे เคนो เคœाเคคा!

เคเค• เค“เคฐ เคชเคคि-เคชเคค्เคจी เค•ा เค…เคฒเคฌेเคฒा เคช्เคฐेเคฎ เค”เคฐ เคธिเคฐ เคชเคฐ เค—ृเคนเคธ्เคฅी เค•ी เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐिเคฏाँ, เคฆूเคธเคฐी เค“เคฐ เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा เคจिเคฐंเคคเคฐ เคฒिเค–เคจा। เคชเคค्เคจी เคšंเคฆ्เคฐเค•ांเคคा เคจे เค˜เคฐ เค•ी เคธाเคฐी เคชाเคฐिเคตाเคฐिเค• เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐिเคฏाँ เคจिเคญाเคจे เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เค†เคฐ्เคฅिเค• เคฎुเคถ्เค•िเคฒों เค•ो เคธुเคฒเคाเคจे เคฎें เคนाเคฅ เคฌँเคŸाเคจे เค•ा เคซैเคธเคฒा เค•िเคฏा। เคคो เค…เคฌ เคœिเคธ เคชुเคฐाเคจी-เคงुเคฐाเคจी เคฎेเคœ เคชเคฐ เคชเคก़ा เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा เคŸाเค‡เคชเคฐाเค‡เคŸเคฐ เค‰เคจเค•ी เค•เคฒ्เคชเคจाเคชूเคฐ्เคฃ เค‰ँเค—เคฒिเคฏों เค•ी เคฅाเคช เคธे เคœाเคจे เค•เคนाँ-เค•เคนाँ เค•ी เคฅाเคน เคฒे เคฐเคนा เคฅा, เคตเคนीं เคฌเค—เคฒ เคฎें เคฐเคฆ्เคฆी เค…เค–เคฌाเคฐों เค”เคฐ เคฒेเคˆ เคญी เคฐเค–ी เคœाเคจे เคฒเค—ी। เคšंเคฆ्เคฐเค•ांเคคा เคœी เค‰เคธी เค—เคคि เคธे เคฒिเคซाเคซे เคฌเคจाเคจे เคฎें เคฒीเคจ เคนो เคœाเคคीं, เคคाเค•ि เค‰เคจ्เคนें เคฌेเคšเค•เคฐ เคฅोเคก़ा-เคฌเคนुเคค เค—ुเคœाเคฐा เคนो เคธเค•े। เค‡เคธเคธे เค†เคจंเคฆ เคœी เค•े เคธिเคฐ เคชเคฐ เคธे เค—ृเคนเคธ्เคฅी เค•ा เคฌोเค เคฅोเคก़ा เคนเคฒเค•ा เคนुเค†, เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เคถเคฌ्เคฆों เค•े เค†เค•ाเคถ เคฎें เค‰เคก़ाเคจ เคญเคฐเคจे เค•े เคฒिเค เค•เคนीं เค…เคงिเค• เคฎुเค•्เคค เคชंเค– เคฎिเคฒ เค—เค।

เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ी เค•เคนाเคจिเคฏाँ ‘เคธเคฐिเคคा’ เคฎें เคจिเคฐंเคคเคฐ เค›เคชเคคी เคฅीं। เค‰เคธी เคฆौเคฐ เคฎें เคฒिเค–ी เค—เคˆ เค‰เคจเค•ी เคฌเคนुเคšเคฐ्เคšिเคค เค•เคนाเคจी เคฒिเค–ी, ‘เคญैंเคธ’। เค‡เคธเคฎें เคนिंเคฆू-เคฎुเคธเคฒिเคฎ เคธौเคนाเคฐ्เคฆ เค•े เคฌเคนुเคค เคฌाเคฐीเค• เคฐेเคถे เคฅे, เคœिเคจ्เคนें เค†เคจंเคฆ เคœी เคจे เคฌเคšเคชเคจ เคธे เคนी เคฌเคนुเคค เค•เคฐीเคฌ เคธे เคฆेเค–ा เคฅा। เคเค• เค•เคฆ्เคฆाเคตเคฐ เคชเค ाเคจ, เคเค• เค—ँเคตเคˆ เค ाเคŸ เคตाเคฒा เคœाเคŸ เคšौเคงเคฐी, เคชเคฐ เค‡เคจเคธाเคจिเคฏเคค เค•े เค•ोเคฎเคฒ เคฐेเคถों เคจे เค‰เคจ्เคนें เคญाเคตเคจाเคค्เคฎเค• เคฐूเคช เคธे เคฌเคนुเคค เค•เคฐीเคฌ เคฒा เคฆिเคฏा เคฅा। เค‡เคธเคฎें เคชเค ाเคจ เค•ी เคจเคจ्เคนी เคธी เค…เคฒ्เคนเคก़ เคฌเคš्เคšी เคถौเค•เคค เค•ी เคญी เคฌเคก़ी เคญूเคฎिเค•ा เคนै, เคœो เค•เคนाเคจी เค•े เค•ेंเคฆ्เคฐ เคฎें เคนै เค”เคฐ เคœिเคธเค•ा เค—เคœเคฌ เค•ा เคšเคฐिเคค्เคฐांเค•เคจ เค†เคจंเคฆ เคœी เคจे เค•िเคฏा เคนै। เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ ‘เคธเคฐिเคคा’ เคชเคค्เคฐिเค•ा เคฎें เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ी เคฐเคšเคจाเคँ เคจ เคธिเคฐ्เคซ เคธเคฎ्เคฎाเคจเคชूเคฐ्เคตเค• เค›เคชเคคी เคฅीं, เคฌเคฒ्เค•ि เคตिเคถ्เคตเคจाเคฅ เคœी เค•ा เคธंเคชाเคฆเค•ीเคฏ เคตिเคญाเค— เค•ो เคจिเคฐ्เคฆेเคถ เคฅा เค•ि เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ी เค•เคนเคจिเคฏाँ เคœเคฌ เค›เคชें เคคो เค‰เคจ เคชเคฐ เคฒाเคฒ เค•เคฒเคฎ เคจ เคฒเค—ाเคˆ เคœाเค। ‘เคญैंเคธ’ เค•เคนाเคจी เคญी ‘เคธเคฐिเคคा’ เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถเคจाเคฐ्เคฅ เคญेเคœी เค—เคˆ, เคชเคฐ เคธंเคชाเคฆเค• เค•े เค–ेเคฆเคธเคนिเคค เคตเคนाँ เคธे เคตाเคชเคธ เคฒौเคŸ เค†เคˆ। เค‡เคธ เคชเคฐ เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ो เคฅोเคก़ा เค…เคซเคธोเคธ เคนुเค†, เค•्เคฏोंเค•ि ‘เคธเคฐिเคคा’ เคชเคค्เคฐिเค•ा เค…เค—्เคฐिเคฎ เคชाเคฐिเคถ्เคฐเคฎिเค• เคฆेเคคी เคฅी, เคœिเคธเคธे เค˜เคฐ เค•ा เคฅोเคก़ा เค–เคฐ्เคš เคšเคฒ เคœाเคคा เคฅा।

เค•ुเค› เคธเคฎเคฏ เคฌाเคฆ เค‰เคจ्เคนोंเคจे ‘เคญैंเคธ’ เค•เคนाเคจी เค•ो ‘เคงเคฐ्เคฎเคฏुเค—’ เคฎें เคญेเคœ เคฆिเคฏा। เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เค‡เคฒाเคšंเคฆ्เคฐ เคœोเคถी ‘เคงเคฐ्เคฎเคฏुเค—’ เค•े เคธंเคชाเคฆเค• เคฅे। เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ ‘เคงเคฐ्เคฎเคฏुเค—’ เคฎें เคเค• เค•เคนाเคจी เคช्เคฐเคคिเคฏोเค—िเคคा เคšเคฒ เคฐเคนी เคฅी। เค†เคจंเคฆ เคœी เค•े เคชाเคธ เค‡เคฒाเคšंเคฆ्เคฐ เคœोเคถी เค•ा เคชเคค्เคฐ เค†เคฏा, “เค…เค—เคฐ เค†เคช เค•เคนें เคคो เค‡เคธ เค•เคนाเคจी เค•ो ‘เคงเคฐ्เคฎเคฏुเค—’ เค•ी เค•เคนाเคจी เคช्เคฐเคคिเคฏोเค—िเคคा เคฎें เคถाเคฎिเคฒ เค•เคฐ เคฒें।” เค†เคจंเคฆ เคœी เคจे เค‡เคธเค•े เคฒिเค เคช्เคฐเคธเคจ्เคจเคคा เคธे เคธ्เคตीเค•ृเคคि เคฆे เคฆी। เคฎเคจ เคฎें เคฅोเคก़ी เค‰เคฎ्เคฎीเคฆ เคœाเค—ी, เค•ुเค› เค”เคฐ เคจเคนीं เคคो เคถाเคฏเคฆ เคคीเคธเคฐा เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐ เคคो เคฎिเคฒ เคนी เคœाเคเค—ा। เคถाเคฏเคฆ เค•ुเค› เคฆिเคจ เค—ृเคนเคธ्เคฅी เค ीเค• เคธे เคšเคฒ เคœाเค। เคชเคฐ เค•ुเค› เคธเคฎเคฏ เคฌाเคฆ เคœो เคชเคฐिเคฃाเคฎ เค†เคฏा, เคตเคน เคšौंเค•ाเคจे เคตाเคฒा เคฅा। เค•เคก़ी เคงूเคช เค”เคฐ เคฒूเค“ं เคฎें เคธुเค–เคฆ เคนเคตा เค•े เคोंเค•े เค•ी เคคเคฐเคน! ‘เคญैंเคธ’ เค•เคนाเคจी เค•ो ‘เคงเคฐ्เคฎเคฏुเค—’ เค•เคนाเคจी เคช्เคฐเคคिเคฏोเค—िเคคा เคฎें เคชเคนเคฒा เคชुเคฐเคธ्เค•ाเคฐ เคฎिเคฒा เคฅा। เค‡เคธ เคช्เคฐเคคिเคฏोเค—िเคคा เค•े เคฒिเค เคนिंเคฆी เค•े เคเค• เคธे เคเค• เคฆिเค—्เค—เคœ เคธाเคนिเคค्เคฏिเค•ों เคจे เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคญेเคœी เคฅीं, เคชเคฐ เคเค• เคจเค เค‰เคญเคฐเคคे เคนुเค เค•เคฅाเค•ाเคฐ เคจे เค…เคชเคจी เคธृเคœเคจाเคค्เคฎเค• เค†เคฌ เคธे เคธเคฌเค•ो เคชीเค›े เค›ोเคก़ เคฆिเคฏा เคฅा।

เค•เคนเคจा เคจ เคนोเค—ा เค•ि เค‡เคธी เคธृเคœเคจाเคค्เคฎเค• เคช्เคฐเคคिเคญा เคจे เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ो ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคธंเคชाเคฆเค• เค•ी เค•ुเคฐ्เคธी เคคเค• เคชเคนुँเคšा เคฆिเคฏा। เคตे เค•ेเคตเคฒ เคนाเคˆเคธ्เค•ूเคฒ เคชाเคธ เคฅे। เค†เคœाเคฆी เค•ी เคฒเคก़ाเคˆ เคฎें เคœेเคฒ เค”เคฐ เคฌเคนुเคค เคธी เค…เคจ्เคฏ เคฌाเคงाเค“ं เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค‰เคจเค•ी เค†เค—े เค•ी เคชเคข़ाเคˆ เค›ूเคŸ เคนी เค—เคˆ। เคชเคฐ เคตे เค‡เคคเคจी เคฌเคก़ी เคช्เคฐเคคिเคญा เค•े เคงเคจी เคฅे เค•ि เคเคธी เค•ोเคˆ เคšीเคœ เค‰เคจเค•े เคฒिเค เคฐुเค•ाเคตเคŸ เคฌเคจ เคนी เคจเคนीं เคธเค•เคคी เคฅी। เคเค• เคตिเคšिเคค्เคฐ เคฌाเคค เคฏเคน เคญी เคฅी เค•ि เค†เคจंเคฆ เคœी เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เคฌเคก़ों เค•े เคฒेเค–เค• เคฎाเคจे เคœाเคคे เคฅे। เค–ाเคธเค•เคฐ เค‰เคจเค•े เคเคคिเคนाเคธिเค• เค•เคนाเคจी-เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธों เค•ी เคงूเคฎ เคฅी, เค”เคฐ เค‡เคธ เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เค‰เคจเค•ा เคจाเคฎ เคตृंเคฆाเคตเคจเคฒाเคฒ เคตเคฐ्เคฎा เค•े เคฌाเคฆ เคฒिเคฏा เคœाเคจे เคฒเค—ा เคฅा। เคชเคฐ เคฌเคš्เคšों เค•े เคฒिเค เคคो เค…เคฌ เคคเค• เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•ुเค› เคตिเคถेเคท เคฒिเค–ा เคจเคนीं เคฅा। เค‡เคธเคฒिเค เคฌเคนुเคคों เค•ो เคนैเคฐाเคจी เคนुเคˆ เค•ि เค†เคจंเคฆ เคœी เคญเคฒा ‘เคชเคฐाเค—’ เค•ा เคธंเคชाเคฆเคจ เค•ैเคธे เค•เคฐ เคชाเคँเค—े?

เคชเคฐ เคšुเคจौเคคिเคฏों เค•ो เคธ्เคตीเค•ाเคฐ เค•เคฐเคจा เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เค•ो เค†เคคा เคฅा। เคฒिเคนाเคœा เค‡เคจ เคธाเคฐी เค†เคถंเค•ाเค“ं เค•ो เคจिเคฐ्เคฎूเคฒ เคธाเคฌिเคค เค•เคฐเคคे เคนुเค, เค•ुเค› เค…เคฐเคธे เคฌाเคฆ เคนी ‘เคชเคฐाเค—’ เคชเคค्เคฐिเค•ा เค•ो เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคจเค เคœเคฎाเคจे เค•े เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ी เคธเคฌเคธे เคช्เคฐเคฎुเค– เค”เคฐ เคช्เคฐเคคिเคจिเคงि เคชเคค्เคฐिเค•ा เค•े เคฐूเคช เคฎें เคขाเคฒ เคฆिเคฏा, เคฌเคš्เคšे เคœिเคธे เคชเคข़เคจे เค•े เคฒिเค เคฆीเคตाเคจे เคฅे। เค‡เคคเคจा เคนी เคจเคนीं, เค†เคจंเคฆ เคœी เคœเคฒ्เคฆी เคนी เค…เคชเคจी เคจเคตोเคจ्เคฎेเคทเคถाเคฒिเคจी เคช्เคฐเคคिเคญा เค•े เคธाเคฅ เคนिंเคฆी เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคฌเคก़े เคฒेเค–เค• เค”เคฐ เคฆिเค—्เคฆเคฐ्เคถเค• เค•े เคฐूเคช เคฎें เคญी เค‰เคญเคฐเค•เคฐ เคธाเคฎเคจे เค†เค, เคœिเคจ्เคนें เคนिंเคฆी เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ो เคเค• เคเคคिเคนाเคธिเค• เคฎोเคก़ เคฆेเคจा เคฅा।


[3]

เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เคœिเคคเคจे เคฌเคก़े เคธंเคชाเคฆเค• เคฅे, เค‰เคคเคจे เคนी เคฌเคก़े เค”เคฐ เคธเคšेเคค เคฐเคšเคจाเค•ाเคฐ เคญी। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ी เคช्เคฐाเคฏः เคนเคฐ เคตिเคงा เคฎें เคฒिเค–ा เค”เคฐ เคนเคฐ เคœเค—เคน เค…เคชเคจे เคต्เคฏเค•्เคคिเคค्เคต เค•ी เค—เคนเคฐी เค›ाเคช เค›ोเคก़ी। เค–ाเคธเค•เคฐ เคฌเคš्เคšों เค•े เคฒिเค เคฒिเค–ी เค—เคˆ เค‰เคจเค•ी เค•เคนाเคจिเคฏों เคฎें เคฏเคฅाเคฐ्เคฅ เคœीเคตเคจ เค•े เคนी เค…เค•्เคธ เค…เคฒเค—-เค…เคฒเค— เคฐूเคชों เคฎें เค†เคคे เคนैं। เคตे เคฌเคš्เคšों เค•े เค†เคธเคชाเคธ เค•े เคชเคฐिเคตेเคถ เคธे เคนी เค•เคนाเคจी เค‰เค ाเคคे เคนैं เค”เคฐ เค‰เคจเคฎें เคฌाเคฒ เคฎเคจ เคต เค‰เคจเค•ी เคšंเคšเคฒ เคตृเคค्เคคिเคฏों เค•ी เคเคธी เคธ्เคตाเคญाเคตिเค• เค›ाเคช เคจเคœเคฐ เค†เคคी เคนै เค•ि เคฌเคš्เคšे เค‰เคจเค•ी เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคขूँเคข़-เคขूँเคข़เค•เคฐ เคชเคข़เคคे เคนैं।

เค‡เคธ เคฒिเคนाเคœ เคธे ‘เคฌाเคฒ เคญाเคฐเคคी’ เค•े เค…เค—เคธ्เคค 1950 เค…ंเค• เคฎें เค›เคชी ‘เคšाเคŸ’ เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ी เคฆिเคฒเคšเคธ्เคช เคฌाเคฒ เค•เคนाเคจी เคนै। เค‡เคธ เค•เคนाเคจी เค•े เค•ेंเคฆ्เคฐ เคฎें เคเค• เคฌเคš्เคšा เคฐाเคœा เคฌाเคฌू เคนै, เคœिเคธे เค˜เคฐ เคธे เคœेเคฌเค–เคฐ्เคš เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฐोเคœ เค‡เค•เคจ्เคจी เคฎिเคฒเคคी เคนै, เคฎเค—เคฐ เค‰เคธे เคคเคฐเคน-เคคเคฐเคน เค•ी เคšीเคœें เค–ाเคจे เค•ा เคถौเค• เคนै। เคเค• เค‡เค•เคจ्เคจी เคฎें เคญเคฒा เคตเคน เคธเคฌ เค•ैเคธे เค† เคœाเคคा เคœो เคตเคน เค–ाเคจा เคšाเคนเคคा เคฅा? เคธ्เค•ूเคฒ เคœाเคคे เคธเคฎเคฏ เคฐाเคธ्เคคे เคฎें เคฐोเคœाเคจा เคตเคน เคเค• เคšाเคŸ เคตाเคฒे เค•े เค–ोเคฎเคšे เค•ी เค“เคฐ เคฒเคฒเคšाเคˆ เคจเคœเคฐों เคธे เคฆेเค–ा เค•เคฐเคคा เคฅा। เคเค• เคฆिเคจ เคšाเคŸ เคตाเคฒे เคจे เคเค• เคชเคค्เคคा เคšाเคŸ เคฒเค—ाเค•เคฐ เค‰เคธे เคฆे เคฆिเคฏा เค”เคฐ เค•เคนा, “เคชैเคธे เคฌाเคฆ เคฎें เคฆे เคฆेเคจा।” เค…เคฌ เคคो เคฐाเคœा เคฌाเคฌू เค•ो เคฐोเคœ-เคฐोเคœ เคšाเคŸ เค–ाเคจे เค•ी เค†เคฆเคค เคชเคก़ เค—เคˆ। เคšाเคŸ เคตाเคฒे เคจे เคชैเคธे เคฎाँเค—े เคคो เค‰เคธเคจे เค‰เคงเคฐ เคธे เคœाเคจा เคนी เค›ोเคก़ เคฆिเคฏा।

เคชเคฐ เคเค• เคฆिเคจ เคฐाเคœा เคฌाเคฌू เคธ्เค•ूเคฒ เคธे เค˜เคฐ เคชเคนुँเคšा เคคो เค‰เคธเคจे เคฆेเค–ा เค•ि เคšाเคŸ เคตाเคฒा เคญी เคตเคนाँ เค–เคก़ा เคนै। เค‰เคธเค•ी เคถเค•्เคฒ เคฆेเค–เค•เคฐ เคตเคน เค‰เคฒเคŸे เคชैเคฐों เคตाเคชเคธ เคฆौเคก़ा। เคญूเค– เคคो เคฒเค—ी เคนी เคฅी। เคฐाเคธ्เคคे เคฎें เค•เคนीं เค—เคฐเคฎ เคชूเคฐिเคฏाँ เคธिเค• เคฐเคนी เคฅीं, เค•เคนीं เคฌเคข़िเคฏा เค•ेเคฒे เคจเคœเคฐ เค†เค। เคชเคฐ เค‰เคธเค•े เคชाเคธ เคœो เคชैเคธे เคฅे, เคตे เคคो เค–เคฐ्เคš เคนो เคšुเค•े เคฅे। เคคो เค…เคฌ เคตเคน เค•्เคฏा เค•เคฐे? เค‰เคธे เคง्เคฏाเคจ เค†เคฏा เค•ि เคธ्เค•ूเคฒ เค•ी เคฌเค—िเคฏा เคฎें เค…เคฎเคฐूเคฆ เค•े เค•เคˆ เคชेเคก़ เคนैं। เคตเคน เคเคŸ เคธ्เค•ूเคฒ เคชเคนुँเคšा เค”เคฐ เค…เคฎเคฐूเคฆ เค•े เคชेเคก़ เคชเคฐ เคšเคข़เค•เคฐ เค–ूเคฌ เค…เคฎเคฐूเคฆ เค–ाเค। เค•เคš्เคšे เค…เคฎเคฐूเคฆ, เคŠเคชเคฐ เคธे เคขेเคฐ เคธाเคฐा เคชाเคจी เค‰เคธเคจे เคชी เคฒिเคฏा। เคชेเคŸ เคฎें เคœोเคฐ เค•ा เคฆเคฐ्เคฆ เค‰เค ा। เค˜เคฐ เคœाเคคे เคนुเค เคฐाเคธ्เคคे เคฎें เค•เคนीं เคฌैเค ा เค”เคฐ เคฌेเคนोเคถ เคนो เค—เคฏा। เคชเคคा เคจเคนीं เค•िเคธเคจे เค‰เคธे เค˜เคฐ เคชเคนुँเคšाเคฏा। เคชเคฐ เคนोเคถ เคฎें เค†เคจे เคชเคฐ เคฐाเคœा เคฌाเคฌू เคจे เคฆेเค–ा เค•ि เคตเคน เค˜เคฐ เคชเคฐ เค…เคชเคจी เคšाเคฐเคชाเคˆ เคชเคฐ เคฒेเคŸा เคนै เค”เคฐ เคฎाँ เคชूเค› เคฐเคนी เคนै, “เค…เคฌ เค•ैเคธा เคœी เคนै เคฐाเคœा เคฌेเคŸा?” เค‡เคธ เคชเคฐ เคฐाเคœा เคฌाเคฌू เค•ी เค†ँเค–ों เคธे เค†ँเคธू เคšू เคชเคก़े। เคถाเคฏเคฆ เค…เคชเคจी เค—เคฒเคคी เค‰เคธे เคธเคฎเค เคฎें เค† เค—เคˆ เคฅी।

เคฏเคน เค†เคจंเคฆ เคœी เค•े เคเค•เคฆเคฎ เคถुเคฐुเค†เคคी เคฆौเคฐ เค•ी เค•เคนाเคจी เคนै। เคเค•เคฆเคฎ เคธीเคงी-เคธाเคฆी เคญाเคตเคจाเคค्เคฎเค• เค•เคนाเคจी, เค•ुเค›-เค•ुเค› เคธीเค– เคฆेเคจे เคตाเคฒी। เคนाเคฒाँเค•ि เค‰เคธเคฎें เคฌाเคฒ เคฎเคจ เค•ी เคฌเคก़ी เคธ्เคตाเคญाเคตिเค• เคाँเค•ी เคนै। เคชเคฐ เค†เค—े เคšเคฒเค•เคฐ เคฌाเคฒ เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ी เค‰เคจเค•ी เคถैเคฒी เคฎें เคเค• เค”เคฐ เค–ाเคธिเคฏเคค เคœुเคก़ เคœाเคคी เคนै। เคฏเคน เคนै เค•เคนाเคจी เค•ो เคฐเคธเคชूเคฐ्เคฃ เค”เคฐ เค…ंเคค เคคเค• เคจाเคŸเค•ीเคฏเคคा เคฌเคจाเค เคฐเค–เคจा। เค‰เคจเค•ी เคเค• เคฌเคก़ी เคธुंเคฆเคฐ เค•เคนाเคจी เคนै, ‘เค•เคนाเคจी เคฎें เค•เคนाเคจी’। เคฏोเค—ेंเคฆ्เคฐเค•ुเคฎाเคฐ เคฒเคฒ्เคฒा เคฆ्เคตाเคฐा เคธंเคชाเคฆिเคค ‘เคฎेเคฒा’ เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค ‘เค•เคนाเคจी เคฎें เค•เคนाเคจी’ เคตैเคธे เคคो เคเคคिเคนाเคธिเค• เค•เคฅा เคนै, เคชเคฐ เคฏเคน เค•เคนाเคจी เคœिเคธ เคคเคฐเคน เคฌเคš्เคšों เคธे เคฌाเคคเคšीเคค เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค†เค—े เคฌเคข़เคคी เคนै, เค‡เคธเคฎें เค”เคฐ เคญी เคฌเคนुเคค เคธाเคฐे เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคถाเคฎिเคฒ เคนो เค—เค เคนैं, เคœिเคธเคธे เคฏเคน เคเคคिเคนाเคธिเค• เค•เคฅा เคฌเคนुเคค เคฎोเคนเค• เคฐूเคช เคฒे เคฒेเคคी เคนै। เค•เคนाเคจी เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เคนी เคฒाเคœเคตाเคฌ เคนै เค”เคฐ เค•िเคธ्เคธाเค—ोเคˆ เค•ा เค…ंเคฆाเคœ เคฒिเค เคนुเค เคนै—
“เคฌเคนुเคค เคฆिเคจ เคนुเค, เคเค• เค•เคนाเคจी เค•เคนเคจे เคตाเคฒा เคนुเค† เคฅा, เค‰เคธเค•ा เคจाเคฎ ‘เคฎैं’ เคฏाเคจी ‘เคนเคฎ’ เคฅा।  เคเค• เคฆिเคจ เคฎैं เค…เคชเคจी เคธเคธुเคฐाเคฒ เค—เคฏा। เคธเคธुเคฐाเคฒ เค•े เคฌเคš्เคšों-เค•เคš्เคšों เคจे เคฎुเคे เค˜ेเคฐ เคฒिเคฏा। เค‰เคจ्เคนें เคชเคคा เคฒเค— เค—เคฏा เคฅा เค•ि เคฎैं เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคธुเคจाเคคा เคนूँ। เค‰เคจเคฎें เคœाเคธूเคธों เคœैเคธी เคฌुเคฆ्เคงि เค”เคฐ เคชเคฐाเค•्เคฐเคฎ เคตाเคฒे เคฌเคš्เคšे เคญी เคฅे। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคšिเคฒ्เคฒเคชों เคฎเคšाเคจी เคถुเคฐू เค•ी—เค•เคนाเคจी เคธुเคจाเค“, เค•เคนाเคจी เคธुเคจाเค“...!”
เคฌเคš्เคšों เค•ी เค‰เคธ เคญीเคก़ เคฎें เคเค• เคšाเคฃเค•्เคฏ เคœैเคธा เคฒเค—เคจे เคตाเคฒा เคฌเคก़ा เคคेเคœเคคเคฐ्เคฐाเคฐ เคšुเคŸिเคฏाเคงाเคฐी เคฌเคš्เคšा เคฅा। เคเค• เคฌเคš्เคšा เคฌीเคฐเคฌเคฒ เค•ी เคคเคฐเคน เคšเคคुเคฐ เคฅा। เคฏे เคฆोเคจों เคฌเคš्เคšे เค•เคนाเคจी เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เคธे เคฒेเค•เคฐ เค…ंเคค เคคเค• เคธเคตाเคฒों เค•ी เคฌौเค›ाเคฐ เค•เคฐเคคे เคนैं เค”เคฐ เคฎเคœे เค•ी เคฌाเคค เคฏเคน เคนै เค•ि เค‡เคธเคธे เค•เคนाเคจी เคฎें เคต्เคฏเคตเคงाเคจ เคชเคก़เคจे เค•े เคฌเคœाเคฏ, เค‰เคฒเคŸा เคฐเคธ เค† เคœाเคคा เคนै। เคธाเคฅ เคนी เค‡เคธเคธे เค•เคนाเคจी เคญी เคเค• เคจเค เคถिเคฒ्เคช เคฎें เคขเคฒ เคœाเคคी เคนै, เคœिเคธเคฎें เค…เคคीเคค เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคญी เค‰เคชเคธ्เคฅिเคค เคฐเคนเคคा เคนै।

‘เค•เคนाเคจी เคฎें เค•เคนाเคจी’ เค•ा เค•เคฅाเคจाเคฏเค• เคนै เค—ुเคœเคฐाเคค เค•ा เคตीเคฐ เค”เคฐ เคช्เคฐเคคाเคชी เคฐाเคœा เคธिเคฆ्เคงเคฐाเคœ เคœเคฏเคธिंเคน। เค‰เคธเคจे เคฎाเคฒเคตा เค•ी เคฐाเคœเคงाเคจी เคงाเคฐाเคจเค—เคฐी เคชเคฐ เค†เค•्เคฐเคฎเคฃ เค•िเคฏा। เค‰เคธे เคญेเคฆเค•เคฐ เค…ंเคฆเคฐ เคจเคนीं เคœा เคชाเคฏा เคคो เคฌाเคนเคฐ เคนी เค˜ेเคฐเค•เคฐ เคฌैเค  เค—เคฏा। เคฌाเคฐเคน เคฌเคฐเคธ เคคเค• เคฏเคน เค˜ेเคฐा เคšเคฒเคคा เคฐเคนा, เคชเคฐ เคงाเคฐाเคจเค—เคฐी เค•े เคซाเคŸเค• เคจเคนीं เค–ुเคฒे। เคคเคฌ เคธिเคฆ्เคงเคฐाเคœ เคจे เคคเคฐเค•ीเคฌ เคฒเค—ाเคˆ, เคนाเคฅी เคฏเคถเคชเคŸเคน เค•ो เคฎाเคฅे เคธे เคŸเค•्เค•เคฐ เคฎाเคฐเค•เคฐ เคซाเคŸเค• เค•ो เคคोเคก़เคจे เค•े เคฒिเค เคฒเคฒเค•ाเคฐा เค—เคฏा। เค†เค–िเคฐ เคซाเคŸเค• เคคो เคŸूเคŸा, เคชเคฐ เคธाเคฅ เคนी เคซाเคŸเค• เคชเคฐ เคฒเค—ी เคจुเค•ीเคฒी เค•ीเคฒों เคธे เคฌुเคฐी เคคเคฐเคน เคšोเคŸिเคฒ เคนोเค•เคฐ เคนाเคฅी เคฏเคถเคชเคŸเคน เคญी เคฎाเคฐा เค—เคฏा। เคธिเคฆ्เคงเคฐाเคœ เคจे เคนเคœाเคฐों เคธैเคจिเค•ों เค•े เคธाเคฅ เคงाเคฐाเคจเค—เคฐी เคฎें เคช्เคฐเคตेเคถ เค•िเคฏा, เคฐाเคœा เคฏเคถोเคตเคฐ्เคฎा เค•ो เคœंเคœीเคฐों เคธे เคœเค•เคก़ เคฆिเคฏा เค—เคฏा। เค…เคชเคจे เคช्เคฐिเคฏ เคนाเคฅी เคฏเคถเคชเคŸเคน เค•ी เคฎौเคค เค•ा เคฌเคฆเคฒा เคฒेเคจे เค•े เคฒिเค เคฐाเคœा เคธिเคฆ्เคงเคฐाเคœ เคจे เคช्เคฐเคคिเคœ्เคžा เค•ी เคฅी เค•ि เคตเคน เคฐाเคœा เคฏเคถोเคตเคฐ्เคฎा เค•ी เค–ाเคฒ เค‰เคคเคฐเคตा เคฒेเค—ा। เคชเคฐ เคฐाเคœเคธเคญा เคฎें เคœंเคœीเคฐों เคธे เคœเค•เคก़े เคฐाเคœा เคฏเคถोเคตเคฐ्เคฎा เคจे เคธिเคฆ्เคงเคฐाเคœ เค•े เคธเคตाเคฒों เค•े เคœเคตाเคฌ เค‡เคคเคจी เคจिเคฐ्เคญीเค•เคคा เคธे เคฆिเค เค•ि เคฐाเคœा เคธिเคฆ्เคงเคฐाเคœ เค‰เคธเค•ी เคตीเคฐเคคा เคธे เคฌเคนुเคค เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนुเค†। เคฏเคถोเคตเคฐ्เคฎा เค•ो เคฎुเค•्เคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा เค—เคฏा। เคนाँ, เคธिเคฆ्เคงเคฐाเคœ เคจे เค‰เคธเค•े เคชैเคฐों เค•ी เคฅोเคก़ी เคธी เค–ाเคฒ เค‰เคคเคฐเคตा เคฒी, เคคाเค•ि เค‰เคธเค•ी เคช्เคฐเคคिเคœ्เคžा เคชूเคฐी เคนो เคœाเค।

เค•เคนाเคจी เค•ा เค…ंเคค เค‡เคคเคจा เคฐोเคฎांเคšเค• เคนै เค•ि เคตे เคฌเคš्เคšे เคญी เคœो เค…เคชเคจे เคšเคคुเคฐाเคˆ เคญเคฐे เคช्เคฐเคถ्เคจों เคธे เคฌीเคš-เคฌीเคš เคฎें เคต्เคฏเคตเคงाเคจ เคกाเคฒ เคฐเคนे เคฅे, เค…ंเคค เคฎें เค•เคนाเคจी เค•े เคธाเคฅ เคฌเคนเคคे เคนैं เค”เคฐ เค•เคนाเคจी เคชूเคฐी เคนोเคคे เคชเคฐ เค†เคจंเคฆ เคธे เคญเคฐ เค‰เค เคคे เคนैं।

เคฌเคš्เคšों เค•े เคฒिเค เคฒिเค–ी เค—เคˆ เคนเคœाเคฐों เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคฎैंเคจे เคชเคข़ी เคนैं। เคเคคिเคนाเคธिเค• เค•เคฅाเคँ เคญी। เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ी ‘เค•เคนाเคจी เคฎें เค•เคนाเคจी’ เคชเคข़เค•เคฐ เคฎैंเคจे เคฌाเคฐ-เคฌाเคฐ เคญीเคคเคฐी เค•ोเค เคฐी เคฎें เคฐเค–े เคฌाเคฒ เค•เคนाเคจिเคฏों เค•े เค‡เคธ เคตिเคถाเคฒ เคชिเคŸाเคฐे เค•ो เคนिเคฒाเคฏा-เคกुเคฒाเคฏा। เคชเคฐ เค•िเคธी เค•เคนाเคจी เคฎें เค‡เคคिเคนाเคธ เค•เคฅा เค•ो เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค–ेเคฒ-เค–ेเคฒ เคฎें เค†เค—े เคฌเคข़ाเคฏा เค—เคฏा เคนो, เคฎुเคे เคฏाเคฆ เคจเคนीं เคชเคก़ा। เค”เคฐ เคฎเคœे เค•ी เคฌाเคค เคฏเคน, เค•ि เค‰เคธเค•े เคฌाเคฆ เคญी เค•เคนाเคจी เค•ा เคœाเคฆू เคฎเคจ เคชเคฐ เคคाเคฐी เคนो เคœाเคคा เคนै।

‘เคฎेเคฒा’ เคชเคค्เคฐिเค•ा เคฎें เคนी เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ी เคเค• เค”เคฐ เคฎเคœेเคฆाเคฐ เค•เคนाเคจी เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคนुเคˆ เคฅी, ‘เคนिเคฐเคจเค•เคธเคช เค”เคฐ เคชเคฐเคฒ्เคนाเคฆ’। เค•िเคธ्เคธा เค•ुเคฒ เคฎिเคฒाเค•เคฐ เคฏเคน เค•ि เคนोเคฒी เค•ा เคนँเคธी-เคฆिเคฒ्เคฒเค—ी เค•ा เคธเคฎเคฏ เคนै। เคเคธे เคฎें เคฌเคš्เคšों เค•ो เคนिเคฐเคฃ्เคฏเค•เคถिเคชु เค”เคฐ เคช्เคฐเคน्เคฒाเคฆ เค•ी เค•เคนाเคจी เคธुเคจเคจे เค•ो เคฎिเคฒी เคคो เคตे เคเคŸ เคธे เค‡เคธी เค•เคฅा เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคจाเคŸเค• เค–ेเคฒเคจे เค•ा เคซैเคธเคฒा เค•เคฐ เคฒेเคคे เคนैं। เค†เคงी-เค…เคงूเคฐी เคคैเคฏाเคฐी। เคตेเคถ เค”เคฐ เคฌाเค•ी เคธाเคœोเคธाเคฎाเคจ เคญी เคฌเคธ เคฏों เคนी เคธा। เค”เคฐ เคคो เค”เคฐ, เคตे เคนिเคฐเคฃ्เคฏเค•เคถिเคชु เค”เคฐ เคช्เคฐเคนเคฒाเคฆ เค•ा เค ीเค• เคธे เคจाเคฎ เคญी เคจเคนीं เคฒे เคชाเคคे। เคนिเคฐเคฃ्เคฏเค•เคถिเคชु เค‰เคจเค•े เคฆेเคธी เค”เคฐ เค…เคŸเคชเคŸे เค…ंเคฆाเคœ เคฎें เคนिเคฐเคจเค•เคธเคช เค”เคฐ เคช्เคฐเคน्เคฒाเคฆ เคชเคฐเคฒ्เคนाเคฆ เคฌเคจ เค—เคฏा। เคชเคฐ เค‡เคธเคธे เค•्เคฏा? เคจाเคŸเค• เค–ेเคฒเคจा เคนै เคคो เค–ेเคฒเคจा เคนै।

เคฎोเคนเคฒ्เคฒे เค•े เคธเคฌ เคฌเคš्เคšे เค†เคจเคจ-เคซाเคจเคจ เคฎें เคจाเคŸเค• เค•ी เคคैเคฏाเคฐी เคฎें เคœुเคŸ เคœाเคคे เคนैं। เคตे เคนिเคฐเคฃ्เคฏเค•เคถिเคชु เค”เคฐ เคช्เคฐเคน्เคฒाเคฆ เค•ी เค•เคฅा เค•ो เคฎौเคœूเคฆा เคธंเคฆเคฐ्เคญों เคฎें เค‡เคคเคจे เคฎเคœेเคฆाเคฐ เคฐूเคช เคฎें เคชेเคถ เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคฆेเค–เคจे เคตाเคฒे เคฆเคฐ्เคถเค•ों เค•ा เคนँเคธเคคे-เคนँเคธเคคे เคชेเคŸ เคฎें เคฆเคฐ्เคฆ เคนो เคœाเคคा เคนै। เคธเคš เคคो เคฏเคน เคนै เค•ि เค•िเคธी เคชौเคฐाเคฃिเค• เค•เคฅा เค•ो เคœ्เคฏाเคฆा เค—ंเคญीเคฐ เคฌเคจाเคจे เค•े เคฌเคœाเคฏ, เคฌเคš्เคšों เค•ी เค•เคš्เคšी-เคชเค•्เค•ी เคธเคฎเค เค”เคฐ เค…เคŸเคชเคŸी เค—เคคिเคตिเคงिเคฏों เคธे เคœोเคก़ เคฆिเคฏा เคœाเค, เคคो เค‰เคธเคฎें เคœैเคธे เคฐเคธ เค•ा เคเคฐเคจा เคซूเคŸ เคชเคก़เคคा เคนै। เคฏเคนी เคนिเคฐเคจเค•เคธเคช เค”เคฐ เคชเคฐเคฒ्เคนाเคฆ เคตाเคฒे เค•िเคธ्เคธे เคฎें เคนुเค†, เคœिเคธเคฎें เค•เคนाเคจी เค”เคฐ เคจाเคŸเค• เคเค•-เคฆूเคธเคฐे เคฎें เคฎिเคฒ เค—เค เคธे เคฒเค—เคคे เคนैं। เคฌเคš्เคšों เค•ो เค›ूเคŸ เคฎिเคฒे เคคो เคตे เค•्เคฏा เค•เคฎाเคฒ เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं, เคฏเคน เคญी เค‡เคธ เค•เคนाเคจी เค•ो เคชเคข़เค•เคฐ เคชเคคा เคšเคฒเคคा เคนै, เคœो เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคธे เค†เคจंเคฆ เคœी เค•े เค…เคชเคจे เคฐंเค— เค”เคฐ เค…ंเคฆाเคœ เค•ी เค•เคนाเคจी เคนै।

เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ी ‘เคฒोเคนे เค•ी เค—ोเคฒिเคฏाँ’ เค”เคฐ ‘เค›เคฌ เค›े เคชैเคฒा เค•ाเคฎ’ เคญी เคเคธी เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคนैं, เคœिเคจ्เคนें เคฌเคš्เคšे เคฒเคฒเค•เค•เคฐ เคชเคข़เคคे เคนैं। เคเค•-เคฆूเคธเคฐे เคธे เคนोเคก़ เคฒेเคคी เคฏे เคฆोंเคจों เค•เคนाเคจिเคฏाँ เค‡เคคเคจी เคฐोเคšเค• เคนैं เค•ि เคชเคนเคฒी เคชंเค•्เคคि เคชเคข़เคคे เคนी เค•เคนाเคจी เค•ा เคœाเคฆू เคฎเคจ เคฎें เคจเค•्เคถ เคนो เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เค†เคช เค•เคนाเคจी เคชूเคฐी เค•िเค เค‰เคธे เค›ोเคก़ เคจเคนीं เคธเค•เคคे। เค‡เคจเคฎें ‘เคฒोเคนे เค•ी เค—ोเคฒिเคฏाँ’ ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคฎाเคฐ्เคš 1988 เค…ंเค• เคฎें เค›เคชी เคฅी। เค•เคนाเคจी เคฎें เคเค• เคนเคฒเคตाเคˆ เค•े เคฎोเคŸे เคฌเคš्เคšे เคญोंเคชू เค•ा เค•िเคธ्เคธा เคนै เคœिเคธे เค˜เคฐ เคฎें เค‡เคคเคจा เค–िเคฒाเคฏा-เคชिเคฒाเคฏा เคœाเคคा เคนै เค•ि เค•्เคฒाเคธ เคฎें เค…เคšाเคจเค• เคนी เค‰เคธเค•ी ‘เคชूँ...!’ เค•ी เคฒंเคฌी เคง्เคตเคจि เคจे เคธเคญी เค•ा เคง्เคฏाเคจ เค†เค•เคฐ्เคทिเคค เค•िเคฏा, เค”เคฐ เคนเคฐ เคคเคฐเคซ เคคेเคœ เคนเคฒเคšเคฒ เคฎเคš เคœाเคคी เคนै। เคญोंเคชू เค•े เคชाเคธ เคฌैเค े เคธเคฌ เคฒเคก़เค•े-เคฒเคก़เค•िเคฏाँ เค‰เค เค•เคฐ เค–เคก़े เคนो เค—เค। เคฎाเคธ्เคŸเคฐ เคœी เค•ो เคฌเคก़ी เคฆेเคฐ เคฎें เคธเคฎเค เคฎें เค†เคฏा เค•ि เค•्เคฒाเคธ เคฎें เคฏเคน เค•เคฐเคคเคฌ เค•เคฐเคจे เคตाเคฒा เค…เคธเคฒ เคฎें เคญोंเคชू เคนै। เคกाँเคŸ-เคกเคชเคŸ เค•े เคฆौเคฐाเคจ เค‰เคธเคจे เคซिเคฐ เคธे เคฏเคนी เคฒंเคฌी เคชूँ เค•ी เคง्เคตเคจि เคจिเค•ाเคฒी, เคคो เค‰เคธे เคซौเคฐเคจ เค˜เคฐ เคœाเคจे เค•ा เคซเคฐเคฎाเคจ เคธुเคจा เคฆिเคฏा เค—เคฏा।

เค…เคฒเคฌเคค्เคคा เคญोंเคชू เค•ी เค‡เคธ เค…เคฌ เคฌीเคฎाเคฐी เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคตैเคฆ्เคฏ เคœी เคธเคฎเค เค—เค เค•ि เคฏเคน เคœเคฐूเคฐเคค เคธे เคœ्เคฏाเคฆा เค”เคฐ เค ूँเคธ-เค ूँเคธเค•เคฐ เค–ाเคจे เค•ा เค•เคฎाเคฒ เคนै। เคคो เค†เค–िเคฐ เคตเคฐ्เคœिเคถ เค•े เคฒिเค เคตे เค‰เคธे เคฒोเคนे เค•ी เค—ोเคฒिเคฏाँ เคฆेเคคे เคนैं, เคœिเคจ्เคนें เคซเคฐ्เคถ เคชเคฐ เคฌिเค–เคฐाเค•เคฐ เคเค•-เคเค• เค•ो เคšुเคจเคจा เคฅा, เคคाเค•ि เค‰เคธเค•ी เคšเคฐ्เคฌी เคฅोเคก़ी เค›ँเคŸे। เคธเคšเคฎुเคš เคญोंเคชू เคชเคฐ เค‡เคธเค•ा เค…เคธเคฐ เคชเคก़ा, เค”เคฐ เคนॉเคธ्เคŸเคฒ เคœाเคจे เค•े เคฌाเคฆ เคคो เคตเคน เคเค•เคฆเคฎ เคšुเคธ्เคค, เค›เคฐเคนเคฐा เคนोเค•เคฐ เคฒौเคŸा। เค…เคฎ्เคฎाँ เค‰เคธเคฎें เค†เค เคฌเคฆเคฒाเคต เค•ो เคฆेเค–เค•เคฐ เคนैเคฐाเคจ เคฅी। เคชเคฐ เค‰เคธเคธे เคญी เคœ्เคฏाเคฆा เคนैเคฐाเคจी เค‰เคธे เคคเคฌ เคนुเคˆ, เคœเคฌ เคญोंเคชू เคจे เคตे เค—ोเคฒिเคฏाँ เคฆेเคคे เคนुเค เค…เคฎ्เคฎाँ เคธे เคญी เค‰เคจ्เคนें เค†เคœเคฎाเคจे เค•े เคฒिเค เค•เคนा। เค—ुเคธ्เคธे เคฎें เคตे เค—ोเคฒिเคฏाँ เคซเคฐ्เคถ เคชเคฐ เคฌिเค–เคฐ เคœाเคคी เคนैं, เค”เคฐ เคคเคฎाเคฎ เค—ुเคฒเค—เคชाเคก़े เค•े เคฌाเคฆ เค•เคนाเคจी เคเค• เคนाเคธ्เคฏเคฎเคฏ เคธिเคšुเคเคถเคจ เคชเคฐ เค–เคค्เคฎ เคนोเคคी เคนै।

‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เค…เค—เคธ्เคค 1983 เค…ंเค• เคฎें เค›เคชी ‘เค›เคฌ เคธे เคชैเคฒा เค•ाเคฎ’ เคฎें เคฌเคš्เคšे เคนैं, เค…เคชเคจी เคชूเคฐी เคฎเคธ्เคคी เคฎें, เคชเคฐ เคตे เคฅोเคก़े เคนोเคถिเคฏाเคฐ เคฌเคš्เคšे เคนैं เคœिเคจ เคชเคฐ เค†เคœ เค•े เคฌเคฆเคฒเคคे เคตเค•्เคค เค”เคฐ เคœเคฎाเคจे เค•ा เคญी เค…เคธเคฐ เคนै। เคฒिเคนाเคœा เคตे เคญी เคธเคฎाเคœ เคฎें เคฌเคš्เคšों เค•ी เค‰เคชेเค•्เคทा เคฆेเค–เค•เคฐ เคคเคฏ เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคตे เค‡เคธे เค–เคค्เคฎ เค•เคฐเคจे เค•े เคฒिเค เคเค• เคชाเคฐ्เคŸी เคฌเคจाเคँเค—े। เค‰เคธเคฎें เคฌเคš्เคšों เค•ी เคฎाँเค—ें เคฐเค–ी เคœाเคँเค—ी, เคคाเค•ि เค‰เคจ्เคนें เค”เคฐ เค…เคงिเค•ाเคฐ เคฎिเคฒें เค”เคฐ เค•ोเคˆ เค‰เคจเค•ी เค‰เคชेเค•्เคทा เคจ เค•เคฐे। เค‡เคธ เคฌเคš्เคšा เคชाเคฐ्เคŸी เค•ी เค•เคˆ เคฎाँเค—ें, เค•เคˆ เคจाเคฐे เคนैं เค”เคฐ เคเค• เคฎเคœेเคฆाเคฐ เค˜ोเคทเคฃा-เคชเคค्เคฐ เคญी। เคชเคฐ เค›เคฌ เคธे เคชैเคฒा เค•ाเคฎ เค‡เคฒेเค•्เคถเคจ เคฒเคก़เคจा เคนै, เค•्เคฏोंเค•ि เค‰เคธเค•े เคฌिเคจा เคคो เค†เคœเค•เคฒ เค•ुเค› เคจเคนीं เคนोเคคा। เค†เคœเค•เคฒ เคนเคฐ เคฐाเคœเคจीเคคिเค• เคชाเคฐ्เคŸी เค•ा เคชเคนเคฒा เค”เคฐ เคธเคฌเคธे เคœเคฐूเคฐी เค•ाเคฎ เค‡เคฒेเค•्เคถเคจ เคฒเคก़เคจा เคนै। เคคो เคซिเคฐ เคฌเคš्เคšा เคชाเคฐ्เคŸी เคญी เค‡เคฒेเค•्เคถเคจ เค•्เคฏों เคจ เคฒเคก़े? เค”เคฐ เคตे เคชाเคฐ्เคŸी เค•े เค˜ोเคทเคฃा-เคชเคค्เคฐ เคฎें เคฏเคน เคฌाเคค เคญी เคœोเคก़ เคฆेเคคे เคนैं เค•ि “เคธंเคธाเคฐ เค•े เคฌเคš्เคšो, เคเค• เคนो เคœाเค“। เคคुเคฎ्เคนाเคฐे เคชाเคธ เค–ोเคจे เค•े เคฒिเค เค…เคชเคจे เคฌเคšเคชเคจ เค•े เค…เคฒाเคตा เค•ुเค› เคญी เคจเคนीं เคนै, เค”เคฐ เคชाเคจे เค•े เคฒिเค...!” เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ ‘เคฌเคš्เคšा เคชाเคฐ्เคŸी เคœिंเคฆाเคฌाเคฆ!’ เค•े เคœोเคถीเคฒे เคฎाเคนौเคฒ เคฎें เค•เคนाเคจी เค–เคค्เคฎ เคนोเคคी เคนै।

เคธเคš เคนी ‘เค›เคฌ เค›े เคชैเคฒा เค•ाเคฎ’ เค–ेเคฒ-เค–ेเคฒ เคฎें เคฒिเค–ी เค—เคˆ เคฌเคก़ी เคช्เคฏाเคฐी เค•เคนाเคจी เคนै, เคœिเคธे เคชเคข़เค•เคฐ เคชเคคा เคšเคฒเคคा เคนै เค•ि เคฌเคš्เคšों เคธे เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ी เคฆोเคธ्เคคी เค•िเคคเคจी เค—เคนเคฐी เคฅी เค”เคฐ เคตे เค‰เคธे เค•เคนाเคจी เคฒिเค–เคคे เคธเคฎเคฏ เค•िเคคเคจे เคฐंเค—ों เคฎें เคขाเคฒ เคธเค•เคคे เคฅे।

เคฏเคน เค—ौเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ी เคฌाเคค เคนै เค•ि เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เค…เคชเคจी เคฌाเคฒ เค•เคนाเคจिเคฏों เคฎें เค…เคฒเค— เคธे เค•ोเคˆ เคธंเคฆेเคถ เคกाเคฒเคจे เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคจเคนीं เคธเคฎเคเคคे। เคชเคฐ เค•เคนाเคจी เค‡เคคเคจे เคธเคงे เคนुเค เคขंเค— เคธे เค†เค—े เคฌเคข़เคคी เคนै เค”เคฐ เค‰เคธเคฎें เคšเคฐिเคค्เคฐ เค•ा เคตिเค•ाเคธ เค‡เคคเคจा เคธ्เคตाเคญाเคตिเค• เคนोเคคा เคนै เค•ि เคœो เค•ुเค› เคตเคน เค•เคนเคจा เคšाเคนเคคे เคนैं, เคตเคน เคฌिเคจा เค•เคนे เคนी เคชाเค เค• เคคเค• เคชเคนुँเคš เคœाเคคा เคนै। เคฏเคนी เคถाเคฏเคฆ เค•िเคธी เคฌเคก़े เค”เคฐ เค‰เคธ्เคคाเคฆ เค•เคฅाเค•ाเคฐ เค•ी เคชเคนเคšाเคจ เคญी เคนै।


[4]

เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เคเค• เค‰เคธ्เคคाเคฆ เค•िเคธ्เคธाเค—ो เคนैं เคคो เคญเคฒा เคตे เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•ी เค“เคฐ เค•्เคฏों เคจ เค†เคคे? เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฌाเคฒ เคชाเค เค•ों เค•े เคฒिเค เคฌเคก़े เคฆिเคฒเคšเคธ्เคช เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคฒिเค–े เคนैं, เคœिเคจเคฎें เคฌเคš्เคšों เค•ी เคฌเคก़ी เคธเค•्เคฐिเคฏ เค‰เคชเคธ्เคฅिเคคि เคนै เค”เคฐ เคตเคนी เค‰เคธเค•े เค•ेंเคฆ्เคฐ เคฎें เคญी เคนैं। เค–ाเคธเค•เคฐ เคกाเค•ुเค“ं เค•े เค†เคค्เคฎเคธเคฎเคฐ्เคชเคฃ เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคฒिเค–ा เค—เคฏा เค‰เคจเค•ा เคฌाเคฒ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ ‘เคญूเคฒเคจा เคฎเคค เค•ाเค•ा’ (1979) เคฌเคนुเคค เคšเคฐ्เคšिเคค เคนुเค† เคฅा। เคฏों เคญी เคฏเคน เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा เคธเคฐ्เคตเคถ्เคฐेเคท्เค  เคฌाเคฒ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคนै, เคœिเคธเคฎें เค—เคนเคจ เคญाเคตเคจाเคค्เคฎเค•เคคा เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคฌเคš्เคšों เค•े เคนाเคธ्เคฏ-เคตिเคจोเคฆ เค•ी เคเค• เคšเคŸुเคฒ เคงाเคฐा เคจिเคฐंเคคเคฐ เคšเคฒเคคी เคนै। เคธाเคฅ เคนी, เคฌเคš्เคšों เค”เคฐ เคกाเค•ुเค“ं เค•ा เคšเคฐिเคค्เคฐांเค•เคจ เคนो เคฏा เค•เคฅाเคจเค• เค•ा เค‰เคคाเคฐ-เคšเคข़ाเคต, เค‰เคธเคฎें เคฌเคก़ी เคจाเคŸเค•ीเคฏเคคा เคนै। เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค—्เคตाเคฒिเคฏเคฐ เค•े เคชाเคธ เคเค• เค›ोเคŸे เคธे เค•เคธเคฌे เคถिเคตाเคœीเค—ंเคœ เค•े เคเค• เคธ्เค•ूเคฒ เคฎें เคชเคข़เคจे เคตाเคฒे เคฆो เคฌเคš्เคšों เคœเค—्เค—ू เค”เคฐ เคจीเคฒू เคชเคฐ เค•ेंเคฆ्เคฐिเคค เคนै। เคธเคš เคชूเค›ा เคœाเค เคคो เคฏे เคฌเคš्เคšे เคนी เค‰เคธเค•े เคธเคš्เคšे เคจाเคฏเค• เคญी เคนैं, เคœो เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•ो เคเค• เคฌเคก़े เค”เคฐ เคจिเคฐ्เคฃाเคฏเค• เคฎोเคก़ เคคเค• เคฒे เคœाเคคे เคนैं। เคฆोเคจों เคฎें เค†เคชเคธ เคฎें เคฌเคก़ी เคฆोเคธ्เคคी เคนै। เคฏे เคฆोเคจों เค–ूเคฌ เคถเคฐाเคฐเคคें เค•เคฐเคคे เคนैं, เคเค•-เคฆूเคธเคฐे เค•ो เคšिเคข़ाเคคे เคญी เคนैं, เคชเคฐ เคธเคฎเคฏ เค†เคจे เคชเคฐ เคฒोเค—ों เค•ी เคฎเคฆเคฆ เค•เคฐเคจे เคฎें เคธเคฌเคธे เค†เค—े เคนैं।

เคเค• เคฆिเคจ เคฎुँเคน เคชเคฐ เคฎुँเคก़ाเคธा เคฌाँเคงे เคเค• เคกाเค•ू เค•्เคฒाเคธ เคฎें เค†เคฏा เค”เคฐ เคฆोเคจों เคฌเคš्เคšों เคœเค—्เค—ू เค”เคฐ เคจीเคฒू เค•ो เค…เคชเคจे เคธाเคฅ เคœंเค—เคฒ เคฎें เคฒे เค—เคฏा, เคคाเค•ि เค‰เคจเค•े เค˜เคฐ เคตाเคฒों เคธे เคซिเคฐौเคคी เค•ी เคฐเค•เคฎ เคตเคธूเคฒ เค•ी เคœा เคธเค•े। เคœंเค—เคฒ เคฎें เคกाเค•ुเค“ं เค•ा เค…เคก्เคกा เคนै, เค”เคฐ เคตเคนीं เคกाเค•ुเค“ं เค•ा เคฐोเคฌीเคฒा เคธเคฐเคฆाเคฐ เคญी เคนै, เคœो เคฌเคš्เคšों เค•ो เคฌเคก़े เคช्เคฏाเคฐ เคธे เค…เคชเคจे เคธाเคฅ เคฐเค–เคคा เคนै, เคคाเค•ि เค‰เคจ्เคนें เคœเคฐा เคญी เคคเค•เคฒीเคซ เคจ เคนो। เคœเค—्เค—ू เค”เคฐ เคจीเคฒू เคญी เคกाเค•ुเค“ं เค•े เคธเคฐเคฆाเคฐ เค•ो เคช्เคฏाเคฐ เคธे ‘เค•ाเค•ा’ เค•เคนเค•เคฐ เคฌुเคฒाเคคे เคนैं। เค‰เคงเคฐ เคœเค—्เค—ू เค”เคฐ เคจीเคฒू เค•े เค—ाเคฏเคฌ เคนोเคจे เคชเคฐ เค‰เคจเค•े เค˜เคฐ เคชเคฐ เคญी เคนเคก़เค•ंเคช เคฎเคš เคœाเคคा เคนै। เคฌเคก़ी เคคेเคœी เคธे เคขुँเคข़ाเคˆ เคถुเคฐू เคนोเคคी เคนै। เคกाเค•ुเค“ं เค•ो เคœंเค—เคฒ เคฎें เค˜ेเคฐ เคฒिเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคกाเค•ू เคเค• เคœเค—เคน เคธे เคฆूเคธเคฐी เคœเค—เคน เคชเคฒाเคฏเคจ เค•เคฐเคคे เคนैं, เคคाเค•ि เคชुเคฒिเคธ เค•ो เคšเค•เคฎा เคฆे เคธเค•ें। เคœเค—्เค—ू เค”เคฐ เคจीเคฒू เคฌเคก़े เคฌेเคฎाเคฒूเคฎ เคคเคฐीเค•े เคธे เคชुเคฒिเคธ เคฆเคฒ เค•ी เคฎเคฆเคฆ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคกाเค•ुเค“ं เค•ो เค˜ेเคฐ เคฒिเคฏा เคœाเคคा เคนै। เค…เคฌ เค†เคฐ-เคชाเคฐ เค•ी เคฒเคก़ाเคˆ เค•ी เคคैเคฏाเคฐी เคนै। เคชเคฐ เคœเค—्เค—ू เค”เคฐ เคจीเคฒू เค•ो เคฌिเคฒ्เค•ुเคฒ เคชเคธंเคฆ เคจเคนीं เคนै เค•ि เคชुเคฒिเคธ เค‰เคจเค•े เค•ाเค•ा เค•ो เคฎाเคฐे। เคชुเคฒिเคธ เคญी เคฏเคน เคจเคนीं เคšाเคนเคคी।

เค…ंเคค เคฎें เค•ाเค•ा เค†เคค्เคฎเคธเคฎเคฐ्เคชเคฃ เค•เคฐเคจे เค•ो เคคैเคฏाเคฐ เคนो เคœाเคคे เคนैं, เค”เคฐ เค‡เคธเค•ा เคถ्เคฐेเคฏ เคช्เคฏाเคฐे เค”เคฐ เคธเคฎเคเคฆाเคฐ เคฌเคš्เคšों เคœเค—्เค—ू เค”เคฐ เคจीเคฒू เค•ो เคนी เคœाเคคा เคนै। เค•เคนीं-เค•เคนीं เค‡เคธे เคชเคข़เคคे เคนुเค เคฐाเคœเค•เคชूเคฐ เค•ी เคซिเคฒ्เคฎ ‘เคœिเคธ เคฆेเคถ เคฎें เค—ंเค—ा เคฌเคนเคคी เคนै’ เค•े เคญाเคตुเค• เค•เคฐ เคฆेเคจे เคตाเคฒे เคฆृเคถ्เคฏ เคฏाเคฆ เค†เคคे เคนैं। เค†เคจंเคฆ เคœी เคจे เค•เคฅा เค•ा เคคाเคจा-เคฌाเคจा เค‡เคคเคจे เค–ूเคฌเคธूเคฐเคค เคขंเค— เคธे เค—เคข़ा เคนै เค•ि เคฎเคจ เคเค• เคธाเคฅ เค•เคˆ เคคเคฐเคน เค•ी เคญाเคตเคจाเค“ं เคฎें เคฌเคนเคคा เคนै। เคœเค—्เค—ू เค”เคฐ เคจीเคฒू เค•े เคฎाเคธूเคฎ เคฌेเคซिเค•्เคฐी เคญเคฐे เคšเคฐिเคค्เคฐ เคœाเคจเคฆाเคฐ เคนैं, เคธाเคฅ เคนी เคกाเค•ुเค“ं เค•े เคธเคฐเคฆाเคฐ เค•ा เคฐोเคฌीเคฒा, เคชเคฐ เค…ंเคฆเคฐ เคธ्เคจेเคน เคธे เค›เคฒ-เค›เคฒ เค•เคฐเคคा เคšเคฐिเคค्เคฐ เคญी เคญुเคฒाเค เคจเคนीं เคญूเคฒเคคा।

เคนाเคธ्เคฏเคชूเคฐ्เคฃ เคถैเคฒी เคฎें เคฒिเค–ा เค—เคฏा ‘เคฎเคนाเคฌเคฒी เค•ा เคญ्เคฐเคฎ’ เคญी เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा เคฌเคก़ा เคฐोเคšเค• เค”เคฐ เคชเค เคจीเคฏ เคฌाเคฒ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคนै। เคชांเคกुเคชुเคค्เคฐ เคญीเคฎ เค•ी เค•เคฅा เคฎें เคธเคนเคœ เคนाเคธ्เคฏ เค•े เคเคธे เคฌเคข़िเคฏा เคช्เคฐเคธंเค— เค–ोเคœ เคฒेเคจा เค†เคจंเคฆ เคœी เค•े เคนी เคฌเคธ เค•ी เคฌाเคค เคฅी। เคฎเคนाเคฌเคฒी เคญीเคฎ เคญोเคœเคจเคญเคŸ्เคŸ เคฅे, เคฏเคน เคคो เคธเคญी เคœाเคจเคคे เคนैं। เคชเคฐ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคฎें เค‡เคธे เคญी เค–ाเคธे เคจाเคŸเค•ीเคฏ เค…ंเคฆाเคœ เคฎें เคชेเคถ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคนै। เคญीเคฎ เค•ो เคญूเค– เคฌเคนुเคค เคฒเค—เคคी เคฅी, เคชเคฐ เคตे เคœ्เคฏाเคฆा เค–ा-เค–ाเค•เคฐ เคฌीเคฎाเคฐ เคจ เคชเคก़ เคœाเคँ, เค‡เคธเค•ी เคšिंเคคा เค‰เคจเค•े เคญाเคˆ เคฏुเคงिเคท्เค िเคฐ เค•ो เคนเคฐ เคตเค•्เคค เคชเคฐेเคถाเคจ เค•เคฐเคคी เคฅी। เค‰เคงเคฐ เคญीเคฎ เค•ो เคนเคฎेเคถा เคฒเค—เคคा เค•ि เค‰เคจเค•े เคชेเคŸ เคฎें เคšूเคนे เค•ूเคฆ เคฐเคนे เคนैं। เคญूเค– เค‰เคจเค•ी เค•เคฎเคœोเคฐी เคฅी। เคฌเคข़िเคฏा เคชเค•เคตाเคจ เคญी। เค‡เคธเค•ा เคซाเคฏเคฆा เคฆुเคฐ्เคฏोเคงเคจ เคจे เค‰เค ाเคฏा। เค‰เคธเคจे เคเค• เคฆिเคจ เคญीเคฎ เค•ो เคฒเคฒเคšाเคฏा เค•ि เคคुเคฎ्เคนें เคฌเคนुเคค เคฌเคข़िเคฏा เคต्เคฏंเคœเคจ เค–ाเคจे เค•ो เคฎिเคฒेंเค—े, เค† เคœाเค“। เคญीเคฎ เค—เค เคคो เคฆुเคฐ्เคฏोเคงเคจ เคจे เค‰เคจ्เคนें เคตिเคท เคฎिเคฒे เคชเค•เคตाเคจ เค–िเคฒाเค เค”เคฐ เคฌाँเคง-เคฌूँเคงเค•เคฐ เคจเคฆी เคฎें เคซिंเค•เคตा เคฆिเคฏा। เคชเคฐ เคญीเคฎ เคคो เคญीเคฎ เคฅे। เคตे เคตเคนाँ เคธे เคญी เคฌเคšเค•เคฐ เค† เค—เค।

‘เคฎเคนाเคฌเคฒी เค•ा เคญ्เคฐเคฎ’ เคฎें เคญीเคฎ เค•ी เคตीเคฐเคคा เค•े เคฌเคนुเคค เคช्เคฐเคธंเค— เคนैं। เคชเคฐ เค‡เคจ เคตीเคฐเคคाเคชूเคฐ्เคฃ เค˜เคŸเคจाเค“ं เคฎें เคญी เคนाเคธ्เคฏ เค•े เคช्เคฐเคธंเค—ों เค•े เคฒिเค เค•ाเคซी เค—ुंเคœाเค‡เคถ เค†เคจंเคฆ เคœी เคจे เคขूँเคข़ เคฒी เคนै। เคฒिเคนाเคœा เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคฎें เคญोเคœเคจเคญเคŸ्เคŸ เคญीเคฎ เค•ी เคเคธी-เคเคธी เคนाเคธ्เคฏเคชूเคฐ्เคฃ เค›เคตिเคฏाँ เคธाเคฎเคจे เค†เคคी เคนैं เค•ि เคชเคข़เคคे-เคชเคข़เคคे เคชेเคŸ เคฎें เคฌเคฒ เคชเคก़ เคœाเคคे เคนैं। เคธเคš เคนी เค•िเคธी เคชौเคฐाเคฃिเค• เค•เคฅा เค•ा เคเคธा เคฆिเคฒเคšเคธ्เคช เคฐूเคชांเคคเคฐเคฃ เคชเคนเคฒे เค•เคญी เคฆेเค–เคจे เค•ो เคจเคนीं เคฎिเคฒा।

เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा ‘เคคाเคŠ เคคिเคฒเค•ू เค•ी เค•เคนाเคจी’ (1962) เคญी เค•เคฎ เคฐोเคšเค• เคจเคนीं เคนै। เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคฌเคก़े เคนी เคฎเคœेเคฆाเคฐ เค•เค เคชुเคคเคฒीเคจुเคฎा เคšिเคค्เคฐों เค•े เคธाเคฅ ‘เคชเคฐाเค—’ (เค…เค•्เคคूเคฌเคฐ 1962 เคธे เคœเคจเคตเคฐी 1963 เคคเค•) เคฎें เคงाเคฐाเคตाเคนिเค• เคฐूเคช เคธे เค›เคชा เคฅा, เค”เคฐ เคฌเคš्เคšों เคจे เค–ाเคธे เค‰เคค्เคธाเคน เค”เคฐ เคฆीเคตाเคจเค—ी เค•े เคธाเคฅ เค‡เคธเค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เค•िเคฏा เคฅा। เคถाเคฏเคฆ เค‡เคธเคฒिเค เค•ि เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคเคธी เคช्เคฐเคธ्เคคुเคคि เคชเคนเคฒी เค”เคฐ เค…เคจोเค–ी เคฅी। เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคฎें เค—्เคฐाเคฎ्เคฏ เคนाเคธ्เคฏ เค•ी เคฌเคก़ी เค…เคฆ्เคญुเคค เค›เคตिเคฏाँ เคนैं। เคคाเคŠ เคคिเคฒเค•ू เคงुเคฐ เค—ाँเคต เค•े เคฌเคก़े เค ाเค เคฆाเคฐ เค†เคฆเคฎी เคนैं। เคถुเคฆ्เคง เค˜ी-เคฆूเคง เคชीเคจे เคตाเคฒे เคคाเคŠ เคฎें เคœाเคจ เคนै, เคธो เคชैเคฐों เคธे เคฎीเคฒों เคฆूเคฐ เคšเคฒ เคฒेเคคे เคนैं เค”เคฐ เคฌเคนुเคค เคฒंเคฌी เคฏाเคค्เคฐा เค•เคฐเคจी เคนो เคคो เค‰เคจเค•ी เคฌैเคฒเค—ाเคก़ी เคœिंเคฆाเคฌाเคฆ! เค‰เคจเค•ा เค›ोเคŸा เคญाเคˆ เค•เคช्เคคाเคจ เคฌंเคฌเคˆ เคฎें เคนै, เคœो เค…เคญी เค•ुเค› เค…เคฐเคธा เคชเคนเคฒे เคคเค• เคซौเคœ เคฎें เค•เคช्เคคाเคจ เคฅा เค”เคฐ เค…เคฌ เคธेเคตाเคฎुเค•्เคค เคนोเค•เคฐ เค˜เคฐ เค† เค—เคฏा เคนै। เคเค• เคฆเคซा เคคाเคŠ เค•ो เค›ोเคŸे เคญाเคˆ เค•เคช्เคคाเคจ เคธे เคฎिเคฒเคจे เค•ी เคนुเคก़เค• เคฒเค—ी เคคो เคคाเคˆ เค•ो เคธाเคฅ เคฒे, เคตे เคšुเคธ्เคค-เคฆुเคฐुเคธ्เคค เคฌैเคฒों เคตाเคฒी เค…เคชเคจी เคถाเคจเคฆाเคฐ เคฌैเคฒเค—ाเคก़ी เคฎें เคฌैเค े เค”เคฐ เคฌैเคฒเค—ाเคก़ी เคถเคนเคฐ เค•ी เคธเคก़เค•ों เคชเคฐ เคซเคฐ्เคฐाเคŸे เคญเคฐเคจे เคฒเค—ी। เคฌंเคฌเคˆ เคฎें เค›ोเคŸे เคญाเคˆ เค•เคช्เคคाเคจ, เคฌเคนू เค”เคฐ เคฌเคš्เคšों เคธे เคฎिเคฒเค•เคฐ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค…เคชเคจे เค—ँเคตเคˆ เค ाเคŸ เคธे เคเคธा เคœिंเคฆाเคฆिเคฒी เคญเคฐा เคฎाเคนौเคฒ เคชैเคฆा เค•เคฐ เคฆिเคฏा เค•ि เคนเคฐ เค•ोเคˆ เค‰เคจเค•ा เคฎुเคฐीเคฆ เคฅा।

เคถเคนเคฐी เค—ुเคธเคฒเค–ाเคจे เค•ो เคตे เค—ुเคฐเคธเคฒเค–ाเคจा เคธเคฎเคเค•เคฐ เคฌเคก़ी เค…เคœीเคฌोเค—เคฐीเคฌ เค•เคฒ्เคชเคจा เค•เคฐ เคฒेเคคे เคนैं, เคฌ्เคฐेเคก เค•ो เคˆंเคŸ เคธเคฎเคเค•เคฐ เคฌिเคฆเค•เคคे เคนैं, เค”เคฐ เคซिเคฐ เคเค• เค•े เคฌाเคฆ เคเค• เคนाเคธ्เคฏ-เคตिเคจोเคฆ เค•ी เคซुเคฐเคซुเคฐिเคฏाँ เค›ूเคŸเคคी เคนैं। เคคाเคŠ เค•ा เค—ँเคตเคˆเคชเคจ เค•เคนीं-เค•เคนीं เคญเคฆेเคธ เคญเคฒे เคนी เคตे, เคชเคฐ เคตे เค—ाँเคต เค•े เคธเคš्เคšे เค”เคฐ เค–เคฐे เค‡เคจเคธाเคจ เคนैं, เค…เคชเคจी เคคเคฎाเคฎ เค•เคฎเคœोเคฐिเคฏों เค•े เคธाเคฅ। เคฌीเคš-เคฌीเคš เคฎें เค‰เคจเค•ा เคชเคฐिเคนाเคธ เค”เคฐ เค•िเคธ्เคธे-เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ा เค…ंเคฆाเคœ เคเค• เค…เคฒเค— เคนी เคธเคฎा เคฌाँเคง เคฆेเคคा เคนै। เคฏเคนी เคตเคœเคน เคนै เค•ि เคฌंเคฌเคˆ เคฎें เคฐเคน เคฐเคนी เค•เคช्เคคाเคจ เค•ी เคฌेเคŸिเคฏाँ เค‰เคจเค•े เคธाเคฅ เค—ाँเคต เคฆेเค–เคจे เค•े เคฒिเค เคฒเคฒเค• เค‰เค ीं। เคคाเคŠ เค•ी เคคเคฐเคน เคคाเคˆ เคญी เค…เคชเคจे เค—ँเคตเคˆเคชเคจ เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค–ाเคธी เคธुเค—เคข़ เค”เคฐ เคธ्เคจेเคนเคถीเคฒ เคนैं।

เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•ा เคเค• เคฎเคœेเคฆाเคฐ เคฆृเคถ्เคฏ เคฏเคน เคนै เค•ि เคคाเคŠ, เคคाเคˆ, เค•เคช्เคคाเคจ, เค•เคช्เคคाเคจी เค”เคฐ เค‰เคจเค•ा เคชूเคฐा เคชเคฐिเคตाเคฐ เคฌैเคฒเค—ाเคก़ी เคชเคฐ เคฌैเค  เคฒंเคฌी เคธैเคฐ เคชเคฐ เคจिเค•เคฒ เคชเคก़เคคा เคนै। เคฎुंเคฌเคˆ เคฎें เค•ाเคฐों เค”เคฐ เคฌเคธों เค•े เคฌीเคš เคซเคฐ्เคฐाเคŸा เคญเคฐเคคी เคฌैเคฒเค—ाเคก़ी เค•ी เค…เคฆ्เคญुเคค เคाँเค•ी เคฆेเค–เค•เคฐ เคญเคฒा เค•ौเคจ เคนै เคœो เคฆाँเคคों เคคเคฒे เค‰ँเค—เคฒी เคจ เคฆเคฌा เคฒे। เคชเคฐ เคเคธे-เคเคธे เค•เคฎाเคฒ เคจ เค•เคฐें เคคो เคคाเคŠ เคคिเคฒเค•ू เค ेเค  เค—ाँเคต เค•े เค ेเค  เคคाเคŠ เค•ैเคธे เคฒเค—ेंเค—े, เค”เคฐ เคฏเคน เค•ैเคธे เคชเคคा เคšเคฒेเค—ा เค•ि เค‰เคจ्เคนें เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เคœैเคธे เคฌेเคœोเคก़ เค•เคฅाเคถिเคฒ्เคชी เคจे เคฐเคšा เคนै!

‘เคชเคฐाเค—’ เคฎें เคงाเคฐाเคตाเคนिเค• เคฐूเคช เคธे เค›เคชा เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เค•ा เคฌाเคฒ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ ‘เคธोเคฎเคฌाเคฒा เค”เคฐ เคธाเคค เคฌौเคจे’ (เค…เค—เคธ्เคค 1964-เคจเคตंเคฌเคฐ 1964) เค—्เคฐिเคฎ เคฌंเคงुเค“ं เค•ी เคตिเคถ्เคตเคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เค•เคฅा ‘เคธ्เคจोเคตाเค‡เคŸ เคंเคก เคธेเคตเคจ เคก्เคตाเคฐ्เคซ्เคธ’ เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคฒिเค–ी เค—เคˆ เคธुंเคฆเคฐ เค•ृเคคि เคนै। เคชเคฐ เค—्เคฐिเคฎ เคฌंเคงुเค“ं เค•ी เค•เคนाเคจी เค•ा เคฌाเคฒ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•े เคฐूเคช เคฎें เค‡เคคเคจा เค–ूเคฌเคธूเคฐเคค เคฐूเคชांเคคเคฐเคฃ เค†เคจंเคฆ เคœी เคจे เค•िเคฏा เค•ि เค‰เคธเคจे ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคฌाเคฒ เคชाเค เค•ों เค•ो เคฎोเคน เคฒिเคฏा। เค”เคฐ เค†เคœ เคญी เค‡เคธเค•ी เคญाเคทा เค•ी เคšเคฎเค• เคฎोเคนเคคी เคนै।

เค†เคจंเคฆ เคœी เค•े เคฌाเคฒ เคต เค•िเคถोเคฐ เคชाเค เค•ों เค•े เคฒिเค เคฒिเค–े เค—เค เคœाเคธूเคธी เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธों เค•ी เคญी เค–ाเคธी เคงूเคฎ เคฐเคนी เคนै। เค–ाเคธเค•เคฐ ‘เคฐाเคฎ เค”เคฐ เคถ्เคฏाเคฎ เคธीเคฐीเคœ’ เค•े เคœाเคธूเคธी เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธों เคฎें เคคो เคฌเคš्เคšों เค•े เค•ाเคฐเคจाเคฎे เคเคธे เคนैं เค•ि เคตे เคฌเคš्เคšों เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เคฌเคก़ों เค•ो เคญी เคšเค•िเคค เค•เคฐเคคे เคนैं। เค•ुเค› เคฐोเคฎांเคšเค• เคœाเคธूเคธी เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค†เคจंเคฆ เคœी เคจे เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เคญी เคฒिเค–े। เค‡เคจเคฎें ‘เคชเคฐाเค—’ (เค…เค•्เคคूเคฌเคฐ 1983 เคธे เคธिเคคंเคฌเคฐ 1984 เคคเค•) เคฎें เคงाเคฐाเคตाเคนिเค• เคฐूเคช เคธे เค›เคชे เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ ‘เคขीเคฒी เคˆंเคŸ เค•ा เคฐเคนเคธ्เคฏ’ เค•ो เคฌाเคฒ เคชाเค เค•ों เคจे เคฌेเคนเคฆ เคชเคธंเคฆ เค•िเคฏा เคฅा। เค‡เคธ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคฎें เคฌเคš्เคšों เค•ी เคเค• เค›ोเคŸी เคธी เคช्เคฐाเค‡เคตेเคŸ เคœाเคธूเคธी เคเคœेंเคธी ‘เคœाเคธूเคธी เคชंเคœा’ เค•ा เค•िเคธ्เคธा เคนै। เค…เค–เคฌाเคฐ เคฎें เค›เคชा เค‰เคธเค•ा เคฏเคน เคตिเคœ्เคžाเคชเคจ เคญเคฒा เค•िเคธเค•ा เคง्เคฏाเคจ เคจ เค–ींเคš เคฒेเค—ा, “เคœाเคธूเคธी เคชंเคœा เคฌเคก़े เคธे เคฌเคก़े เค…เคชเคฐाเคงिเคฏों เค•ो เคฎเค•्เค–ी-เคฎเคš्เค›เคฐ เค•ी เคคเคฐเคน เคฆเคฌोเคš เคฒेเคคा เคนै। เคฎैเคจेเคœिंเค— เคกाเคฏเคฐेเค•्เคŸเคฐ เคฐเคฎेเคถเคšंเคฆ्เคฐ เคฌी.เคเคธ-เคธी.।”

เคเค• เคฌाเคฐ เค•ुเคฌेเคฐ เคšिเคŸเคซंเคก เค•ंเคชเคจी เคช्เคฐा.เคฒि. เค•े เคฌเคก़े เคฌाเคฌू เค˜เคฎंเคกीเคฒाเคฒ เคœाเคธूเคธी เคชंเคœा เค•े เคนैเคก เค•े เคชाเคธ เคเค• เคชेเคšीเคฆा เคฎाเคฎเคฒा เคฒेเค•เคฐ เค†เค, เคœिเคธเคฎें เค‰เคจ्เคนें เค”เคฐ เคฎाเคฒिเค• เคฆोเคจों เค•ो เคงเคฎเค•ी เคฆी เค—เคˆ เค•ि เค‰เคจ्เคนें เคคเคฌाเคน เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคœाเคเค—ा। เคตे เคšाเคนเคคे เคฅे เค•ि เค…เคชเคฐाเคงिเคฏों เค•ी เคถिเคจाเค–्เคค เคนो เค”เคฐ เคตे เคชเค•เคก़े เคœाเคँ। เคœाเคธूเคธ เคฌเคš्เคšे เคฌเคก़े เคฌाเคฌू เค•ो เค…เคชเคฐाเคงिเคฏों เค•ो เคชเค•เคก़เคตाเคจे เค•ा เคชूเคฐा เคญเคฐोเคธा เคฆेเคคे เคนैं, เค…เค—्เคฐिเคฎ เคซीเคธ เคตเคธूเคฒเคคे เคนैं เค”เคฐ เค…เคชเคจे เค•ाเคฎ เคฎें เคœुเคŸ เคœाเคคे เคนैं। เคฌीเคš-เคฌीเคš เคฎें เค•เคˆ เคฒोเค—ों เคธे เคชूเค›เคคाเค› เคญी เคšเคฒเคคी เคนै, เคœिเคธเคฎें เคœाเคธूเคธी เคชंเคœा เค•ी เคชूเคฐी เคŸीเคฎ เค…เคชเคจे เคŸेเคข़े-เคธीเคงे เค…เคจुเคฎाเคจों เคธे เคงเคฐเคคी เคธे เค†เค•ाเคถ เคคเค• เค•े เค•ुเคฒाเคฌे เคญเคฐเคคी เคจเคœเคฐ เค†เคคी เคนै। เค‡เคธ เคฌीเคš เคเค• เค•े เคฌाเคฆ เคเค• เคเคธी เค˜เคŸเคจाเคँ เค˜เคŸเคคी เคนैं เค•ि เคฎाเคฎเคฒा เคฒเค—ाเคคाเคฐ เค‰เคฒเคเคคा เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เคฐเคนเคธ्เคฏ เค—เคนเคฐा เคนोเคคा เคœाเคคा เคนै। เค…ंเคค เคฎें เคฎाเคฎเคฒे เค•ा เคฐाเคœ เค–ुเคฒเคคा เคนै เค”เคฐ เคธाเคฐे เคฌिเค–เคฐे เคคाเคฐ เคธुเคฒเค เคœाเคคे เคนैं। เคชเคคा เคšเคฒเคคा เคนै เค•ि เค•ुเคฌेเคฐ เค•ंเคชเคจी เค•े เคฎाเคฒिเค• เค”เคฐ เคฌเคก़े เคฌाเคฌू เคจे เค…เคชเคจी เคฌेเคˆเคฎाเคจी เค”เคฐ เคงाँเคงเคฒिเคฏों เคธे เคฒोเค—ों เค•ा เคง्เคฏाเคจ เคนเคŸाเคจे เค”เคฐ เคชुเคฒिเคธ เค…เคงिเค•ाเคฐिเคฏों เค•ी เคूเค ी เคธเคนाเคจुเคญूเคคि เคชाเคจे เค•े เคฒिเค เคฏเคน เคช्เคฐเคšाเคฐ เค•िเคฏा เคฅा। เคชเคฐ เคूเค  เค…ंเคค เคฎें เคชเค•เคก़ เคฎें เค† เคนी เคœाเคคा เคนै, เค”เคฐ เค…เคชเคฐाเคงी เคฌेเคจเค•ाเคฌ เคนोเคคे เคนैं।

เค†เคถ्เคšเคฐ्เคฏ เคจเคนीं เค•ि ‘เคขीเคฒी เคˆंเคŸ เค•ा เคฐเคนเคธ्เคฏ’ เคฎें เคœाเคธूเคธ เคฌเคš्เคšों เค•ी เคนोเคถिเคฏाเคฐी เค”เคฐ เคธเค•्เคฐिเคฏเคคा เคนी เคจเคนीं, เคœเค—เคน-เคœเค—เคน เค‰เคจเค•ी เคฌुเคฆ्เคงिเคฎเคค्เคคा เค•ी เคเคธी เค›ाเคช เคนै, เคœिเคธเคจे เคœเคœ เคธाเคนเคฌ เค”เคฐ เคชुเคฒिเคธ เค…เคงिเค•ाเคฐी เค•ो เคญी เคฎुเค—्เคง เค•เคฐ เคฆिเคฏा।

‘เคกเคฌเคฒ เคธीเค•्เคฐेเคŸ เคเคœेंเคŸ เคœीเคฐो-เคœीเคฐो เคตเคจ เคฌाเคˆ เคŸू’ เคญी เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा เคฌเคนुเคค เคฎเคถเคนूเคฐ เคฌाเคฒ เคœाเคธूเคธी เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคนै, เคœिเคธเค•ी เคฌเคนुเคค เคงूเคฎ เคฎเคšी เคฅी। เคชเคฐ เคœเคนाँ ‘เคขीเคฒी เคˆंเคŸ เค•ा เคฐเคนเคธ्เคฏ’ เคฎें เคœाเคธूเคธ เคฌเคš्เคšों เค•ी เค‡ंเคŸेเคฒीเคœेंเคธ เค•ी เค›ाเคช เคนै, เคตเคนाँ ‘เคกเคฌเคฒ เคธीเค•्เคฐेเคŸ เคเคœेंเคŸ เคœीเคฐो-เคœीเคฐो เคตเคจ เคฌाเคˆ เคŸू’ เคฎें เคคाเค•เคค, เคšुเคธ्เคคी เค”เคฐ เคธเคคเคฐ्เค•เคคा เค•ा। เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค•े เค•ेंเคฆ्เคฐ เคฎें เคจเคถे เค•े เค•ाเคฐोเคฌाเคฐ เคฎें เคœुเคŸे เคเคธे เคฆुเคท्เคŸ เคฒोเค— เคนैं, เคœो เค•ुเค› เคฌเคš्เคšों เค•ो เคจเคถे เค•ा เค†เคฆी เคฌเคจाเค•เคฐ เค‰เคจเค•ी เคฎเคฆเคฆ เคธे เคชूเคฐे เคธ्เค•ूเคฒ เคฎें เค…เคชเคจा เคœाเคฒ เคซैเคฒा เคฆेเคคे เคนैं। เค‡เคจ เคฆाเคฆा เค•िเคธ्เคฎ เค•े เคจเคถेเคก़िเคฏों เค•े เค–ौเคซ เคธे เคนเคฐ เค•ोเคˆ เคกเคฐा เคนुเค† เคนै। เคธ्เค•ूเคฒ เคฎें เคฐोเคœाเคจा เคฎाเคฐเคชीเคŸ เค”เคฐ เคคोเคก़-เคซोเคก़ เค•ी เค˜เคŸเคจाเคँ เคนोเคคी เคนैं। เคฏเคนाँ เคคเค• เค•ि เคฆेเค–เคคे เคนी เคฆेเค–เคคे เคนैเคกเคฎाเคธ्เคŸเคฐ เคธाเคนเคฌ เค•े เค•เคฎเคฐे เคฎें เค•ाँเคš เค•ी เค–िเคก़เค•िเคฏों เคชเคฐ เคชเคค्เคฅเคฐ เคฌเคฐเคธเคคे เคนैं, เค”เคฐ เคธเคฌ เค•ुเค› เคšूเคฐเคฎเคšूเคฐ เคนो เคœाเคคा เคนै। เคšाเคฐों เค“เคฐ เค•ाँเคš เคนी เค•ाँเคš เคฌिเค–เคฐा เคนै। เคธ्เค•ूเคฒ เค•े เค…เคง्เคฏाเคชเค• เค”เคฐ เคช्เคฐเคงाเคจाเคšाเคฐ्เคฏ เคนเค•्เค•े-เคฌเค•्เค•े। เค•เคฐें เคคो เค•เคฐें เค•्เคฏा?

เคชเคฐ เคซिเคฐ เคเค• เคฆिเคจ เคœो เคธเคฌเคธे เคถเคฐाเคฐเคคी เค•्เคฒाเคธ เคฅी, เค‰เคธเคฎें เคฆो เคจเค เคฌเคš्เคšे เค†เค เค”เคฐ เคฎाเคฎเคฒा เค‡เคธ เค•เคฆเคฐ เคชเคฒเคŸा เค•ि เคธ्เค•ूเคฒ เค•े เคธाเคฐे เคจเคถेเคก़ी เคฆाเคฆाเค“ं เค•ी เค…เค•्เคฒ เค िเค•ाเคจे เค† เค—เคˆ। เคธाเคฅ เคนी เคธ्เค•ूเคฒ เคฎें เคซैเคฒा เคจเคถे เค•ा เคœाเคฒ เคญी เค–เคค्เคฎ। เคธाเคฐे เคฌเคš्เคšों เค”เคฐ เค…เคง्เคฏाเคชเค•ों เคจे เคฐाเคนเคค เค•ी เคธाँเคธ เคฒी เค”เคฐ เคซिเคฐ เคธเคฌ เค•ुเค› เค ीเค•-เค ाเค• เคšเคฒเคจे เคฒเค—ा। เคชเคฐ เคตे เคฆो เคšเคฎเคค्เค•ाเคฐी เคฌเคš्เคšे เคฅे เค•ौเคจ, เคฏเคน เค–ुเคฆ เคฎें เคเค• เคฐाเคœ เคนै। เคชूเคฐे เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคฎें เค…ंเคค เคคเค• เคธเคธ्เคชेंเคธ เคฌเคจा เคฐเคนเคคा เคนै, เค”เคฐ เคเค• เค•े เคฌाเคฆ เคเคธी เค˜เคŸเคจाเคँ เคธाเคฎเคจे เค†เคคी เคนैं เค•ि เค‰เคธे เคฆเคฎ เคธाเคงเค•เคฐ เคชเคข़เคจा เคชเคก़เคคा เคนै। เคถाเคฏเคฆ เค‡เคธीเคฒिเค เคชॉเค•ेเคŸ เคฌुเค• เค•े เคฐूเคช เคฎें เค›เคชा เคฏเคน เค…เคชเคจे เคธเคฎเคฏ เค•ा เคฌेเคธ्เคŸ เคธेเคฒเคฐ เคฌाเคฒ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคฅा।

เค‡เคธเค•े เค…เคฒाเคตा เค†เคจंเคฆ เคœी เคจे เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคซंเคคाเคธी เค•เคฅाเคँ เค”เคฐ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคญी เคฒिเค–े เคนैं। เคšींเคŸिเคฏों เค•ी เค…เคจोเค–ी เคฆुเคจिเคฏा เคชเคฐ เคฒिเค–ा เค—เคฏा ‘เคธाँเคตเคฐी เคธเคฒोเคจी’ เคญी เคเคธा เคนी เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคนै, เคœिเคธเคฎें เคฌเคก़ी เคฒंเคฌी เค”เคฐ เคฐोเคšเค• เคซंเคคाเคธी เค•เคฅा เคนै, เคœो เคตिเคšिเคค्เคฐ เคฎोเคก़ों เคธे เคนोเค•เคฐ เค—ुเคœเคฐเคคी เคนै।


[5]

เค•เคนाเคจी เค”เคฐ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธों เค•े เค…เคฒाเคตा เคญी เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เคจे เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ी เค•เคˆ เคตिเคงाเค“ं เคฎें เคฒिเค–ा เคนै। เคชเคฐ เค‰เคจเค•े เคฌाเคฒ เคจाเคŸเค• เคคो เค•เคฎाเคฒ เค•े เคนैं, เคœिเคจเคฎें เค‰เคจเค•ा เคถเคฌ्เคฆों เคธे เค–ेเคฒเคจे เคตाเคฒा เคฎเคธ्เคค เค…ंเคฆाเคœ เคฆेเค–เคคे เคนी เคฌเคจเคคा เคนै। เค–ाเคธเค•เคฐ เค‰เคจเค•ा เคฌเคนुเคšเคฐ्เคšिเคค เคจाเคŸเค• ‘เคชเคฐिเคฏों เค•े เคฆेเคถ เคฎें’ เคคो เค•เคฅाเคจเค• เค”เคฐ เคšเคฐिเคค्เคฐों เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคฌเคนुเคค เคฌाเคฐीเค•ी เคธे เคฌुเคจा เคนुเค† เคนै। เค‡เคธเคฎें เคšाเคšा เคฐंเค—ी เค”เคฐ เคญเคคीเคœे เค•ी เคฆोเคธ्เคคी เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เค†เคชเคธी เคธंเคตाเคฆ เคธเคšเคฎुเคš เค—เคœเคฌ เค•े เคนैं। เคฌाเคคों-เคฌाเคคों เคฎें เคชเคฐिเคฏों เค•े เคฆेเคถ เค•ी เคœो เค•เคฒ्เคชเคจा เค—เคข़ी เค—เคˆ เคนै, เคตเคน เคญुเคฒाเค เคจเคนीं เคญूเคฒเคคी। เคจाเคŸเค• เค•े เค…ंเคค เค•ा เคตเคน เคฆृเคถ्เคฏ เค…เคตिเคธ्เคฎเคฐเคฃीเคฏ เคนै, เคœเคฌ เคชเคฐिเคฏों เค•े เคฆेเคถ เค•ा เคฌเคจा เคฌเคนुเคค เคฌเคก़ा เคตिเคถाเคฒเค•ाเคฏ เคฐเคธเค—ुเคฒ्เคฒा เคฒाเคฏा เคœाเคคा เคนै। เค‰เคธे เคฌเคก़े เคธ्เคตाเคฆ เคธे เค–ाเคคे เคนुเค เคœเคฌ เคตिเคชिเคจ เค•ी เค†ँเค–ें เค–ुเคฒเคคी เคนैं, เคคो เค‰เคธे เคชเคคा เคšเคฒเคคा เคนै เค•ि เค‰เคธเค•े เคฎुँเคน เคฎें เคฐเคธเค—ुเคฒ्เคฒा เคจเคนीं, เค…เคฎเคฐूเคฆ เคนै। เคœ्เคฏाเคฆा เคญूเค– เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฏเคน เค…เคฎเคฐूเคฆ เคนी เค‰เคธे เคฐเคธเค—ुเคฒ्เคฒे เค•ा เคธुเค– เคฆे เคฐเคนा เคนै। เค‡เคธ เคจाเคŸเค• เค•े เคŸिเคชिเค•เคฒ เค•िเคธ्เคฎ เค•े เคฐंเค—ी เคšाเคšा เคญी เค•เคญी เคญुเคฒाเค เคจ เคœा เคธเค•เคจे เคตाเคฒे เคšเคฐिเคค्เคฐ เคนैं।

‘เคชเคฐिเคฏों เค•े เคฆेเคถ เคฎें’ เคจाเคŸเค• เค•ी เคเค• เคฌเคก़ी เค–ाเคธिเคฏเคค เค”เคฐ เคนै। เค‡เคธเคฎें เคธเคชเคจे เคฎें เคจเคœเคฐ เค†เคจे เคตाเคฒी เคชเคฐिเคฏाँ เคนी เคฌเคš्เคšों เค•ो เคฌเคก़े เคช्เคฏाเคฐ เคธे เคฏเคน เคธीเค– เคฆेเคคी เคนैं เค•ि เค‰เคจ्เคนें เค•เคฒ्เคชเคจा เคฎें เคตिเคšเคฐเคฃ เค•เคฐเคจे เค•े เคฌเคœाเคฏ, เค…เคชเคจे เคœीเคตเคจ เคฎें เค•ुเค› เคฌเคจเคจे เค”เคฐ เค•เคฐ เคฆिเค–ाเคจे เค•ी เค•ोเคถिเคถ เค•เคฐเคจी เคšाเคนिเค। เค‡เคธเคฒिเค เค•ि เค…เคธเคฒी เคฐाเค•्เคทเคธ เคคो เค‡เคธ เคฆुเคจिเคฏा เค•ी เคตे เค…เคชाเคฐ เคฎुเคถ्เค•िเคฒें เคนैं, เคœिเคจเคธे เคชเคฒ-เคชเคฒ เคŸเค•्เค•เคฐ เคฒेเคคे เคนुเค เค‰เคจ्เคนें เค†เค—े เคฌเคข़เคจा เคนै। เค”เคฐ เค‡เคธीเคฒिเค, เค…เคธเคฒी เคฐोเคฎांเคš เคคो เค‡เคธ เคฆुเคจिเคฏा เคฎें เคนै, เคชเคฐिเคฏों เค•ी เค•เคฒ्เคชिเคค เคฆुเคจिเคฏा เคฎें เคจเคนीं।

เค‡เคธी เคคเคฐเคน เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा เคเค• เคฏाเคฆเค—ाเคฐ เคฌाเคฒ เคจाเคŸเค• เคนै, ‘เคญूเค– เคนเคก़เคคाเคฒ’। เค‡เคธ เคจाเคŸเค• เค•े เค•ेंเคฆ्เคฐ เคฎें เคฌเคš्เคšे เคนैं, เคœो เคญोเคชाเคฒ เค•े เค—ैเคธ เคชीเคก़िเคคों เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เค•े เคฒिเค เคญूเค– เคนเคก़เคคाเคฒ เค•เคฐ เคฐเคนे เคนैं। เค‡เคธी เคฌीเคš เคœोเคถ เค”เคฐ เค‰เคค्เคธाเคน เคฎें เคเค• เค›ोเคŸा เคธा เคฌเคš्เคšा เคฆीเคชเค• เค†เคฎเคฐเคฃ เค…เคจเคถเคจ เค•เคฐเคจे เคฌैเค  เคœाเคคा เคนै। เค‡เคธ เคชเคฐ เคฒोเค—ों เค•ो เคญी เคœोเคถ เค† เค—เคฏा เค”เคฐ เคšंเคฆा เคฆेเคจे เคตाเคฒों เค•ा เคคाँเคคा เคฒเค— เคœाเคคा เคนै। เคชूเคฐे เคถเคนเคฐ เคฎें เค‡เคธे เคฒेเค•เคฐ เคนเคฒเคšเคฒ เคนै। เค…เค–เคฌाเคฐों เคฎें เค–เคฌเคฐें เค›เคชเคคी เคนैं।

เคนเคฐ เค•ोเคˆ เคฆीเคชเค• เค•ी เคเค• เคเคฒเค• เคฆेเค–เคจा เคšाเคนเคคा เคนै। เค›เคค्เคคीเคธ เค˜ंเคŸे เคธे เคœ्เคฏाเคฆा เคธเคฎเคฏ เคนो เค—เคฏा। เค…เคฌ เคคो เคกॉเค•्เคŸเคฐ เค”เคฐ เคฆीเคชเค• เค•े เค˜เคฐ เค•े เคฒोเค—ों เค•ो เคฌเคก़ी เคšिंเคคा เคนुเคˆ। เคธเคฌ เค‰เคธे เค…เคจเคถเคจ เคคोเคก़เคจे เค•े เคฒिเค เคธเคฎเคा เคฐเคนे เคนैं। เค…ंเคค เคฎें เคนैเคกเคฎाเคธ्เคŸเคฐ เคธाเคนเคฌ เค‰เคธเค•े เค‡เคธ เคธंเค•เคฒ्เคช เค”เคฐ เคฆृเคข़เคคा เคธे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนोเค•เคฐ เคจ เคธिเคฐ्เคซ เค…เคชเคจी เค“เคฐ เคธे เคšंเคฆा เคฆेเคคे เคนैं, เคฌเคฒ्เค•ि เคฆीเคชเค• เค•ी เค–ूเคฌ เคคाเคฐीเคซ เคญी เค•เคฐเคคे เคนैं เค•ि เคเคธे เคฌเคš्เคšे เคนों เคคो เคฆेเคถ เค”เคฐ เคธเคฎाเคœ เค•ो เค†เค—े เคฌเคข़เคจे เคธे เค•ोเคˆ เคจเคนीं เคฐोเค• เคธเค•เคคा। เคฏों เคจाเคŸเค• เค•ा เค…ंเคค เคฌเคก़े เค–ुเคถเคจुเคฎा เคฎाเคนौเคฒ เคฎें เคนोเคคा เคนै। เคจाเคŸเค• เคฎें เคฌเคš्เคšों เค•ी เคธเค•्เคฐिเคฏเคคा เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เค‰เคจเค•ी เคธเคนเคœ เคนाเคธ्เคฏ-เคตृเคค्เคคि เคญी เค–ूเคฌ เค‰เคญเคฐी เคนै, เค”เคฐ เค‰เคธी เคธे เค†เค–िเคฐ เคคเค• เคนเคฒเคšเคฒ เค”เคฐ เค—เคนเคฎाเค—เคนเคฎी เคฌเคจी เคฐเคนเคคी เคนै।

‘เคฌเคšเคค เค†ंเคฆोเคฒเคจ’ เคญी เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœी เค•ा เคฌเคก़ा เคฎเคœेเคฆाเคฐ เคฌाเคฒ เคจाเคŸเค• เคนै เคœिเคธเคฎें เคฌเคš्เคšे เคฆेเคถ เค•े เคฒिเค เคฌเคšเคค เค•เคฐเคจे เค•ी เคฌเคก़ी เคฒंเคฌी-เคšौเคก़ी เคฏोเคœเคจाเคँ เคฌเคจाเคคे เคนैं। เคฆेเคถ เคฎें เคฌเคšเคค เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคšเคฒ เคฐเคนा เคนै เคคो เคตे เคญी เค•ुเค› เค•เคฐ เคฆिเค–ाเคจा เคšाเคนเคคे เคนैं, เคคाเค•ि เค•ोเคˆ เคฏเคน เคจ เค•เคนे เค•ि เค‡เคธ เคฆेเคถ เคฎें เคฌเคš्เคšे เคชीเค›े เคนैं। เค‡เคธเคฒिเค เคตे เคฌเคก़ी-เคฌเคก़ी เค•เคธเคฎें เค–ाเคคे เคนैं। เค‰เคจเคฎें เค†เค‡เคธเค•्เคฐीเคฎ เค›ोเคก़ เคฆेเคจा เคญी เคถाเคฎिเคฒ เคนै। เคชเคฐ เค—เคฐเคฎी เค•े เคฎौเคธเคฎ เคฎें เค†เค‡เคธเค•्เคฐीเคฎ เค›ोเคก़เคจा เค†เคธाเคจ เคจเคนीं เคนै เค”เคฐ เคฎเคจ เคฒเคฒเคšाเค•เคฐ เคฌाเคฐ-เคฌाเคฐ เค‰เคงเคฐ เคนी เคญाเค—เคคा เคนै। เค‡เคธ เคชเคฐ เคตिเคชिเคจ เคฌिเคฒ्เค•ुเคฒ เคจेเคคाเค“ं เค•ी เคคเคฐเคน เค˜ोเคทเคฃा เค•เคฐเคจे เคตाเคฒे เค…ंเคฆाเคœ เคฎें เคฌเคคाเคคा เคนै, “เค…เค—เคฐ เคนเคฎाเคฐी เคชाเคฐ्เคŸी เค•ा เค•ोเคˆ เคญी เคธเคฆเคธ्เคฏ เค•िเคธी เค†เค‡เคธเค•्เคฐीเคฎ เคตाเคฒे เค•े เคชाเคธ เคฆेเค–ा เค–เคก़ा เค—เคฏा, เคนोंเค  เคšाเคŸเคคा เคชाเคฏा เค—เคฏा, เคฏเคนाँ เคคเค• เค•ि เค•िเคธी เค†เค‡เคธเค•्เคฐीเคฎ เค–ाเคคे เคนुเค เคฒเคก़เค•े-เคฒเคก़เค•ी เค•े เคชाเคธ เคฎुँเคน เคฌाเค เค–เคก़ा เคญी เคฎिเคฒा เคคो เค‰เคธे เคชाเคฐ्เคŸी เคธे เค–ाเคฐिเคœ เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคœाเคเค—ा।”

เคชเคฐ เคซिเคฐ เค†เค‡เคธเค•्เคฐीเคฎ เค•ा เค ेเคฒा เคตเคนाँ เค†เคคा เคนै, เคคो เค‰เคธे เคฆेเค–เค•เคฐ เค‰เคจเค•ा เคฎเคจ เค•ैเคธा เคกाเคตाँเคกोเคฒ เคนो เคœाเคคा เคนै, เค‡เคธเค•ा เคจाเคŸเค• เคฎें เคฌเคนुเคค เคฌเคข़िเคฏा เคšिเคค्เคฐเคฃ เคนै। เคซिเคฐ เค†เค‡เคธเค•्เคฐीเคฎ เคตाเคฒा เคญी เค•ुเค› เคเคธी เคœुเค—เคค เคฒเค—ाเคคा เคนै เค•ि เคฌเคš्เคšे เคฒเคฒเคšा เค‰เค เคคे เคนैं। เค†เค–िเคฐ ‘เคฆूเคงเคตाเคฒी, เคชिเคธ्เคคेเคตाเคฒी, เคฎเคธाเคฒेเคตाเคฒी, เคฌाเคฆाเคฎों เคตाเคฒी เค†...เค‡...เคธ...เค•्เคฐी...เคฎ’ เคนी เคฌเคš्เคšों เค•े เคฌเคšเคค เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคชเคฐ เคญाเคฐी เคฌैเค เคคी เคนै। เคฌเคš्เคšे เค†เค‡เคธเค•्เคฐीเคฎ เคฒिเค เคฌเค—ैเคฐ เคฐเคน เคจเคนीं เคชाเคคे, เค”เคฐ เคซिเคฐ เคธ्เคตाเคญाเคตिเค• เคนै เค•ि เค‰เคจเค•ा เคฌเคšเคค เค†ंเคฆोเคฒเคจ เคญी เค เคช เคนो เคœाเคคा เคนै। เคชूเคฐा เคฌाเคฒ เคจाเคŸเค• เคนाเคธ्เคฏ-เคตिเคจोเคฆ เค•े เคฐंเค—ों เคธे เคธเคฐाเคฌोเคฐ เคนै เค”เคฐ เคฌเคก़े เค–िเคฒंเคฆเคก़े เค…ंเคฆाเคœ เคฎें เค†เค—े เคฌเคข़เคคा เคนै।

เคฌเคš्เคšों เค•े เคฎเคจ เคฎें เคฌैเค े เค—เคฃिเคค เค•े เคนौเค เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคฒिเค–ा เค—เคฏा เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा ‘เคœाเคจเคฎेเคŸเคฐी-เค‰เคฒเคเคฎเคฐा’ เคนाเคธ्เคฏ เค•े เคฐंเค—ों เคฎें เคธเคฐाเคฌोเคฐ เคนै เคคो ‘เคฆूเคง เคฎें เคšूเคนा’ เคฌाเคค เค•ी เคฌाเคค เคฎें เค†เคœ เค•े เคจेเคคाเค“ं เค•ी เคฐाเคœเคจीเคคि เค•ी เคชोเคฒ เค–ोเคฒเคคा เคนै। เค‡เคธे เคชเคข़เค•เคฐ เคชเคคा เคšเคฒเคคा เคนै เค•ि เคนเคฎाเคฐे เคจेเคคा เคฒोเค— เคเค•-เคฆूเคธเคฐे เค•ो เคซँเคธाเคจे เค•े เคฒिเค เค•ैเคธे-เค•ैเคธे เคूเค े เคœाเคฒ เค”เคฐ เคช्เคฐเคชंเคš เคฐเคšเคคे เคนैं। เคนाเคฒाँเค•ि เคธเคฎเคธ्เคฏा-เคช्เคฐเคงाเคจ เคนोเคคे เคนुเค เคญी, เคจाเคŸเค• เคฎें เค–ूเคฌ เคนाเคธ्เคฏ-เคตिเคจोเคฆ เค•े เค›ींเคŸे เคนैं। เค†เคจंเคฆ เคœी เค•े เคช्เคฐाเคฏः เคธเคญी เคจाเคŸเค•ों เคฎें เคนाเคธ्เคฏ-เคตिเคจोเคฆ เค•े เคฎเคœेเคฆाเคฐ เคช्เคฐเคธंเค— เคนैं, เคœो เค‰เคจ्เคนें เคฌाเคฒ เคชाเค เค•ों เคฎें เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏ เคฌเคจाเคคे เคนैं। เคชเคฐ ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคฎเคˆ 1964 เค…ंเค• เคฎें เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค ‘เคเคฒ्เคฒीเคตाเคฒा’ เคคो เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा เคฌेเคœोเคก़ เคนाเคธ्เคฏ เคเค•ांเค•ी เคนै, เคœिเคธे เคฌเคนुเคค เคฌाเคฐ เคฎंเคšिเคค เค•िเคฏा เค—เคฏा। เค‡เคธเคฎें เค†เคœ เค•ी เคชเคข़ाเคˆ เค”เคฐ เคถिเค•्เคทा-เคชเคฆ्เคงเคคि เคชเคฐ เคต्เคฏंเค—्เคฏ เคนै, เคœिเคธเค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฌเคš्เคšों เคชเคฐ เคฌเคธ्เคคे เค•ा เคฌोเค เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคฌเคข़เคคा เคนी เคœाเคคा เคนै।

เคจाเคŸเค• เค•ी เคถुเคฐुเค†เคค เคฌเคก़ी เคฆिเคฒเคšเคธ्เคช เคนै। เคเค• เคฌเคš्เคšा เคฎเคจोเคœ เค…เคชเคจे เคญाเคฐी-เคญเคฐเค•เคฎ เคฌเคธ्เคคे เค•ो เค‰เค ाเคจे เค•े เคฒिเค เคเค• เคเคฒ्เคฒीเคตाเคฒे เค•ो เคฌुเคฒाเคคा เคนै। เคเคฒ्เคฒीเคตाเคฒा เคฎเคจोเคœ เค•ा เคฌเคธ्เคคा เคขोเค•เคฐ เคธ्เค•ूเคฒ เคฒाเคฏा เคคो เค‰เคธे เคฒेเค•เคฐ เคฌเคš्เคšों เคฎें เค†เคชเคธ เคฎें เคฌเคก़ी เคฎเคœेเคฆाเคฐ เคฌเคคเค•เคนी เคถुเคฐू เคนो เคœाเคคी เคนै। เคชเคฐ เคจाเคŸเค• เค•ा เค…เคธเคฒी เคฐंเค— เคคเคฌ เค†เคคा เคนै, เคœเคฌ เคฎाเคธ्เคŸเคฐ เคœी เค•เค•्เคทा เคฎें เคชเคข़ाเคจे เค•े เคฒिเค เคชเคนुँเคšे, เค”เคฐ เคฌเคš्เคšों เค•े เคฌीเคš เคฌेंเคš เคชเคฐ เคฌैเค े เคเคฒ्เคฒीเคตाเคฒा เค•ो เคญी เค›ाเคค्เคฐ เคธเคฎเคเค•เคฐ เคธเคตाเคฒ เคชूเค›เคจे เคฒเค—े। เคฌेเคšाเคฐा เคเคฒ्เคฒीเคตाเคฒा...! เคœो เค•ुเค› เคตเคน เคฌเคคाเคคा เคนै, เค‰เคธเคธे เคฎाเคธ्เคŸเคฐ เคœी เคคो เคนैเคฐाเคจ เคนैं เคนी, เค•्เคฒाเคธ เคฎें เคญी เคฌाเคฐ-เคฌाเคฐ เคนँเคธी เค•ी เคฒเคนเคฐ เคฆौเคก़ เคœाเคคी เคนै। เคจाเคŸเค• เค•ा เค…ंเคค เคฌเคก़ा เคฎเคœेเคฆाเคฐ เคนै।

เคฏों เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा ‘เคเคฒ्เคฒीเคตाเคฒा’ เคจाเคŸเค• เคนเคฒเค•े-เคซुเคฒเค•े เคขंเค— เคธे เคฌเคธ्เคคे เค•े เคฌเคข़เคคे เคฌोเค เค•ी เคธเคฎเคธ्เคฏा เค•ो เค‰เค ाเคคा เคนै। เคจाเคŸเค• เคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เค—เคคि เคนै เคคो เคธंเคตाเคฆों เคฎें เคšเคŸुเคฒเคคा। เคฒिเคนाเคœा เคฏเคน เคฌเคš्เคšों เค•ा เคชเคธंเคฆीเคฆा เคฌाเคฒ เคจाเคŸเค• เคนै।

เคฌเคฒ्เค•ि เคธเคš เคคो เคฏเคน เคนै เค•ि เคฏเคน เคตिเคถेเคทเคคा เค†เคจंเคฆ เคœी เค•े เคช्เคฐाเคฏः เคธเคญी เคฌाเคฒ เคจाเคŸเค•ों เคฎें เคนै। เคตे เค•िเคธी เคธเคฎเคธ्เคฏा เค•ो เคฒेเค•เคฐ เคšเคฒเคคे เคนैं, เคชเคฐ เค…เคชเคจे เคฐूเคชाเค•ाเคฐ เคฏा เค•เคฒेเคตเคฐ เคฎें เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เคนเคฒ्เค•े-เคซुเคฒ्เค•े เคนैं। เค‡เคธเคฒिเค เค•ि เค—ंเคญीเคฐ เคšीเคœों เคฎें เคญी เค•เคนीं เคจ เค•เคนीं เคนाเคธ्เคฏ เค•े เค›ींเคŸे เคกाเคฒ เคฆेเคจा เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ो เค†เคคा เคนै। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฌเคš्เคšों เค•े เคฒिเค เค•ुเคฒ เคธाเคค-เค†เค  เคนी เคจाเคŸเค• เคฒिเค–े เคนैं, เคชเคฐ เคตे เคธเคญी เคฌेเคœोเคก़ เคนैं เค”เคฐ เค‰เคจ เคชเคฐ เค†เคจंเคฆ เคœी เค•े เคตिเคจोเคฆी เคšเคฐिเคค्เคฐ เค•ी เค—เคนเคฐी เค›ाเคช เคจเคœเคฐ เค†เคคी เคนै। เค•ुเคฒ เคฎिเคฒाเค•เคฐ เค•्เคทिเคช्เคฐ เค—เคคि, เคฒुเคญाเคตเคจे เคšเคฐिเคค्เคฐ เค”เคฐ เคธंเคตाเคฆों เค•ी เคšเคŸुเคฒเคคा เค†เคจंเคฆ เคœी เค•े เคฌाเคฒ เคจाเคŸเค•ों เค•ो เคฌเคš्เคšों เค•े เคฌीเคš เค–ाเคธा เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏ เคฌเคจाเคคी เคนै।


[6]

เค†เคจंเคฆ เคœी ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคธंเคชाเคฆเค• เคนुเค เคคो เค‰เคนोंเคจे เคคเคฏ เค•เคฐ เคฒिเคฏा เคฅा เค•ि เค‰เคจ्เคนें เคฎाเคค्เคฐ เคตेเคคเคจเคญोเค—ी เคธंเคชाเคฆเค• เคนोเค•เคฐ เคจเคนीं เคฐเคนเคจा। ‘เคชเคฐाเค—’ เค•ो เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคฌाเคฒ เคฎเคจ เค”เคฐ เค†เค•ांเค•्เคทाเค“ं เค•े เค…เคจुเคฐूเคช เคขाเคฒเคจा เคนै, เคคाเค•ि เคตเคน เคฌเคš्เคšों เค•े เคธเคชเคจों เค•ी เคชเคค्เคฐिเค•ा เคฌเคจे, เค‰เคจเค•ी เค…เคชเคจी เคชเคค्เคฐिเค•ा। เคœिเคธे เคตे เคช्เคฏाเคฐ เค•เคฐें, เค‰เคธเค•े เคธाเคฅ เคฌोเคฒें-เคฌเคคिเคฏाเคँ। เค”เคฐ เค‡เคธเค•े เคฒिเค ‘เคชเคฐाเค—’ เคœैเคธा เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เคจिเค•เคฒ เคฐเคนा เคฅा, เค‰เคธเค•े เคชूเคฐे เค•ाเคฏाเค•เคฒ्เคช เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคฅी। เคชเคฐ เค‡เคธเค•े เคฒिเค เคเค• เค“เคฐ เคฌเคš्เคšों เคธे เคฆोเคธ्เคคी เคœเคฐूเคฐी เคฅी เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐी เค“เคฐ เคฌเคš्เคšों เค•े เคฒिเค เคฒिเค–เคจे เคตाเคฒे เคฒेเค–เค•ों เคธे। เค”เคฐ เคฏे เคฆोเคจों เคนी เค•ाเคฎ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฌเค–ूเคฌी เค•िเค।

‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคธंเคชाเคฆเค•ीเคฏ เคนों เคฏा ‘เค•ुเค› เค…เคŸเคชเคŸे เค•ुเค› เคšเคŸเคชเคŸे’ เคธเคฐीเค–े เคธเคตाเคฒ-เคœเคตाเคฌों เค•ा เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏ เค•ॉเคฒเคฎ, เคฆोเคจों เคนी เคฌเคš्เคšों เคธे เคฆोเคธ्เคคी, เค‰เคจเคธे เค—เคชเคถเคช เค”เคฐ เคฌเคคिเคฏाเคจे เค•े เคฐाเคธ्เคคे เคฅे। เค”เคฐ เคฆोเคจों เค•ी เคนी เคเคธी เคงूเคฎ เคฎเคšी, เค•ि เคฌเคš्เคšे เคฆीเคตाเคจเค—ी เค•ी เคนเคฆ เคคเค• เค…เคชเคจे ‘เคธंเคชाเคฆเค• เคฆाเคฆा’ เคธे เคช्เคฏाเคฐ เค•เคฐเคจे เคฒเค—े। ‘เค•ुเค› เค…เคŸเคชเคŸे เค•ुเค› เคšเคŸเคชเคŸे’ เค•ॉเคฒเคฎ เคคो เค‡เคคเคจा เคฎเคถเคนूเคฐ เคนो เค—เคฏा เคฅा เค•ि เคฌเคนुเคค เคธे เคฌाเคฒ เคชाเค เค• ‘เคชเคฐाเค—’ เคฎें เคธเคฌเคธे เคชเคนเคฒे เคตเคนी เคชเคข़เคคे เค”เคฐ เค…เคชเคจे เค…เคŸเคชเคŸे เคธเคตाเคฒों เค•ो เคชเคข़เค•เคฐ เคฆिเค เค—เค เคธंเคชाเคฆเค• เคฆाเคฆा เค•े เคšเคŸเคชเคŸे เคœเคตाเคฌों เค•ो เคชเคข़เค•เคฐ เคฎुเค—्เคง เคนो เคœाเคคे। เค‡เคธी เคคเคฐเคน เคฌเคš्เคšों เค•े เคฒेเค–เค•ों เค•ी เคฌाเคฒ เคฎเคจ เคธे เคœुเคก़ी เคฐเคšเคจाเค“ं เค•ो เคตे เค•ेเคตเคฒ เค‰เคค्เคธाเคน เคธे เค›ाเคชเคคे เคนी เคจเคนीं เคฅे, เค‰เคจเคธे เค†เค—े เค”เคฐ เคฒिเค–เคจे เค•ी เคซเคฐเคฎाเค‡เคถ เค•เคฐเคคे। เค‰เคธ เคฆौเคฐ เค•े เคฌเคนुเคค เคธे เคจเค เคฒेเค–เค•ों เค•ो เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฌเคš्เคšों เค•े เคฒिเค เคฒिเค–เคจे เค•े เคฒिเค เค–ूเคฌ เคช्เคฐेเคฐिเคค เค•िเคฏा, เค”เคฐ เคนोเคคे-เคนोเคคे เค‰เคจเคฎें เคธे เค•เคˆ เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคฌเคนुเคค เคšเคฐ्เคšिเคค เค”เคฐ เคธुเคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เคฒेเค–เค• เคฌเคจे।

เค‡เคจเคฎें เคฎเคจोเคนเคฐ เคตเคฐ्เคฎा เคญी เคนैं, เคœो เค…เคชเคจे เคฌाเคฒ เค•เคนाเคจीเค•ाเคฐ เคนोเคจे เค•ा เคชूเคฐा เคถ्เคฐेเคฏ เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ो เคนी เคฆेเคคे เคนैं। ‘เคฎेเคฐी เคช्เคฐिเคฏ เคฌाเคฒ เค•เคนाเคจिเคฏाँ’ เคชुเคธ्เคคเค• เค•ी เคญूเคฎिเค•ा เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฒिเค–ा เค•ि ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคธंเคชाเคฆเค• เค†เคจंเคฆ เคœी เค•े เคชเคค्เคฐों เคธे เค‰เคจ्เคนें เคฌเคนुเคค เคช्เคฐेเคฐเคฃा เค”เคฐ เคถเค•्เคคि เคฎिเคฒเคคी เคฅी। เคœเคฌ เคญी ‘เคชเคฐाเค—’ เค•ा เค•ोเคˆ เคจเคฏा เคตिเคถेเคทांเค• เคจिเค•เคฒเคคा เคนोเคคा เคฅा, เค†เคจंเคฆ เคœी เคฎเคจोเคนเคฐ เคตเคฐ्เคฎा เค•ो เค‰เคธเค•े เคฒिเค เค•เคนाเคจी เคฒिเค–เคจे เค•ा เค†เค—्เคฐเคน เค•เคฐเคคे। เค”เคฐ เคตเคฐ्เคฎाเคœी เคญी เค‰เคธเค•े เคฒिเค เค–ूเคฌ เคฐเคฎเค•เคฐ เคฒिเค–เคคे। เค‰เคจเค•ा เค•เคนเคจा เคนै เค•ि เค‡เคธเคธे เคจ เคธिเคฐ्เคซ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค•เคนाเคจी เคฒिเค–เคจा เคธीเค–ा, เคฌเคฒ्เค•ि เค‰เคจเค•ी เค•เคนाเคจिเคฏों เคฎें เคฌเคนुเคค เคตिเคตिเคงเคงเคคा เคญी เค†เคˆ। เค…เค—เคฐ เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा เค†เค—्เคฐเคน เคจ เคนोเคคा เคคो เคถाเคฏเคฆ เค‰เคจเค•ी เคฌเคนुเคค เคธी เคฌेเคนเคคเคฐीเคจ เค•เคนाเคจिเคฏाँ เคฒिเค–ी เคนी เคจ เคœाเคคीं।

เค‡เคธी เคคเคฐเคน เคฆेเคตेंเคฆ्เคฐ เค•ुเคฎाเคฐ เค•ी เคฌเคนुเคšเคฐ्เคšिเคค เค•เคนाเคจी ‘เค…เคง्เคฏाเคชเค•’ เค†เคจंเคฆ เคœी เคจे ‘เคชเคฐाเค—’ เคฎें เค›ाเคชी เคฅी। เคฆेเคตेंเคฆ्เคฐ เคœी เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคฎเคธिเคœीเคตी เคฒेเค–เค• เคฅे। เค‰เคจ เค—เคฐ्เคฆिเคถ เค•े เคฆिเคจों เคฎें เคœเคฌ เคœ्เคฏाเคฆाเคคเคฐ เคฐเคšเคจाเคँ เคธंเคชाเคฆเค• เค•े เค–ेเคฆ เคธเคนिเคค เคตाเคชเคธ เค†เคคी เคฅीं เค”เคฐ เค•ोเคˆ เคเค•ाเคง เคนी เค›เคช เคชाเคคी เคฅी, ‘เคชเคฐाเค—’ เคธे เค‰เคจเค•ी ‘เค…เคง्เคฏाเคชเค•’ เค•เคนाเคจी เค•ा เคธ्เคตीเค•ृเคคि-เคชเคค्เคฐ เค†เคฏा, เคธाเคฅ เคนी เค†เค—े เค”เคฐ เคฒिเค–เคคे เคฐเคนเคจे เค•ा เค†เค—्เคฐเคน। เคฆुเค– เค”เคฐ เค‰เคฆाเคธी เค•े เค•्เคทเคฃों เคฎें เคฏเคน เค‰เคจเค•े เคฒिเค เคฌเคนुเคค เคฌเคก़ा เคธंเคฌเคฒ เคฌเคจ เค—เคฏा। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ो เค…เคชเคจे เคนाเคฒाเคค เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคฒंเคฌा เคชเคค्เคฐ เคฒिเค–ा। เคœเคตाเคฌ เคฎें เคซिเคฐ เคตिเคถ्เคตाเคธ เค”เคฐ เคฆिเคฒाเคธे เคธे เคญเคฐी เคšिเคŸ्เค ी!...เคฏे เค›ोเคŸी เคฌाเคคें เคจเคนीं เคนैं। เคเค• เคธंเคชाเคฆเค• เค•ा เคฌเคก़เคช्เคชเคจ เค”เคฐ เค‰เคธเค•ा เค•เคฆ เค‡เคจ เคฌाเคคों เคธे เคชเคคा เคšเคฒเคคा เคนै। เค”เคฐ เคฏเคนी เคเค• เคธंเคชाเคฆเค• เค•ी เค…เคชเคจे เคฒेเค–เค•ों เคธे เคฆोเคธ्เคคी เคญी เคนै।

เค†เคจंเคฆ เคœी เค•िเคธ เคคเคฐเคน เคฒेเค–เค•ों เค•ो เคจिเคฐंเคคเคฐ เคช्เคฐोเคค्เคธाเคนिเคค เค•เคฐเคคे เคฅे, เค‡เคธ เคฌाเคฐे เคฎें เคšंเคฆ्เคฐเคชाเคฒ เคธिंเคน เคฏाเคฆเคต เคฎเคฏंเค• เคจे เคญी เคฌเคก़ी เค†เคค्เคฎीเคฏเคคा เค”เคฐ เค…ंเคคเคฐंเค—เคคा เค•े เคธाเคฅ เคฒिเค–ा เคนै। เค…เคชเคจे เคฌाเคฒเค—ीเคคों เค•ी เคจเคˆ เคชुเคธ्เคคเค• ‘เคฆूเคง-เคฎเคฒाเคˆ’ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค†เคจंเคฆ เคœी เค•े เคชाเคธ เคญेเคœी। เค‡เคธ เคชเคฐ เคœเคฒ्เคฆी เคนी เค‰เคจ्เคนें ‘เคชเคฐाเค—’ เคธंเคชाเคฆเค• เค•ा เคฐोเคšเค• เคชเคค्เคฐ เคฎिเคฒा, “เคฆूเคง-เคฎเคฒाเคˆ เคฎिเคฒी। เคฌเคนुเคค เคฎीเค ी เคฒเค—ी, เค•्เคฏों เคจ เคนो, เคœเคฌเค•ि เคนเคฒเคตाเคˆ เค†เคช เคœैเคธा เค…เคจुเคญเคตी เค”เคฐ เคธเคฎเคเคฆाเคฐ เคนो।” เคธाเคฅ เคนी เคฏเคน เคถुเคญ เค•ाเคฎเคจा เคญी เคฅी เค•ि “เคฌเคš्เคšे เค†เคชเค•ी เคฆूเคง-เคฎเคฒाเคˆ เค–ाเค•เคฐ เค”เคฐ เคฎिเค ाเคˆ เค–ाเค•เคฐ เคนृเคท्เคŸเคชुเคท्เคŸ เคฌเคจें....!”

เคธเคจ् 1990 เคฎें เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เคชเคฐ ‘เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคธเคฎीเค•्เคทा’ เค•ा เคตिเคถेเคทांเค• เคจिเค•เคฒा เคฅा, เคœिเคธเค•े เค…เคคिเคฅि เคธंเคชाเคฆเค• เคฎเคฏंเค• เคœी เคฅे। เคชเคค्เคฐिเค•ा เคฎें เค›เคชे เค…เคชเคจे เคฒेเค– เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฌिเคฒ्เค•ुเคฒ เคธเคนी เคฒिเค–ा เคนै, “เคถ्เคฐी เคœैเคจ ‘เคชเคฐाเค—’ เค•ो เคฎाเคค्เคฐ เคเค• เคšเคฒเคคाเคŠ เคฌाเคฒ เคฎाเคธिเค• เคจ เคฌเคจाเค•เคฐ เค‰เคธे เคนिंเคฆी เคฌाเคฒ เคชाเค เค•ों เคฎें เคจเค เคฏुเค— เค•ी เคšेเคคเคจा เค•ा เค…เค—्เคฐเคฆूเคค เคฌเคจा เคฐเคนे เคฅे, เค”เคฐ เคตเคน เคญी เคฌाเคฒ-เคฐंเคœเคจ เค•े เค‰เคจ เคธเคญी เคธाเคงเคจों เค”เคฐ เคฎूเคฒ्เคฏों เค•ी เคฐเค•्เคทा เค•เคฐเคคे เคนुเค, เคœो เค‰เคจ्เคนें เค…เคฌ เคคเค• เคšเคฎเคค्เค•ाเคฐी เคชเคฐीเค•เคฅाเค“ं เคต เคฒोเค•เค•เคฅाเค“ं เคฎें เคฎिเคฒเคคे เคฐเคนे เคฅे।...เคนाเคฒाँเค•ि เค‡เคธเค•े เคฒिเค เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคเค• เคตिเคธ्เคคृเคค เค”เคฐ เคตिเคถाเคฒ เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคคเคฅा เค•्เคฐांเคคि เค•ी เค†เคตเคถ्เคฏเค•เคคा เคฅी। เคฒेเค–เค•ों เคคเคฅा เค•เคตिเคฏों เค•ी เคเค• เคจเคˆ เคŸीเคฎ เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เคธ्เคตเคคंเคค्เคฐ เคญाเคฐเคค เค•े เคฒिเค เคธुเคจाเค—เคฐिเค• เคคैเคฏाเคฐ เค•เคฐเคจे เค•ी เคฆिเคถा เคฎें เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคชเคนเคฒ เค•ी।”

‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคœเคฐिเค เค†เคจंเคฆ เคœी เคจे เคเค• เค”เคฐ เคเคคिเคนाเคธिเค• เคฎเคนเคค्เคค्เคต เค•ा เค•ाเคฎ เค•िเคฏा। เคตเคน เคฅा เคนिंเคฆी เคฎें เคจเคˆ เคšाเคฒ เค•े เคถिเคถुเค—ीเคคों เค•ो เคฌเคข़ाเคตा เคฆेเคจा। เคนिंเคฆी เค•े เคถिเคถुเค—ीเคค เค…ंเค—्เคฐेเคœी เค•े เคฎुเค•ाเคฌเคฒे เคนเคฒเค•े เค•्เคฏों เคชเคก़เคคे เคนैं, เคฏเคน เคธเคตाเคฒ เค†เคจंเคฆ เคœी เค•े เคฎเคจ เค•ो เคฒเค—ाเคคाเคฐ เคฎเคฅเคคा เคฅा। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธोเคšा, เคถिเคถुเค—ीเคค เคจ เคคो เคชिเคŸे-เคชिเคŸाเค เคขंเค— เคธे เคฒिเค–े เคœा เคธเค•เคคे เคนैं เค”เคฐ เคตे เค•िเคธी เคญी เคคเคฐเคน เค•े เค‰เคชเคฆेเคถ เค•ा เคฌोเค เคฒाเคฆเคจे เคฎें เคธเคฎเคฐ्เคฅ เคนैं। เคฌเคš्เคšों เค•े เคฒिเค เคตे เค•िเคธी เคฎเคœेเคฆाเคฐ เค–ेเคฒ เค•ी เคคเคฐเคน เคนों, เคคเคญी เคตे เคฌเคข़िเคฏा เคถिเคถुเค—ीเคค เค•เคนे เคœा เคธเค•เคคे เคนैं। เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฒिเค–ा, “เคนिंเคฆी เคฎें เคถिเคถुเค—ीเคคों (เคจเคฐ्เคธเคฐी เคฐाเค‡เคฎ्เคธ) เค•ा เคšเคฒเคจ เคฌเคนुเคค เคชुเคฐाเคจा เคนै। เคฏे เคฌเคก़े เคฆिเคฒเคšเคธ्เคช เค”เคฐ เคšเคŸเคชเคŸे เคนोเคคे เคนैं, เคซिเคฐ เคญी เค‡เคจ्เคนें เคœैเคธा เคช्เคฐเคšाเคฐ-เคช्เคฐเคธाเคฐ เคฎिเคฒเคจा เคšाเคนिเค เคฅा, เคตैเคธा เคจเคนीं เคฎिเคฒ เคธเค•ा। เค‡เคธ เค…เคญाเคต เค•ी เคชूเคฐ्เคคि เค•เคฐเคคे เคนुเค เคนเคฎ ‘เคชเคฐाเค—’ เคฎें เคจเค เคธे เคจเค เคถिเคถुเค—ीเคค เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เค•เคฐเคคे เคฐเคนेंเค—े। เคšाเคฐ เคธे เค›เคน เคธाเคฒ เคคเค• เค•े เคฌเคš्เคšे เค‡เคจ्เคนें เคœเคฌाเคจी เคฏाเคฆ เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं। เค…เคจ्เคฏ เคญाเคทा-เคญाเคทी เคฌเคก़े เคฌเคš्เคšे เคญी เค‡เคจ्เคนें เคฎเคœे เคธे เคฏाเคฆ เค•เคฐ เคธเค•ेंเค—े। เค‡เคจเคธे เคฎुเคนाเคตเคฐेเคฆाเคฐ เคนिंเคฆी เคธเคฐเคฒเคคा เคธे เค‰เคจเค•ी เคœुเคฌाเคจ เคชเคฐ เคšเคข़ เคœाเคเค—ी।”

‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคนเคฐ เค…ंเค• เคฎें เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा เคฒिเค–ा เคฏเคน เคธंเคชाเคฆเค•ीเคฏ เคจोเคŸ เค›เคชเคคा เคฅा। เค”เคฐ เคธเคš เคนी เคนिंเคฆ เคฎें เค…เคš्เค›े เคถिเคถुเค—ीเคคों เค•े เคตिเค•ाเคธ เคฎें ‘เคชเคฐाเค—’ เคจे เคเค• เคเคคिเคนाเคธिเค• เคญूเคฎिเค•ा เคจिเคญाเคˆ।

เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ा เคเค•เคฆเคฎ เคจเคฏा เค…ंเคฆाเคœ เคคो ‘เคชเคฐाเค—’ เค•ी เคธเคฌเคธे เคฌเคก़ी เค–ाเคธिเคฏเคค เคฅी เคนी। เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เคจे เคฌเคก़ी เคธเคคเคฐ्เค• เคฆृเคท्เคŸि เคธे เคšुเคจ-เคšुเคจเค•เคฐ เคจเค เคขंเค— เค•ी, เค”เคฐ เคธเคนी เคฎाเคฏเคจों เคฎें เค†เคงुเคจिเค• เค•เคนाเคจिเคฏाँ เค›ाเคชीं, เคœो เคฎौเคœूเคฆा เคธเคฎเคฏ เค”เคฐ เคฌเคš्เคšों เคธे เคœुเคก़ी เคนुเคˆ เคฅीं। เคฌเคš्เคšों เค•े เคฒिเค เค‰เคชเคฆेเคถाเคค्เคฎเค• เคธाเคฎเค—्เคฐी เค•ी เคคो ‘เคชเคฐाเค—’ เคฎें เค•ोเคˆ เคœเค—เคน เคฅी เคนी เคจเคนीं। เคชเคฐ เคธाเคฅ เคนी เคชिเคŸी-เคชिเคŸाเคˆ เคฒीเค• เคตाเคฒी เคฒोเค•เค•เคฅाเค“ं เค”เคฐ เคฌाเคฐ-เคฌाเคฐ เคฆोเคนเคฐाเคˆ เค—เคˆ เค—िเคจी-เคšुเคจी เคเคคिเคนाเคธिเค• เค•เคฅाเค“ं เค•ो เคซिเคฐ เคธे เค›ाเคชเคจा เคญी เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฎंเคœूเคฐ เคจเคนीं เค•िเคฏा।

เค‡เคธเคฎें เค•ोเคˆ เคถเค• เคจเคนीं เค•ि เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เค•े เคธเคฎเคฏ เคฎें ‘เคชเคฐाเค—’ เค•ा เคœो เคฐूเคช เคนै, เค‰เคธเคจे เคธเคฎूเคšे เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•ो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค•िเคฏा เค”เคฐ เคฒेเค–เค•ों เค•ी เคธोเคš เคฌเคฆเคฒी। เค‰เคจ्เคนें เคฌเคฆเคฒे เคนुเค เคธเคฎเคฏ เค”เคฐ เคฌเคš्เคšों เค•ी เคฌเคฆเคฒเคคी เคธोเคš เค•े เคนिเคธाเคฌ เคธे, เคจเค เคขंเค— เคธे เค…เคชเคจी เคฌाเคค เค•เคนเคจे เค•े เคฒिเค เคฒเคฒเค•ाเคฐा। เค”เคฐ เคฏเคนी เค•ाเคฐเคฃ เคนै เค•ि เคธाเค  เค•े เคฆเคถเค• เค•े เคฌाเคฆ เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคตเคน เคจเคนीं เคฐเคนा, เคœो เคคीเคธเคฐे-เคšौเคฅे เคฏा เคชाँเคšเคตें เคฆเคถเค• เคฎें เคฒिเค–ा เคœा เคฐเคนा เคฅा। เค‡เคธเคฎें เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा เคเค• เคฌเคก़ा เค”เคฐ เคเคคिเคนाเคธिเค• เคฏोเค—เคฆाเคจ เคนैं। เคตे เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เคเค• เคฌเคก़ा เคฏुเค—ांเคคเคฐ เคจे เคตाเคฒे เคฌเคก़े เคฒेเค–เค• เค”เคฐ เคธเคนी เคฎाเคฏเคจे เคฎें, เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคฆिเค—्เคฆเคฐ्เคถเค• เคฅे।
เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ो เคชเคฐीเค•เคฅाเค“ं เค”เคฐ เคฒोเค•เค•เคฅाเค“ं เค•ा เคตिเคฐोเคงी เค•เคนा เคœाเคคा เคนै। เคชเคฐ เคฏเคน เคญूเคฒเคจा เคจเคนीं เคšाเคนिเค เค•ि เค‰เคจ्เคนोंเคจे เค—्เคฐिเคฎ เคฌंเคงुเค“ं เค•ी เคเค• เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เค•เคฅा เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคเค• เคฌाเคฒ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ ‘เคธोเคฎเคฌाเคฒा เค”เคฐ เคธाเคค เคฌौเคจे’ เคฒिเค–ा เคฅा เค”เคฐ ‘เคชเคฐाเค—’ เคฎें เคตเคน เคงाเคฐाเคตाเคนिเค• เค›เคชा เคญी। เคกेเคจเคฎाเคฐ्เค• เค•ी เคฒोเค•เค•เคฅाเคँ เคธเคฐीเค–ी เคฒोเค•เค•เคฅाเค“ं เค•ी เคชुเคธ्เคคเค•ें เคญी เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฒिเค–ीं। เค…เคธเคฒ เคฎें เค†เคจंเคฆ เคœी เคชिเคท्เคŸเคชेเคทเคฃ เค•े เคตिเคฐोเคงी เคฅे, เคชुเคฐाเคจी เคšीเคœों เค•ो เคซिเคฐ-เคซिเคฐ เค‰เคธी เคฌाเคธी เคขंเค— เคธे เคฆोเคนเคฐाเคจे เค•े เคญी। เคกा. เคค्เคฐिเคญुเคตเคจ เคฐाเคฏ เคธे เคฌाเคคเคšीเคค เคฎें เคตे เค–ुเคฒเค•เคฐ เค‡เคธ เคฌाเคฐे เคฎें เค…เคชเคจी เคฐाเคฏ เคช्เคฐเค•เคŸ เค•เคฐเคคे เคนैं। เค†เคจंเคฆ เคœी เคธाเคซ-เคธाเคซ เค•เคนเคคे เคนैं, “เค•เคนा เคคो เคฏเคน เคญी เคœाเคคा เคนै เค•ि เคฎैं เคงाเคฐ्เคฎिเค• เค•เคฅाเค“ं เค•ा เคญी เค˜ोเคฐ เคตिเคฐोเคงी เคฅा। เคฎเค—เคฐ เคฏเคน เคชूเคฐा เคธเคš เคจเคนीं เคฅा।...เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें เคฎेเคฐा เคตिเคฐोเคง เคชिเคท्เคŸเคชेเคทเคฃ เคธे เคฅा, เคฒเค•ीเคฐ เค•ा เคซเค•ीเคฐ เคฌเคจे เคฐเคนเคจे เคธे เคฅा।”


[7]

เคชिเค›เคฒे เคฆिเคจों ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคธเคจ् เคธाเค  เค•े เคฆเคถเค• เค•े เคธंเคชाเคฆเค•ीเคฏों เค•ो เคซिเคฐ เคธे เคชเคข़เคจे เค•ा เค…เคตเคธเคฐ เคฎिเคฒा เคคो เคฎैं เคตिเคธ्เคฎเคฏ เคฎें เคกूเคฌเคคा เคšเคฒा เค—เคฏा। เค‰เคจเคฎें เคเค• เคตिเคฐเคฒ เค†เค•เคฐ्เคทเคฃ เคนै। เคฎเคธ्เคคी เค”เคฐ เคฌเคคเค•เคนी เค•ा เค†เคจंเคฆ, เค”เคฐ เค‡เคธीเคฒिเค เคตे เค†เคœ เคญी เคฒुเคญाเคคे เคนैं। เค‡เคจ เคธंเคชाเคฆเค•ीเคฏों เคธे เคœीเคตเคจ เค”เคฐ เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคช्เคฐเคคि เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ी เคฆृเคท्เคŸि เคชเคคा เคšเคฒเคคी เคนै, เค”เคฐ เคฏเคน เคญी เค•ि เคฌเคš्เคšों เคธे เค‰เคจเค•ी เคฆोเคธ्เคคी เค•िเคคเคจी เค—เคนเคฐी เคฅी। เคตे เค…เคชเคจी เคฎเคจเคฎोเคนเค• เค…เคฆा เคธे เคฌाเคฒ เคชाเค เค•ों เค•ो เคนเคฎेเคถा เค•े เคฒिเค เค…เคชเคจा เคฆोเคธ्เคค เคฌเคจा เคฒेเคจा เคœाเคจเคคे เคฅे। เคฎเคœे เค•ी เคฌाเคค เคฏเคน เคนै เค•ि เคเคธे เคฌเคš्เคšे เคฌเคก़े เคนोเค•เคฐ เค–ुเคฆ เคชिเคคा เคฌเคจे, เค•ुเค› เคคो เคฆाเคฆा-เคจाเคจा เคญी, เคชเคฐ ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े ‘เคธंเคชाเคฆเค• เคฆाเคฆा’ เคธे เค‰เคจเค•ी เคฆोเคธ्เคคी เค•ी เคตเคน เคšเคฎเค•เคคी เคกोเคฐ เค…เคฌ เคญी เคตैเคธी เค•ी เคตैเคธी เคนै, เค”เคฐ เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा เคœिเค•्เคฐ เคนो, เคคो เคตे เคชเคฒ เคฎें เค…เคชเคจे เคฌเคก़เคช्เคชเคจ เค•ा เคฌोเค เค‰เคคाเคฐเค•เคฐ เค…เคชเคจे เคฌเคšเคชเคจ เค•ी เคœाเคฆुเคˆ เคฆुเคจिเคฏा เคฎें เคœा เคชเคนुँเคšเคคे เคนैं, เค”เคฐ เคซिเคฐ เค‰เคจเค•ी เคฌाเคคों เค•ा เค•ोเคˆ เค“เคฐ-เค›ोเคฐ เคจเคนीं เคฐเคนเคคा।

เคšเคฒिเค, เค…เคฌ เค•ुเค› เคจเคœीเคฐें เคชेเคถ เค•ी เคœाเคँ।

เค…เคช्เคฐैเคฒ 1960 เค…ंเค• เคฎें เคฒिเค–ी ‘เคฆाเคฆा เค•ी เคšिเคŸ्เค ी’ เคฎें เค†เคจंเคฆ เคœी เคฒिเค–เคคे เคนैं, “เคช्เคฏाเคฐे เคฌเคš्เคšो, เคจเค เคตเคฐ्เคท เค•े ‘เคชเคฐाเค—’ เค•ा เคนाเคฅी เคฏाเคฆ เคนै เคจ? เคคुเคฎ เคธเคฌเคจे เค‰เคธเค•े เคธाเคฅ เค–ूเคฌ เคนोเคฒी เค–ेเคฒी เคนोเค—ी। เค…เคš्เค›ा, เคนเคฎเคจे เคคुเคฎ्เคนाเคฐे เคฒिเค เคฐเคธเค—ुเคฒ्เคฒों เค•ा เคชाเคฐ्เคธเคฒ เคญेเคœा เคนै। เคฐเคธเค—ुเคฒ्เคฒे เค•ैเคธे เคฒเค—े, เคฏเคน เคœเคฐूเคฐ เคฒिเค– เคญेเคœเคจा। เคœिเคธ เคชเคค्เคฐ เคฎें เคธเคฌเคธे เคœ्เคฏाเคฆा เคฎिเค ाเคธ เคนोเค—ी, เค‰เคธे เคนเคฎ ‘เคชเคฐाเค—’ เคฎें เค›ाเคชेंเค—े। 15 เค…เคช्เคฐैเคฒ เคคเค• เคนเคฎ เคคुเคฎ्เคนाเคฐे เคชเคค्เคฐ เค•ी เคฌाเคŸ เคœोเคนेंเค—े।”

เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เคตे เค•िเคธ เค†เคจंเคฆ เค•े เคธाเคฅ ‘เคชเคฐाเค—’ เคฎें เค›เคชी เคฐเคšเคจाเค“ं เค•ा เคœिเค•्เคฐ เค•เคฐเคคे เคนुเค, เค‰เคจ्เคนें เคชเคข़เคจे เค•ी เคฒเคฒเค• เคœเค—ाเคคे เคนैं, เค‡เคธเค•ी เคเค• เคฌाเคจเค—ी เคฆेเค–िเค, “เค‡เคธ เคฌाเคฐ เคคुเคฎ्เคนें เค•เคนीं เคธเคฐเคฒा เค”เคฐ เคตिเคฎเคฒा เคซोเคจ เคชเคฐ เคฌाเคคें เค•เคฐเคคी เคฎिเคฒ เคœाเคँ, เคคो เค‡เคจเคธे เคนเคฎाเคฐी เคจเคฎเคธ्เคคे เคฌोเคฒเคจा, เคชเคฐ เคฌोเคฒเคจा เคœोเคฐ เคธे। เคฌाเคค เคฏเคน เคนै เค•ि เคฏा เคคो เค‡เคจเค•े เคซोเคจ เคนी เค–เคฐाเคฌ เคนै เคฏा เคฏे เคฆोเคจों เค•ुเค› เคŠँเคšा เคธुเคจเคคी เคนैं।…เคšเคฒเคฎเคšเคฒ, เคšเคฒเคฎเคšเคฒ, เค†เค—े เคฆो เค—ुเฅœिเคฏाँ เคฎिเคฒेंเค—ी। เคฏे เคญाเคˆ-เคฌเคนเคจ เคฆौเฅœเคจे เคฎें เคฌเคนुเคค เคคेเคœ เคนैं, เคชเคฐ เคนैं เคฌเฅœे เคจเคŸเค–เคŸ! เค…เค—เคฐ เคคुเคฎ เค‡เคจ्เคนें เคฆौเฅœाเคจा เคšाเคนोเค—े, เคคो เคฏे เคคुเคฎ्เคนें เค—ाเคฒ เคซुเคฒाเคจे เค•ो เคฎเคœเคฌूเคฐ เค•เคฐेंเค—े। เค…เคฌ เคคुเคฎ्เคนाเคฐी เคฎเคฐ्เคœी เคนै เคญเคˆ, เคซुเคฒाเค“ เค—ाเคฒ เค”เคฐ เคฆौเฅœाเค“ เค‡เคจ्เคนें!” เคฏों เคšเคฒเคฎเคšเคฒ...เคšเคฒเคฎเคšเคฒ เคตाเคฒे เค•ौเคคुเค•ी เค…ंเคฆाเคœ เคฎें เคตे เคฎाเคจो ‘เคชเคฐाเค—’ เคฎें เค›เคชी เคธเคฌ เคฐเคšเคจाเค“ं เค•ो เคนी เคจाเคจी เค•ी เคช्เคฏाเคฐी เค•เคนाเคจी เคฎें เคขाเคฒ เคฆेเคคे เคนैं, เคœिเคธเคธे เค‰เคจ्เคนें เคชเคข़เคจे เค•ी เค‰เคค्เค•ंเค ा เคฌेเคนเคฆ เคฌเคข़ เคœाเคคी เคนै।

เคœाเคนिเคฐ เคนै, ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคธंเคชाเคฆเค• เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฌเคš्เคšों เคธे เคฆोเคธ्เคคी เค•ा เคเค• เคจเคŸเค–เคŸเคชเคจ เคญเคฐा เค—เคตाเค•्เคท เค†เคจंเคฆ เคœी เค–ोเคฒ เคฒेเคคे เคนैं, เคœเคนाँ เคชเคฐ เคฌिเคจा เค•िเคธी เค†เคฆเคฐ्เคถเคตाเคฆी เคฒเคฌाเคฆे เค•े, เคตे เคฌเคš्เคšों เคธे เค–ेเคฒ-เค–ेเคฒ เคฎें เคฌเคคिเคฏा เคธเค•ें, เค”เคฐ เค‰เคจเค•े เคฎเคจ เค•ो เคŸเคŸोเคฒ เคธเค•ें। เค‡เคธी เค•े เคธाเคฅ เคตे เคเค• เค”เคฐ เค–ेเคฒ เค•เคฐเคคे เคนैं। เคœिเคธ เคธเคฎเคฏ เค†เคจंเคฆ เคœी ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคธंเคชाเคฆเค• เคจिเคฏुเค•्เคค เคนुเค เคคो เค‰เคจเค•ी เค‰เคฎ्เคฐ เคฌเคนुเคค เค…เคงिเค• เคจ เคฅी। เคญเคฒे เคนी เค‰เคจเค•ा เคจाเคฎ เคฆूเคฐ-เคฆूเคฐ เคคเค• เคซैเคฒ เค—เคฏा เคนो, เคชเคฐ เคฅे เคคो เคตे เคจเคตเคฏเคตुเค• เคนी। เคญเคฒा เคเค• เคธीเคงा-เคธाเคฆा เคฆिเค–เคจे เคตाเคฒा เคจเคตเคฏुเคตเค• เคญाเคฐी-เคญเคฐเค•เคฎ เคฐुเคคเคฌे เคตाเคฒा เคธंเคชाเคฆเค• เคฆाเคฆा เค•ैเคธे เคนो เคธเค•เคคा เคฅा? เคคो เค†เค–िเคฐ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคเค• เค•ौเคคुเค• เคฐเคšा। เคจเค•เคฒी เคฆाเคข़ी เคฒเค—ाเคˆ เค”เคฐ เคจเค•เคฒी เคฆाँเคคों เค•ा เคเค• เคชूเคฐा เคธेเคŸ เคญी। เคฏाเคจी เค…เคฌ เคฌเคจ เค—เค เคตे เคฌाเคค-เคฌाเคค เคฎें เคฆाเคข़ी เคธเคนเคฒाเคจे เค”เคฐ เค—เคฐเคฆเคจ เคนिเคฒाเคจे เคตाเคฒे ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคญाเคฐी-เคญเคฐเค•เคฎ เคธंเคชाเคฆเค• เคฆाเคฆा, เคœो เคนो-เคนो เค•เคฐเค•े เคนँเคธเคจा เคญी เคœाเคจเคคे เคนैं। เค‡เคธ เคฐूเคช เคฎें เค…เคชเคจा เค•ोเคˆ เคซैंเคธी เคšिเคค्เคฐ เคคो เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคธंเคชाเคฆเค•ीเคฏ เค•े เคธाเคฅ เคจเคนीं เค›ाเคชा, เคชเคฐ เคฎीเค ी เคฌเคคเค•เคนी เค•े เคฌीเคš เค…เค•्เคธเคฐ เค…เคชเคจी เคจเค•เคฒी เคฆाเคข़ी เค”เคฐ เคฆाँเคคों เคธे เคœुเคก़ा เค•ोเคˆ เคจ เค•ोเคˆ เค•ौเคคुเค• เคตे เคœเคฐूเคฐ เค•เคฐเคคे, “เค…เคš्เค›ा, เคนเคฎ เคœเคฐा เค…เคชเคจी เคฆाเฅी เค‰เคคाเคฐเค•เคฐ เคงो เคฒें เค”เคฐ เคฆाँเคค เคฒเค—ाเค•เคฐ เคฎाँเคœ เคฒें!”

เค‰เคจเค•ी เค‡เคธ เคšเคŸเคชเคŸी เค—เคชเคถเคช เค•ा เค…เคธเคฐ เคฏเคน เคนुเค† เค•ि เคธंเคชाเคฆเค• เค”เคฐ เคชाเค เค•ों เค•े เคฌीเคš เค•ोเคˆ เคฆूเคฐी เคจ เคฐเคนी, เคฌเคฒ्เค•ि เคฎเคจोเคฐंเคœเค• เคตเคฐ्เคคाเคฒाเคช เค•ा เคเค• เค–ुเคถเคจुเคฎा เคชुเคฒ เคคैเคฏाเคฐ เคนो เค—เคฏा। เคฌเคš्เคšे เค”เคฐ ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคฌเคก़े เคชाเค เค• เคญी, เคเค• เคธे เคเค• เคฌเคข़िเคฏा เค”เคฐ เคฎเคœेเคฆाเคฐ เคšिเคŸ्เค िเคฏाँ เคฒिเค–เคจे เคฒเค—े। เคเคธी เคšिเคŸ्เค िเคฏाँ, เคœिเคจ्เคนें เคชाเคจा เค•िเคธी เคญी เคชเคค्เคฐ-เคชเคค्เคฐिเค•ा เค•े เคธंเคชाเคฆเค• เค•ो เค—เคฐ्เคต เค”เคฐ เค†เคจंเคฆ เคธे เคญเคฐ เคฆेเคคा เคนै। เคเค• เคฌाเคฐ เคคो เคฆाเคฆा เค•े เคจाเคฎ เคชाเคคी เคฎें เค•ृเคท्เคฃा เคถिเคถोเคฆिเคฏा เค•ी เคเคธी เคšिเคŸ्เค ी เคนाเคธिเคฒ เคนुเคˆ, เคœिเคธเคฎें เคธंเคชाเคฆเค• เคฆाเคฆा เค•ी เคฆाเคข़ी เค•ो เคญी ‘เคชเคฐเคจाเคฎ’ เค•िเคฏा เค—เคฏा เคฅा, เค‰เคจเค•ी เคฐाเคœी-เค–ुเคถी เค”เคฐ เคนाเคฒเคšाเคฒ เคชूเค›े เค—เค เคฅे। เคธाเคฅ เคนी เคเค• เคฎीเค ा เค•เคŸाเค•्เคท เคญी เคฅा, “เคœा เคฐी, เคฎेเคฐी เคช्เคฏाเคฐी เคšिเคŸ्เค ी, เคฆाเคฆा เคœी เค•े เคงाเคฎ,/เคธเคฌเคธे เคชเคนเคฒे เค•เคฐเคจा เค‰เคจเค•ी เคฆाเฅी เค•ो เคชเคฐเคจाเคฎ!/เคฐाเคœी-เค–ुเคถी เคชूเค›เคจा เค‰เคจเค•ी, เคฎेเคฐी เคญी เคฌเคคเคฒाเคจा, เค‡เคงเคฐ-เค‰เคงเคฐ เค•ी เค•ुเค› เค—เคช्เคชों เคฎें เคซिเคฐ เค‰เคจเค•ो เค‰เคฒเคाเคจा!” เคซिเคฐ เคถुเคฐू เคนुเคˆ เคฎเคคเคฒเคฌ เค•ी เคฌाเคค—
เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เคฌाเคค เคฎเคคเคฒเคฌ เค•ी เคฐเค–เคจा เค‰เคจเค•े เค†เค—े,
เคธुเคธ्เคคी เค‰เคจเค•ी เค†เคจเคจ-เคซाเคจเคจ, เคธुเคจเค•เคฐ เคœिเคธเค•ो เคญाเค—े!
เคช्เคฐเคถ्เคจ เค…เคŸเคชเคŸे เคชूเค›-เคชूเค›เค•เคฐ, เค‰เคจ เคชเคฐ เคฐोเคฌ เคœเคฎाเคจा,
เคฌเฅिเคฏा-เคธा เค‡เคจाเคฎ เค† เคœाเค, เคเคธा เคกौเคฒ เคฒเค—ाเคจा!
เค…เค—เคฐ เค•เคนें, เคตเคน เคญूเคฒ เค—เค เคนैं, เค˜เคฐ เคชเคฐ เค…เคชเคจा เคšเคถ्เคฎा,
เคซौเคฐเคจ เคœाเคจा เคธเคฎเค เค•ि เคคुเคเค•ो เคฆेเคคे เคนैं เคตเคน เคšเค•เคฎा!...

‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคฌाเคฒเคฎเคจा เคธंเคชाเคฆเค• เคฆाเคฆा เค•ा เค‡เคธเคธे เค‰เคค्เคธाเคนिเคค เคนोเคจा เคธ्เคตाเคญिเค• เคนी เคฅा। เคฒिเคนाเคœा เคซเคฐเคตเคฐी, 1965 เค•े เคธंเคชाเคฆเค•ीเคฏ เคฎें เคฌเค—เคฒ เคฎें เคนी เคเค• เคฌเคš्เคšी เค•ा เคšिเคค्เคฐ เคนै, เคœो เคฒैเคŸเคฐเคฌाเค•्เคธ เคฎें เคšिเคŸ्เค ी เคกाเคฒ เคฐเคนी เคนै। เค”เคฐ เคธंเคชाเคฆเค•ीเคฏ เคฎें เคญी เค‰เคธเค•ा เคœिเค•्เคฐ เคนै, “เคช्เคฏाเคฐे เคฌเคš्เคšो, เคคुเคฎ เคฌเคฐाเคฌเคฐ เคฎें เคเค• เคจเคจ्เคนी-เคฎुเคจ्เคจी เคฌเคš्เคšी เค•ा เคšिเคค्เคฐ เคฆेเค– เคฐเคนे เคนो। เคตเคน เค…เคชเคจे เคช्เคฏाเคฐे เคฆाเคฆा เค•ो—เคฏाเคจी เคนเคฎें—เค…เคฌ เคชเค ा เคฐเคนी เคนै। เคœाเคจเคคे เคนो, เค‡เคธ เคชเคค्เคฐ เคฎें เค‰เคธเคจे เคนเคฎเคธे เค•्เคฏा เคชूเค›ा เคนै? เค•्เคฏा เค•เคนเคคे เคนो—เคนเคฎ เคนी เคฌเคคाเคँ? เคญเคˆ, เคนเคฎ เค•ैเคธे เคฌเคคा เคธเค•เคคे เคนैं? เค…เคญी เคฏเคน เคชเคค्เคฐ เคนเคฎ เคคเค• เคชเคนुँเคšा เคนी เค•เคนाँ เคนै!”

เค‡เคธเค•े เคฌाเคฆ เคตे เคฌเคš्เคšों เค•ो เค…เคชเคจे เคฎिเคค्เคฐों, เคชเคฐिเคตाเคฐ เค•े เคฒोเค—ों เค”เคฐ เคชเคฐिเคšिเคคों เค•ो เค…เคš्เค›े เคชเคค्เคฐ เคฒिเค–เคจे เค•े เคฒिเค เค‰เคค्เคธाเคนिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं। เคฏเคนी เคจเคนीं, เคฌเคฒ्เค•ि เคฌाเคค เค•ी เคฌाเคค เคฎें เคชเคค्เคฐ-เคฒेเค–เคจ เคชเคฐ เคตे ‘เคชเคฐाเค—’ เค•ा เคเค• เคชूเคฐा เค…ंเค• เคจिเค•ाเคฒเคจे เค•ी เคฏोเคœเคจा เคฌเคจाเคคे เคนैं เค”เคฐ เค‰เคธे เคฌाเคฒ เคชाเค เค•ों เค•े เคธाเคฅ เคธाเคा เค•เคฐเคคे เคนैं। เค‡เคธ เค…เคš्เค›ी เคธी เคธूเคšเคจा เค•े เคฌाเคฆ เคซिเคฐ เคเค• เคฎीเค ी เคšुเคนเคฒ, “เคคเคฌ เคคเค• เคคुเคฎ เคนเคฎें เคเค• เคชเคค्เคฐ เคฒिเค–ो เค”เคฐ เค‡เคธी เคคเคฐเคน เคกाเค• เค•े เคฌंเคฌे เคฎें เค›ोเฅœ เคฆो। เคฎเค—เคฐ เค‰เคธ เคชเคฐ เคŸिเค•เคŸ เคฒเค—ाเคจा เคฎเคค เคญूเคฒเคจा—เคนाँ!”

เคธเคจ् 1962 เคฎें เคšीเคจ เค•े เคนเคฎเคฒे เคจे เคชूเคฐे เคฆेเคถ เค•ो เคฎเคฐ्เคฎाเคนเคค เค•เคฐ เคฆिเคฏा เคฅा। เคฌเคš्เคšे เคญी เคชเคก़ोเคธी เคฆेเคถ เคฆ्เคตाเคฐा เคญाเคฐเคค เค•ी เคชीเค  เคฎें เค›ुเคฐा เค˜ोंเคชเคจे เคธे เคต्เคฏเค—्เคฐ เค”เคฐ เคฆुเค–ी เคฅे। เคตे ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคธंเคชाเคฆเค• เคฆाเคฆा เค•ो เคชเคค्เคฐ เคฒिเค–เค•เคฐ เคชूเค›เคคे เคฅे เค•ि เคธंเค•เคŸ เค•ी เค‡เคธ เค˜เคก़ी เคฎें เค‰เคจ्เคนें เค•्เคฏा เค•เคฐเคจा เคšाเคนिเค? เค…เคช्เคฐैเคฒ 1963 เค•े เค…ंเค• เคฎें ‘เคฌเคš्เคšों-เค•เคš्เคšों’ เคธे เคฌเคคिเคฏाเคคे เคนुเค เคตे เคฌเคก़े เคธुเคฒเคे เคนुเค เคขंเค— เคธे เค‰เคจ्เคนें เคเค• เคธเคนी เค”เคฐ เคธंเคคुเคฒिเคค เคฐाเคน เคธुเคाเคคे เคนैं—
“เค…เคจेเค• เคฌเคš्เคšों เค•े เคชเคค्เคฐ เคนเคฎाเคฐे เคชाเคธ เค†เค เคนैं เค•ि เค‡เคธ เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคธंเค•เคŸ เค•े เคธเคฎเคฏ เคฌเคš्เคšों เค•ा เค•्เคฏा เค•เคฐ्เคค्เคคเคต्เคฏ เคนै। เคนเคฎเคจे เค‰เคจเค•ा เค‰เคค्เคคเคฐ เคญी เคชिเค›เคฒी เคšिเคŸ्เค िเคฏों เคฎें เคฆिเคฏा เคนै। เค†เคœ เคนเคฎाเคฐा เคเค• เคจเคฏा เค‰เคค्เคคเคฐ เคนै เค•ि เคœเคนाँ เคœो เคฌเคš्เคšा เคœो เคญी เคชเคฐीเค•्เคทा เคฆे เคฐเคนा เคนै, เคšाเคนे เค•เคท्เคŸों เคธे เคฒเฅœเคจे เค•ी, เคšाเคนे เคช्เคฐเคถ्เคจ-เคชเคค्เคฐों เคธे เคœूเคเคจे เค•ी, เคตเคนाँ เค‰เคธे เคธเคซเคฒ เคนोเคจा เคนी เคšाเคนिเค। เค…เคธเคซเคฒเคคा เคธเคฌเคธे เคฌเฅœी เคฒाเคจเคค เคนै।...”

27 เคฎเคˆ 1964 เค•ो เคชूเคฐे เคฆेเคถ เค•ी เคงเคก़เค•เคจ เคฌเคจ เคšुเค•े เคฎเคนाเคจाเคฏเค• เคจेเคนเคฐू เคœी เค—ुเคœเคฐ เค—เค। เคฌเคš्เคšों เค•े เคคो เคตे เคช्เคฏाเคฐे เคšाเคšा เคฅे। เคœเคฌ เคฏเคน เคธเคฎाเคšाเคฐ เค†เคฏा, เคคเคฌ ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคฎเคˆ เค”เคฐ เคœूเคจ เค•े เค…ंเค• เคคो เคจिเค•เคฒ เคนी เคšुเค•े เคฅे। เคฒिเคนाเคœा เคœुเคฒाเคˆ, 1964 เค…ंเค• เค•े เคธंเคชाเคฆเค•ीเคฏ เคฎें เคตे เคฆुเค–ी เค”เคฐ เคถोเค•เคตिเคน्เคตเคฒ เคฎเคจ เคธे เคจเคจ्เคนे-เคฎुเคจ्เคจो เคช्เคฏाเคฐे เคฌเคš्เคšों เค•ो เคธंเคฌोเคงिเคค เค•เคฐเคคे เคนैं—
“เค†เคœ เคœเคฌ เคนเคฎ เคคुเคฎ्เคนें เคฏเคน เคšिเคŸ्เค ी เคฒिเค– เคฐเคนे เคนैं, เคคो เคคुเคฎ्เคนाเคฐी เคคเคฐเคน เคนเคฎाเคฐा เคฎเคจ เคญी เคถोเค• เคฎें เคกूเคฌा เคนुเค† เคนै। 27 เคฎเคˆ ’64 เค•ो, เคฆिเคจ เค•े เคฆो เคฌเคœे เคธे เค•ुเค› เคฎिเคจเคŸ เคชเคนเคฒे เคšाเคšा เคจेเคนเคฐू เคนเคฎें เค”เคฐ เคคुเคฎ्เคนें เคฌिเคฒเค–เคคा เค›ोเฅœเค•เคฐ เคชเคฐिเคฏों เค•े เคฆेเคถ เคšเคฒे เค—เค। เคคुเคฎ เคคो เคœाเคจเคคे เคนो เคจ เค•ि เค—ुเคฒाเคฌ เค•ी เคจเคจ्เคนी-เคฎुเคจ्เคจी เคชเคฐी เค‰เคจ्เคนें เคฌเคนुเคค เคช्เคฐिเคฏ เคฅी। เค‡เคธीเคฒिเค เคตเคน เค…เคชเคจी เค…เคšเค•เคจ เคฎें เคเค• เคซूเคฒ เคฒเค—ाเค เคฐเคนเคคे เคฅे। เค…เคฌ เคตเคน เคนเคฎेเคถा เคนเคฎेเคถा เค•े เคฒिเค เค‰เคธी เค—ुเคฒाเคฌ เค•ी เคชเคฐी เค•े เค…เคคिเคฅि เคนो เค—เค เคนैं। เค•िंเคคु เคคुเคฎ เคธเคฌ เคฏเคน เคตिเคถ्เคตाเคธ เคฐเค–ो, เคตเคน เคคुเคฎ्เคนें เค•เคญी เคจเคนीं เคญूเคฒेंเค—े—เคคुเคฎ เคญी เค‰เคจเค•ी เคฌाเคคों เค•ो เค•เคญी เคจ เคญूเคฒเคจा।”

เค‡เคธเคธे เคชเคคा เคšเคฒเคคा เคนै เค•ि ‘เคชเคฐाเค—’ เคฌเคš्เคšों เค•ी เค•ेเคตเคฒ เคเค• เคฐोเคšเค• เค”เคฐ เคฒुเคญाเคตเคจी เคชเคค्เคฐिเค•ा เคนी เคจเคนीं เคฅी, เคฌเคฒ्เค•ि เคธुเค–-เคฆुเค– เค•ी เคนเคฐ เค˜เคก़ी เคฎें เค‰เคธเคจे เคฌเคš्เคšों เค•ो เคฆिเคถा เคฆेเคจे, เค”เคฐ เค‰เคธे เคฆेเคถ เคต เคธเคฎाเคœ เค•ी เคญाเคตเคงाเคฐा เคฎें เคขाเคฒเคจे เค•ी เคญी เค•ोเคถिเคถ เค•ी। เคฏเคน เคฌเคš्เคšों เค•े เคธंเคชूเคฐ्เคฃ เคตिเค•ाเคธ เค•ी เค•ोเคถिเคถ เคฅी, เค”เคฐ เคเค• เคฒोเค•เคช्เคฐिเคฏ เคฌाเคฒ เคชเคค्เคฐिเค•ा เค•े เคธंเคชाเคฆเค• เค•े เคฐूเคช เคฎें เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ा เค‡เคท्เคŸ เคญी เคฏเคนी เคฅा।

‘เคชเคฐाเค—’ เคœเคฌ เค•िเคถोเคฐों เค•ी เคชเคค्เคฐिเค•ा เคฌเคจी เคคो เค‰เคธเค•ा เคฐूเคช เคคो เคฌเคฆเคฒा เคนी, เคธाเคฅ เคนी เคธाเคฅ เคธंเคชाเคฆเค•ीเคฏ เคฒिเค–เคจे เค•ा เคคेเคตเคฐ เคญी। เคจเคตंเคฌเคฐ 1971 เค•े เคธंเคชाเคฆเค•ीเคฏ เคฎें เค†เคจंเคฆ เคœी เคฒเคต-เค•ुเคถ เค•ो เค•िเคถोเคฐ เคตเคฐ्เค— เค•े เค†เคฆि เคตिเคฆ्เคฐोเคนी เค•े เคฐूเคช เคฎें เคฏाเคฆ เค•เคฐเคคे เคนैं। ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े ‘เคธंเคชाเคฆเค• เคฆाเคฆा’ เค…เคฌ เคธंเคชाเคฆเค• เคฌเคจ เค—เค เคนैं เค”เคฐ เคชเคนเคฒे เค•ी เคคเคฐเคน เคšुเคนเคฒ เคจ เค•เคฐเค•े, เคฅोเคก़े เค—ंเคญीเคฐ เคขंเค— เคธे เค…เคชเคจी เคฌाเคค เค•เคนเคคे เคนैं। เคจเค เคธ्เคคंเคญों เค•े เคธाเคฅ-เคธाเคฅ เค•เคนाเคจिเคฏों เค•ा เคฐंเค—-เคขंเค— เคญी เคฌเคฆเคฒा। เคฏเคน เคฆीเค—เคฐ เคฌाเคค เคนै เค•ि เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธเคฎाเคœ เค”เคฐ เคธंเคญเคตเคคः เค•िเคถोเคฐ เคตเคฐ्เค— เคญी เค‡เคธเค•े เคฒिเค เคชूเคฐी เคคเคฐเคน เคคैเคฏाเคฐ เคจ เคฅा। เค‡เคธเคฒिเค ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เค•िเคถोเคฐ เคฐूเคช เค•ो เค‰เคธ เคœोเคถเค–เคฐोเคถ เคธे เคธ्เคตाเค—เคค เคจเคนीं เค•िเคฏा เค—เคฏा, เคœिเคธ เคคเคฐเคน เคฌाเคฒ เคชเคค्เคฐिเค•ा เคตाเคฒा เค‰เคธเค•ा เคฐूเคช เคฌเคš्เคšों เค”เคฐ เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เค…เคชเคจी เคเค• เค…เคฎिเคŸ เคœเค—เคน เคฌเคจा เคšुเค•ा เคฅा।...เค‰เคงเคฐ เคช्เคฐเคฌंเคงเคจ เค•ी เค“เคฐ เคธे เค•เคˆ เคคเคฐเคน เค•ी เค…เคก़ंเค—ेเคฌाเคœिเคฏाँ। เค‡เคธ เคธเคฌเค•ा เคฆुเค–เคฆ เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคฏเคน เคนुเค† เค•ि เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ो ‘เคชเคฐाเค—’ เคธे เค…เคฒเค— เคนोเคจा เคชเคก़ा। เคตिเคฆाเคˆ เค•े เคธเคฎเคฏ เค‰เคจ्เคนोंเคจे ‘เคชเคฐाเค—’ เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เคชाเค เค•ों เค•े เคฒिเค เคถुเคญ เค•ाเคฎเคจाเค“ं เคธे เคญเคฐा เคธंเคชाเคฆเค•ीเคฏ เคฒिเค–ा। เคตเคน เคญी เคฆुเคฐ्เคญाเค—्เคฏ เคธे เคจเคนीं เค›เคช เคชाเคฏा।

เคฏों เคเค• เคฎเคนाเคจ เคฏुเค— เค•ा เค…ंเคค เคนुเค†। เคฆुเค–เคฆ เค…ंเคค। เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคฒिเค เคเค• เคฆुเคฐ्เคญाเค—्เคฏ เค•ी เคคเคฐเคน!...เค”เคฐ เค†เคจंเคฆ เคœी เคซिเคฐ เคธे เค‰เคธी เคฐाเคน เคชเคฐ เคšเคฒ เคชเคก़े, เคœो เคธเคฆा เคธे เค‰เคจ्เคนें เค†เค•เคฐ्เคทिเคค เค•เคฐเคคी เคฅी। เค‰เคจเค•ा เคฒिเค–เคจा...เค…เคจเคตเคฐเคค เคฒिเค–เคจा। เค…เคชเคจे เคฒेเค–เคจ เคชเคฐ เค‰เคจ्เคนें เคจाเคœ เคฅा, เคœो เค…ंเคค เคคเค• เคจเคนीं เคฐुเค•ा। เค‰เคจเค•े เคŸाเค‡เคชเคฐाเค‡เคŸเคฐ เคชเคฐ เคถเคฌ्เคฆ ‘เคŸเคช-เคŸเคชाเคŸเคช...เคŸเคช-เคŸเคชाเคŸเคช’ เคฆिเคจ เคฎें เคฌाเคฐเคน-เคฌाเคฐเคน เคšौเคฆเคน-เคšौเคฆเคน เค˜ंเคŸे เคฌाเคฐिเคถ เค•ी เคฌूँเคฆों เค•ी เคคเคฐเคน เคŸเคชเค•เคคे, เค”เคฐ เคเค• เคธे เคเค• เคฌเคก़ी เค•ृเคคिเคฏों เคฎें เคขเคฒเคคे เคœाเคคे। เคตे เคœเคฒ्เคฆी เคนी เคซिเคฐ เคธे เค…เคชเคจी เคฒเคฏ เคฎें เค† เค—เค।

‘เคชเคฐाเค—’ เคธे เคฎुเค•्เคค เคนोเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ोเคˆ เคคेเคˆเคธ เคฌเคฐเคธ เคคเค• เคœिเค, เค”เคฐ เคฏเคน เค‰เคจเค•े เคฒेเค–เคจ เค•ा เคเค• เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฆौเคฐ เคนै। เค‡เคธ เค•ाเคฒाเคตเคงि เคฎें เคเค• เคธे เคเค• เคฐोเคฎांเคšเค• เค‡เคคिเคนाเคธ เค•เคฅाเคँ เค”เคฐ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคคो เคฒिเค–े เคนी เค—เค, ‘เคšंเคฆเคฐ’ เค‰เคชเคจाเคฎ เคธे เคฒिเค–े เค—เค เค‰เคจเค•ी เคœाเคธूเคธी เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธों เค•ी เคธीเคฐीเคœ เคจे เคญी เคฌเคนुเคค เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคงि เคฌเคŸोเคฐी। เคฒเค—เคญเค— เคธเคค्เคคเคฐ เคœाเคธूเคธी เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เค‰เคจ्เคนोंเคจे เคฒिเค–े, เคœिเคจ्เคนें เคธाँเคธ เคฐोเค•เค•เคฐ เคชเคข़เคจा เคชเคก़เคคा เคฅा। เคเค• เคฌाเคฐ เคถुเคฐू เค•เคฐเคจे เค•े เคฌाเคฆ เค†เคช เคฌीเคš เคฎें เค›ोเคก़ เคจเคนीं เคธเค•เคคे เคฅे।

เค•เคนเคจा เคจ เคนोเค—ा เค•ि เค‡เคจ เคœाเคธूเคธी เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธों เค•ी เคฐเคšเคจा เคจे เคนी เค†เค•ाเคถเคตृเคค्เคคि เค•े เค‡เคธ เคฒंเคฌे เค•เค िเคจ เคฆौเคฐ เคฎें เค†เคจंเคฆ เคœी เค•ी เค—ृเคนเคธ्เคฅी เค•ो เคธँเคญाเคฒे เคฐเค–ा เค”เคฐ เค†เคฐ्เคฅिเค• เคฎुเคถ्เค•िเคฒों เค•े เคंเคाเคตाเคค เคฎें เคจाเคต เคกूเคฌी เคจเคนीं। เค‰เคธ เคธเคฎเคฏ เคœिเคธ เคคเคฐเคน เค•ी เคฎुเคถ्เค•िเคฒों เคธे เคตे เค—ुเคœเคฐे, เค‰เคธเค•ी เค•ुเค› เคเคฒเค• เค‰เคจเค•े เค†เคค्เคฎเคชเคฐเค• เคฒेเค– ‘เคฎैं เค”เคฐ เคฎेเคฐा เค•ौเคถเคฒ’ เคชเคข़เค•เคฐ เคธเคฎเคी เคœा เคธเค•เคคी เคนै। เค‡เคธे เคชเคข़เคคे เคนुเค เค•เคˆ เคœเค—เคน เค†ँเค–ें เคญเคฐ เค†เคคी เคนैं। เคฏเคน เคฌाเคค เค•िเคธी เคšเคฎเคค्เค•ाเคฐ เคธे เค•เคฎ เคจเคนीं เค•ि เคเคธे เคนाเคฒाเคค เคฎें เคญी, เค‰เคจเค•ा เคฒेเค–เค• เค…ंเคค เคคเค• เคธเค•्เคฐिเคฏ เคฐเคนा เคต เคชूเคฐे เคฒेเค–เค•ीเคฏ เคธ्เคตाเคญिเคฎाเคจ เค•े เคธाเคฅ เคœिเคฏा।

เคฏเคน เคฌเคก़ी เคคเค•เคฒीเคซ เค•ी เคฌाเคค เคนै เค•ि เค†เคจंเคฆเคช्เคฐเค•ाเคถ เคœैเคจ เคธเคฐीเค–े เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคฌเคก़े เคฐเคšเคจाเค•ाเคฐ เค•ी เคญी เคฌเคนुเคค เคธी เคฐเคšเคจाเคँ เค†เคœ เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคจเคนीं เคนैं। ‘เคชเคฐाเค—’ เค•े เคฌाเคฒ เคชाเค เค•ों เค•ो เคฐिเคाเคจे เคตाเคฒी เค‰เคจเค•ी เค•เคนाเคจिเคฏाँ, เคฌाเคฒ เค‰เคชเคจ्เคฏाเคธ เคคเคฅा เค–ाเคธी เคšुเคนเคฒ เค”เคฐ เคตिเคจोเคฆเคช्เคฐिเคฏเคคा เค•े เคธाเคฅ เคฒिเค–े เค—เค เคธंเคชाเคฆเค•ीเคฏ! เคฏे เคธเคฌเค•े เคธเคฌ, เคคเคฅा เค”เคฐ เคญी เคขेเคฐों เคšीเคœें เค†เคœ ‘เคชเคฐाเค—’ เค•ी เคซाเค‡เคฒों เคฎें เคฌंเคฆ เคนैं। เค‰เคจเค•ा เค‰เคฆ्เคงाเคฐ เคนोเคจा เคšाเคนिเค। เค‡เคธเค•े เค…เคฒाเคตा เคญी เคตिเคญिเคจ्เคจ เคชเคค्เคฐ-เคชเคค्เคฐिเค•ाเค“ं เคฎें เคœเคนाँ-เคคเคนाँ เคฌिเค–เคฐी เค‰เคจเค•ी เคœिเคคเคจी เคฌाเคฒोเคชเคฏोเค—ी เคฐเคšเคจाเคँ เค†เคœ เค‰เคชเคฒเคฌ्เคง เคนैं, เคตे เค…เค—เคฐ เคธเคฎ्เคฎिเคฒिเคค เคฐूเคช เคธे เคเค• เคœिเคฒ्เคฆ เคฎें เคธाเคฎเคจे เค† เคธเค•ें, เคคो เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เคฎें เค‰เคจเค•े เคฎเคนเคค्เคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฏोเค—เคฆाเคจ เค•ी เคเค• เค›ोเคŸी เคธी เคเคฒเค• เคคो เคนเคฎें เคฎिเคฒ เคนी เคธเค•เคคी เคนै। เคธाเคฅ เคนी เคฌाเคฒ เคธाเคนिเคค्เคฏ เค•े เคเค• เคฌเคก़े เค”เคฐ เคฌเคนुเค†เคฏाเคฎी เคฐเคšเคจाเค•ाเคฐ เค•े เคฐूเคช เคฎें เค‰เคจเค•ा เค†เคฒोเคšเคจाเคค्เคฎเค• เคฎूเคฒ्เคฏांเค•เคจ เคญी เคนो เคธเค•ेเค—ा। 
***

เคช्เคฐเค•ाเคถ เคฎเคจु, 545 เคธेเค•्เคŸเคฐ-29, เคซเคฐीเคฆाเคฌाเคฆ (เคนเคฐिเคฏाเคฃा), เคชिเคจ-121008,
เคšเคฒเคญाเคท: +91-9810602327,
เคˆเคฎेเคฒ: prakashmanu333@gmail.com

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฐเคšเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนै।