เคญाเคทाเคฏी เคคाเคจा-เคฌाเคจा: [2] เคถเคฌ्เคฆ-เคกोเคฐ เค”เคฐ เค‰เคธเค•ी เคฌुเคจाเคตเคŸ

เคšंเคฆ्เคฐ เคฎोเคนเคจ เคญเคฃ्เคกाเคฐी
เคนเคฎ เคคो เคฌเคšिเค—े เคธाเคนเคฌ เคฆเคฏा เคธे
เคถเคฌ्เคฆ เคกोเคฐ เค—เคนि เค‰เคคเคฐे เคชाเคฐ।
-       เค•เคฌीเคฐ [1]

เคถเคฌ्เคฆ เคกोเคฐ เคฅाเคฎे เค•เคฌीเคฐ เคชाเคฐ เค‰เคคเคฐ เค—เคฏे; เคเค• เค…เคฒเค— เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें เค‰เคธी เคกोเคฐ (เคถเคฌ्เคฆ เคฏा เคญाเคทा เค•ी) เค•े เคธเคนाเคฐे เคฎाเคจเคต เคชाเคฐ เค‰เคคเคฐ เค—เคฏा เค”เคฐ เคชीเค›े เค›ोเฅœ เค†เคฏा เคตเคน เคธंเคธाเคฐ, เคœिเคธเคฎें เคธเคญी เคœीเคตों เค•ी เคถ्เคฐेเคฃी เคฎें เคตเคน เคญी เคเค• เคฅा। เคชाเคฐ เค‰เคคเคฐเคจे เค•े เคช्เคฐเคฏाเคธों เคฎें เคกोเคฐ เคตเคนी เคนै เคชเคฐ เคธंเคฆเคฐ्เคญ เค…เคฒเค—। เคตैเคธे เคฆेเคน เค•े เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคฎाเคจเคต เค†เคœ เคญी เคตเคนीं เคนै เคœเคนाँ เคชเคนเคฒे เคฅा เคชเคฐ เคฎเคจ เค•े เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคถเคฌ्เคฆ เคกोเคฐ เคฅाเคฎे เคตเคน เคฌเคนुเคค เค†เค—े เคœा เคชเคนुँเคšा।

เค†เคœ เค‡ंเคธाเคจ เค‡เคธ เคชाเคฏเคฆाเคจ เคชเคฐ เคชเคนुँเคšा เคนै เคจ เคœाเคจे เค•िเคจ เค•िเคจ เคฐाเคธ्เคคों เคธे เค—ुเคœเคฐเคคा เคนुเค† เคœिเคธเคฎें เคเค•เคฆเคฎ เค•เคฐीเคฌी เคชाเคฏเคฆाเคจ เคฎें เคจเคœเคฐ เค†เคคा เคนै เคฌोเคจोเคฌो เคšिंเคชाเคœी, เคนเคฎाเคฐा เคธเคฌเคธे เค•เคฐीเคฌी เคฐिเคถ्เคคेเคฆाเคฐ। เคตिเคœ्เคžाเคจ เค•ी เคฎाเคจें เคคो เคœीเคจ เคฏा เคตंเคถाเคฃु เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคฎाเคจเคต เค”เคฐ เคšिंเคชांเคœी เคฎें 98.6% เคธเคฎाเคจเคคा เคนै। เคฒेเค•िเคจ เคฆोเคจों เคฎें เค‡เคคเคจी เคธเคฎाเคจเคคा เคนोเคคे เคญी เคฎाเคจเคธिเค• เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคตिเคฐाเคŸ เค…ंเคคเคฐ เคธाเคซ เคจเคœเคฐ เค†เคคा เคนै। เคเคธा เคช्เคฐเคคीเคค เคนोเคคा เคนै เค•ि เคตเคน เค›ोเคŸा เคธा เค…ंเคคเคฐ เคญाเคทाเคˆ เคคाเคจे-เคฌाเคจे เค•ी เคฌुเคจाเคตเคŸ [2] เค•ा เคฅा เคœिเคธเคจे เคนเคฎें ‘เคถเคฌ्เคฆ เคกोเคฐ’ เคฅเคฎा เคฆी। เคนเคฎเคจे เค‰เคธ เคกोเคฐ เค•ो เคฅाเคฎเคจे เคฎें เคฆेเคฐ เคจ เค•ी, เค”เคฐ เคœंเคคु เคœเค—เคค เค•ी เคชुเคฐाเคจी เคฌिเคฐाเคฆเคฐी เค›ोเฅœ เคเค• เค…เคฒเค— เคฐाเคน เคชเคฐ เคšเคฒ เคชเฅœे।

เคœो เคญी เคนो เคฎाเคจเคธिเค• เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เคฏเคน เค…ंเคคเคฐ เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•ी เคธंเคฐเคšเคจा เคธे เคœुเฅœा เคนै। เคนो เคธเค•เคคा เคนै เค‰เคจ 1.5% เคœीเคจ्เคธ เคฎें เค•ुเค› เค–ाเคธ เคนो เคœो เค‡เคธ เค…ंเคคเคฐ เค•ो เคธเคฎเคा เคธเค•े। เค‡เคธเค•े เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคฎें เคจ เคœाเค•เคฐ เคนเคฎाเคฐा เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เค‡เคธ เค…ंเคคเคฐ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฎाเคจเคต เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคธे เคœुเฅœे เค•ुเค› เคฌिंเคฆुเค“ं เคชเคฐ เคนोเค—ा เคœो เค‰เคธเค•ी เคญाเคทा เค•्เคทเคฎเคคा เค•े เคฒिเคฏे เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐ เคนैं। เคกाเคฐเคตिเคจ [3] เคจे 150 เคธाเคฒ เคชเคนเคฒे เคนी เคตिเค•ाเคธเคตाเคฆ เค•ा เคธिเคฆ्เคงांเคค เคช्เคฐเคคिเคชाเคฆिเคค เค•เคฐเคคे เคธเคฎเคฏ เค‡เคถाเคฐा เค•िเคฏा เคฅा เค•ि เคฎाเคจเคต เค•ी เคญाเคทाเค—เคค เค•्เคทเคฎเคคा เคเค• เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคนै เคœो เคช्เคฐเคญाเคตी เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เค•ी เค•เคฒा เคฏाเคจी เคญाเคทा เค•े เคธीเค–เคจे เคฎें เคธเคนाเคฏเค• เคนोเคคी เคนै। เคธ्เคŸीเคตेเคจ เคชिंเค•เคฐ เค•ी เคธाเคฐเค—เคฐ्เคญिเคค เคต เคฐोเคšเค• เคชुเคธ्เคคเค• ‘เคฆ เคฒैंเค—ुเคเคœ เค‡ंเคธ्เคŸिंเค•्เคŸ’ [4] เคฎें เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคญाเคทाเคˆ เคธเคนเคœเคœ्เคžाเคจ เคธे เคœुเฅœे เคฎुเค–्เคฏ เคฌिंเคฆुเคตों เคชเคฐ เคตिเคธ्เคคृเคค เคšเคฐ्เคšा เค•ी เค—เคˆ เคนै।

เค†เคœ เค•िเคธी เคญाเคทा เคœैเคธे เคนिंเคฆी เค•ा เคœो เคธ्เคตเคฐूเคช เคนเคฎ เคœाเคจเคคे เคนैं เคตเคน เคจ เคœाเคจे เค•िเคคเคจे เคฐूเคชांเคคเคฐเคฃों เคธे เค—ुเคœเคฐा เคนै เค†เคจे เคตाเคฒे เคธเคฎเคฏ เคฎें เคฐूเคชांเคคเคฐเคฃ เค•ी เคฏเคน เคช्เคฐเค•्เคฐिเคฏा เคšเคฒเคคी เคฐเคนेเค—ी। เค•िเคธी เคญी เคœीเคตंเคค เคญाเคทा เค•ी เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เคธเคฐिเคคा เค•ी เคคเคฐเคน เคนै เคœो เคจिเคฐंเคคเคฐ เคช्เคฐเคตाเคนเคฎाเคจ เคนै เค”เคฐ เคœिเคธเคฎें เค›ोเคŸी-เคฌเฅœी เคธเคนाเคฏเค• เคจเคฆिเคฏों เค•ा เค…เคชเคจा เคฏोเค—เคฆाเคจ เคฐเคนเคคा เคนै। เค‡เคธ เคตिเคทเคฏ เคชเคฐ เคธंเค•्เคทिเคช्เคค เคšเคฐ्เคšा เค…เค—เคฒे เคชृเคท्เค ों เคชเคฐ เคนोเค—ी।

เคญाเคทाเค—เคค เค•्เคทเคฎเคคा เคฏा เค…เค•्เคทเคฎเคคा (Language Impairment) เค•ी เคฌाเคค

เคญाเคทाเคˆ เคคाเคจे-เคฌाเคจे เค•ी เคฌाเคฐीเค•िเคฏों เค•ो เคธเคฎเคเคจे เคฎें เคญाเคทा เคธे เคœुเฅœी เคธเคฎเคธ्เคฏाเค“ं เคเคตं เค…เค•्เคทเคฎเคคाเค“ं เค•ा เคตเคฐ्เคฃเคจ เค‰เคชเคฏोเค—ी เคธिเคฆ्เคง เคนुเคตा। เคฏเคน เคธोเคšเคจा เคธ्เคตाเคญाเคตिเค• เคนै เค•ि เคœเคฌ เคญाเคทा เค•ी เคฌाเคค เคนो เคฐเคนी เคนो เคคเคฌ เคœिเค•्เคฐ เคญाเคทाเค—เคค เค…เค•्เคทเคฎเคคाเค“ं เค•ा เค•्เคฏों?

เคฌाเคค เคธเคฐเคฒ เค”เคฐ เคธीเคงी เคนै เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคธे เค…เคฒเค— เคนाเคฒाเคค เคนी เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•ी เค…เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค…เคตเคธ्เคฅा เค•ो เค‡ंเค—िเคค เค•เคฐเคคे เคนैं เคœो เคšोเคŸिเคฒ เคนोเคจे, เคฏा เคฌीเคฎाเคฐी เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคฏा เคœเคจ्เคฎ เคธे เคนी เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคนो เคธเค•เคคे เคนैं। เคฆूเคธเคฐी เคฌाเคค เคฏเคน เคนै เค•ि เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค‡ंเคธाเคจ เคชเคฐ เคธเคญी เคคเคฐเคน เค•े เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐเคจा เคธंเคญเคต เคจเคนीं, เคเคตं เคจैเคคिเค• เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคญी เคธ्เคตीเค•ाเคฐ्เคฏ เคจเคนीं เคœเคฌเค•ि เคฐोเค—ी เค•ी เคœांเคš เคเคตं เคšिเค•िเคค्เคธा เคเค• เคœเคฐूเคฐเคค เคนै เคœो เคนเคฎाเคฐी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เค•เคฐ เคธเค•เคคी เคนै। เคฎเคจोเคฐोเค— เค•ी เคชเคนเคšाเคจ เคเคตं เคจिเคฆाเคจ เคนเคฎें เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคธूเคšเคจा เคฆेเคจे เคฎें เคธเค•्เคทเคฎ เคนैं। เคฌाเคค เคšूंเค•ि เคญाเคทा เค•ी เคนो เคฐเคนी เคนै เคนเคฎ เคญाเคทा เคธे เคœुเฅœी เค•ुเค› เค…เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค…เคตเคธ्เคฅाเค“ं เค•ा เคœिเค•्เคฐ เค•เคฐเคจा เคšाเคนेंเค—े।

เคฏเคน เคคो เค…เคฌ เคตिเคฆिเคค เคนी เคนै เค•ि เคนเคฐ เค•ाเคฐ्เคฏ เค•े เคฒिเคฏे เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฎें เค•्เคทेเคค्เคฐ เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เคนोเคคा เคนै। เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•े เคฌाเคฏें เค—ोเคฒाเคฐ्เคฆ्เคง เคฎें เคญाเคทा เคธे เคœुเฅœे เคฆो เค•्เคทेเคค्เคฐ [2] เคชเคนเคšाเคจे เค—เคฏे เคนैं เคœिเคจเคฎें เคเค• เค…เค—्เคฐ เคญाเค— เคฎें, เคœिเคธे เคฌ्เคฐोเค•ा เค•्เคทेเคค्เคฐ (Broca’s area) เค•เคนเคคे เคนैं เค”เคฐ เคฆूเคธเคฐा เคฎเคง्เคฏ เคญाเค— เคฎें, เคœिเคธे เคตेเคฐเคจिเค• เค•्เคทेเคค्เคฐ (Wernicke’s area) เค•ा เคจाเคฎ เคฆिเคฏा เค—เคฏा เคนै เคœिเคจเค•ी เคธंเค•्เคทिเคช्เคค เคšเคฐ्เคšा เคชिเค›เคฒे เคฒेเค– [2] เคฎें เค•ी เคœा เคšुเค•ी เคนै। เคฏเคน เคจाเคฎเค•เคฐเคฃ เคชाँเคฒ เคฌ्เคฐोเค•ा เค”เคฐ เคตेเคฐเคจिเค• เค•े เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฏोเค—เคฆाเคจ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค‰เคจเค•े เคธเคฎ्เคฎाเคจ เคฎें เค•िเคฏे เค—เคฏे। เค†เคงुเคจिเค• เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เคจे เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคธंเคฌंเคงी เคนเคฎाเคฐी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฎें เคตृเคฆ्เคงि เค•ी เคนै। เคชเคนเคฒे เคธเคฎเคธ्เคฏा เคจिเคฆाเคจ เค•े เคฒिเคฏे เคฎเคจोเคฐोเค— เคšिเค•िเคค्เคธเค• เคฒเค•्เคทเคฃों เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคฐोเค— เค•ी เคช्เคฐเค•ृเคคि เคเคตं เค…เคตเคธ्เคฅा เค•ी เคœाเคจเค•ाเคฐी เคช्เคฐाเคช्เคค เค•เคฐเคคे เคฅे เค•्เคฏोंเค•ि เคคเคฌ เคตिเค•เคฒ्เคช เคจเคนीं เคฅे। เคตिเคœ्เคžाเคจ เคเคตं เคช्เคฐौเคฆ्เคฏोเค—िเค•ी เค•े เคตिเค•ाเคธ เค•े เคธाเคฅ เคจ्เคฏूเคฐोเคฒाँเคœी เค•ा เคตिเคœ्เคžाเคจ เคชเคฒ्เคฒเคตिเคค เคนुเค† เค”เคฐ เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•्เคฐिเคฏाเค“ं เค•ो เคจ्เคฏूเคฐोเคจ เคคंเคคुเคตों เค•ी เค•ाเคฐ्เคฏเคตिเคงि เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคธเคฎเคเคจे[5] เคฎें เคฎเคฆเคฆ เคฎिเคฒी।

เคฌ्เคฐोเค•ा เคเคซेเคธिเคฏा, เคตेเคฐเคจिเค• เคเคซेเคธिเคฏा (Broca’s aphasia, Wernicke’s aphasia)

เคญाเคทा เคธे เคœुเฅœे เคฆोเคจों เค•्เคทेเคค्เคฐों เค•े เค•ाเคฐ्เคฏ เค…เคฒเค— เคนैं เคฌ्เคฐोเค•‍ा เค•्เคทेเคค्เคฐ เคญाเคทा เค‰เคš्เคšाเคฐเคฃ เค•े เคฒिเคฏे เคœिเคฎ्เคฎेเคฆाเคฐ เคนै เคœเคฌเค•ि เคตेเคฐเคจिเค• เค•्เคทेเคค्เคฐ เคญाเคทाเคˆ เคธเคฎเค เค•े เคฒिเคฏे। เค•िเคธी เคญी เค•ाเคฐเคฃ เคธे เคฌ्เคฐोเค•ा เค•्เคทेเคค्เคฐ เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนोเคจे เคชเคฐ เค‰เคธ เค•ी เค•ाเคฐ्เคฏ เค•्เคทเคฎเคคा เคฎें เค•เคฎी เค†เคจा เคธ्เคตाเคญाเคตिเค• เคนै। เคเคธा เค‡ंเคธाเคจ เค•เคนी เค—เคˆ เคฌाเคค เค•ो เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฒोเค—ों เค•ी เคคเคฐเคน เคธเคฎเค เคฒेเค—ा เคชเคฐ เค…เคชเคจी เคฌाเคค เค•เคนเคจा เค‰เคธเค•े เคฒिเคฏे เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคนोเค—ा। เค‰เคธเค•े เคตाเค•्เคฏ เค…เค•्เคธเคฐ เค›ोเคŸे เคนोंเค—े, เคตเคน เคถเคฌ्เคฆ เคคเคฒाเคถเคจे เคฎें เค•เค िเคจाเคˆ เคฎเคนเคธूเคธ เค•เคฐेเค—ा, เค”เคฐ เคฐुเค•-เคฐुเค• เค•เคฐ เคฌोเคฒेเค—ा। เคเค• เคฏा เคฌเคนुเคตเคšเคจ เค”เคฐ เคตเคฐ्เคคเคฎाเคจ เคฏा เคญूเคคเค•ाเคฒ เค•ी เค—เคฒเคคिเคฏाँ เคนोเคจा เค†เคฎ เคนै।

เค•ुเค› เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ:*

เคฏเคน เคชूเค›เคจे เคชเคฐ เค•ि เคคुเคฎ्เคนाเคฐी เคฎेเคœ เคชเคฐ เค•िเคคเคจी เค•िเคคाเคฌे เคนैं, เคฌ्เคฐोเค•ा เคเคซेเคธिเคฏा เคตाเคฒे เค‡ंเคธाเคจ เค•ा เคœเคตाเคฌ เค•ुเค› เคเคธा เคนोเค—ा-

เค•िเคคाเคฌ เค•िเคคाเคฌ, .- - เคฎेเคœ เคฆो เคฆो เค•िเคคाเคฌ।

เคฎैं เค•ुเคค्เคคे เค•ो เค˜ुเคฎाเคจे เคฒे เค—เคฏा เคฅा เคฏเคน เค•เคนเคจे เค•े เคช्เคฐเคฏाเคธ เคฎें เค‰เคธเค•ा เค…เคจुเคฎाเคจिเคค เค•เคฅเคจ:

เคฎैं เคœाเคฏा เค•ुเคค्เคคे เค˜ुเคฎाเคจा।

เคœเคฌ เคตेเคฐเคจिเค• เค•्เคทेเคค्เคฐ เค•िเคธी เค•ाเคฐเคฃเคตเคถ เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนोเคคा เคนै เคคเคฌ เคตเคน เค‡ंเคธाเคจ เค…เคชเคจी เคฌाเคค เค•เคนเคจे เคฎें เค•เค िเคจाเคˆ เค…เคจुเคญเคต เคจเคนीं เค•เคฐेเค—ा เค”เคฐ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค‡ंเคธाเคจ เค•ी เคคเคฐเคน เคถเคฌ्เคฆों เค•ा เค‰เคš्เคšाเคฐเคฃ เค•เคฐ เคฒेเค—ा, เคชเคฐ เค‰เคธเค•ी เคฌाเคคों เคฎें เคธเคฎเค เค•ा เค…เคญाเคต เคธाเคซ เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเค—ा। เค‰เคธเค•ा เคตाเค•्เคฏ เคเคตं เค‰เคš्เคšाเคฐเคฃ เค—्เคฐाเคฎเคฐ เค•ी เคฆृเคท्เคŸि เคธे เคธเคนी เคนोเคคे เคนुเค เคญी เคฌाเคค เค…เคธ्เคชเคท्เคŸ เคนोเค—ी เคœिเคธเค•ा เคถाเคฏเคฆ เค…เคฐ्เคฅ เคจिเค•ाเคฒเคจा เคญी เคฎुเคถ्เค•िเคฒ เคนो, เคœैเคธे-

เคฎेเคฐी เคฌिเคฒ्เคฒी เคšเคฒी เค—เคˆ เคฎैं เคญी เค…เคชเคจे เคญाเคˆ เค•े เคธाเคฅ เคšเคฒा เค—เคฏा, เคซिเคฐ เคนเคฎ เคตाเคชเคธ เคฒौเคŸ เค†เคฏे। เคฎैं เค‰เคธเค•ा เคง्เคฏाเคจ เคฐเค–เคจे เคฎें เค•เคธเคฐ เคจเคนीं เค•เคฐूंเค—ा।

เคตिเคฒिเคฏเคฎ เคธिंเคก्เคฐोเคฎ

เคฌ्เคฐोเค•ा เคต เคตेเคฐเคจिเค• เค•्เคทेเคค्เคฐों เค•े เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เคญी เค•ुเค› เคธ्เคฅเคฒ เคนैं เคœो เค‡ंเคธाเคจ เค•ी เคฌौเคฆ्เคงिเค• เคต เคญाเคทाเคˆ เค•्เคทเคฎเคคा เค•ो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं [4]। เคฏเคนाँ เคนเคฎ เคฌाเคค เค•เคฐेंเค—े เคเค• เค–ाเคธ เคธिंเคก्เคฐोเคฎ เค•ी เคœिเคธे เคตिเคฒिเคฏเคฎ เคธिंเคก्เคฐोเคฎ เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เคœो เคตिเคถेเคท เคช्เคฐเค•ाเคฐ เค•े เคฎंเคฆเคฌुเคฆ्เคงि เคฒोเค—ों เคฎें เคชाเคฏा เคœाเคคा เคนै। เคฎेเคฐुเคฆเคฃ्เคก เค•े เค‰เคชเคฐी เคญाเค— เคฎें เคœเคนाँ เค‰เคธเค•ा เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฎें เคœुเฅœाเคต เคนोเคคा เคนै เคตिเคถेเคท เคคเคฐเคน เค•ी เคธเคฎเคธ्เคฏा เค•ुเค› เค•ाเคฐ्เคฏों เค•ी เค•्เคฐिเคฏाเคถीเคฒเคคा เค•ो เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เค•เคฐเคคी เคนै। เคฎेเคฐुเคฆंเคก เคฎें เค–ाเคธ เคคเคฐเคน เค•े เคตिเค•ाเคฐ เค•े เค•ाเคฐเคฃ เค•ुเค› เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคนाเค‡เคก्เคฐोเคธिเคซेเคฒเคธ (hydrocephalus) เค•ी เคธ्เคฅिเคคि เค† เคœाเคคी เคนै เคœिเคธเคฎें เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•े เค•ुเค› เคนिเคธ्เคธों เคชเคฐ เคฆเคฌाเคต เคฌเฅ เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เค•ाเคฐ्เคฏเค•्เคทเคฎเคคा เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนोเคคी เคนै। เคเคธे เคฒोเค—ों เค•ा เค†เค‡ เค•्เคฏू เค•เคฎ เคนोเคคा เคนै เค•เคฐीเคฌ 50 เคฏा เค‰เคธเค•े เคจीเคšे। เคเคธे เค•เคˆ เคฌเคš्เคšों เคชเคฐ เค…เคง्เคฏเคฏเคจ เคธे เค‰เคจเค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค•ाเคซी เค•ुเค› เคœाเคจเค•ाเคฐी [4] เค…เคฌ เคœ्เคžाเคค เคนो เคธเค•ी เคนै। เค…เค•्เคธเคฐ เคเคธे เคฒोเค—ों เค•ो เคฆेเค–เคจे เคชเคฐ เคญी เค†เคญाเคธ เคนो เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เคตे เคนाเค‡เคก्เคฐोเคธिเคซेเคฒเคธ เคธे เคช्เคฐเคญाเคตिเคค เคนैं। เคตे เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคธे เค…เคฒเค— เคฆिเค–เคคे เคนैं เคœैเคธे เคšेเคนเคฐा เค•เคฎ เคšौเฅœा, เคฎाเคฅा เคšौเฅœा, เคธंเค•เคฐी เคจाเคธिเค•ा เค”เคฐ เคฎोเคŸे เคนोंเค । เคเคธे เคฒोเค— เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค•ाเคฎ เค•เคฐเคจे เคฎें เคญी เค•เค िเคจाเคˆ เค…เคจुเคญเคต เค•เคฐเคคे เคนैं เคœैเคธे เคœूเคคे เค•ा เคซीเคคा เคฌांเคงเคจा เคฏा เค†เคฒเคฎाเคฐी เคธे เค•ोเคˆ เคธाเคฎाเคจ เคจिเค•ाเคฒ เค•เคฐ เคฒाเคจा। เค…เค—เคฐ เค‰เคจเคธे เค•เคนा เคœाเคฏ เค•ि เค…เคฎुเค• เคšीเคœ เค†เคฒเคฎाเคฐी เคฎें เคฐเค–ी เคนै เค‰เคธे เคฒे เค†เค“ เคคเคฌ เคตे เคช्เคฐเคฏाเคธ เค•เคฐेंเค—े เคœเคฐूเคฐ, เคชเคฐ เค…เค—เคฐ เคตเคนाँ เค•เคˆ เคคเคฐเคน เค•ी เคšीเคœें เคฐเค–ी เคนों เคคो เคตे เคฆुเคตिเคงा เคฎें เคชเฅœ เคธเค•เคคे เคนैं เค”เคฐ เค‰เคจ्เคนें เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค‡ंเคธाเคจ เค•ी เคคुเคฒเคจा เคฎें เคœ्เคฏाเคฆा เคฆेเคฐ เคนो เคธเค•เคคी เคนै। เคฒेเค•िเคจ เคฏเคน เคเค• เคฐोเคšเค• เคœाเคจเค•ाเคฐी เคนै เค•ि เค‡เคจ เคฒोเค—ों เคฎें เคฎें เค•ुเค› เค–ाเคธ เคคเคฐเคน เค•ी เคญाเคทाเค—เคค เค•्เคทเคฎเคคा เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค•ी เคคुเคฒเคจा เคฎें เค…เคงिเค• เคนोเคคी เคนै เค–ाเคธเค•เคฐ เคตाเคšเคจ เค•्เคทเคฎเคคा। เค‰เคธी เค‰เคฎ्เคฐ เค•े เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฌเคš्เคšों เค•ी เคคुเคฒเคจा เคฎें เคตिเคฒिเคฏเคฎ เคธिंเคก्เคฐोเคฎ เคตाเคฒे เค…เคงिเค• เคตाเค•เคชเคŸु เคนोเคคे เคนैं เค”เคฐ เคตाเค•्เคฏ เคฌเคจाเคจे เคเคตं เค‰เคจเค•े เค‰เคš्เคšाเคฐเคฃ เคฎें เค…เคชेเค•्เคทाเค•ृเคค เค…เคงिเค• เคธเค•्เคทเคฎ เคนोเคคे เคนैं। เค…เค—เคฐ เค‰เคจเคธे เค•เคนा เคœाเคฏ เค•ि เคตे เค•िเคธी เคตिเคทเคฏ เคฎें เค•ुเค› เคฌเคคเคฒाเคฏें เคฎเคธเคฒเคจ เค—ाเคฏ, เค˜ोเฅœे เคฏा เคนाเคฅी เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคคो เคตे เคงाเคฐा เคช्เคฐเคตाเคน เคฌोเคฒ เคธเค•เคคे เคนैं เค‡เคธเค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค•ि เคตे เคฎंเคฆเคฌु्เคฆ्เคงि เคนैं เค”เคฐ เค‰เคจเค•ा เค†เค‡ เค•्เคฏू 50 เคธे เค•เคฎ เคนोเคคा เคนै। เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค•ाเคฎ เคœैเคธे เคœूเคคे เค•ा เคซीเคคा เคฌांเคงเคจा เคฏा เค†เคฒเคฎाเคฐी เคธे เค•ोเคˆ เคธाเคฎाเคจ เคจिเค•ाเคฒ เคฒाเคจे เคฎें เคตे เคฆुเคตिเคงा‍ เคฎें เคฐเคนเคคे เคนैं เคชเคฐ เค…เคชเคจे เคชเคฐिเคตेเคถ เคธे เคœुเฅœी เคตเคธ्เคคुเค“ं เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เคตเคฐ्เคฃเคจ เค•เคฐเคจे เค•ो เค•เคนा เคœाเคฏ เคตे เคคेเคœी เคธे เคฌोเคฒ เคธเค•เคคे เคนैं เค”เคฐ เค‰เคจเค•ा เคต्เคฏाเค•เคฐเคฃ เคธเคนी เคนोเคคा เคนै। เคœो เคตे เคฌोเคฒ เคฐเคนे เคนैं เคตเคน เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคตाเค•्เคฏ เคนी เคนोเคคे เคนैं เค”เคฐ เค•ुเค› เคชुเคจเคฐाเคตृเคค्เคคि เคญी เคนो เคธเค•เคคी เคนै เค”เคฐ เค•เคฅ्เคฏ เคฎें เค•ोเคˆ เคฌौเคฆ्เคงिเค• เค•्เคทเคฎเคคा เคจเคœเคฐ เคจเคนीं เค†เคคी। เคชเคฐ เคตे เคฒเค—เคญเค— เคงाเคฐाเคช्เคฐเคตाเคน เคฌोเคฒ เคธเค•เคคे เคนैं เคœो เค—्เคฐाเคฎเคฐ เค•ी เคฆ्เคฆเคท्เคŸि เคธे เคธเคนी เคนोเคคा เคนै। เคฎเคธเคฒเคจ เค…เค—เคฐ เคเคธे เค‡ंเคธाเคจ เคธे เค˜ोเฅœे เคชเคฐ เคฌोเคฒเคจे เค•ो เค•เคนा เคœाเคฏ เคคो เค…เคจुเคฎाเคจिเคค เค‰เคค्เคคเคฐ เค•ुเค› เค‡เคธ เคช्เคฐเค•ाเคฐ เคนो เคธเค•เคคा เคนै เคเค• เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ:*

เค˜ोเฅœा เค•्เคฏा เคนै เคเค• เคœाเคจเคตเคฐ เคนै เค”เคฐ เค†เคช เคฏเคน เคญी เคชूเค›ेंเค—े เค•ि เค˜ोเฅœा เค•เคนाँ เคฐเคนเคคा เคนै เคตเคน เค…เคชเคจे เค…เคธ्เคคเคฌเคฒ เคฎें เคฐเคนเคคा เคนै। เค˜ोเฅœा เคœ्เคฏाเคฆाเคคเคฐ เค–เฅœा เคฐเคนเคคा เคนै। เคตเคน เคฐाเคค เค•ो เคญी เค–เฅœा เคนी เคฐเคนเคคा เคนै เค”เคฐ เค–เฅœे เค–เฅœे เคธोเคคा เคญी เคนै। เค˜ोเฅœा เค—ाเคฏ เคฏा เค•ु्เคคे เค•ी เคคเคฐเคน เคฌैเค เคคा เคจเคนीं। เค‡เคธเค•ी เคตเคœเคน เคฏเคนी เคนै เค•ि เค‰เคธเค•े เคชैเคฐों เค•ी เคคाเค•เคค เคœ्เคฏाเคฆा เคนोเคคी เคนै เค”เคฐ เค‡เคธीเคฒिเคฏे เคตเคน เคคेเคœी เคธे เคฆौเฅœ เคธเค•เคคा เคนै। เคšूंเค•ि เคตเคน เคคेเคœी เคธे เคฆौเฅœ เคธเค•เคคा เคนै เคฒोเค— เค‰เคธเค•ी เคธเคตाเคฐी เค•เคฐเคคे เคนैं। เคฌเคนुเคค เคธे เคฒोเค— เค˜ुเฅœเคฆौเฅœ เค•े เคถौเค•ीเคจ เคนोเคคे เคนैं। เค˜ुเฅœเคฆौเฅœ เค•ा เคถौเค• เคญी เคเค• เคจเคถे เค•ी เคคเคฐเคน เคนै। เคตैเคธे เค˜ोเฅœा เคฌเฅœे เค•ाเคฎ เค•ा เคœाเคจเคตเคฐ เคนै เคชเคนเคฒे เคœเคฌ เค•ाเคฐें เคฏा เคฎोเคŸเคฐ เค—ाเฅœिเคฏाँ เคจเคนीं เคฅीं เคคเคฌ เค˜ोเฅœाเค—ाเฅœी เค•ा เคšเคฒเคจ เคนुเค† เค•เคฐเคคा เคฅा। เค˜ोเฅœा เคตैเคธे เคคो เคธीเคงा เคœाเคจเคตเคฐ เคนै เคชเคฐ เค‰เคธे เค—ुเคธ्เคธा เคญी เค† เคธเค•เคคा เคนै เค”เคฐ เคเคธे เคฎें เคตเคน เคธเคตाเคฐ เค•ो เค—िเคฐा เคธเค•เคคा เคนै। เคธเคตाเคฐी เค•เคฐเคคे เคตเค•्เคค เคชूเคฐी เคธाเคตเคงाเคจी เคธे เค•ाเคฎ เคฒेเคจा เคšाเคนिเคฏे เคจเคนीं เคคो เคธเคตाเคฐ เค—िเคฐ เคธเค•เคคा เคนै।

เคญाเคทाเคˆ เคธเคนเคœเคœ्เคžाเคจ

เคธเคฌ เคฎिเคฒाเค•เคฐ เคฏเคน เค•ुเค› เคนเคฆ เคคเค• เคนैเคฐเคค เคฎें เคกाเคฒเคจे เคตाเคฒी เคฌाเคค เคนै। เคเค• เค‡ंเคธाเคจ, เคœो เคฎंเคฆเคฌुเคฆ्เคงि เคนो, เค”เคฐ เค…เคชเคจा เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เค•ाเคฎ เค•เคฐเคจे เคฎें เค•เค िเคจाเคˆ เค…เคจुเคญเคต เค•เคฐเคคा เคนो เคตเคน เค‡เคธ เคคเคฐเคน เคฒเค—เคญเค— เคงाเคฐा เคช्เคฐเคตाเคน เคฌोเคฒ เคธเค•เคคा เคนै। เคฎाเคจा เค•ि เค‡เคธ เคตเคฐ्เคฃเคจ เคฎें เค•ोเคˆ เคตिเคฆ्เคตเคคा เคตाเคฒी เคฌाเคค เคจเคนीं, เคชเคฐ เคญाเคทा เคเค•เคฆเคฎ เคธเคนी เคนै เค”เคฐ เค—्เคฐाเคฎเคฐ เคญी। เค†เคœ เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เค•ी เคœो เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฎिเคฒ เคฐเคนी เคนै เค”เคฐ เคฎाเคจเคต เค•ी เคธांเคธ्เค•ृเคคिเค• เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เค•ा เคœो เค…เคจुเคญเคต เคนै เค‰เคธ เคธे เคฏเคน เคธंเค•ेเคค เคฎिเคฒเคคा เคนै เค•ि เคญाเคทा เค•े เคฒिเคฏे เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฎें เคฎौเคœूเคฆ เคนैं। เคเค• เคฌเคš्เคšे เค•ो เคญाเคทा เคœ्เคžाเคจ เคฆेเคคे เคนैं เค”เคฐ เคฆो เคฏा เคคीเคจ เคธाเคฒों เคฎें เคตเคน เคฌोเคฒเคจा เคธीเค– เคœाเคคा เคนै เคฒेเค•िเคจ เคนเคฎ เค•िเคธी เคชाเคฒเคคू เคœाเคจเคตเคฐ เค•ो เคฌोเคฒเคจा เคจเคนीं เคธिเค–ा เคธเค•เคคे เคธिเคตाเคฏ เคคोเคคे เค•े เค”เคฐ เคตเคน เคญी เค…เคค्เคฏंเคค เคธीเคฎिเคค เคธंเคฆเคฐ्เคญ เคฎें। เคฌाเคค เคธाเคซ เคนै เคญाเคทा เคธीเค– เคธเค•เคจे เค•ी เคธाเคฎเคฐ्เคฅ्เคฏ เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคนै। เคญाเคทा เค•े เค‡เคคเคฐ เคญी เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคœ्เคžाเคจ เคนोเคคे เคนैं เคœैเคธे เคเค• เคšिเฅœिเคฏा เค•ा เคฌเคš्เคšा เคœเคจ्เคฎ เคฒेเคคा เคนै เค”เคฐ เคคीเคจ เคšाเคฐ เคฆिเคจों เค•े เค…ंเคฆเคฐ เค‰เฅœเคจा เคถुเคฐू เค•เคฐ เคฆेเคคा เคนै เคœिเคธे เคธिเค–ाเคจे เค•ी เคœ्เคฏाเคฆा เคœเคฐूเคฐเคค เคจเคนीं เคนोเคคी เคชเคฐ เค†เคฐंเคญ เคฎें เค•ुเค› เคช्เคฐเคถिเค•्เคทเคฃ เค•ी เคœเคฐूเคฐเคค เคนोเคคी เคนै เคœो เค‰เคธे เคฎां เคธे เคฎिเคฒ เคœाเคคी เคนै। เคนเคฐ เคœंเคคु เค•े เคฒिเคฏे เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคœ्เคžाเคจ เค•ी เคฌाเคค เคธเคนी เคนै เคเคธा เคœ्เคžाเคจ เคฌुเคฆ्เคงि เค†เคงाเคฐिเคค เคจ เคนोเค•เคฐ เคธเคนเคœเคœ्เคžाเคจ เคฏा instinct เค•เคนा เคœाเคคा เคนै। เคฏเคนाँ เคฏเคน เคธ्เคชเคท्เคŸ เค•เคฐเคจा เคนोเค—ा เค•ि เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคญाเคทा เคœ्เคžाเคจ เค•ी เคช्เคฐเคตृเคค्เคคि เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคนोเคคे เคญी เค†เคฐंเคญिเค• เคตเคฐ्เคทों เคฎें เคฎाเคจเคตीเคฏ เคธंเคชเคฐ्เค• [2] เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै।

เคจिเคท्เค•เคฐ्เคท เคฏเคน เคนै เค•ि เคœैเคธे เค‰เฅœเคจा เคšिเฅœिเคฏा เค•े เคถिเคถु เค•ो เคธिเค–ाเคจा เคจเคนीं เคชเฅœเคคा เคตเคน เคธเคนเคœ เคฐूเคช เคฎें เค† เคœाเคคा เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เคฏเคน เคœ्เคžाเคจ เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคนै เค‰เคธी เคคเคฐเคน เคญाเคทा เคœ्เคžाเคจ เคฎाเคจเคต เคฎें เคธเคนเคœ เคนी เค†เคคा เคนै เคฒेเค•िเคจ เค‰เคธे เคฅोเฅœा เค†เคฐंเคญिเค• เคธเคนाเคฐे เค•ी เคฆเคฐเค•ाเคฐ เคนै। เค…ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคนोเคจे เค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เคชเคนเคฒे เคฆो-เคคीเคจ เคธाเคฒों เคฎें เคฎाเคจเคต เคถिเคถु เค•ो เคฎाเคจเคต เค•ा เคธाเคจ्เคจिเคง्เคฏ เค†เคตเคถ्เคฏเค• เคนै। เค‡เคธ เคตिเคทเคฏ เคชเคฐ เคชिเค›เคฒे เคฒेเค– [2] เคฎें เคšเคฐ्เคšा เค•ी เค—เคˆ เคนै।

เคญाเคทाเค—เคค เค•्เคทเคฎเคคा เค•ा เคธเคตाเคฒ

เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคฎें เคญाเคทाเคœ्เคžाเคจ เคธंเคฌंเคงी เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เค•ा เคฎाเคฎเคฒा เคœเคŸिเคฒ เคนै เค”เคฐ เคนเคฎाเคฐी เคœाเคจเค•ाเคฐी เค…เคญी เค†เคฐंเคญिเค• เคšเคฐเคฃ เคฎें เคนै। เค•ुเค› เคœाเคจเค•ाเคฐी เคฎเคธ्เคคिเคท्เค• เคธंเคฌंเคงी เคฐोเค—ों เคธे เคฎिเคฒเคคी เคนै เค”เคฐ เค•ुเค› เค…เคธเคฎ्เคชृเค•्เคค เคฎाเคจเคต เคธเคฎूเคนों เค•े เคธंเคชเคฐ्เค• เคธे। เคฏเคน เคเค• เคฐोเคšเค• เคช्เคฐเคถ्เคจ เคนो เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เคฆो เคฎाเคจเคต เคธเคฎूเคน เคœो เค…เคฒเค— เคญाเคทाเคं เคฌोเคฒเคคे เคนों เค…เค—เคฐ เคธाเคฅ เคฐเค– เคฆिเคฏे เคœाเคฏें เคคो เค•ैเคธे เคฌाเคคें เค•เคฐेंเค—ें?

เคธाเคฎाเคจ्เคฏเคคเคฏा เค‡เคธ เคคเคฐเคน เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐ เคชाเคจा เค†เคธाเคจ เคจเคนीं เคชเคฐ เค•เคญी เคเคธी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏाँ เคฌเคจ เคœाเคคी เคนैं เค•िเคจ्เคนीं เค…เคจ्เคฏ เค•ाเคฐเคฃों เคธे, เค”เคฐ เคเคธा เคœเคฌ เคนोเคคा เคนै เค‰เคธเค•ा เคฒाเคญ เค‰เค ाเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै। เคฏूเคฐोเคชीเคฏ เคฆेเคถों เคจे เคฆुเคจिเคฏा เคญเคฐ เคฎें เค…เคชเคจे เค‰เคชเคจिเคตेเคถ เคธ्เคฅाเคชिเคค เค•िเคฏे เค”เคฐ เค‰เคจเค•ा เคœเคฎเค•เคฐ เคถोเคทเคฃ เค•िเคฏा। เค•เคˆ เคฌाเคฐ เคธुเคฆूเคฐ เค…ंเคšเคฒों เคฏा เคฆ्เคตीเคชों เคฎें เค…เคชเคจे เคตिเคญिเคจ्เคจ เค‰เคชเคจिเคตेเคถों เคธे เคฎเคœเคฆूเคฐ เคฒे เคœाเคจा เค†เคฎ เคฌाเคค เคนुเค† เค•เคฐเคคी เคฅी। เค•िเคธी เคเคธे เค…ंเคšเคฒ เคฎें เคฆो เคฏा เค…เคงिเค• เคฎเคœเคฆूเคฐो เค•े เคธเคฎूเคน เคธंเคชเคฐ्เค• เคฎें เค†เคฏे เคœो เค…เคฒเค— เคญाเคทाเคं เคฌोเคฒเคคे เคฅे। เค‡เคจ เคธ्เคฅाเคจों เคชเคฐ เค‰เคชเคฐोเค•्เคค เคธเคตाเคฒ เค•ा เคœเคตाเคฌ เคขूंเคขा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เคฆो เค…เคฒเค— เคญाเคทाเคं เคฌोเคฒเคจे เคตाเคฒे เคฎाเคจเคต เคธเคฎूเคน เคธंเคชเคฐ्เค• เคฎें เค†เคจे เคชเคฐ เค•्เคฏा เคนोเค—ा? เคญाเคทाเคตिเคฆों เค•े เคฒिเคฏे เคญी เคฏเคน เค…เคตเคธเคฐ เคฅा เคœเคนाँ เคตे เคญाเคทा เค•े เคตिเค•ाเคธ เคธंเคฌंเคงी เค•ुเค› เคธเคตाเคฒों เค•े เคœเคตाเคฌ เคคเคฒाเคถें เค”เคฐ เคเคธा เคนुเค† เคญी।

เคเคธे เคฎाเคจเคต เคธเคฎूเคนों เค•े เคฌीเคš เคญी เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคนोเค—ा เคชเคนเคฒे เคธंเค•ेเคคों เคฎें เค”เคฐ เค‰เคธเค•े เคฌाเคฆ เค•ुเค› เคง्เคตเคจिเคฏों เค•े เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคœो เคฆोเคจों เค•ी เคญाเคทाเค“ं เคธे เคšเคฏเคจिเคค เคนोंเค—े। เคฏเคน เค•ाเคฎ เคธเคฎเคฏ เคฒेเค—ा เค”เคฐ เคงीเคฐे เคงीเคฐे เคเค• เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคฏा เค–िเคšเฅœी เค•ाเคฎเคšเคฒाเคŠ เคญाเคทा เคช्เคฐเคฏोเค— เคฎें เค†เคจे เคฒเค—ेเค—ी। เคธเคš เคฆेเค–ा เคœाเคฏ เคคो เค†เคฐเคฎ्เคญ เคฎें เค†เคœ เค•ी เคตिเค•เคธिเคค เคญाเคทाเคं เคญी เค•ाเคฎเคšเคฒाเคŠ เคนी เคฅीं เค”เคฐ เค•ुเค› เคธीเคฎा เคคเค• เค†เคœ เคญी เคนैं। เคฏเคน เค•ाเคฎเคšเคฒाเคŠ เค–िเคšเฅœी เคญाเคทा เคชिเคœिเคจ (pidgin) เค•เคนी เคœाเคจे เคฒเค—ी। เคฎाเคจा เคœाเคคा เคนै เค•ि เค‡เคธ เคถเคฌ्เคฆ เค•ी เค‰เคคเคชเคค्เคคि เคฆเค•्เคทिเคฃी เคšीเคจ เคฎें เคนुเคˆ เคœเคนाँ เค•े เคจिเคตाเคธी เค…ंเค—्เคฐेเคœों เค•े เคธंเคชเคฐ्เค• เคฎें เค†เคฏे เค”เคฐ เคญाเคทाเคˆ เค†เคฆाเคจ เคช्เคฐเคฆाเคจ เคฎें ‘เคฌिเคœเคจेเคธ’ เคถเคฌ्เคฆ เค•ो เคšीเคจी เคถ्เคฐเคฎिเค• ‘เคชिเคœिเคจ’ เคฏा เค‰เคธ เคธे เคฎिเคฒเคคा เค•ोเคˆ เค‰เคš्เคšाเคฐเคฃ เค•เคฐเคจे เคฒเค—े। เค†เคœ เคชिเคœिเคจ เคถเคฌ्เคฆ เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคญाเคทा เค•े เคชเคฐ्เคฏाเคฏ เค•े เคฐूเคช เคฎें เคช्เคฐเคฏोเค— เค•िเคฏा เคœा เคฐเคนा เคนै।

เคญाเคทाเค—เคค เคตिเค•ाเคธ เค•े เคšเคฐเคฃ

เคญाเคทाเค—เคค เคตिเค•ाเคธ เคฎें เคœाเคจเค•ाเคฐों เค•े เค…เคจुเคธाเคฐ เคฆो เคšเคฐเคฃ เคนैं เคœो เคฎเคนเคค्เคต เค•े เคนैं: เคชเคนเคฒा เคนै เคง्เคตเคจि เค•ा เคธ्เคตैเคš्เค›िเค• เคฏा เคฎเคจเคฎाเคจा เคช्เคฐเคฏोเค— [6], เค…เคชเคจी เคธूเคšเคจा เคฆूเคธเคฐे เคคเค• เคชเคนुँเคšाเคจे เคนेเคคु। เคฎाเคจ เคฒें เคฎुเคे เคนाเคฅी เค•े เคฌाเคฐे เคฎें เค•ुเค› เค•เคนเคจा เคนै เคฏเคน เคถเคฌ्เคฆ เคนाเคฅी เค‰เคธ เคœाเคจเคตเคฐ เค•ी เคคเคฐเคน เคจเคนीं เค”เคฐ เคฌैเค•्เคŸीเคฐिเคฏा เคถเคฌ्เคฆ เคฌैเค•्เคŸीเคฐिเคฏा เค•ी เคคเคฐเคน เคจเคนीं; เคนाเคฅी เคเค• เค›ोเคŸा เคถเคฌ्เคฆ เคนै เคœो เคฌเคกे เคœंเคคु เค•े เคฒिเคฏे เคช्เคฐเคฏोเค— เคนो เคฐเคนा เคนै เค”เคฐ เคฌैเค•्เคŸीเคฐिเคฏा เคฌเฅœा เคถเคฌ्เคฆ เคฌเคนुเคค เค›ोเคŸे เค•े เคฒिเคฏे। เคฏเคน เคง्เคตเคจि เค•ा เคฎเคจเคฎाเคจा เคฏा เคธ्เคตैเคš्เค›िเค• เคช्เคฐเคฏोเค— เคนै। เค‡เคธเคธे เค•ोเคˆ เคซเคฐ्เค• เคจเคนीं เคชเฅœเคคा เค•्เคฏोंเค•ि เคœिเคธ เค‰เคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคธे เคฏเคน เค•िเคฏा เคœा เคนै เค‰เคธเคฎें เคธเคซเคฒเคคा เคช्เคฐाเคช्เคค เคนो เคฐเคนी เคนै। เคถเคฐ्เคค เคเค• เคนै เค•ि เคเค• เค•्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคธเคญी เคฒोเค— เคเค• เคนी เคถเคฌ्เคฆ เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐें เคเค• เค–ाเคธ เคœंเคคु เค•े เคฒिเคฏे। เค‡เคธ เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคฏเคน เคธเคฎเคा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค•ि เคฆुเคจिเคฏा เค•ी เคธैเค•เฅœों เคญाเคทाเค“ं เคฎें เคง्เคตเคจि เคธंเคฌंเคงी เคธเคฎाเคจเคคा เค•เคฎ เคนी เคนै। เคฌोเคฒเคจे เคฎें เคœो เคฎเคจเคฎाเคจाเคชเคจ เคฏा เคธ्เคตैเคš्เค›िเค•เคคा เคฆिเค–ाเคฏी เคฆेเคคी เคนै เคฒेเค–เคจ เคฎें เคตเคนी เคตैเคตिเคง्เคฏ เคฌिเคฎ्เคฌिเคค เคนोเคคा เคนै। เคจ เค•ेเคตเคฒ เคตिเคญिเคจ्เคจ เคญाเคทा เคง्เคตเคจिเคฏों เคฎें เค…ंเคคเคฐ เคเคตं เคฎเคจเคฎाเคจाเคชเคจ เคนै เค‰เคจเค•ी เคฒिเคชिเคฏों เคฎें เคญी เคนै। เค‡เคธเค•े เค…เคคिเคฐिเค•्เคค เคญी เค”เคฐ เคคเคฐเคน เค•ी เคธ्เคตैเคš्เค›िเค•เคคा เคฆिเค–ाเคˆ เคฆेเคคी เคนै เคฒिเค–ाเคตเคŸ เค•ी เคฆिเคถा เค•े เคธंเคฌंเคง เคฎें। เค…เคงिเค•เคคเคฐ เคฒिเคชिเคฏाँ เคฌाเคฏीं เค“เคฐ เคธे เคฆाเคนिเคจी เค“เคฐ เค•ो เคฒिเค–ी เคœाเคคी เคนैं เค”เคฐ เค•เคˆ เคฆाเคนिเคจी เคธे เคฌाเคฏीं เค“เคฐ। เค•ुเค› เคนैं เคœो เคŠเคชเคฐ เคธे เคจीเคšे เค•ी เค“เคฐ เคฒिเค–ी เคœाเคคी เคนैं। เค‡เคธเค•े เคฌाเคตเคœूเคฆ เค†เคงाเคฐเคญूเคค เคธ्เคคเคฐ เคชเคฐ เค‰เคจเคฎें เคธเคฎाเคจเคคा เคญी เคนै เคœो เคฆिเค–ाเคฏी เคฆेเคคी เคนै เค—्เคฐाเคฎเคฐ เคฎें। เคถाเคฏเคฆ เค‡เคธीเคฒिเคฏे เคจोเคฎ เคšोเคฎเคธ्เค•ी เคจे เคฏूเคจिเคตเคฐ्เคธเคฒ เค—्เคฐाเคฎเคฐ [7] เค•ी เคฌाเคค เค•ी, เคœो เคง्เคตเคจि เคฏा เคฒिเคชि เค•े เคฒिเคฏे เคจเคนीं เค•เคนी เคœा เคธเค•เคคी। เคฏूเคจिเคตเคฐ्เคธเคฒ เค—्เคฐाเคฎเคฐ เคธे เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคนै เค•ि เค—्เคฐाเคฎเคฐ เคฎूเคฒเคค: เค†ंเคคเคฐ्เคจिเคนिเคค เคœ्เคžाเคจ เคนै เคœเคฌเค•ि เคง्เคตเคจि เคฏा เคฒिเคชि เค•े เคฒिเคฏे เคเคธा เคจเคนीं เค•เคนा เคœा เคธเค•เคคा।

เคฆूเคธเคฐा เคšเคฐเคฃ เคœिเคธเคจे เคญाเคทाเคˆ เคตिเค•ाเคธ เค•ो เค—เคคि เค”เคฐ เคตिเคธ्เคคाเคฐ เคฆिเคฏा เคตเคน เคนै – เคธीเคฎिเคค เคง्เคตเคจिเคฏों เค•ा เค…เคธीเคฎिเคค เคฒเค—เคญเค— เค…เคจंเคค เค‰เคชเคฏोเค—# [4, 6]। เคญाเคทा เคธीเคฎिเคค เค…เค•्เคทเคฐों เค•े เค…เคธीเคฎिเคค เค‰เคชเคฏोเค— เค•เคฐเคจे เคฎें เคธเค•्เคทเคฎ เคนै। เคฏเคน เคฌाเคค เคฎोเคฐ्เคธ เค•ोเคก เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เค†เคธाเคจी เคธे เคธเคฎเคी เคœा เคธเค•เคคी เคนै। เคชเคนเคฒे เคœเคฌ เคŸेเคฒीเคซोเคจ เคธुเคตिเคงा เคจเคนीं เคฅी เคธंเคช्เคฐेเคทเคฃ เคฎोเคฐ्เคธ เค•ोเคก เค•ी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เค•िเคฏा เคœाเคคा เคฅा เคœो เค•ेเคตเคฒ เคฆो เคง्เคตเคจिเคฏों เคชเคฐ เค…เคงाเคฐिเคค เคนोเคคा เคนै เคœिเคจ्เคนे เคกैเคถ เค”เคฐ เคกौเคŸ เค•เคนा เคœाเคคा เคนै เคกौเคŸ เคเค• เคฌिंเคฆु เค•ी เคคเคฐเคน เคนै เค”เคฐ เคกैเคถ เคเค• เคฒเค˜ु เคฐेเค–ा เคœैเคธा। เคฒेเค–เคจ เคฎें เคกैเคถ เคเค• เคฒเค˜ुเคฐेเค–ा เคธे เคฆเคฐ्เคถाเคฏा เคœाเคคा เคนै เค”เคฐ เคง्เคตเคจि เคฎें เคเค• เคฒเค˜ु เค…ंเคคเคฐाเคฒ เคง्เคตเคจि เคฆ्เคตाเคฐा। เค‡เคจ เคฆो เคง्เคตเคจिเคฏों เค•े เคฎเคง्เคฏ เค–ाเคฒी เคธเคฎเคฏ เคญी เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนै เค”เคฐ เค‡เคธ เคคเคฐเคน เคถเคฌ्เคฆ, เคตाเค•्เคฏ เคฌเคจाเคฏे เคœा เคธเค•เคคे เคนैं।

เคเค• เค”เคฐ เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคกिเคœिเคŸเคฒ เคธंเคธाเคฐ เคฎें เคช्เคฐเคฏुเค•्เคค เคฌाเค‡เคจเคฐी เคธिเคธ्เคŸเคฎ เคนै เคœिเคธเคฎें เค•ेเคตเคฒ เคฆो เค…ंเค•ों เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฐ เค•ोเคˆ เคญी เค…ंเค• เคฌเคจाเคฏा เคœा เคธเค•เคคा เคนै เค”เคฐ เคฏเคน เค†เคงुเคจिเค• เคกिเคœिเคŸเคฒ เคช्เคฐเคฃाเคฒी เค•ा เค†เคงाเคฐ เคนै। เค‡เคธเคฎें เคฎเคนเคค्เคต เค‰เคธ เค…ंเค• เค•े เคธ्เคฅाเคจ เค•ा เคนै। เค…ंเค• เคฆो เค•े เค˜ाเคคों เค•े เคนिเคธाเคฌ เคธे เคฎाเคจ เคฌเคฆเคฒเคคा เคนै:

0 0 0 1 เคคुเคฒ्เคฏ เค…ंเค•= 1 ( 2 เค˜ाเคค 0)
0 0 1 0 เคฎाเคจ = 2 ( 2 เค˜ाเคค 1)
0 1 0 0 เคฎाเคจ= 4 ( 2 เค˜ाเคค 2)
1 0 0 0 เคฎाเคจ = 8 ( 2 เค˜ाเคค 3)

เคนเคฎ เคœाเคจเคคे เคนैं เค•ि เคฆเคถเคฎเคฒเคต เคชเคฆ्เคงเคคि เคฎें เคฆเคธ เค…ंเค•ों เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคธाเคฐे เค…ंเค• เคฒिเค–े เคœा เคธเค•เคคे เคนैं เคœเคฌเค•ि เคฌाเค‡เคจเคฐी เคฎें เค•ेเคตเคฒ เคฆो เค…ंเค•ों เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ। เคฏเคน เคญी เคเค• เค…เคš्เค›ा เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคนै เคœเคนाँ เคธीเคฎिเคค เค…ंเค•ों เค•ा เค…เคธीเคฎिเคค เค‰เคชเคฏोเค— เคจเคœเคฐ เค†เคคा เคนै।

เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคญाเคทा เคฎें 26 เค…เค•्เคทเคฐ เคนैं เคœिเคจเคธे เคถเคฌ्เคฆ เคฌเคจเคคे เคนैं เค”เคฐ เคซिเคฐ เคตाเค•्เคฏ। เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคญाเคทा เค•ा เคธाเคฐा เคธाเคนिเคค्เคฏ- เคชौเคฐाเคฃिเค•, เคเคคिเคนाเคธिเค• เคธे เคฒेเค•เคฐ เค—เคฒ्เคช, เค”เคฐ เคตैเคœ्เคžाเคจिเค• เคœाเคจเค•ाเคฐी เคคเค• – เค‡เคจ्เคนीं เคธीเคฎिเคค เคธंเคธाเคงเคจों เค•ा เค…เคธीเคฎिเคค เค‰เคชเคฏोเค— เคจเคนी เคคो เค”เคฐ เค•्เคฏा เคนै।

เคง्เคตเคจि, เคถเคฌ्เคฆ เค”เคฐ เคถเคฌ्เคฆाเคฐ्เคฅ เคฐूเคชांเคคเคฐเคฃ

เคง्เคตเคจि เค•े เคธ्เคตैเคš्เค›िเค• เค‰เคชเคฏोเค— เค•े เคธाเคฅ เคนी เคฆो เคฏा เค…เคงिเค• เคญाเคทाเค“ं เค•े เคฎเคง्เคฏ เคธंเคชเคฐ्เค• เคจ เค•ेเคตเคฒ เคจเคฏे เคถเคฌ्เคฆों เค•े เคฒिเคฏे เคญाเคทा เคฎें เคธ्เคฅाเคจ เคฌเคจाเคคे เคนैं เค…เคชिเคคु เค‰เคจเค•े เค…เคฐ्เคฅों เค•ा เคญी เคฐूเคชांเคคเคฐเคฃ เคธंเคญเคต เค•เคฐ เคธเค•เคคे เคนैं। เค…เคชเคจे เคฆैเคจिเค• เคœीเคตเคจ เคฎें เคนเคฎें เคเคธे เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฎिเคฒ เคœाเคคे เคนैं। เคฎुเคे เคเค• เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฐोเคšเค• เคฒเค—ा เค•เคฐเคคा เคนै।

เค—ौเคฐ เค•เคฐें เคถเคฌ्เคฆ เคนै เค—िเคฒाเคธ। ‘เคเค• เค—िเคฒाเคธ เคชाเคจी เคฒाเคจा।‘ เค—्เคฒाเคธ (glass)’ เคฏा เค•ांเคš เคธे เค—िเคฒाเคธ เคคเค• เค•ा เคธเคซเคฐ เคฐोเคšเค• เคนै เค•्เคฏोंเค•ि เค‡เคธเคฎें เค…เคฐ्เคฅ เคญी เคฐूเคชांเคคเคฐिเคค เคนो เคœाเคคा เคนै। เค—्เคฒाเคธ เคฏाเคจि เค•ांเคš, เคฒेเค•िเคจ เค—िเคฒाเคธ เคธ्เคŸीเคฒ เคฏा เค•ांเคธे เค•ा เคนो เคธเค•เคคा เคนै เคฏा เคซिเคฐ เค•ांเคš เค•ा เคญी। เค•ांเคš เคจाเคฎเค• เคชเคฆाเคฐ्เคฅ เคธे เค†เคฐंเคญ เคนोเค•เคฐ เค—िเคฒाเคธ เคถเคฌ्เคฆ เคเค• เคตिเคถेเคท เค†เค•ृเคคि เคตाเคฒे เคฌเคฐ्เคคเคจ เค•ा เคธूเคšเค• เคฌเคจ เค—เคฏा เคœिเคธे เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฎें เคŸเคฎ्เคฌเคฒเคฐ เค•เคนा เคœाเคคा เคนै। เคฆเค•्เคทिเคฃ เคšीเคจ เคฎें เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคถเคฌ्เคฆ เคฌिเคœเคจेเคธ เค‰เคš्เคšाเคฐเคฃ เค•ी เค•เค िเคจाเคˆ เคจे เค•ाเคฒांเคคเคฐ เคฎें เคชिเคœिเคจ เคถเคฌ्เคฆ เค•ो เคœเคจ्เคฎ เคฆिเคฏा เคœो เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคฏा เค–िเคšเฅœी เคญाเคทा เค•ा เคชเคฐ्เคฏाเคฏ เคฌเคจ เค—เคฏा। เค‰เคชเคจिเคตेเคถเคตाเคฆ เค•े เคตเคฐ्เคทों เคฎें เคฏूเคฐोเคชीเคฏ เคญाเคทाเค“ं เค”เคฐ เค‰เคชเคจिเคตेเคถों เค•े เคฎूเคฒ เคจिเคตाเคธिเคฏों เค•ी เคญाเคทाเค“ं เค•े เคฎเคง्เคฏ เคธंเคชเคฐ्เค• เคธे เคฆเคฐ्เคœเคจों เค–िเคšเฅœी เคญाเคทाเค“ं เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคนोเคจे เคฒเค—ा। เคถเคฌ्เคฆ เคฏूเคฐोเคชीเคฏ เคญाเคทा เคธे เค”เคฐ เค—्เคฐाเคฎเคฐ เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคญाเคทा เคธे, เคœो เคฎिเคฒเค•เคฐ เคเค• เคชिเคœिเคจ เคญाเคทा เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เคธंเคญเคต เค•เคฐ เคฆेเคคे เคนैं। เคนिंเคฆी เค”เคฐ เค‡ंเค—्เคฒिเคถ เคฎिเคฒเค•เคฐ เคนिंเค—्เคฒिเคถ เคฌเคจाเคคे เคนैं เคฏा เคฌंเค—เคฒा เค”เคฐ เคˆंเค—เคฒिเคถ เคธे เคฌिंเค—्เคฒिเคถ เค…เคธ्เคคिเคค्เคต เคฎें เค†เคคी เคนै।

 เค…เคชเคจे เคฆेเคถ เคฎें เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคญाเคทा เค•े เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคฎौเคœूเคฆ เคนैं เคœเคฌเค•ि เคฏเคนा़ं เคชเคฐ เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคญाเคทाเคं เคธเคฎृเคฆ्เคง เคเคตं เคธเค•्เคทเคฎ เคนैं เคชเคฐ เคฌाเคค เค•ेเคตเคฒ เคญाเคทाเคˆ เคธाเคฎเคฐ्เคฅ्เคฏ เค•ी เคจเคนीं เค…เคชिเคคु เคถाเคธเค• เค”เคฐ เคถाเคธिเคค เค•ी เคถเค•्เคคि เค”เคฐ เคธाเคฎเคฐ्เคฅ्เคฏ เค•ी เคนै। เคนिंเคฆी เค”เคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœी เค•ी เค–िเคšเฅœी เคญाเคทा เค†เคฐเคฎ्เคญिเค• เคธเคฎเคฏ เคฎें เคฌเคนुเคค เคช्เคฐเคฏोเค— เคนोเคคी เคฐเคนी เคฒेเค•िเคจ เคฌाเคฆ เคฎें เคเค• เคฌเฅœा เคตเคฐ्เค— เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฎें เคญी เคชाเคฐंเค—เคค เคนो เค—เคฏा เค”เคฐ เคตเคน เคนिंเคฆी เคเคตं เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคฆोเคจों เค•ो เคธเคฎเค เคฏा เคฌोเคฒ เคธเค•เคคा เคฅा। เคฒेเค•िเคจ เคฌเฅเคคे เคตैเคถ्เคตीเค•เคฐเคฃ เค”เคฐ เค…ंเค—्เคฐेเคœी เค•े เค…ंเคคเคฐ्เคฐाเคท्เคŸ्เคฐीเคฏ เคธंเคชเคฐ्เค• เค•ी เคญाเคทा เคฌเคจ เคœाเคจे เค•े เค•ाเคฐเคฃ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฌाเคคเคšीเคค เคฎें เคญी เค…ंเค—्เคฐेเคœी เค•े เคถเคฌ्เคฆों เค•ा เคฌाเคนुเคฒ्เคฏ เค•ुเค› เคฒोเค—ों เค•े เคฒिเคฏे เค†เคฎ เคนो เคšुเค•ा เคนै। เค†เคœเค•เคฒ เคเคธी เคญाเคทा [8] เค…เค•्เคธเคฐ เคธुเคจ เคชเฅœเคคी เคนै เคœเคนाँ เคฎुเค–्เคฏ เคถเคฌ्เคฆ เค…ंเค—्เคฐेเคœी เค•े เคนोเคคे เคนैं เค”เคฐ เคตाเค•्เคฏ-เคตिเคจ्เคฏाเคธ เคนिंเคฆी เค•े। เคเคธी เค–िเคšเฅœी เคฏा เคชिเคœिเคจ เค•ा เคเค• เคจเคฎूเคจा;

เค‡เคธ เคช्เคฐोเคซेเคถเคจ เคฎें เคซाँเคฐเคตเคฐ्เคก เคฎूเคตเคฎेंเคŸ เค”เคฐ เค…เคชเคตเคฐ्เคก เคฎोเคฌिเคฒिเคŸी เค•ा เคœ्เคฏाเคฆा เคธ्เค•ोเคช เคจเคนीं เคนै เค‡เคธเคฒिเค เคจिเคนाเคฏเคค เคœเคฐूเคฐी เคนै เคคुเคฎ เค•ोเคˆ เค“เคฒ्เคŸเคฐเคจेเคŸिเคต เคญी เคฎाเค‡ंเคก เคฎें เคฐเค–ो। เคฏाเคฆ เคฐเค–เคจा เคฎेเคฐी เคฌेเคธ्เคŸ เคตिเคถेเคœ เค†เคฐ เค†ँเคฒเคตेเคœ เคตिเคฆ เคฏू।

เคนเคฎ เคฎें เคธे เค…เคงिเค•ांเคถ เคฆ्เคตिเคญाเคทी เคฏा เคค्เคฐिเคญाเคทी เคนैं เค”เคฐ เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคญाเคทा เคช्เคฐเคฏोเค— เคธे เค•ुเค› เคนเคฆ เคคเค• เคชเคฐिเคšिเคค เคญी เคนैं। เคŠเคชเคฐ เคฆिเคฏे เค—เคฏे เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เค•ी เคคเคฐ्เคœ เคชเคฐ เคฎिเคถ्เคฐिเคค เคญाเคทा เค•ा เคฌाเคคเคšीเคค เคฎें เคช्เคฐเคฏोเค— เค†เคฎ เคฌाเคค เคนै। เคนाँ, เคœเคฌ เคฌाเคค เคฒिเค–เคจे เค•ी เคนोเคคी เคนै เคคเคฌ เคนเคฎ เคง्เคฏाเคจ เคฐเค– เคฒेเคคे เคนैं เค•ि เค–िเคšเฅœी เคญाเคทा เค•ा เคช्เคฐเคฏोเค— เค•เคฎ เคธे เค•เคฎ เคนों।

เค…ंเค—्เคฐेเคœी เคเคตं เค…เคจ्เคฏ เคญाเคฐเคคीเคฏ เคญाเคทाเค“ं เค•े เคธंเคชเคฐ्เค• เคธे เค•เคˆ เคชिเคœिเคจ เคญाเคทाเค“ं เค•ा เคšเคฒเคจ เคนोเคคा เคฐเคนा เคนै เคนिंเค—เคฒिเคถ (เคนिंเคฆी-เค…ंเค—्เคฐेเคœी) เค”เคฐ เคฌिंเค—्เคฒिเคถ (เคฌांเค—्เคฒा-เค…ंเค—्เคฐेเคœी) เค‡เคธी เค•े เคธเคŸीเค• เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคนैं।
 

เคธंเคฆเคฐ्เคญ:

* เคฆिเคฏे เค—เคฏे เค…เคจुเคฎाเคจिเคค เค‰เคฆाเคนเคฐเคฃ เคตाเคธ्เคคเคตिเค• เคช्เคฐเคฏोเค—ों เค•े เค†เคงाเคฐ เคชเคฐ เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เค•िเคฏे เค—เคฏे เคนैं เคœिเคจเคฎें เคธे เค•ुเค› เคธंเคฆเคฐ्เคญ [4] เคฎें เคตเคฐ्เคฃिเคค เคนैं।

[1] เค•เคฌीเคฐ เคฆाเคธ เค•ी เคฐเคšเคจा: เคฐเคฎैเคฏा เค•ी เคฆुเคฒเคนเคจ เคฒूเคŸเคฒ เคฌเคœाเคฐ, เค•ी เคชंเค•्เคคिเคฏाँ।
[2] เคšंเคฆ्เคฐเคฎोเคนเคจ เคญंเคกाเคฐी, เคญाเคทाเคˆ เคคाเคจा-เคฌाเคจा: [1] เคตिเค•ाเคธ เคฏाเคค्เคฐा เค•ा เคช्เคฐเคฅเคฎ เค…เคง्เคฏाเคฏ, เคธेเคคु, เคœुเคฒाเคˆ 2022.
[3] C Darwin, The descent of man and selection in relation to Sex, ( 2 nd ed),   Hurst and Co., New York, 1874.
[4] Steven Pinker, The Language Instinct, Penguin Books, 1994.
[5] V. Ramchandran, The Emerging Mind, Profile Books Ltd., 2003
[6] * -เคธ्เคตीเคกเคจ เค•े เคญाเคทाเคตिเคฆ Ferdinand de Saussure เคจे เค‡เคธ เคฌाเคค เค•ो เค‡ंเค—िเคค เค•เคฐเคจे เคฎें เคชเคนเคฒ เค•ी। # Wilhelm Von Humboldt เคฆ्เคตाเคฐा เค‡เคธ เคฐूเคช เคฎें เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค
[7] Nom Chomski, Syntactic Structures, Mouton and Co., 1957.
[8] เคฌ्เคฒाँเค—, hinditathakuchaurbhiindpress.com/2010


No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. เคช्เคฐเค•ाเคถिเคค เคฐเคšเคจा เคธे เคธเคฎ्เคฌंเคงिเคค เคถाเคฒीเคจ เคธเคฎ्เคตाเคฆ เค•ा เคธ्เคตाเค—เคค เคนै।