Showing posts with label 202209H. Show all posts
Showing posts with label 202209H. Show all posts

рдЕрдиुрдХ्рд░рдордгिрдХा, рд╕िрддрдо्рдмрд░ 2022

рд╕ेрддु рд╡рд░्рд╖ 7, рдЕंрдХ 4, рд╕िрддрдо्рдмрд░ 2022

рд╕рдо्рдкाрджрдХीрдп

рдХрдеा-рд╡्рдпंрдЧ्рдп

рд╕рдоीрдХ्рд╖ा

рдЕрдиुрд╡ाрдж: рдиेрдкाрд▓ी рдХाрд╡्рдп

рдЖрд▓ेрдЦ, рд╡िрдорд░्рд╢, рд╡ рд╢ोрдз

рдпाрдд्рд░ा рд╡ृрдд्рддांрдд

рд╕्рдеाрдпी рд╕्рддрдо्рдн

рджृрд╢्рдп-рд╢्рд░рд╡्рдп

рдЪिрдд्рд░-рдХрд▓ा

рдзрд░ोрд╣рд░

рдЖрдд्рдордХрдеा рдЕंрд╢

рдХाрд╡्рдп-рдЧीрдд-рдкрдж्рдп


рдЕрдо्рдоा рдмोрд▓ी (рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рдХृрд╖्рдг)
(рдХाрд╡्рдпाрдиुрд╡ाрдж: рдЧीрддि рдд्рдпाрдЧी)

рдЫोрдЯी рд╕ी рдмाрдд (рд▓рдШुрдХрдеा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣)
(рд▓ेрдЦрдХ: рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╢рд░्рдоा)


рдоाрдирд╡ीрдп рдЕрднिрдк्рд░ाрдпों рдХी рдбрдЧрд░
(рд▓ेрдЦрдХ: рдЪंрдж्рд░рдоोрд╣рди рднрдг्рдбाрд░ी)


рдЕрдиुрд░ाрдЧी рдорди (рдХрдеा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣)
(рд▓ेрдЦрдХ: рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╢рд░्рдоा)
рдЖрдЧ рд╕े рдЕंрддрд░िрдХ्рд╖ рддрдХ
(рд▓ेрдЦрдХ: рдЕреЫीреЫ рд░ाрдп)
Basic Hindi 2 Workbook
(Sonia Taneja)

рдХुрдЫ рдФрд░ рд╕ुंрджрд░, рд░ोрдЪрдХ, рдЙрдкрдпोрдЧी, рдд्рд░ुрдЯिрд╣ीрди рдкुрд╕्рддрдХें рд╢ीрдШ्рд░ рдЖ рд░рд╣ी рд╣ैं
More books coming soon

рдХрд╣рддे рд╣ैं рд╕िрддрдо्рдмрд░ рдХा рд╣ै рдЕंрджाреЫे рдмрдпाँ рдФрд░

рд╕рд░्рд╡ेрд╢्рд╡рд░ рджрдпाрд▓ рд╕рдХ्рд╕ेрдиा
(15 рд╕िрддрдо्рдмрд░, 1927 - 23 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 1983)
рджो рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░: рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕрд╣िंрд╕ा рджिрд╡рд╕
рдирдорд╕्рдХाрд░,

рджो рджिрди рдмाрдж рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕрд╣िंрд╕ा рджिрд╡рд╕ рд╣ै। рдиोрдмрд▓ рд╕рдоिрддि рдЧांрдзीрдЬी рдХो рд╢ांрддि рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рджेрдиे рдоें рдЕрд╕рдлрд▓ рд░рд╣ी рд▓ेрдХिрди рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╕ंрдШ рдиे рдЙрдирдХे рдЬрди्рдорджिрди рдХो рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕрд╣िंрд╕ा рджिрд╡рд╕ рдмрдиाрдХрд░ рдЙрд╕ рдЦाрдИ рдХो рдкाрдЯ рджिрдпा। рдХрди्рд╣ैрдпा рдд्рд░िрдкाрдаी рдЬी рдХा рд╕्рдеाрдпी рд╕्рддрдо्рдн рдЕрд╣िंрд╕ा рдФрд░ рдЧांрдзीрдЬी рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдкрд░ рдк्рд░рдХाрд╢ рдбाрд▓рддा рд╣ै।

рд╕िрддрдо्рдмрд░ рдоाрд╕ рддीрд╕рд░े рд╕рдк्рддрдХ рдХे рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХрд╡ि рд╕рд░्рд╡ेрд╢्рд╡рд░ рджрдпाрд▓ рд╕рдХ्рд╕ेрдиा (15 рд╕िрддрдо्рдмрд░, 1927 - 23 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 1983) рдХे рдЬрди्рдорджिрди рдФрд░ рдкुрдг्рдпрддिрдеि рджोрдиों рдХो рдпाрдж рдХрд░рдиे рдХा рдоाрд╕ рд╣ै। рдЙрди्рд╣ें рдФрд░ рдмाрд▓ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рд╕рдоृрдж्рдз рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЕрди्рдп рдЕрдиेрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдХो рд╕ोрдиा рд╢рд░्рдоा рдЗрд╕ рдЕंрдХ рдоें рдпाрдж рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ैं, рдк्рд░рдХाрд╢ рдордиु рдХी рдкुрд╕्рддрдХ 'рд╣िंрджी рдмाрд▓ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕' рдХे рдкाрд░ाрдпрдг рдж्рд╡ाрд░ा।

рдЗрд╕ рдЕंрдХ рдоें рдк्рд░рдХाрд╢ рдордиु рдЬी рдпाрдж рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं рд╣िंрджी рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдХो рдоाрдирдХ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдоें рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рджेрдиे рд╡ाрд▓े рдЬुрдЭाрд░ू рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡, ‘рд╣िंрджी рд╢рдм्рджाрдиुрд╢ाрд╕рди’ рд╡ाрд▓े рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХो, рдЬिрдирдХे рдХृрддрдЬ्рдЮ рд╣рдо рд╕рднी рд╣ैं।

рд╕рдордХाрд▓ीрди рдХрд╡िрдпों рдХी рд░рдЪрдиाрдУं рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЗрд╕ рдЕंрдХ рдоें рд╕्рд╡рд░्рдЧीрдп рдк्рд░ो. рдЗंрдж्рд░рдмрд╣ाрджुрд░ рдЦрд░े рдХी рдХрд╡िрддाрдПँ рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдпे рдорд▓рдп рдЦрд░े рдЬी рдХा рдзрди्рдпрд╡ाрдж। рджीрд╡ाрд▓ी рдХी рдмाрдд рдЪрд▓рдиे рдкрд░ рдоेрд░े рдорди рдоें рд╣рдоेрд╢ा рдХौंрдзрдиे рд╡ाрд▓ा рдк्рд░рд╢्рди рдлिрд░ рдЙрда рдЦреЬा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╡рд╣ рдпрд╣ рдХि рд▓рдХ्рд╖्рдоी рдХा рд╡ाрд╣рди рдЙрд▓्рд▓ू рд╣ोрдиे рдХी рдЕреЮрд╡ाрд╣ рдХिрд╕рдиे рдлैрд▓ाрдИ рд╣ै। рдпрджि рдЙрд▓्рд▓ू рдкрд░ рд▓рдХ्рд╖्рдоी рдХी рд╕рд╡ाрд░ी рдХी рдмाрдд рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рд╣ोрддी рддो рдХाрд░्рддिрдХ рдЕрдоाрд╡рд╕्рдпा рдХी рд░ाрдд्рд░ि рдХो рд╣рдо рдк्рд░рдХाрд╢рд╡ाрди рди рдХрд░рдХे рдЙрд▓्рд▓ू рдХे рдЕрдиुрдХूрд▓ рдЕंрдзेрд░ी рд╣ी рд░рд╣рдиे рджेрддे। рднाрд░рддीрдп рдкрд░рдо्рдкрд░ा рд▓рдХ्рд╖्рдоीрдиाрд░ाрдпрдг рдХो рдЧрд░ुрдбाрд░ोрд╣ी рдоाрдирддी рд╣ै। рдорд╣ाрд▓рдХ्рд╖्рдоी рдЕрд╖्рдЯрдХ рднी рдиिрдо्рди рдкंрдХ्рддिрдпों рдоें рдЗрд╕ी рдХी рдкुрд╖्рдЯि рдХрд░рддा рд╣ै - 
рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╢рд░्рдоा

рдирдорд╕्рддे рдЧрд░ुрдбाрд░ूрдвे рдХोрд▓ाрд╕ुрд░рднрдпंрдХрд░ि।

рд╕рд░्рд╡рдкाрдкрд╣рд░े рджेрд╡ि рдорд╣ाрд▓рдХ्рд╖्рдоि рдирдоोрд╜рд╕्рддुрддे॥


рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдХрд╣ाрдиिрдпाँ, рдЪिрдд्рд░ाрд╡рд▓ी, рдХрд▓ा, рдпाрдд्рд░ा-рд╡ृрдд्рдд, рд╕рдоीрдХ्рд╖ाрдПँ, рдФрд░ рд╢ोрдз рдЖрд▓ेрдЦ рдЬैрд╕ी рдиिрдпрдоिрдд рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдХे рд╕ाрде рд╕िрддрдо्рдмрд░ 2022 рдХा рд╕ेрддु рдЖрдкрдХे рд╣ाрде рдоें рд╣ै। рдкреЭिрдпे рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдоिрдд्рд░ों рд╡ рдкрд░िрдЬрдиों рдХो рдкреЭाрдЗрдпे।

рд╢ुрднाрдХांрдХ्рд╖ी,
рд╕ेрддु, рдкिрдЯ्рд╕рдмрд░्рдЧ
30 рд╕िрддрдо्рдмрд░ 2022 ✍️

‘рдкрдерд░ीрд▓ा рд╕ोрдиा’ рддрдеा ‘рдврд▓рддे рд╕ूрд░рдЬ рдХी рд░ोрд╢рдиी’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдХा рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рдЕрдз्рдпрдпрди

рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░
рд╕ुрдоिрдд рдХुрдоाрд░ 

рд╢ोрдзाрд░्рдеी, рд╣िрди्рджी рд╡िрднाрдЧ, рджिрд▓्рд▓ी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп 
рдПрд╡ं рд╕рд╣ाрдпрдХ рдЖрдЪाрд░्рдп, рдорд╣ाрдоाрдпा рд░ाрдЬрдХीрдп рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп 
рд╢ेрд░рдХोрдЯ, рдмिрдЬрдиौрд░, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ 
рдИрдоेрд▓: sumitlamba828@gmail.com

рд╢ोрдз рд╕ाрд░
рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдкрдиी рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдПрд╡ं рд╢िрд▓्рдк рдоें рдЕрдиूрдаा рд╣ै। рд╕ाрдоंрддрд╡ाрдж рдХा рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдкूंрдЬीрд╡ाрдж рдоें рд░ूрдкांрддрд░рдг, рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдоें рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХा рджोрд╣рд░ा рд╢ोрд╖рдг рдФрд░ рдЙрдирдХी рдоुрдХ्рддि рдпрдЬ्рдЮ рдоें рд╣िрд╕्рд╕ेрджाрд░ी, рдкрд░ाрдпे рджेрд╢ рдоें рдмрджрд▓рддी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рдзाрд░्рдоिрдХ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЕрди्рддрд░्рдж्рд╡рди्рдж्рд╡ рдФрд░ рдЙрдирдХी рд╕्рдоृрддिрдпों рдоें рдЬीрд╡िрдд рдзाрд░्рдоिрдХ рдФрд░ рдкौрд░ाрдгिрдХ рдХрдеाрдУं рдЬैрд╕े рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕ी рдЬीрд╡рди рдХे рдоुрдЦ्рдп рд╕्рддрдо्рдн рддो рдЙрдирдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं рд╣ी рд╕ाрде рд╣ी рд╕ंрдХ्рд░рдордгрд╢ीрд▓рддा рдХे рджौрд░ рдоें рдмрджрд▓рдиा рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдХा рд╕рдоाрдЬ, рдмрд╣ुрд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХрд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡рд░ूрдк рдФрд░ рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рддрдеा рдмाреЫाрд░рд╡ाрдж рдХा рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдХे рд╕рдоाрдЬ рдкрд░ рдк्рд░рднाрд╡ рднी рдЙрдирдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдХे рд╡िрд╕्рддृрдд рд╡िрддाрди рдоें рд░рдЪ рдмрд╕ рдХрд░ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ोрддा рд╣ै।

рдмीрдЬ рд╢рдм्рдж: рдЧिрд░рдоिрдЯिрдпा, рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕ी, рд╢ोрд╖рдг, рд╕ंрдШрд░्рд╖, рд╕ंрдХ्рд░рдордгрд╢ीрд▓рддा, рднाрд░рддीрдпрддा, рдиोрд╕्рдЯाрд▓рдЬिрдпा, рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдЖрджि

рдк्рд░рд╕्рддाрд╡рдиा

рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдХрдеा рд╢िрд▓्рдкी рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдиे ‘рдЪेрд╣рд░ों рдХा рдЖрджрдоी, ‘рдЫोрдЯी рдордЫрд▓ी рдмреЬी рдордЫрд▓ी, ‘рдкूрдЫो рдЗрд╕ рдоाрдЯी рд╕े, ‘рдмрдирддे рдмिрдЧреЬрддे рд░िрд╢्рддे, ‘рдкрдерд░ीрд▓ा рд╕ोрдиा (рд╕ाрдд рдЦंрдбों рдоें), ‘рдврд▓рддे рд╕ूрд░рдЬ рдХी рд░ोрд╢рдиी, ‘рд╡िрд░ाрдЯ рдЧрд▓ी рдХे рдмाрд╢िंрджे’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдХी рд░рдЪрдиा рдХी рд╣ै। рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХे рд╡िрд╕्рддृрдд рд▓ेрдЦрди рд╕ंрд╕ाрд░, рд╡िрдЬрди рдФрд░ рд░рдЪрдиाрдзрд░्рдоिрддा рдХो рд╕рдордЭрдиे рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЗрдирдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै। рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХा рдорди рдпूँ рддो рджुःрдЦ рджрд░्рдж рд╕े рдЕрдХुрд▓ाрддे рдЧिрд░рдоिрдЯिрдпा рдордЬрджूрд░ों рдХे рд╕ाрде рдмрд╣рддा рд╣ुрдЖ рдЪрд▓рддा рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЙрдирдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдХे рдЬीрд╡рди рдХी рдЙрди рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рднी рдмрдЦूрдмी рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЬो рдХेрд╡рд▓ рдоॉрд░िрд╢рд╕ рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рдирд╣ीं рд╣ैं рдФрд░ рдЙрдирдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рд╡िрд╢्рд╡ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╢्рд░ेрдгी рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░рддी рд╣ै।

рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХी рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдЙрдирдХी рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓рддा рд╣ै। рдпूँ рддो рдХिрд╕ी рднी рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╕े рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рд╣ोрдиे рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХी рд╣ी рдЬाрддी рд╣ै рдкрд░ंрддु рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдЙрдХ्рддिрдк्рд░ेрд░िрдд рд╡рдХ्рд░рддा рдж्рд╡ाрд░ा рд╢рдм्рджों рдХा рдЪрдордХрддा рднрд╡рди рдЦреЬा рдХрд░рдХे рдЪрдордд्рдХाрд░ рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдирд╣ीं рд╣ैं рдмрд▓्рдХि рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рдордиुрд╖्рдпрддा рдХी рд╕ूрдХ्рд╖्рдорддрдо рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХो рдЗрддрдиी рдоाрд░्рдоिрдХрддा рдФрд░ рддीрдХ्рд╖्рдг рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдд्рдордХрддा рдХे рд╕ाрде рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддे рд╣ैं рдХि рдЙрдирдХे “рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдЧुрдЬрд░рдиा рдПрдХ рдРрд╕े рднाрд╡-рд╕ाрдЧрд░ рд╕े рд╣ोрдХрд░ рдЧुрдЬрд░рдиा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╕рдоाрдЬ рдХे рд╕ुрдЦ-рджुрдЦ рдХी рдЕрдиंрдд рднाрд╡-рддрд░ंрдЧें рдПрдХ рд╕ाрде рд╣िрд▓ोрд░ें рд▓ेрддी рд╣ैं”।1

рдоूрд▓ рдЖрд▓ेрдЦ
рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡िрджेрд╢ों рдоें рдЬाрдХрд░ рдмрд╕ рдЪुрдХे рднाрд░рддीрдп рднी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдФрд░ рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдУं рдХे рд░ूрдк рдоें рдХिрд╕ी рди рдХिрд╕ी рддрд░рд╣ рднाрд░рддीрдпрддा рд╕े рдЬुреЬे рд╣ुрдП рд╣ैं। рд╢рддाрдм्рджिрдпों рдкूрд░्рд╡ рднाрд░рдд рд╕े рдЪрд▓े рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рднी рдЙрдирдХी рдЬреЬे рдпрд╣ीं рд╣ैं। рдкрд░рди्рддु рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдЗрди рдк्рд░рд╡ाрд╕िрдпों рдХी рдЬीрд╡рди рдкрдж्рдзрддि рдФрд░ рдЬीрд╡рди рджрд░्рд╢рди рдоें рдмрджрд▓ाрд╡ рднी рдЖрдпे рд╣ैं। рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХे рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рддрд░рдл рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдХे рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕िрдпों рдХा рдкूрд░ा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоिрд▓рддा рд╣ै рддो рджूрд╕рд░ी рддрд░рдл рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдЖ рд░рд╣े рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдФрд░ рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╕рдордп рдоें рдЙрдирдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рдЧंрднीрд░ рдФрд░ рд╡्рдпंрдЧ्рдпрдкूрд░्рдг рджोрдиों рд░ूрдкों рдоें рд╡िрд╕्рддृрдд рд╡рд░्рдгрди рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै। рдЕрд╕्рдоिрддाрд╡ाрджी рд╡िрдорд░्рд╢ों рдХे рджौрд░ рдоें рдЖрдЬ рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕ी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдд्рдпंрдд рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै рдФрд░ рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХे рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕ी рдЬीрд╡рди рдХा рдкूрд░ा рдм्рдпौрд░ा рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдоुрдЦ्рдпрддः рджो рдкрдХ्рд╖ों рдХो рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдПрдХ рддрд░рдл рдЙрдирдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рддрдеा рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рдХाрд▓ рд╕े рд╣ी рд╢ोрд╖рдг рдФрд░ рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рд╕рд╣рддे рдЖ рд░рд╣े рдЧिрд░рдоिрдЯिрдпा рдордЬрджूрд░ों рдХी рдпाрддрдиा рдХी рд╕्рд╡ेрдж рдПрд╡ं рд░рдХ्рддрд░ंрдЬिрдд рддрд╕्рд╡ीрд░ें рд╣ैं। рдпे рдЧिрд░рдоिрдЯिрдпा рд▓ोрдЧ рдПрдХ рддрд░рдл рддो рдЕрдкрдиी рдоाрддृрднूрдоि рд╕े рдХрдЯ рдЬाрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдиाрд╕्рдЯाрд▓्рдЬिрдпा рдоें рдЬी рд░рд╣े рдеे рддो рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдирдпे рджेрд╢ों рдоें рдЙрдирдХी рджрдпрдиीрдп рд╕्рдеिрддि рдЙрдирдХे рдЖрд░्рдеिрдХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рд╢ोрд╖рдг рдХो рдмреЭाрд╡ा рджे рд░рд╣ी рдеी। рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЗрди рджोрдиों рд╣ी рдкрдХ्рд╖ों рдХा рд╡िрд╕्рддृрдд рд╡िрд╡ेрдЪрди рдоिрд▓рддा рд╣ै।

рдЙрдирдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘рдкрдерд░ीрд▓ा рд╕ोрдиा’ рдЬोрдХि 7 рдЦрдг्рдбों рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕िрдпों рдХे рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рд╕े рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╕рдордп рддрдХ рдХे рд╕ंрдкूрд░्рдг рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХा рд▓ेрдЦा-рдЬोрдЦा рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЗрд╕े рдкреЭрдиा рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдХे рдЬीрд╡рди рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рдЬी рд▓ेрдиे рдЬैрд╕ा рд╣ी рд╣ै। рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕्рдоृрддिрдпों рдХे рдЖрдЦ्рдпाрди рдФрд░ рдпाрддрдиा рдПрд╡ं рд╢ोрд╖рдг рдХे рдк्рд░ाрдоाрдгिрдХ рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рдХे рд░ूрдк рдоें рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХे рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЙрдирдХे рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рджूрд╕рд░ा рдкрдХ्рд╖ рд╡рд╣ рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рд╡े рдЖрдЬ рдХे рд╕рдордп рдоें рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдХे рд╕рдоाрдЬ рдоें рдлैрд▓ी рд╡िрдж्рд░ूрдкрддाрдУं рдХा рдпрдеाрд░्рде рдЪिрдд्рд░рдг рдХрд░рддे рд╣ैं рдФрд░ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрд╖рдорддाрдУं рддрдеा рд╢ोрд╖рдг рдХा рд╣рдеिрдпाрд░ рдмрдиी рдиीрддिрдпों рдкрд░ рдЧрд╣рд░ी рдЪोрдЯ рдХрд░рддे рд╣ैं।

рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд╡िрднिрди्рди рдк्рд░рдХाрд░ рдФрд░ рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдХाрд░рдг рд░рд╣े рд╣ैं। рджुрдиिрдпा рднрд░ рдХे рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕िрдпों рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдФрд░ рд╕рдорд╕्рдпाрдПं рдПрдХ рд╕рдоाрди рдирд╣ीं рд╣ैं। рдРрд╕े рдоें рдЙрдирдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рднी рдПрдХ рд╕рдоाрди рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा। рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕ рдХे рд▓рдо्рдмे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рдХрднी рдзрд░्рдо рдФрд░ рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХрддा рдХाрд░рдг рдмрдиे рддो рдХрднी рдЖрд░्рдеिрдХ рдордЬрдмूрд░िрдпों рдХे рдХाрд░рдг рд▓ोрдЧों рдХो рдШрд░ рдЫोреЬрдиे рдкреЬे। рдХрднी рдЙрди्рд╣ें рдЬрдмрд░рджрд╕्рддी рд▓े рдЬाрдпा рдЧрдпा рддो рдХрднी рд▓ोрдЧ рдЕрдкрдиी рдорд░्рдЬी рд╕े рдПрдХ рдмेрд╣рддрд░ рдЬीрд╡рди рдХी рддрд▓ाрд╢ рдоें рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕ी рдмрди рдЧрдпे। рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕рдордп рдоें рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдпрд╡ाрдж рдиे рдЗрд╕рдоें рдмрд╣ुрдд рдмреЬी рднूрдоिрдХा рдЕрджा рдХी рд╣ै। рд╕рд╕्рддे рдордЬрджूрд░ों рдХी рдХрдоी рдкूрд░ी рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рднाрд░рдд рдЬैрд╕े рджेрд╢ों рд╕े рд▓ोрдЧ рдзोрдЦा рджेрдХрд░ рдФрд░ рддрд░рд╣-рддрд░рд╣ рдХे рдЭूрдаे рд╡ाрджे рдХрд░ рдХे рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдЬैрд╕े рджेрд╢ों рдоें рдЧिрд░рдоिрдЯिрдпा рдордЬрджूрд░ рдмрдиा рдХрд░ рд▓े рдЬाрдпे рдЧрдпे। рднाрд░рдд рдХे рдкूрд░्рд╡ी рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдФрд░ рдмिрд╣ाрд░ рд░ाрдЬ्рдпों рд╕े рдЬ्рдпाрджाрддрд░ рд▓ोрдЧ рд╡рд╣ाँ рдЧрдпे। рд▓ेрдХिрди рд╡рд╣ाँ рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рдЙрдирдХे рд╕ाрд░े рд╕рдкрдиे рдФрд░ рдЙрдо्рдоीрджें рд░ेрдд рдХी рджीрд╡ाрд░ рдХी рддрд░рд╣ рдмिрдЦрд░ рдЧрдпे। рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╕े рдпाрддрдиा, рдкीреЬा рдФрд░ рд╢ोрд╖рдг рдХा рдЬो рдЕंрддрд╣ीрди рджौрд░ рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ рдЙрд╕ी рдХा рдЬीрд╡ंрдд рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рд╣ैं рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘рдкрдерд░ीрд▓ा рд╕ोрдиा’। рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рд╢ाрд╕рди рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЪрд▓рдиे рд╡ाрд▓े рд╕ंрдШрд░्рд╖ рд╕े рд╣ी рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕ी рд╕рдоुрджाрдп рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рд╕ंрд╕ाрд░ рдоूрд▓рддः рдмрдиा рд╣ै। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЗрд╕ рдкрдХ्рд╖ рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдЙрдирдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै। рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХे рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдПрдХ рдУрд░ рдЗрди рднाрд░рддीрдп рдордЬрджूрд░ों рдХी рд╡्рдпрдеा рдХрдеा, рдЙрдирдХा рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдФрд░ рдЙрдирдХी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕्рдоृрддिрдпों рдХे рдЪिрдд्рд░ рд╣ैं рддो рджूрд╕рд░ी рдФрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рдмाрдж рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдХी рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рдзрд░्рдо рдФрд░ рдЬाрддि рдХी рд╡िрд╖ाрдХ्рдд рд╣рд╡ा рдлैрд▓ाрддे рдФрд░ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдЙрдд्рдеाрди рдХा рд╕्рд╡ाँрдЧ рд░рдЪрддे рдиेрддाрдУं рдХा рдпрдеाрд░्рдерд╡ाрджी рдЪिрдд्рд░рдг рднी рд╣ै।

‘рдкрдерд░ीрд▓ा рд╕ोрдиा’ рдХा рдХेंрдж्рд░ рдмिंрджु рдФрдкрдиिрд╡ेрд╢िрдХ рд╕рдд्рддा рдХे рд╕рдордп рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рднाрд░рддीрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рди 1834 рд╕े рд▓ेрдХрд░ 1912 рдХे рдмीрдЪ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╕ंрдШрд░्рд╖ рд╣ै। рдмाрдж рдХे рдЦрдг्рдбों рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рдмाрдж рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдХी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХा рд╕ुрди्рджрд░ рдпрдеाрд░्рдерд╡ाрджी рдЪिрдд्рд░рдг рд╣ै। рдХाрдиूрди рдмрдиा рджेрдиे рдХे рдмाрдж рднी рджाрд╕ рдк्рд░рдеा рдЦрдд्рдо рдирд╣ीं рд╣ुрдИ рдеी। рдЧिрд░рдоिрдЯिрдпा рдордЬрджूрд░ों рдиे рдЗрд╕рдХे рдЦाрдд्рдоे рдХे рд▓िрдП рдЬो рд▓рдо्рдмी рд▓реЬाрдИ рд▓реЬी рд╣ै, рд╡рд╣ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдкрдерд░ीрд▓ा рд╕ोрдиा рдХी рд╡िрд╖рдп рд╡рд╕्рддु рд╣ै। рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХा рдкुрдирд░्рд╕ृрдЬрди рдХрд░рдиा рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд░рд╣ा рд╣ै। рдкрдд्рдерд░ों рдХे рдиीрдЪे рджрдмा рд╕ोрдиा рдЦोрдЬрдиे рдХा рд╕рдкрдиा рдЖँрдЦों рдоें рд▓ाрдпे рдЗрди рд▓ोрдЧों рдиे рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рдоिрдЯ्рдЯी рд╕े рд╕ोрдиा рдЙрдЧाрдпा рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд╣реШ рдХि рд▓реЬाрдИ рд▓реЬी, рдпрд╣ рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд╕ाрдХाрд░ рд╣ो рдЙрдаा рд╣ै। рд╕ाрдоंрддрд╡ाрдж рдХा рдФрдж्рдпोрдЧिрдХ рдкूंрдЬीрд╡ाрдж рдоें рд░ूрдкांрддрд░рдг, рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдоें рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХा рджोрд╣рд░ा рд╢ोрд╖рдг рдФрд░ рдЙрдирдХी рдоुрдХ्рддि рдпрдЬ्рдЮ рдоें рд╣िрд╕्рд╕ेрджाрд░ी, рдкрд░ाрдпे рджेрд╢ рдоें рдмрджрд▓рддी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдФрд░ рдзाрд░्рдоिрдХ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕рдоाрдЬ рдХे рдЕрди्рддрд░्рдж्рд╡рди्рдж्рд╡ рдФрд░ рдЙрдирдХी рд╕्рдоृрддिрдпों рдоें рдЬीрд╡िрдд рдзाрд░्рдоिрдХ рдФрд░ рдкौрд░ाрдгिрдХ рдХрдеाрдУं рдЬैрд╕े рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕ी рдЬीрд╡рди рдХे рдоुрдЦ्рдп рд╕्рддрдо्рдн рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рд╡िрд╕्рддृрдд рд╡िрддाрди рдоें рд░рдЪ рдмрд╕ рдХрд░ рдкाрдардХ рдХे рд╕рдо्рдоुрдЦ рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं।

 рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдж्рд╡ाрд░ा рд▓िрдЦिрдд рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘рдврд▓рддे рд╕ूрд░рдЬ рдХी рд░ोрд╢рдиी’ рдк्рд░рдмोрдз рдФрд░ рдЖрдиी рдЪंрдж्рд░рди рдХी рдЬीрд╡рди рдХрдеा рдоें рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ рдХो рдХेंрдж्рд░ рдоें рд░рдЦрдХрд░ рдПрдХ рддрд░рдл рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдХे рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рд╕्рд╡ाрд░्рде, рджेрд╣ рд╡्рдпाрдкाрд░, рдб्рд░рдЧ्рд╕ рдХी рдХाрд▓ाрдмाрдЬाрд░ी, рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдоूрд▓्рдпों рдФрд░ рд╕ंрдмंрдзों рдоें рд╣ो рд░рд╣े рд╡िрдШрдЯрди, рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдмрдв़рддी рд╕्рд╡ाрд░्рде рд▓ोрд▓ुрдкрддा рдФрд░ рдЖрдд्рдоाрд╡िрд╣ीрди рдЪिрдХिрдд्рд╕рдХ, рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рдлैрд▓े рднрдпंрдХрд░ рдЕрдиाрдЪाрд░, рдж्рд╡ेрд╖ рдФрд░ рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░, рдЪрдордЪрдоाрддी рд░ंрдЧीрди рдлिрд▓्рдоी рджुрдиिрдпा рдХे рдкीрдЫे рдЧрд╣рд░ी рджрд▓рджрд▓ी рдЧрд▓िрдпों рдоें рдЫрдЯрдкрдЯाрддी рдЬिंрджрдЧी рдФрд░ рджेрд╣ рд╡्рдпाрдкाрд░ рдоें рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡рди, рд╕рдкрдиे рдФрд░ рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдЧँрд╡ाрддी рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХी рдЬिंрджрдЧी рдХी рдЧрд╣рд░ी рдкрдб़рддाрд▓ рдХрд░рддा рд╣ै рддो рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдХे рддंрддुрдУं рдХो рдЭрдХрдЭोрд░рддा рд╣ुрдЖ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рд╡िрднिрди्рди рдкाрдд्рд░ों рдХे рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рдРрд╕ा рд╡рд░्рдгрди рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рдпрд╣ рдкाрдд्рд░ рдЕрдЪ्рдЫे рдЕрдерд╡ा рдмुрд░े рдХे рдвाँрдЪे рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд╣рдЯрдХрд░ рдЙрди рдЧ्рд░े рд╢ेрдб рдкाрдд्рд░ों рдХी рд╢्рд░ेрдгी рдоें рдЖ рдЦрдб़े рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬिрдирдоें рдкाрдардХ рдпрдеाрд░्рдерд╡ाрджी рдЬीрд╡рди рдХा рдЕрдХ्рд╕ рджेрдЦ рдкाрддा рд╣ै। рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕ंрдмंрдзों рдХे рдмрд╣ाрдиे рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ंрдмंрдзों рдоें рдлैрд▓рддे рдЬा рд░рд╣े рдЫрд▓ рдХрдкрдЯ рдФрд░ рдк्рд░рдкंрдЪ рдХी рд╕рдЪ्рдЪाрдИ рдкाрдардХ рдХे рд╕ाрдордиे рд░рдЦрддा рд╣ै рддो рдЪрд░िрдд्рд░ों рдоें рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдЬрди्рдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдФрд░ рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि рдХे рдЙрдж्рд░ेрдХ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЦрдд्рдо рд╣ोрддी рдЬा рд░рд╣े рдоाрдирд╡ीрдп рдоूрд▓्рдпों рдХी рдкुрдирд░्рд╕्рдеाрдкрдиा рдХी рдЖрд╢ा рднी рдкैрджा рдХрд░рддा рд╣ै। рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдХा рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ी рдмрди рдЪुрдХा рдк्рд░рдмोрдз рдЬो рдХि рдПрдб्рд╕ рдФрд░ рдХैंрд╕рд░ рдЬैрд╕ी рдЬाрдирд▓ेрд╡ा рдмीрдоाрд░िрдпों рд╕े рдЧ्рд░рд╕्рдд рд╣ै рддрдеा рдкूрд░्рд╡ рдоिрд╕ рдоॉрд░िрд╢рд╕ рд░рд╣ рдЪुрдХी рдЙрд╕рдХी рдк्рд░ेрдоिрдХा рдЖрдиी рдЪंрдж्рд░рди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рдХрдеा рдХो рдмुрдиा рд╣ै। рдХрдеाрдирдХ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдХ्рд░рдо рдоें рдоुрдЦ्рдп рдкाрдд्рд░ рдк्рд░рдмोрдз рд▓ेрдЦрдХ рдХे рд╣рд╕्рддрдХ्рд╖ेрдк рд╕े рдоुрдХ्рдд рд╣ोрдХрд░ рдЕрдкрдиे рдЪрд░िрдд्рд░ рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╕्рд╡рдпं рдХрд░рддा рджिрдЦाрдИ рджेрддा рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рдиाрдпрдХ рдк्рд░рдмोрдз рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рдк्рд░рддिрдоाрдиों рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рдиैрддिрдХ рдпा рдЕрдиैрддिрдХ рдХे рдЦांрдЪों рдоें рдмँрдЯा рдиा рд╣ोрдХрд░ рдоाрдирд╡ीрдп рджुрд░्рдмрд▓рддाрдУं рд╕े рд╕рд╣рдЬ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдиिрд░ंрддрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓ рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕рдоाрди рдЪрд░िрдд्рд░ рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдЖрдзुрдиिрдХ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै। рдмाрдЦ्рддिрди рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ “рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рдиाрдпрдХ рди рддो рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рдХे рдФрд░ рди рд╣ी рдд्рд░ाрд╕рджी рдХे рдиाрдЯрдХ рдХी рдЕрдиुрдХृрддि рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП, рдЙрд╕рдоें рд╕рдХाрд░ाрдд्рдордХ рдФрд░ рдирдХाрд░ाрдд्рдордХ, рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдФрд░ рдиिрдХृрд╖्рдЯ, рд╣ाрд╕्рдпाрд╕्рдкрдж рдФрд░ рдЧंрднीрд░ рд╕рднी рдЧुрдг рд╣ोрдиे рдЪाрд╣िрдП; рдиाрдпрдХ рдХो рдкूрд░्рд╡ рдиिрд░्рдоिрдд рдФрд░ рдЕрдкрд░िрд╡рд░्рддрдиीрдп рдЪрд░िрдд्рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рд╡िрдХाрд╕рдоाрди, рдкрд░िрд╡рд░्рддрдирд╢ीрд▓, рдЬीрд╡рди рдж्рд╡ाрд░ा рдвाрд▓े рдЬा рд░рд╣े рдЪрд░िрдд्рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рджिрдЦाрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП” । рдпौрди рд╕्рд╡рдЪ्рдЫंрджрддा, рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рддрдеा рдирд╢े рдХे рдзंрдзे рдоें рд▓िрдк्рдд рдк्рд░рдмोрдз рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдЕंрдд рдоें рдкрд╣ुँрдЪрддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиा рд╕рдм рдХुрдЫ рдд्рдпाрдЧрдХрд░ рд╣рд░िрдж्рд╡ाрд░ рдЪрд▓ рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЬीрд╡рди рдХी рд╕ाрдз рдХेрд╡рд▓ рдЖрдиी рдХे рдорди рдоें рдЕрдкрдиे рдк्рд░рддि рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдЬрдЧा рдкाрдиे рдХी рдЖрд╢ा рд░рд╣ рдЬाрддी рд╣ै। рдЖрдиी рднी рдк्рд░рдмोрдз рдХे рд╕ाрде рдХेрд╡рд▓ рдк्рд░ेрдо рдХे рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдирд╣ीं рдмँрдзी рд╣ै। рдк्рд░рдмोрдз рдХे рд▓िрдП рдЖрдиी рдХेрд╡рд▓ рдк्рд░ेрдо рдХा рдЖрдзाрд░ рдиा рд╣ोрдХрд░ рд╕ौंрджрд░्рдп рд╕ुрдЦ рдХा рдЬрд░िрдпा рднी рд╣ै рддो рдЖрдиी рдХे рд▓िрдП рднी рдк्рд░рдмोрдз рд╕े рд╕ंрдмंрдз рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрдо рдЖрд░्рдеिрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдкрд░ рдЕрдзिрдХ рд╣ै। рд╡рд╣ рдЙрд╕рд╕े рд╕ंрдмंрдз рднी рд╕िрд░्рдл рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕рдоाрдк्рдд рдирд╣ीं рдХрд░рддी рдХि рдЙрд╕рдиे рдХрд░्рдгिрдХा рдХे рд╕ाрде рд╕ंрдмंрдз рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдХे рдЙрд╕े рдзोрдЦा рджिрдпा рдмрд▓्рдХि рдЙрд╕рдХी рд╕्рд╡рдпं рдХो рдб्рд░рдЧ्рд╕ рдХे рдзंрдзे рдоें рдЕрдкрд░ाрдзी рдмрдирдиे рд╕े рдмрдЪाрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдЗрд╕ рд╕ंрдмंрдз рд╡िрдЪ्рдЫेрдж рдХा реЫ्рдпाрджा рдмрдб़ा рдЖрдзाрд░ рдеी। ‘рдврд▓рддे рд╕ूрд░рдЬ рдХी рд░ोрд╢рдиी’ рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЗрд╕рдоें рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рдкाрдд्рд░ рдХрдеा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рдЕрдкрдиा рдпोрдЧрджाрди рджेрдХрд░ рдЕрдкрдиी рдЪрд░िрдд्рд░ рдХी рдЫाрдк рдЫोрдб़рддे рд╣ैं। рдкाрдд्рд░ рдХрдеा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рддौрд░ рдкрд░ рдЖрддे рд╣ैं рдФрд░ рдеोрдкे рд╣ुрдП рдк्рд░рддीрдд рдирд╣ीं рд╣ोрддे।

рд░ाрдЬрдиीрддि рд╕рдоाрдЬ рдХो рдЧрд╣рд░े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। ‘рдврд▓рддे рд╕ूрд░рдЬ рдХी рд░ोрд╢рдиी’ рдоें рд░ाрдЬрдиीрддि рдХे рдн्рд░рд╖्рдЯ рдЪрд░िрдд्рд░ рдФрд░ рд░िрд╢्рд╡рддрдЦोрд░ी рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдЬाрддि рдзрд░्рдо рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдлैрд▓рддी рдЬा рд░рд╣ी рд╡िрдж्рд░ूрдкрддा рдХा рдЕंрдХрди рдк्рд░рдмोрдз рдФрд░ рд░рдЪрди рдмрд╣ाрджुрд░ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। “рдПрдо. рдПрд▓. рдП. рд░рдЪрди рдмрд╣ाрджुрд░ рдиे рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдЙрд╕े рд╕ुрдиाрдпा рдеा। рд╡рд╣ рдк्рд░рдмोрдз рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдЬ्рдпाрджा рддाрдХрддрд╡рд░ рд░ाрдЬрдиेрддा рдеा। рдЪुрдиाрд╡ рд╕े рдкрд╣рд▓े рдмाрдд рд╣ो рдЧрдИ рдеी рдкाрд░्рдЯी рдХी рдЬीрдд рд╣ो рддो рдЙрд╕े рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ी рдмрдиाрдпा рдЬाрдПрдЧा। рдЪुрдиाрд╡ рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдЬीрдд рд╣ुрдИ, рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕े рдоंрдд्рд░ी рдмрдиाрдпा рдирд╣ीं рдЧрдпा। рджोрдЧрд▓ा рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рддो рдкैрд╕े рдХे рд▓िрдП рдорд░рддा рд╣ै। рдк्рд░рдмोрдз рдиे рдкैрд╕ा рджेрдиे рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдХी рдУрд░ рд╣ाрде рдмрдв़ाрдпा। рдкैрд╕े рдХा рдХीрдб़ा рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдХैрд╕े рди рд▓ेрддा। рд╕ौрджा рд╣ो рдЧрдпा рдФрд░ рдк्рд░рдмोрдз рд╢िрдХ्рд╖ा рдоंрдд्рд░ी рдмрди рдЧрдпा” । рд╣ाрд▓ांрдХि рд░ाрдЬрдиीрддि рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХी рдоुрдЦ्рдп рд╕рдорд╕्рдпा рдирд╣ीं рд╣ै рдкрд░ंрддु рдоूрд▓ рдХрдеा рдХे рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХे рдХ्рд░рдо рдоें рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЙрдаाрдкрдЯрдХ рдФрд░ рджाँрд╡-рдкेंрдЪ рдХा рд╡рд░्рдгрди рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдмрдЦूрдмी рдХрд░рддा рд╣ै। рдЪिрдХिрдд्рд╕ा рдЬैрд╕े рдкрд╡िрдд्рд░ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдоें рдлैрд▓рддे рдЬा рд░рд╣े рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░ рдФрд░ рдЖрдд्рдоाрд╡िрд╣ीрди рд╣ोрддे рдЪिрдХिрдд्рд╕рдХों рдкрд░ рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдЧрд╣рд░ी рдЪोрдЯ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдЬीрд╡ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдРрд╕े рдЪिрдХिрдд्рд╕рдХों рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। “рдоिрд╕्рдЯрд░ рдк्рд░рдмोрдз, рдбॉрдХ्рдЯрд░ी рдоेрд░ा рдкेрд╢ा рд╣ोрдиे рд╕े рдоैं рд╣ी рдЬाрдирддा рд╣ूँ рдЗрд╕рдоें рдХ्рдпा-рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै। рд╕рдордЭिрдП рдЗрд╕рдоें ‘рд╢рд░्рдо’ рдХा рдЬрд▓рдЬрд▓ा рд╣ोрддा рд╣ै। рд░ाрдЬे рдорд╣ाрд░ाрдЬे, рдЕрд░рдмрдкрддि рдХिрд╕े рд╕ंрдХ्рд░ाрдордХ рд░ोрдЧ рдирд╣ीं рд╣ोрддे। рд░ोрдЧ рдХा рдкрддा рд▓рдЧ рдЬाрдП рддो рд╡рд╣ ‘рд╢рд░्рдо’ рд╕े рдоुँрд╣ рдЫिрдкाрддे рдлिрд░ें। рдХिрд╕ी рдХा рджोрд╖ рднी рдирд╣ीं, рдХौрди рдоाрди рд╕рдо्рдоाрди рд╕े рдЬीрдиा рди рдЪाрд╣ेрдЧा। ‘рд╢рд░्рдо’ рд╕े рдЯूрдЯे рд╣ाрд░े рдРрд╕े рд▓ोрдЧ рдбॉрдХ्рдЯрд░ों рдХो рдХрд░ोрдб़ों рд░ुрдкрдП рджेрдХрд░ рдХрд╣рддे рд╣ैं рдЙрдирдХे рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рд╕ंрдХ्рд░ाрдордХ рд░ोрдЧ рдХो рд░рд╣рд╕्рдп рдмрдиाрдХрд░ рдЕрдкрдиे рдкाрд╕ рд░рдЦें। рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдЙрдирд╕े рдкैрд╕े рдХा рд▓ोрднी рдмрдирдХрд░ рдлाрдпрджा рдЙрдаाрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдбॉрдХ्рдЯрд░ी рд╢ोрд╖рдг рд╣ै” । рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдЬीрд╡ा рд╕्рд╡рдпं рднी рдк्рд░рдмोрдз рдХो рдЙрд╕рдХी рдмीрдоाрд░ी рдХे рдХाрд░рдг рдм्рд▓ैрдХрдоेрд▓ рдХрд░рддा рд╣ै। рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдоूрд▓्рдпों рдоें рд╣ो рд░рд╣े рд╡िрдШрдЯрди рдХो рд╕ाрд╡ी рдХे рдЪрд░िрдд्рд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рддрдеा рдХрд░्рдгिрдХा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдмॉрд▓ीрд╡ुрдб рдХी рдлिрд▓्рдоी рджुрдиिрдпा рдХे рдЪрдХाрдЪौंрдз рднрд░े рдЖрд╡рд░рдг рддрд▓े рдШुрдЯрди рднрд░ी рдЬिंрджрдЧी рдоें рдЕрдкрдиा рдЬीрд╡рди рдмрд░्рдмाрдж рдХрд░рдиे рдХो рдордЬрдмूрд░ рд▓рдб़рдХिрдпों рдХा рдоाрд░्рдоिрдХ рдЪिрдд्рд░рдг рд╣ुрдЖ рд╣ै।

рдоूрд▓्рдпрд╣ीрдирддा рдХे рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рдкुрд░ुрд╖ों рдХी рднाँрддि рд╕्рдд्рд░िрдпाँ рднी рд╡िрднिрди्рди рдоाрдирд╡ोрдЪिрдд рджुрд░्рдмрд▓рддाрдУं рдХी рд╢िрдХाрд░ рд╣ैं рдФрд░ рдХрдИ рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рдкुрд░ुрд╖ों рдХे рд╕рдордХрдХ्рд╖ рдЦрдб़ी рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рдкुрд░ुрд╖рд╡ाрджी рд╕рдоाрдЬ рд╕े рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рд╣ोрдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдЗрдирдоें рдЕрдкрдиी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╕рдд्рддा рдХे рдк्рд░рддि рдЪेрддрдиा рднी рд╣ै рдФрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░рдиे рдХी рд╢рдХ्рддि рднी। рдк्рд░рдмोрдз рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд╣ोрдХрд░ рдЖрдиी рдлैрдХ्рдЯ्рд░ी рдХा рдкूрд░ा рдХाрдо рд╕्рд╡рдпं рджेрдЦрддी рд╣ै। рд╕ाрд╡ी рдкिрддृрд╕рдд्рддा рдХे рд╣рдеिрдпाрд░ों рдж्рд╡ाрд░ा рд╢ोрд╖िрдд рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж рд╣ी рд╕рд╣ी рд▓ेрдХिрди рд╢ोрд╖рдг рдХी рдЗрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХो рдЬाрдирдХрд░ рд╡िрд░ोрдз рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдЙрдо्рдоीрдж рдХी рдХिрд░рдг рд╡рд╣ाँ рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рд╕्рдд्рд░ी рдХो рд╕ंрдХрдЯ рдоें рджेрдЦ рдХрд░ рджूрд╕рд░ी рд╕्рдд्рд░ी рдЕрдкрдиी рдк्рд░рддिрд╖्рдаा, рд╕ुрд╡िрдзा рдФрд░ рдлाрдпрджा рднूрд▓ рдХрд░ рдЕрдкрдиे рдк्рд░ाрдгों рддрдХ рдХा рд╕ंрдХрдЯ рдоोрд▓ рд▓े рд▓ेрддी рд╣ै। рдЪंрдж्рд░рдХрд▓ा рдЖрдиी рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдоें рдЦेрджрди рдХो рдЬेрд▓ рднिрдЬрд╡ा рджेрддी рд╣ै рддो рдЖрдиी рд╕ाрд╡ी рдХे рдЙрдд्рдеाрди рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдоें рдЬेрд▓ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХा рдЦрддрд░ा рдЙрдаा рд▓ेрддी рд╣ै। рдз्рдпाрддрд╡्рдп рд╣ै рдХि рдпрд╣ाँ рдЗрди рд╕्рдд्рд░िрдпों рдоें рдкूрд░्рд╡ рдкрд╣рдЪाрди рдХा рдХोрдИ рдЬ्рдпाрджा рдорд╣рдд्рд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рдпे рдХेрд╡рд▓ рдФрд░рдд рд╣ोрдиे рдХे рдиाрддे рджूрд╕рд░ी рдФрд░рдд рдХी рддрд░рдл рд╕рд╣ाрдпрддा рдХा рд╣ाрде рдмрдв़ाрддी рд╣ैं।

 “рд╕ाрд╡ी рдиे рдЖрдиी рдХो рдмрддाрдпा рдЙрд╕рдХा рдкрддि рдЕрдкрдиी рдмेрдЯी рдХा рд╢ीрд▓ рд╣рд░рдг рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдорд╣ा рдкाрдкी рдЖрджрдоी рд╣ै। рдЗрд╕ рдмाрдд рдкрд░ рдЙрд╕рдиे рдЙрд╕े рдЭाрдб़ू рд╕े рдоाрд░ рдХрд░ рдШрд░ рд╕े рд╣рдоेрд╢ा рдХे рд▓िрдП рджूрд░ рднрдЧाрдпा рдеा। 
рдЖрдиी рдиे рдЙрд╕рд╕े рдкूрдЫा, “рддुрдо рдкुрд▓िрд╕ рд╕्рдЯेрд╢рди рдЧрдИं рдХि рдирд╣ीं?”
рд╕ाрд╡ी рдиे рднрд░ рдЖрдП рдХंрда рд╕े рдХрд╣ा, “рдоैं рдРрд╕े рд░ंрдЬ рдоें рдкреЬрдиा рдирд╣ीं рдЪाрд╣рддी।”
“рд░ंрдЬ рддो рди рдХрд╣ो। рдкुрд▓िрд╕ рд╕рд╣ाрдпрддा рдХे рд▓िрдП рд╣ोрддी рд╣ै।”
рд╕ाрд╡ी рдиे рдЕрдкрдиी рдУрд░ рд╕े рдЬैрд╕े рдЕрдХाрдЯ्рдп рдмाрдд рдХрд╣ी, “рд╡рд╣ाँ рдЬाрдиे рдкрд░ рд╡े рд▓ोрдЧ рд░рд╕ рд▓े рд▓ेрдХрд░ рдЕрдкрдиी рдУрд░ рд╕े рди рдЬाрдиे рдХ्рдпा-рдХ्рдпा рдХрд╣рддे рдЪрд▓े рдЬाрдПंрдЧे। рдпрд╣ рдорд░्рджों рдХी рджुрдиिрдпा рд╣ै рдФрд░рдд рддो рдЙрдирдХे рд╣ाрдеों рдоें рдмрд╕ рдлрдб़рдлрдб़ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬрди्рдо рд▓ेрддी рд╣ै।” 
рдЖрдиी рдХो рдЙрд╕рдХी рдмाрддों рд╕े рдЭрдЯрдХा рд▓рдЧा, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕рдХा рдЬीрд╡рди рднी рдХрдоोрдмेрд╢ рдпрд╣ी рдеा। рдЙрд╕рдиे рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдоें рдбूрдмрдиे рд╕े рдЕрдкрдиे рдХो рдмрдЪाрдХрд░ рд╕ाрд╡ी рд╕े рдкूрдЫा, “рдЕрдкрдиे рдкрддि рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕рдЪ рдХрд╣ рд░рд╣ी рд╣ो” ?

рдЖрдиी рдХी рдмेрдЯी рд╢ाрдоिрд▓ा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдЕंрддिрдо рджौрд░ рдоें рдЖрдХрд░ рдЕрдкрдиी рдЫोрдЯी рд╕ी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рд╕े рд╣ी рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдоें рд╕рд╢рдХ्рдд рдФрд░ рдоाрдирд╕िрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╡िрд╕्рддृрдд рд╕ोрдЪ рдЕрдкрдиा рдЪुрдХी рд╕्рдд्рд░ी рдХा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдд्рд╡ рдХрд░рддी рд╣ै рдЬो рдЕрдкрдиी рдоाँ рдХे рдк्рд░ेрдоी рдХो рд╕рд╣рдЬрддा рд╕े рд╕्рд╡ीрдХाрд░рддी рд╣ी рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдкрд░िрдкрдХ्рд╡рддा рдХा рдкрд░िрдЪрдп рджेрддे рд╣ुрдП рдк्рд░рдмोрдз рд╕े рдЦुрд▓рдХрд░ рдмाрдд рдХрд░рддी рд╣ै। 

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‘рдврд▓рддे рд╕ूрд░рдЬ рдХी рд░ोрд╢рдиी’ рдоें рдордиुрд╖्рдп рдХे рдЬीрд╡рди рд╕ंрдмंрдзों рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों рдХो рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓рддा рдХे рд╕ाрде рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдк्рд░рдмोрдз рдФрд░ рдЖрдиी рдХे рдиिрдЬी рдж्рд╡ंрдж्рд╡ों рддрдеा рд╕ंрдмंрдзों рдХी рд░рд╕्рд╕ाрдХрд╢ी рдХे рдмीрдЪ рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдЕрдкрдиी рд╕ृрдЬрдиाрдд्рдордХрддा рддрдеा рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ рдХौрд╢рд▓ рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рди рдХेрд╡рд▓ рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХे рд╕ंрдШрд░्рд╖ों, рджुрд░्рдмрд▓рддाрдУं рддрдеा рдмрдирддे-рдЯूрдЯрддे рдоूрд▓्рдпों рдХा рд╡िрд╢्рд╡рд╕рдиीрдп рдЦाрдХा рдЦींрдЪрддे рд╣ैं рдмрд▓्рдХि рд╕рдХाрд░ाрдд्рдордХ рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рд▓िрдП рдЕрдзिрдХाрдзिрдХ рд╕ंрднाрд╡рдиाрдУं рдХे рдк्рд░рддि рдЖрд╢ाрди्рд╡िрдд рднी рдХрд░рддे рд╣ैं।

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖рддः рд╣рдо рджेрдЦрддे рд╣ैं рдХि рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдоें рдкрд╣ुँрдЪे рдЧिрд░рдоिрдЯिрдпा рдордЬрджूрд░ों рдХी рд╡्рдпрдеा, рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдФрд░ рдЙрдж्рджाрдо рдЬिрдЬीрд╡िрд╖ा рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХो рдкूрд░ी рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдХे рд╕ाрде рдкाрдардХ рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪाрдиे рдоें рд╕рдлрд▓ рд╣ुрдП рд╣ैं। рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╕्рд╡ाрддंрдд्рд░рдпोрдд्рддрд░ рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдХी рд░ाрдЬрдиीрддि, рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдХे рджौрд░ рдоें рдмрджрд▓рддे рдЖрдк्рд░рд╡ाрд╕ी рд╕рдоाрдЬ рдкрд░ рд╕ंрдХ्рд░рдордгрд╢ीрд▓рддा рдФрд░ рдмाрдЬाрд░рд╡ाрдж рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рдФрд░ рдоाрдирд╡ीрдп рдоूрд▓्рдпों рдоें рд╣ो рд░рд╣े рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХे рдк्рд░рддि рднी рд▓ेрдЦрдХ рд╕ंрдЬीрджा рд╣ै। рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХा рд▓ेрдЦрди рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рдк्рд░рддि рдЖрд╢ा рдХे рдж्рд╡ाрд░ рдЦोрд▓рддा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рднाрд╡ी рдкीреЭी рдХे рд▓िрдП рд░рдЪрдиाрдд्рдордХрддा рдХी рдЕрдкाрд░ рд╕ंрднाрд╡рдиाрдПँ рд╣ैं। 


рд╕ंрджрд░्рдн 
1. рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХी рд░рдЪрдиाрдзрд░्рдоिрддा, рдбॉ. рджीрдкрдХ рдкाрдг्рдбेрдп, рдбॉ. рдиूрддрди рдкाрдг्рдбेрдп (рд╕ंрдкाрджрдХрдЧрдг), рд╕ाрд╣िрдд्рдпрднूрдоि рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 2021, рдкृрд╖्рда- 24 
2. рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░ рдХी рд░рдЪрдиाрдзрд░्рдоिрддा, рдбॉ. рджीрдкрдХ рдкाрдг्рдбेрдп, рдбॉ. рдиूрддрди рдкाрдг्рдбेрдп (рд╕ंрдкाрджрдХрдЧрдг), рд╕ाрд╣िрдд्рдпрднूрдоि рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 2021, рдкृрд╖्рда- 50 
3. рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░, рдврд▓рддे рд╕ूрд░рдЬ рдХी рд░ोрд╢рдиी, рд╕ाрдордпिрдХ рдмुрдХ्рд╕ рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 2019, рдкृрд╖्рда-15 
4. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда-30 
5. рд╡рд╣ी, рдкृрд╖्рда-64-66 
6. рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░, рдЫोрдЯी рдордЫрд▓ी рдмреЬी рдордЫрд▓ी, рд░ाрдЬрдХрдорд▓ рдк्рд░рдХाрд╢рди рдк्рд░ा. рд▓ि., рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 1983
7. рд░ोрд╣िрдгी рдЕрдЧ्рд░рд╡ाрд▓,- ‘рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдХा рд╣िрди्рджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдкुрдирд░्рдоूрд▓्рдпांрдХрди’, ‘ рдЖрд▓ोрдЪрдиा’ рд╡िрд╢ेрд╖ांрдХ рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХा рдЙрдд्рддрд░ рд╕рдордп, рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░-рджिрд╕ंрдмрд░, 2005
8. рд░ाрдорджेрд╡ рдзुрд░ंрдзрд░, рдкрдерд░ीрд▓ा рд╕ोрдиा (6 рдЦंрдбों рдоें), рд╣िрди्рджी рдмुрдХ рд╕ेंрдЯрд░, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 2008 
9. рдХрдорд▓рдХिрд╢ोрд░ рдЧोрдпрдирдХा, рд╣िрди्рджी рдХा рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рд╕ाрд╣िрдд्рдп, рдЕрдоिрдд рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдЧाрдЬिрдпाрдмाрдж, 2011 
10. рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ рддिрд╡ाрд░ी, рд╣िрди्рджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕, рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдк्рд░рдХाрд╢рди, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, 2006 
11. рдк्рд░рд╣्рд▓ाрдж рд░ाрдорд╢рд░рдг, рдоॉрд░िрд╢рд╕ рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ (рд╕ंрдкाрджрдХ) рдк्рд░рджीрдк рдХुрдоाрд░, рд╕рдоाрдиांрддрд░ рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, 1988 
12. рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ рд╢ुрдХ्рд▓, рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕, рдиाрдЧрд░ी рдк्рд░рдЪाрд░िрдгी рд╕рднा, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, 27рд╡ाँ рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг, рд╕ंрд╡рдд 2050 рд╡ि. 

рдЖрдд्рдордХрдеा-рдЕंрд╢: рдХुрдЫ рд╕рддрд░ें рдкिрддा рдХे рдмाрд░े рдоें

рдк्рд░рдХाрд╢ рдордиु

рдк्рд░рдХाрд╢ рдордиु

рдкिрддा рдХे рдмाрд░े рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ुрдП рдЙрдирдХी рдкрдаाрдиों рдЬैрд╕ी рдХрдж-рдХाрдаी рдФрд░ рдЫрд╡ि рдЖँрдЦों рдоें рддैрд░ рд░рд╣ी рд╣ै। рд╡े рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдкрдаाрдиों рдЬैрд╕े рд╣ी рдеे। рд╕рдлेрдж рдХुрд░рддा, рд╕рдлेрдж рдзोрддी рдФрд░ рд╕िрд░ рдкрд░ рд╕рдлेрдж рд░ंрдЧ рдХा рд╣ी рдкрдЧ्рдЧрдб़...! рдмрдб़ी-рдмрдб़ी рдФрд░ рд╢ाрдирджाрд░ рдоूँрдЫें, рдЬिрдирдоें рдмाрдж рдоें рдЪрд▓рдХрд░ рддो рдкूрд░ी рд╕рдлेрджी рдЙрддрд░ рдЖрдИ рдеी। рдФрд░ рдеोрдб़ी рдк्рд░рд╢ांрддि рднी। рдЙрдирдХी рдпрд╣ рдзрдЬ рджेрдЦрддे рд╣ी рдмрдирддी। рдЦूрдм рдЧोрд░े рд░ंрдЧ рдХे, рдкрд░ рдЪेрд╣рд░े рдкрд░ рдРрд╕ी рд▓ाрд▓ी рдХि рдХिрд╕ी рдХो рднी рд░рд╢्рдХ рд╣ो। рдХрдорд▓ेрд╢ рджीрджी рдХрднी-рдХрднी рд╣ँрд╕рдХрд░ рдХрд╣рддीं, “рдЪंрджрд░, рд╣рдоाрд░े рдкिрддा рддो рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдкृрде्рд╡ीрд░ाрдЬ рдХрдкूрд░ рдЬैрд╕े рд╣ैं!” рд╕ुрдирдХрд░ рдоुрдЭे рднी рдордЬा рдЖ рдЬाрддा। рд╕рдЪрдоुрдЪ рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рдЙрдирдХी рдзрдЬ рдФрд░ рдЪेрд╣рд░ा-рдоोрд╣рд░ा рднी рдкृрде्рд╡ीрд░ाрдо рдХрдкूрд░ рд╕े рдоिрд▓рддा рдеा। рдХोрдИ рдПрдХ рдмाрд░ рджेрдЦे рддो рднूрд▓рдиा рдоुрд╢्рдХिрд▓। рдЙрдирдХा рд░ोрдмрджाрдм рднी рдХुрдЫ рд╡ैрд╕ा рд╣ी рдеा।

рдпों рдпрд╣ рдзрдЬ рдЙрдирдХी рддрдм рд╣ोрддी рдеी, рдЬрдм рдЙрди्рд╣ें рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдХिрд╕ी рд╕े рдоिрд▓рдиे рдпा рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рдЖрдпोрдЬрди рдоें рдЬाрдиा рд╣ोрддा рдеा। рдирд╣ीं рддो рдкрдЧрдб़ी рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рд╡े рдирд╣ीं рдкрд╣рдирддे рдеे। рдФрд░ рдХुрд░рддा рднी рдЬ्рдпाрджा рджेрд░ рддрдХ рдЙрдирд╕े рдирд╣ीं рдЭिрд▓рддा рдеा। рдШрд░ рд╕े рдЪрдХ्рдХी рдкрд░ рдЬाрддे рддो рдХुрд░рддा рдкрд╣рдирдХрд░ рдФрд░ рд╡рд╣ाँ рдЬाрддे рд╣ी рдХुрд░рддा рдЙрддाрд░ рджेрддे рдеे। рдФрд░ рдлिрд░ рдЙрдирдХी рд╕рджाрдмрд╣ाрд░ рдкोрд╢ाрдХ рдмрдиिрдпाрди-рдзोрддी рджिрди рднрд░ рдЙрдирдХा рд╕ाрде рджेрддी। рдШрд░ рд▓ौрдЯрддे рд╕рдордп рдлिрд░ рд╡े рдХुрд░рддा рдкрд╣рди рд▓ेрддे।

рдХुрд░рддे рдХे рдиीрдЪे рдШрд░ рдХी рдмрдиी рд╕рдлेрдж рдорд▓рдорд▓ рдпा рдХिрд╕ी рдФрд░ рдоुрд▓ाрдпрдо рдХрдкрдб़े рдХी рдмрдиी рдмрдиिрдпाрди рд╣ी рд╡े рдЕрдХрд╕рд░ рдкрд╣рдирддे рдеे, рдЬिрд╕рдХी рдмाँрд╣ें рдЫोрдЯी рд╣ोрддी рдеीं рдФрд░ рдЙрд╕рдоें рдПрдХ рдЬेрдм рдмाрд╣рд░, рджूрд╕рд░ी рдЕंрджрд░ рдХी рдУрд░ рдЧрдИ рдЧрд╣рд░ी рдЬेрдм рд╣ोрддी рдеी। рдЗрд╕े рд╡े рдЪोрд░ рдЬेрдм рдХрд╣рддे рдеे, рдЬिрд╕рдоें рд░ुрдкрдП-рдкैрд╕े рд╡рдЧैрд░рд╣ рд░рдЦрддे рдеे। рдмाрд╣рд░ рдХी рдЬेрдм рдоें рдпों рд╣ी рд▓िрдЦрдд-рдкрдв़рдд рдХी рдЫोрдЯी-рдоोрдЯी рдХुрдЫ рдЪीрдЬें, рдпा рдХोрдИ рдХाрдЧрдЬ рд╡рдЧैрд░рд╣। рдмрдиी-рдмрдиाрдИ рдЬो рдмрдиिрдпाрди рдмाрдЬाрд░ рд╕े рдоिрд▓рддी рд╣ै, рд╡рд╣ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрднी рдирд╣ीं рдкрд╣рдиी। рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рд╣рдоाрд░े рд▓िрдП рддो рдпрд╣ рдХрд▓्рдкрдиा рднी рдоुрд╢्рдХिрд▓ рдеी рдХि рдкिрддा рдЙрди्рд╣ें рдХрднी рдкрд╣рдиेंрдЧे। рдЗрд╕рдХे рдмрдЬाрдп рд╡े рдЦुрдж рдкрддрд▓े, рдоुрд▓ाрдпрдо рдХрдкрдб़े рдХी рдмрдиिрдпाрди рдмрдирд╡ाрддे рдеे, рдЬिрд╕рдХी рдмрдиाрд╡рдЯ рдмрдб़ी рд╕ाрджा рд╕ी рдеी рдФрд░ рдЬो рдЦुрдж рдПрдХ рдЫोрдЯी рдХुрд░рддी рд╕ी рд▓рдЧрддी рдеी। рд╕рд░्рджिрдпों рдоें рдЗрд╕рдХी рдЬрдЧрд╣ рдХुрдЫ рдоोрдЯे рдХрдкрдб़े рдХी рдмрдиिрдпाрди рдЖ рдЬाрддी।

рдпрд╣ी рдШрд░ рдХी рдмрдиी рдмрдиिрдпाрди рдФрд░ рдХोрдИ рдвाрдИ рдЧрдЬ рд╡ाрд▓ी рд▓ुंрдЧी рдХी рддрд░рд╣ рд▓рдкेрдЯी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рд╕рдлेрдж рдЙрдЬрд▓ी рдзोрддी рдпा рдкंрдЫा, рдпрд╣ी рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рдЙрдирдХी рдкोрд╢ाрдХ рдеी, рдЬिрд╕рдоें рд╡े рдЕрдХрд╕рд░ рдирдЬрд░ рдЖрддे। рдкрд░ рдЗрд╕ рд╕ाрджा рд╕ी рдкोрд╢ाрдХ рдоें рднी рд╡े рдЦाрд╕े рдЬँрдЪрддे рдеे рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЪेрд╣рд░े рдХी рд▓рд▓рдЫोंрд╣ी рдЖрднा рдЙрдирдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХो рдк्рд░рднाрд╡рдкूрд░्рдг рдмрдиा рджेрддी рдеी।

рдЕрдм рд▓िрдЦрдиे рдмैрдаा рд╣ूँ рддो рдмрд╣ुрдд рд╕ी рдмाрддें рдкिрддा рдФрд░ рдЙрдирдХी рдЖрджрддों рдХो рд▓ेрдХрд░ рддрдд्рдХाрд▓ рдпाрдж рдЖ рд░рд╣ी рд╣ैं। рдпाрджों рдХी рдЭрдб़ी рд╕ी рд▓рдЧ рдЧрдИ рд╣ै। рдкрд░ рд╕ाрде рд╣ी рд▓рдЧрддा рд╣ै, рдХि рд╢ाрдпрдж рдкिрддा рдХे рдмाрд░े рдоें рд▓िрдЦрдиा рдЖрд╕ाрди рдирд╣ीं рд╣ै। рдоाँ рдХे рдмाрд░े рдоें рд▓िрдЦрдиा рдЬिрддрдиा рд╕ीрдзा-рд╕рд░рд▓ рд╣ै, рдкिрддा рдХे рдмाрд░े рдоें рд▓िрдЦрдиा рдЙрддрдиा рд╣ी рдЬрдЯिрд▓ рдФрд░ рдоुрд╢्рдХिрд▓ рдХाрдо рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдХि рдоाँ рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдкिрддा рдХा рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рднी рдЬрдЯिрд▓ рдеा। рдоाँ рдХो рдЬिрд╕ рддрд░рд╣ рд╕े ‘рдордорддा рдФрд░ рд╡ाрдд्рд╕рд▓्рдп рдХी рдоूрд░рдд’ рдХрд╣рддा рд╣ूँ, рдкिрддा рдХो рдЙрд╕ рддрд░рд╣ рд╕े рд╕्рдиेрд╣ рдФрд░ рдк्рдпाрд░ рдХी рдоूрд░рдд рддो рдирд╣ीं рдХрд╣ рд╕рдХрддा। рдРрд╕ा рдирд╣ीं рдХि рдкिрддा рдиे рд╣рдоें рдк्рдпाрд░ рди рдХिрдпा рд╣ो। рдкрд░ рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдШрд░ों рдоें рдзрди рдХрдоाрдиा рд╢ाрдпрдж рдЕрдм рднी рдкुрд░ुрд╖ рдХा—рд╕्рдд्рд░ी рдХा рдирд╣ीं, рдкुрд░ुрд╖ рдХा—рдкрд╣рд▓ा рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рд╣ै। рд╡рд╣ рдХрдИ рдмाрд░ рдЙрд╕े рд╕ंрддाрди рдХा рдорди рд╕рдордЭрдиे рдоें рдЕрд╕рдорд░्рде рдмрдиा рджेрддा рд╣ै рдФрд░ рдоाँ рдХे рдиिрдХрдЯ рдЖрдХрд░ рдмेрдЯे рдпा рдмेрдЯी рдХा рдорди рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рдЦुрд▓рддा рд╣ै। рд╡рд╣ी рд╕рдордЭ рдкाрддी рд╣ै рдХि рдЙрд╕рдХी рд╕ंрддाрди рдХे рднीрддрд░ рдХ्рдпा рдХुрдЫ рдЪрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдЦुрд╢ी рдпा рдлिрд░ рдЙрд╕े рд╕рд╣ी рд░ाрд╣ рдкрд░ рд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпा рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

рдкिрддा рдпрд╣ाँ рдЕрдХрд╕рд░ рдЕрд╕рд╣ाрдп рд╣ी рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬो рдЕрдХрд╕рд░ рдмाрд╣рд░ рд╣ी рдмाрд╣рд░ рд░рд╣ рдЬाрддे рд╣ैं рдФрд░ рд╕ंрддाрди рдХी рднीрддрд░ी рджुрдиिрдпा рдХी рд╣рд▓рдЪрд▓ рд╕े рд╡ाрдХिрдл рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрддे। рдЙрди्рд╣ें рдЕрдХрд╕рд░ рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдЬрди्рдо рджेрдиे рд╡ाрд▓ी рдЕрдкрдиी рдЬीрд╡рди-рд╕рд╣рдЪрд░ी рдХे рдЬрд░िрдП рд╣ी рдмрдЪ्рдЪों рдХे рдорди рдФрд░ рдЙрдирдХी рдЬिрджों рдХो рд╕рдордЭрдиा рд╣ोрддा рд╣ै।

рдоुрдЭे рд▓рдЧрддा рд╣ै рдХि рдЬैрд╕े рдкрд╣рд▓े рдХрдмीрд▓ाрдИ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рд╡ीрд░ рдФрд░ рдмрд╣ाрджुрд░ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЬрдоीрдиें рдЬीрддрдиे рдоें рд▓рдЧे рд░рд╣рддे рдеे। рдпाрдиी рдЖрдХ्рд░рдордг рдХрд░ो рдФрд░ рдЬीрддो, рдпрд╣ी рдЙрдирдХा рдкрд╣рд▓ा рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рдеा। рдмाрдж рдХी рдЕрд░्рде-рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рд╡рд╣ी рдЬीрддрдиा рдзрди рдХрдоाрдиा рд╣ो рдЧрдпा। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЖрдзुрдиिрдХрддा рдХे рдЖрдиे рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рдмрджрд▓ा, рдкрд░ рдкिрддा рдХा рдХрдмीрд▓ाрдИ рдЪрд░िрдд्рд░, рд░ूрдЦा рдФрд░ рд╕рдЦ्рдд рдЪेрд╣рд░ा рдирд╣ीं рдмрджрд▓ा। рд╡рд╣ рдЕрдм рдзीрд░े-рдзीрд░े рдмрджрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै, рд╣ाрд▓ाँрдХि рдмрджрд▓рддे-рдмрджрд▓рддे рднी рдЕрднी рд╢ाрдпрдж рдЙрд╕े рд╕рджिрдпाँ рд▓рдЧेंрдЧी!

рдЕрд▓рдмрдд्рддा рдоाँ рд╕े рд╣рдо рдЬिрддрдиे рдЦुрд▓े рд╣ुрдП рдеे рдпा рдЬैрд╕ी рдиिрдХрдЯрддा рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░рддे рдеे, рд╡ैрд╕ी рди рдЬाрдиे рдХ्рдпों рдкिрддा рдХे рд╕ाрде рдирд╣ीं рдеी। рдмрдЪрдкрди рд╕े рд╣ी рд╣рдо рдЙрдирд╕े рдмाрдд рдХрд░рддे рдбрд░рддे рдеे рдпा рдХрд╣िрдП рдХि рдмीрдЪ рдоें рд╣рдоेрд╢ा рдПрдХ рджीрд╡ाрд░ рдЬैрд╕ी рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░рддे рдеे। рдФрд░ рд╣рдоें рд╕ुрднीрддा рдЗрд╕ी рдоें рдирдЬрд░ рдЖрддा рдеा рдХि рдкिрддा рд╕े рдЬो рдХрд╣рдиा рд╣ै, рд╡рд╣ рдоाँ рдХी рдоाрд░्рдлрдд рдХрд╣ा рдЬाрдП। рдоाрдиो рдоाँ рдЬो рдХुрдЫ рд╣рдо рд╕ोрдЪрддे рдпा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं, рдЙрд╕े рдЗрд╢ाрд░े рднрд░ рд╕े рдЬाрди рдЬाрддी рдеीं рдФрд░ рдпрд╣ рднी рдЬाрдирддी рдеीं рдХि рдкिрддा рд╕े рдЙрд╕े рдХैрд╕े рдкाрд╕ рдХрд░ाрдиा рд╣ै।

рдоाँ рдЬिрддрдиी рд╕рд░рд▓ рд╕्рдиेрд╣рдордпी рдеीं, рдкिрддा рдЙрддрдиे рд╣ी рдЬрд▓्рджрдмाрдж рдФрд░ рдЧुрд╕्рд╕ैрд▓। рдкिрддा рдиे, рдпाрдж рдкрдб़рддा рд╣ै рдХि рд╣рдоें рдХрднी рдирд╣ीं рдкीрдЯा, рдкрд░ рдлिрд░ рднी рдЬाрдиे рдХ्рдпों рд╣рдо рдкिрддा рдХे рдЧुрд╕्рд╕े рд╕े рдмрд╣ुрдд рдЬ्рдпाрджा рдбрд░рддे рдеे। рдЙрд╕рдХी рдПрдХ рдЖрдзी рд╡ाрд╕्рддрд╡, рдЖрдзी рдХрд▓्рдкिрдд рддрд╕рд╡ीрд░ рд╣рдоाрд░े рдЬेрд╣рди рдоें рд╣рд░ рд╡рдХ्рдд рд░рд╣рддी рдеी рдФрд░ рд╡рд╣ рдХрднी рдзुँрдзрд▓ाрддी рди рдеी। рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдХрдИ рдмाрд░ рдЬрдм рд╣рдо рдоाँ рдХे рдХाрдмू рдоें рди рдЖрддे рдеे, рддो рдоाँ рдХो рднी рд╣рдоें рдбрд░ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЙрд╕рдХा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рдХрд░рдиा рд╣ोрддा рдеा। рдФрд░ рд╡े рдХुрдЫ рдЧुрд╕्рд╕े рдоें, рдХुрдЫ рд╣ँрд╕рддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддी рдеीं, “рдЖрдг рджे рддेрд░े рднाрдЗрдП рдиूँ, рдоैं рджрд╕्рд╕ाँрдЧी।” (рдЖрдиे рджो рддुрдо्рд╣ाрд░े рдкिрддा рдЬी рдХो, рдоैं рдЙрди्рд╣ें рдмрддाрдКँрдЧी।)

“рднाрдЗрдП рдиूँ...!” рдпाрдиी рднाрдЗрдпा рдЬी рдХो। рдкिрддा рдЬी рдХो рд╣рдо рд╕рдм рднाрдИ-рдмрд╣рди ‘рднाрдЗрдпा рдЬी’ рд╣ी рдХрд╣рддे рдеे। рдкिрддा рдЬी рдирд╣ीं, рднाрдЗрдпा рдЬी, рдЬो рдХрднी-рдХрднी рдЬрд▓्рджी рдоें ‘рднाрдИ рдЬी’ рднी рдмрди рдЬाрддा рдеा। рдкрд░ рдоूрд▓рддः рдеा рд╡рд╣ рднाрдЗрдпा рдЬी рд╣ी।...‘рднाрдЗрдпा рдЬी’ рдкंрдЬाрдмी рд╢рдм्рдж рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рд╣िंрджी рд╕рдоाрдиाрд░्рдердХ рд╢рдм्рдж рдвूँрдв़ूँ рддो рд╡рд╣ рд╣ोрдЧा рднाрдИ, рдпा рдлिрд░ рднाрдИ рд╕рд░ीрдЦा। рдоैंрдиे рдХुрдЫ рдФрд░ рд▓ोрдЧों рдХे рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें рднी рджेрдЦा рд╣ै। рдкुрд░ाрдиे рд╕рдордп рдоें рд╡рд╣ाँ рдкिрддा рдХो рдкिрддा рдирд╣ीं, ‘рднाрдИ рдЬी’ рдпा рдлिрд░ ‘рдЪाрдЪा’ рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдкिрддा рдХो рд╕ीрдзे-рд╕ीрдзे рдкिрддा рдХрд╣рдиा рдЬैрд╕े рдЕрдЪ्рдЫा рди рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ो।

рд░ाрдорд╡िрд▓ाрд╕ рд╢рд░्рдоा рдХी ‘рдШрд░ рдХी рдмाрдд’ рдоें рдРрд╕े рдХрдИ рдк्рд░рд╕ंрдЧ рд╣ैं। рдЙрдирдХे рдмेрдЯे-рдмेрдЯिрдпाँ рдЙрди्рд╣ें рдЪाрдЪा рд╣ी рдХрд╣рддे рдеे। рд░ाрдорд╡िрд▓ाрд╕ рдЬी рдХे рднाрдИ рдоुंрд╢ी рдЬी рдХे рдмेрдЯे-рдмेрдЯिрдпाँ рднी рдЙрди्рд╣ें рдЪाрдЪा рд╣ी рдХрд╣рддे рд╣ैं।...рдПрдХ рдХाрд░рдг рдпрд╣ рднी рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдоें рдкिрддा рдЕрдкрдиे рдмрдЪ्рдЪों рдХो рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд▓ाрдб़ рдХрд░े, рдпрд╣ рдЕрдЪ्рдЫी рдмाрдд рди рдеी। рджूрд╕рд░े рд╕рдм рддो рдк्рдпाрд░ рдХрд░ें, рдкрд░ рдкिрддा рдХुрдЫ рджूрд░ рд╣ी рд░рд╣े। рддो рдкिрддा рдХो рдШрд░ рдоें рдмाрдХी рд╕рдм рдмрдЪ्рдЪे рдЬैрд╕े рд╕ंрдмोрдзिрдд рдХрд░рддे рдеे, рдЙрдирдХी рдЕрдкрдиी рд╕ंрддाрдиें рднी рд╡ैрд╕े рд╣ी рд╕ंрдмोрдзिрдд рдХрд░рдиे рд▓рдЧрддी рдеीं। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЕрдкрдиे рдмрдЪ्рдЪों рдХे рднी рд╡े рдкिрддा рди рд░рд╣рдХрд░, рднाрдИ рдЬी рдпा рдЪाрдЪा рд╣ो рдЬाрддे рдеे।

рдоुрдЭे рд▓рдЧрддा рд╣ै, рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдкрд░िрд╡ाрд░ों рд╡ाрд▓ा рдпрд╣ ‘рднाрдЗрдпा рдЬी’ рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рд░ूрдк рд╕े рддрдм рднी рдЪрд▓рддा рд░рд╣ा, рдЬрдм рд╢ुрд░ू-рд╢ुрд░ू рдоें рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдоें рдЕрд▓рдЧाрд╡ рд╣ुрдЖ। рдмाрдж рдХी рдкीрдв़ी рдоें рдпрд╣ рд╕ंрдмोрдзрди ‘рднाрдЗрдпा рдЬी’ рд╕ंрднрд╡рддः рдкिрддा рдоें рдмрджрд▓ा рд╣ोрдЧा। рдкрд░ рдкिрддा рд╣ोрддे рд╣ी, рдЖрдзुрдиिрдХрддा рдХी рдоाрд░ рд╕े рд╡рд╣ рдмрдб़ी рдЬрд▓्рджी рдбैрдбी рдпा рдкाрдкा рд╣ो рдЧрдпा।...рдкрд░ рд╣рдоाрд░े рднाрдЗрдпा рдЬी рддो рднाрдЗрдпा рдЬी рд╣ी рдеे। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдХोрдИ рдФрд░ рд╕ंрдмोрдзрди рдЙрдирдХे рд▓िрдП рд╕рдЯीрдХ рд╣ी рдирд╣ीं рд▓рдЧрддा।


[2]

рдкिрддा рдРрд╕ा рдирд╣ीं рдХि рдк्рдпाрд░ рди рдХрд░рддे рд╣ों। рдмрдЪрдкрди рдХी рд╕्рдоृрддिрдпों рдХो рдЦँрдЧाрд▓рддा рд╣ूँ рддो рдкिрддा рдХो рд╣рдоेрд╢ा рдеैрд▓े рднрд░-рднрд░рдХрд░ рдШрд░ рдоें рдХुрдЫ рди рдХुрдЫ рд▓ाрддे рджेрдЦрддा рд╣ूँ। рдХрднी рдвेрд░ рд╕ाрд░ी рдЬрд▓ेрдмी рдФрд░ рдЗрдорд░рддिрдпाँ, рдХрднी рд╕ंрддрд░े, рдЦрд░рдмूрдЬे, рддрд░рдмूрдЬ, рдЕंрдЧूрд░, рдХेрд▓े, рдЕрдорд░ूрдж рдФрд░ рднी рдвेрд░-рдвेрд░-рд╕ी рдЪीрдЬें। рд╕рд░्рджिрдпों рдоें рдХрдб़-рдХрдб़ рдмрдЬрддी рд░ेрд╡рдб़िрдпाँ рдФрд░ рдЧрдЬрдХ। рд╕ुрдмрд╣-рд╕ुрдмрд╣ рдЬрдм рд╡े рдирд╣ा-рдзोрдХрд░ рдоंрджिрд░ рдЬाрддे, рддो рд▓ौрдЯрддे рд╣ुрдП рдПрдХ рдмрдб़े рд╕े рдЕрдЦрдмाрд░ी рд▓िрдлाрдлे рдоें рдЖрдзा рдХिрд▓ो рдЧрд░рдоाрдЧрд░рдо рдЬрд▓ेрдмिрдпाँ рд▓ाрдиा рди рднूрд▓рддे। рд╡े рдЗрддрдиी рд░рд╕рджाрд░ рдФрд░ рдЗрддрдиी рдмрдв़िрдпा рд╕िंрдХी рд╣ुрдИ рдЬрд▓ेрдмिрдпाँ рд╣ोрддीं рдХि рдЙрдирдХा рд╕्рд╡ाрдж рдоैं рдЕрдм рднी рднूрд▓ा рдирд╣ीं рд╣ूँ।

рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдЖрдо рдпा рдЦрд░рдмूрдЬों рдХा рдоौрд╕рдо рдЖрддा рддो рд╡े рджो-рдЪाрд░ рдХिрд▓ो рд╕े рдХрдо рдЖрдо, рдЦрд░рдмूрдЬे рдХрднी рди рд▓ाрддे। рд╣рдо рд▓ोрдЧ рдЬी рднрд░рдХрд░ рдЙрдирдХा рдЖрдиंрдж рд▓ेрддे। рдЦाрд╕рдХрд░ рдЪूрд╕рдиे рд╡ाрд▓े рдЖрдо рддो рдмрдЪрдкрди рдоें рдЬिрддрдиे рдЦाрдП, рдЙрддрдиे рдмाрдж рдоें рдХрднी рдирд╣ीं рдЦाрдП। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рддрд░рдмूрдЬ рдЙрди рджिрдиों рдмрд╣ुрдд рдмрдб़े-рдмрдб़े рд╣ोрддे рдеे। рдЬिрд╕ рджिрди рдкिрддा рдЬी рддрд░рдмूрдЬ рд▓ेрдХрд░ рдЖрддे, рд╡рд╣ рджिрди рдХिрд╕ी рдЙрдд्рд╕рд╡ рд╕рд░ीрдЦा рд╣ोрддा рдеा। рдкрд╣рд▓े рддो рдаंрдбे рдкाрдиी рдХी рдмाрд▓рдЯी рдоें рдЙрд╕े рдШंрдЯों рдаंрдбा рд╣ोрдиे рдХे рд▓िрдП рд░рдЦा рдЬाрддा। рдлिрд░ рд╢ाрдо рдХो рдоाँ рдЙрд╕े рдХाрдЯрдХрд░ рд╣рдо рд╕рдмрдХो рджेрддीं, рддो рд╕рдм рдПрдХ рд╕ाрде рдЙрд╕рдХा рдЖрдиंрдж рд▓ेрддे। рдРрд╕े рдХ्рд╖рдгों рдоें рдкिрддा рдЬी рдХे рд▓ाрдП рддрд░рдмूрдЬ рдХा рдЖрдиंрдж рдХрдИ рдЧुрдиा рдмрдв़ рдЬाрддा рдеा।

рдпों рд╕рдЪ рдкूрдЫिрдП рддो рдкिрддा рдиे рд╣рдоें рдХрднी рдХिрд╕ी рдЪीрдЬ рдХी рдХрдоी рдирд╣ीं рдорд╣рд╕ूрд╕ рд╣ोрдиे рджी। рд▓ेрдХिрди рдкिрддा рдиे рдХрднी рд╣рдоें рдЕрдкрдиी рдЫाрддी рд╕े рдирд╣ीं рдЪिрдкрдХाрдпा, рдХрднी рднाрд╡-рд╡िрднोрд░ рд╣ोрдХрд░ рдоीрдаे рдмोрд▓ рдирд╣ीं рдмोрд▓े। рдпрд╣ рд╕рдм рджेрдЦрдХрд░ рдоाँ рдХрднी-рдХрднी рдЪिрдв़рдХрд░ рдХрд╣ा рдХрд░рддी рдеीं, “рддुрдо्рд╣ें рддो рдмрд╕ рдкैрд╕ा рдХрдоाрдиा рдЖрддा рд╣ै। рдмाрдХी рддुрдордиे рдХुрдЫ рд╕ीрдЦा рднी рд╣ै?”

рд╣ाрд▓ाँрдХि рдкिрддा рдХा рдк्рд░ेрдо-рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдХा рдПрдХ рддрд░ीрдХा рднी рдеा। рд╣рдоाрд░ी рдХोрдИ рдЕрдЪ्рдЫी рдмाрдд рдЬाрдирдХрд░ рдпा рд╣рдоाрд░ी рдХिрд╕ी рд╕рдлрд▓рддा рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ुрдирдХрд░ рдЙрдирдХी рдЖँрдЦों рдоें рдПрдХ рддрд░рд╣ рдХी рдЪрдордХ рдЙрднрд░рддी рдеी, рдоूँрдЫें рдлрдб़рдХрдиे рд▓рдЧрддी рдеीं рдФрд░ рдЖрд╡ाрдЬ рднी рдХрднी-рдХрднी рдЧрдж्рдЧрдж рд╣ो рдЬाрддी рдеी рдпा рдлिрд░ рдХाрдлी рдоुрд▓ाрдпрдо। рд╕िрд░ рдЧрд░्рд╡ рд╕े рдХुрдЫ рддрди рдЬाрддा рдеा, рдФрд░ рд╣рдо рдЙрд╕ी рд╕े рдЬाрди рдЬाрддे рдеे рдХि рдкिрддा рдХो рдпрд╣ рдЕрдЪ्рдЫा рд▓рдЧा рд╣ै। рдмрд╣ुрдд рдЫुрдЯрдкрди рдХा рдПрдХ рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдпाрдж рдЖрддा рд╣ै। рдкिрддा рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рдмрд╣ुрдд рд▓ाрдб़ рдЖрдпा, рддो рдвेрд░ों рдЫेрдж рд╡ाрд▓े рдиिрдХ्рдХे рдкैрд╕ों рдХी рдоाрд▓ा рдмрдиाрдХрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоेрд░े рдЧрд▓े рдоें рдкрд╣рдиा рджी рдеी। рдлिрд░ рдЗрд╕ी рд░ूрдк рдоें рдоुрдЭे рдШрд░ рднिрдЬрд╡ाрдпा। рдХिрд╕ी рдиौрдХрд░ рдХो рд╢ाрдпрдж рд╕ाрде рднेрдЬा рдеा। рдоैं рдЗрд╕ी рдЕрдиोрдЦी рдзрдЬ рдоें рдШрд░ рдкрд╣ुँрдЪा рддो рдоाँ рджेрдЦрдХрд░ рдкрд╣рд▓े рддो рд╣ैрд░ाрди рд╣ुрдИं, рдлिрд░ рд▓ाрдб़ рд╕े рднрд░рдХрд░ рдмрд▓ैрдпाँ рд▓ेрддी рд╣ुрдИ рдмोрд▓ीं, “рд╡ेрдЦो рдиी рд╡ेрдЦो, рдП рдЖрдпा рдоेрд░ा рд░ाрдЬा рдкुрдд्рддрд░...!” (рджेрдЦो рд░ी рджेрдЦो, рдпрд╣ рдЖрдпा рдоेрд░ा рд░ाрдЬा рдмेрдЯा!)

рдРрд╕े рд╣ी рдоाँ рдиे рдмрддाрдпा рдХि рдоैं рдмрдЪрдкрди рдоें рдоिрдЯ्рдЯी рдмрд╣ुрдд рдЦाрддा рдеा। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдоेрд░े рдкेрдЯ рдоें рдХीрдб़े, рдЬिрди्рд╣ें рдкंрдЬाрдмी рдоें ‘рдорд▓рдк्рдк’ рдХрд╣рддे рд╣ैं—рдмрд╣ुрдд рд╣ो рдЧрдП рдеे। рд╣рдоाрд░े рдШрд░ рдХा рдЬ्рдпाрджाрддрд░ рд╣िрд╕्рд╕ा рддрдм рдХрдЪ्рдЪा рдеा। рдХрдорд░ों рдоें рдлрд░्рд╢ рди рдеे। рддो рднрд▓ा рдоैं рдоिрдЯ्рдЯी рдЦाрдиे рд╕े рдХैрд╕े рд░ुрдХ рд╕рдХрддा рдеा? рдЖрдЦिрд░ рдоाँ рдиे рдкिрддा рд╕े рдХрд╣ा, “рдЬैрд╕े рднी рд╣ो, рдлрд░्рд╢ рддो рдмрдирд╡ाрдиा рд╣ी рдкрдб़ेрдЧा। рдирд╣ीं рддो рд▓рдб़рдХा рдмीрдоाрд░ рдкрдб़ рдЬाрдПрдЧा।”

рдпрд╣ рдХрдаिрди рджौрд░ рдеा। рджेрд╢-рд╡िрднाрдЬрди рдХे рдмाрдж рд╡िрд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ोрдХрд░ рдкिрддा рдХुрдЫ рдЕрд░рд╕ा рдкрд╣рд▓े рд╣ी рдЖрдП рдеे, рдФрд░ рдЬीрд╡рди-рдпाрдкрди рдХे рд▓िрдП рдХрдаोрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░ рд░рд╣े рдеे। рдмрд╣ुрдд рдХрдб़ी рдоेрд╣рдирдд рдХрд░рдиी рдкрдб़рддी рдеी, рддрдм рдШрд░ рдоें рдЪाрд░ рдкैрд╕े рдЖрддे рдеे। рдкрд░ рдоैं рдоिрдЯ्рдЯी рди рдЦाрдКँ, рдЗрд╕рд▓िрдП рдЖрд░्рдеिрдХ рдоुрд╢्рдХिрд▓ों рдХे рдЙрд╕ рджौрд░ рдоें рднी рдкिрддा рдиे рдоेрд░े рдЫुрдЯрдкрди рдоें, рдмाрдХी рд╕ाрд░े рдЭंрдЭрдЯों рдФрд░ рд╡्рдпрд╕्рддрддाрдУं рдХो рдкрд░े рд░рдЦ, рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рдШрд░ рдХे рдХрдорд░ों рдоें рдлрд░्рд╢ рдмрдирд╡ाрдП। рдпрд╣ рднी рдкिрддा рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдкрдиी рд╕ंрддाрди рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ेрдо-рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рд╣ी рдеा, рд▓ेрдХिрди рдоूрдХ рдк्рд░ेрдо-рдк्рд░рджрд░्рд╢рди।

рдкिрддा рдЬी рдПрдХ рддрд░рд╣ рдХे рдХрд░्рдордпोрдЧी рдеे। рдоाрдиो рдХाрдо рдХрд░рдиा рд╣ी рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди рдХी рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рдкूрдЬा рд╣ो। рдмрдЧैрд░ рдХाрдо рдХिрдП рдХैрд╕े рд░рд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, рдЙрди्рд╣ें рд╕рдордЭ рдоें рдирд╣ीं рдЖрддा рдеा। рдЙрдирдХा рдк्рд░рддिрджिрди рдХा рдиिрдпрдо рдпрд╣ рдеा рдХि рд╕ुрдмрд╣-рд╕ुрдмрд╣ рдЙрдардХрд░ рдеोрдб़ा рдШूрдордиे рдЬाрддे рдФрд░ рджाрддुрди рдХрд░рддे। рдиीрдо рдХा рджाрддुрди рдЙрди्рд╣ें рдмрд╣ुрдд рдк्рд░िрдп рдеा। рдмрдЪрдкрди рдоें рдЙрдирдХे рдХрд╣рдиे рдкрд░ рд╣рдо рд▓ोрдЧों рдиे рднी рдмрд╣ुрдд рдХिрдпा। рдмрдб़े рд╣ुрдП рддो рдШрд░ рдоें рдЯूрдердкेрд╕्рдЯ рдЖ рдЧрдпा। рдкрд░ рдкिрддा рдХो рдХрд╣ीं рд╕े рдЕрдЪ्рдЫे, рддाрдЬा рджाрддुрди рдоिрд▓ рдЬाрддे рддो рдЬोрд░ рджेрдХрд░ рдХрд╣рддे, “рд░ोрдЬ рдкेрд╕्рдЯ рдХрд░рддे рд╣ो, рдЖрдЬ рджाрддुрди рдХрд░ो। рдЗрд╕рд╕े рдкूрд░ा рдоुँрд╣ рд╕ाрдл рд╣ोрддा рд╣ै рдФрд░ рдкेрдЯ рднी рд╣рд▓рдХा рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै।” рд╣рдоें рдЙрдирдХी рдмाрдд рдоाрдирдиी рдкрдб़рддी। рдФрд░ рд╕рдЪ рдкूрдЫिрдП рддो рдмрдЪрдкрди рдоें рджाрддुрди рдХрд░рдиे рдоें рдоुрдЭे рднी рдмрд╣ुрдд рдЖрдиंрдж рдЖрддा рдеा। рдлिрд░ рдЗрд╕рдоें рдкिрддा рдХी рднी рдЦुрд╢ी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддी рддो рдпрд╣ рдЖрдиंрдж рдФрд░ рдмрдв़ рдЬाрддा рдеा।

рд░ोрдЬ рджाрддुрди рдХрд░рдиे рдоें рдХोрдИ рдЖрдзा рдШंрдЯा рддो рд╡े рдЬрд░ूрд░ рд▓рдЧाрддे рд╣ोंрдЧे। рдЗрд╕рдХा рдкрд░िрдгाрдо рдпрд╣ рд╣ुрдЖ рдХि рд╕ौ рдмрд░рд╕ рдХी рдЙрдо्рд░ рдоें рдЬрдм рд╡े рдЧрдП, рдЙрдирдХे рдЬ्рдпाрджाрддрд░ рджाँрдд рд╕рд╣ी-рд╕рд▓ाрдордд рдеे। рджाрддुрди рдХे рдмाрдж рдлिрд░ рдирд╣ाрддे-рдзोрддे рдФрд░ рдиाрд╢्рддा рдХрд░рдХे рдЪрдХ्рдХी рдкрд░ рдЪрд▓ рджेрддे рдеे। рдХोрдИ рд╕ाрдд рдмрдЬे рдЪрдХ्рдХी рдЦुрд▓ рдЬाрддी। рдпों рддो рдЙрд╕рдоें рддेрд▓ рдХा рдПрдХ рдмрдб़ा рдПрдХ्рд╕рдкेрд▓рд░ рднी рдеा рдФрд░ рд░ूрдИ рдХी рдорд╢ीрди рднी। рдкрд░ рдХрд╣рд▓ाрддी рд╡рд╣ рдЪрдХ्рдХी рд╣ी рдеी।

рдЪрдХ्рдХी рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рддाрд▓ा рдЦोрд▓рддे рд╣ी рд╡े рд╕ुрдмрд╣-рд╕ुрдмрд╣ рд▓ोрдЯा рднрд░рдХрд░ рдкाрдиी рдЫिрдб़рдХрддे। рдлिрд░ рдЭाрдб़ू-рдмुрд╣ाрд░ी рдХрд░рдХे рдмाрд╣рд░ рд╡ाрд▓े рдерд▓्рд▓े рдпाрдиी рдЪрдмूрддрд░े рдкрд░ рдЧोрдмрд░ рд▓ीрдкрдиा। рдлिрд░ рдзूрдкрдмрдд्рддी рдЬрд▓ाрдХрд░ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдкूрдЬा, рдФрд░ рдЙрд╕ рдзूрдк рдХो рднीрддрд░-рдмाрд╣рд░ рд▓े рдЬाрдХрд░ рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдХो рдкрд╡िрдд्рд░ рдХрд░рдиा। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рд╣ी рд╡े рдХोрдИ рдФрд░ рдХाрдо рдХрд░рддे।

рдкिрддा рдЬी рдХो рдЕрдкрдиे рд╣ाрде рд╕े рдХाрдо рдХрд░рдиे рдХी рдЖрджрдд рдеी। рдмрд▓्рдХि рдПрдХ рдЦाрд╕ рддрд░рд╣ рдХा рдЖрдиंрдж рдЖрддा рдеा। рдЦुрдж рдХुрдЫ рдиिрд░्рдоिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдЖрдиंрдж। рдПрдХ рдмाрд░, рдоुрдЭे рдпाрдж рд╣ै, рдоुрдЭे рд╕ाрде рд▓ेрдХрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдШрд░ рдХे рд╕ाрдордиे рд╡ाрд▓े рдЪौрдХ рдоें рдоेрд░े рд▓िрдП рдЫोрдЯी рд╕ी рдЪाрд░рдкाрдИ, рдЬिрд╕े рдкंрдЬाрдмी рдоें ‘рдкрдШूрдб़ा’ рдХрд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рд╣िंрджी рдоें рдкाрд▓рдиा, рд╡рд╣ рдмुрдиी рдеी। рдХрднी рдзूрдк рддेрдЬ рд╣ो рдЬाрддी рддो рд╡े рдЪौрдХ рдХे рдПрдХ рд╣िрд╕्рд╕े рд╕े рджूрд╕рд░े рд╣िрд╕्рд╕े рдоें рдЖ рдЬाрддे, рдЬрд╣ाँ рдЫाрдпा рд╣ोрддी। рдкрд░ рдЪाрд░рдкाрдИ рдХा рдмुрдирдиा рдиिрд░ंрддрд░ рдЬाрд░ी рдеा। рдпों рдеी рддो рд╡рд╣ рдЪाрд░рдкाрдИ рд╣ी, рдХोрдИ рдкाрд▓рдиा рдирд╣ीं, рдкрд░ рдмрдЪ्рдЪे рдХी рдЪाрд░рдкाрдИ рдХो ‘рдкрдШूрдб़ा’ рд╣ी рдХрд╣ा рдЬाрддा рдеा। рдПрдХ рд╕िрд░े рдкрд░ рдкिрддा рдЬी, рджूрд╕рд░े рдкрд░ рдоैं। рдХोрдИ рддीрди-рдЪाрд░ рдШंрдЯे рддो рд▓рдЧे рд╣ोंрдЧे, рдкрд░ рдРрд╕ी рдмрдв़िрдпा рдЪाрд░рдкाрдИ рдмрдиी рдХि рдоुрдЭे рдЕрдм рднी рдпाрдж рд╣ै। рдмुрдирдиे рдХे рдмाрдж рдкिрддा рдЬी рдиे рджौрди рдбाрд▓рдХрд░ рдЙрд╕рдХी рджौрди рдХрд╕ी рдФрд░ рдоुрдЭे рднी рдЗрд╕рдХा рд╕рд╣ी рддрд░ीрдХा рд╕рдордЭाрдпा। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдоैं рдЦुрдж рдШрд░ рдХी рдЪाрд░рдкाрдЗрдпों рдХी рджौрди рдХрд╕рдиे рд▓рдЧा।

рдПрдХ рдмाрдд рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕िрдЦाрдИ, рдХि рдЕрдкрдиे рдХाрдо рдоें рд╢рд░्рдо рдХैрд╕ी? рдЖрджрдоी рдХो рд╕्рд╡ाрднिрдоाрдиी рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕े рдоेрд╣рдирдд рдоें рд╢рд░्рдо рдирд╣ीं рдХрд░рдиी рдЪाрд╣िрдП। рдЦूрдм рдоेрд╣рдирдд рдХрд░ो, рдкрд░ рдХिрд╕ी рд╕े рдоाँрдЧो рдирд╣ीं, рдХिрд╕ी рдХे рдЖрдЧे рд╕िрд░ рди рдЭुрдХाрдУ। рдпрд╣ी рдЙрдирдХी рдирдЬрд░ों рдоें рд╕्рд╡ाрднिрдоाрди рдеा। рдоेрд╣рдирдд рдХрд░рдиे рд╕े рд╕्рд╡ाрднिрдоाрди рдкрд░ рдЪोрдЯ рдирд╣ीं рдЖрддी, рджूрд╕рд░ों рдХे рдЖрдЧे рд╣ाрде рдкрд╕ाрд░рдиे рд╕े рд╕्рд╡ाрднिрдоाрди рдкрд░ рдЪोрдЯ рдкрдб़рддी рд╣ै рдФрд░ рдЖрджрдоी рдХो рдЬिंрджрдЧी рднрд░ рдЗрд╕ рдЪीрдЬ рд╕े рдмрдЪрдиा рдЪाрд╣िрдП।

рд╢ाрдпрдж рдЗрд╕ी рдмाрдд рдХा рдЕрд╕рд░ рд░рд╣ा рд╣ोрдЧा рдХि рдШрд░ рдХे рдЫोрдЯे-рдмрдб़े рдХрдИ рдХाрдо рдоैं рдмрдб़े рд╢ौрдХ рд╕े рдХрд░рддा рдеा। рдЙрди рджिрдиों рдЧैрд╕ рдХा рдЪूрд▓्рд╣ा рддो рдЖрдпा рдирд╣ीं рдеा, рдЪाрдп рд╡рдЧैрд░рд╣ рдХे рд▓िрдП рдЬрдм-рддрдм рд╕्рдЯोрд╡ рд╕े рдХाрдо рд▓े рд▓िрдпा рдЬाрддा рдеा। рдкрд░ рд╕ुрдмрд╣-рд╢ाрдо рдЦाрдиा рдмрдиाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕँрдЧीрдаी рдХा рдЗрд╕्рддेрдоाрд▓ рд╣ोрддा рдеा, рдЬो рдПрдХ рдмाрд░ рдЧрд░рдо рд╣ोрдиे рдкрд░ рджेрд░ рддрдХ рдЪрд▓рддी рдеी। рдЕँрдЧीрдаी рдоें рдкрдХ्рдХे рдХोрдпрд▓े рдЬрд▓ाрдП рдЬाрддे рдеे, рдЬो рдЬрд▓्рджी рдЖँрдЪ рдирд╣ीं рдкрдХрдб़рддे рдеे। рдЙрдй्рд╣ें рд╕ुрд▓рдЧाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬрддрди рдХрд░рдиा рдкрдб़рддा рдеा। рддрдм рдХрд▓ी рднाрднी рдоुрдЭे рдПрдХ рдкंрдЦा рдпा рдЧрдд्рддे рдХा рдЯुрдХрдб़ा рдкрдХрдб़ाрдХрд░ рдХрд╣рддी рдеीं, “рдЪंрджрд░, рдЬрд░ा рдЬрд▓्рджी рд╕े рдЕँрдЧीрдаी рддो рд╕ुрд▓рдЧा рджो।”

рдЕँрдЧीрдаी рдХो рд╡े рд╣рдоाрд░े рдШрд░ рдХे рд╕ाрдордиे рд╡ाрд▓े рдЪौрдХ рдоें рд░рдЦ рджेрддी рдеीं। рдоैं рд╡рд╣ीं рдмैрдардХрд░ рдЬोрд░-рдЬोрд░ рд╕े рдкंрдЦा рдХрд░рддा рддो рджрд╕-рдкंрдж्рд░рд╣ рдоिрдирдЯ рдоें рдЕँрдЧीрдаी рд╕ुрд▓рдЧ рдЬाрддी рдеी। рдЗрд╕ рдмीрдЪ рдХोрдпрд▓ों рд╕े рдЦूрдм рд╕ाрд░ा рдХाрд▓ा, рдХрдб़рд╡ा рдзुрдЖँ рдиिрдХрд▓рддा рдеा, рдЬो рдкंрдЦा рдлрдЯрдлрдЯाрддे рд╣ुрдП рдЖँрдЦों рдоें рдЬाрддा рдеा। рдкрд░ рдлिрд░ рднी рдоैं рдпрд╣ рдХाрдо рдмрдб़े рд╢ौрдХ рд╕े рдХрд░рддा рдеा। рдХ्рдпोंрдХि рдЖрдЦिрд░ рдЗрд╕ी рдЕँрдЧीрдаी рдкрд░ рддो рдШрд░ рднрд░ рдХा рдЦाрдиा рдмрдирдиा рд╣ोрддा рдеा।

рдЕँрдЧीрдаी рдоें рдкрдХ्рдХे рдХोрдпрд▓े рдбाрд▓рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдеोрдб़ी рд╕ी рд▓рдХрдб़ी рдХी рдЦрдкрдЪिрдпाँ рднी рдбाрд▓рдиी рд╣ोрддी рдеीं। рд╡े рдЬрд▓्рджी рдЖँрдЪ рдкрдХрдб़ рд▓ेрддी рдеीं рдФрд░ рдлिрд░ рдЙрдирдХे рд╕рд╣ाрд░े рд╣ी рдеोрдб़ी рджेрд░ рдоें рдХोрдпрд▓े рднी рд╕ुрд▓рдЧ рдЙрдарддे рдеे। рдкрд░ рдкрд░ेрд╢ाрдиी рдпрд╣ рдеी рдХि рдШрд░ рдоें рдЦрдкрдЪिрдпाँ рддो рд╣рдоेрд╢ा рдоिрд▓рддी рдирд╣ीं рдеीं। рдХрдИ рдмाрд░ рдЗрд╕рдХे рдмрдЬाрдп рд▓рдХрдб़ी рдХे рдоोрдЯे рд▓рдЯ्рдаे рдпा рдЧाँрдаें рд╣ोрддी рдеीं। рдЙрди्рд╣ें рдХुрд▓्рд╣ाрдб़ी рд╕े рдлाрдб़рдХрд░ рдЫोрдЯी-рдЫोрдЯी рдЦрдкрдЪिрдпाँ рдмрдиाрдиी рд╣ोрддी рдеीं। рд╣рдоाрд░े рдШрд░ рдоें рдПрдХ рдЕрдЪ्рдЫी рд╕ी рдХुрд▓्рд╣ाрдб़ी рднी рдеी। рдоैं рдЙрд╕ рдХुрд▓्рд╣ाрдб़ी рд╕े рд▓рдХрдб़ी рдХे рдоोрдЯे рд▓рдЯ्рдаों рдФрд░ рдЧाँрдаों рдХो рдХाрдЯрдХрд░ рдЫोрдЯी-рдЫोрдЯी рдЦрдкрдЪिрдпों рдоें рдмрджрд▓ рджेрддा рдеा рдФрд░ рдлिрд░ рд╡े рдХрдИ рджिрдиों рддрдХ рдХाрдо рдЖ рдЬाрддी рдеीं। рдХुрд▓्рд╣ाрдб़ी рд╕े рд▓рдХрдб़ी рдХैрд╕े рдХाрдЯрдиी рд╣ै рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдкैрд░ рдХो рдмрдЪाрддे рд╣ुрдП, рд▓рдХрдб़ी рдХो рдХैрд╕े рдкрддрд▓ी-рдкрддрд▓ी рдЦрдкрдЪिрдпों рдоें рдмрджрд▓рдиा рд╣ै, рдпрд╣ рдХрд▓ा рднी рдкिрддा рдЬी рдиे рд╣ी рд╕िрдЦाрдИ рдеी рдФрд░ рдоैं рдЬрд▓्рджी рд╣ी рдЗрд╕ рдХрд▓ा рдоें рдкाрд░ंрдЧрдд рд╣ो рдЧрдпा।

рдоैं рдеोрдб़ा рдмрдб़ा рд╣ुрдЖ, рдЫрдаी рдХ्рд▓ाрд╕ рдоें рдЖрдпा, рддो рдкिрддा рдЬी рдиे рдПрдХ рдХाрдо рдФрд░ рдоेрд░े рдЬिрдо्рдоे рд▓рдЧा рджिрдпा। рдмुрдзрд╡ाрд░ рдмाрдЬाрд░ рдХी рд╕ाрдк्рддाрд╣िрдХ рдЫुрдЯ्рдЯी рдХा рджिрди рд╣ोрддा। рдЙрд╕ рджिрди рдЪрдХ्рдХी рдмंрдж рд░рд╣рддी рдФрд░ рд╡े рдШрд░ рдкрд░ рд╣ी рд╣ोрддे рдеे। рдоैं рд╕्рдХूрд▓ рд╕े рдЖрддा рддो рд╡े рдоुрдЭे рдкाрд╕ рдмैрдаा рд▓ेрддे, рдиाрддे-рд░िрд╢्рддेрджाрд░ों рдХो рдЪिрдЯ्рдаिрдпाँ рд▓िрдЦрд╡ाрддे। рдкрд╣рд▓े рддो рд╣рдл्рддे рднрд░ рдоें рдЬो рдЪिрдЯ्рдаिрдпाँ рдЖрддी рдеीं, рд╡े рдЙрди्рд╣ें рдлिрд░ рд╕े рдмाँрдЪрдиे рдХे рд▓िрдП рдХрд╣рддे। рдлिрд░ рдкोрд╕्рдЯрдХाрд░्рдб рдпा рдЕंрддрд░्рджेрд╢ीрдп рдкрд░ рд╣рд░ рдЪिрдЯ्рдаी рдХा рдЬрд╡ाрдм рд▓िрдЦрд╡ाрддे। рдкिрддा рдЬी рдХे рд╕рдЧे рднाрдИ-рдмрд╣рди рддो рдеे рдирд╣ीं। рдЪाрдЪा-рддाрдК рдХे рдмेрдЯे рдеे। рдоेрд░े рд╡े рд╕рдм рдЪाрдЪा рд╣ी рд▓рдЧे। рдЪाрдЪा рдоुрд▓्рдХрд░ाрдЬ рдФрд░ рд╕ोрдиाрдорд▓। рд╡े рдкंрдЬाрдм рдХे рдпрдоुрдиाрдирдЧрд░ рдоें рд░рд╣рддे рдеे, рдЬो рдмाрдж рдоें рд╣рд░िрдпाрдгा рдоें рдЖ рдЧрдпा। рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╣ाрд▓рдЪाрд▓ рдЬाрдирдиे рдпा рд╕ुрдЦ-рджुрдЦ рдХी рдЦрдмрд░ рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ें рдЪिрдЯ्рдаिрдпाँ рд▓िрдЦी рдЬाрддीं। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рджेрд╣рд░ाрджूрди рдоें рдХौрд╢рд▓्рдпा рдоौрд╕ी рдЬी рдеीं, рдЬिрди्рд╣ें рдоाँ рд╢рд▓्рд▓ी рдХрд╣рдХрд░ рдкुрдХाрд░рддी рдеीं। рдоाँ рдХी рд╡рд╣ी рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдмрд╣рди рдеीं, рдЙрдирд╕े рдХुрдЫ рдмрд░рд╕ рдЫोрдЯी। рддो рдоौрд╕ी рдЬी рдФрд░ рдоौрд╕ा рдЬी рдХो рднी рдЦрдд рд▓िрдЦрдХрд░ рд░ाрдЬी-рдЦुрд╢ी рд▓ी рдЬाрддी। 
рдЙрди рджिрдиों рдЯेрд▓ीрдлोрди рддो рдеे рдирд╣ीं। рдФрд░ рд╡े рдоोрдмाрдЗрд▓ рдЬो рдЖрдЬ рдШрд░-рдШрд░ рджिрдЦाрдИ рдкрдб़рддे рд╣ैं рдФрд░ рд╣рд░ рдХाрди рд╕े рдЪिрдкрдХे рдирдЬрд░ рдЖрддे рд╣ैं, рдЙрдирдХी рддो рдХोрдИ рджूрд░-рджूрд░ рддрдХ рдХрд▓्рдкрдиा рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा рдеा। рдЪिрдЯ्рдаी рд╣ी рд╣ाрд▓-рдЪाрд▓ рдЬाрдирдиे рдХा рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдЬрд░िрдпा рдеी рдФрд░ рдЙрд╕рдоें рднी рдкोрд╕्рдЯрдХाрд░्рдб рд╣ी рдЬ्рджाрджा рд▓िрдЦे рдЬाрддे। рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рдХुрдЫ рд▓िрдЦрдиा рд╣ोрддा рддो рдЕंрддрд░्рджेрд╢ीрдп рдХाрдо рдЖрддे। рдЕрднिрд╡ाрджрди рдХे рдмाрдж, “рдпрд╣ाँ рд╕рдм рд░ाрдЬी-рдЦुрд╢ी рд╣ैं рдФрд░ рд╡рд╣ाँ рднी рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рдХृрдкा рд╕े рд╕рдм рдиेрдХ рдЪाрд╣рддे рд╣ैं।” рдпрд╣ рдкрд╣рд▓ा рд╡ाрдХ्рдп рд▓िрдЦा рдЬाрддा рдеा, рдЬिрд╕े рдоैं рдмिрдиा рдмोрд▓े рдЭрдЯрдкрдЯ рд▓िрдЦ рд▓ेрддा। рдлिрд░ “рдЖрдЧे рдЦрдмрд░ рдпрд╣ рд╣ै рдХि...” рдХे рд╕ाрде рдЖрдЧे рдЪिрдЯ्рдаी рдЪрд▓рддी।

рдкिрддा рдЬी рдмोрд▓-рдмोрд▓рдХрд░ рдоुрдЭे рд▓िрдЦрд╡ाрддे рдеे। рдлिрд░ рдЖрдзी рдЪिрдЯ्рдаी рд╣ो рдЬाрддी рддो рдХрд╣рддे, “рдкुрдд्рддрд░, рдкрд╣рд▓े рдЗрддрдиा рд╣ी рд╕ुрдиा рджे।” рдоैं рд╕ुрдиाрддा рддो рдЙрдирдХे рдЪेрд╣рд░े рдкрд░ рд╣рд▓рдХा рд╕ंрддोрд╖ рджिрдЦाрдИ рджेрддा। рд╡े рдХुрдЫ рд╕ोрдЪрдХрд░ рдЖрдЧे рдХी рдмाрдд рд▓िрдЦрд╡ाрддे। рдФрд░ рдЕंрдд рдоें “рд╕рдм рдЫोрдЯों рдХो рдк्рдпाрд░ рдФрд░ рдмрдб़ों рдХो рд░ाрдо-рд░ाрдо!” рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЬрдЧрд╣ рд░рдЦрдиी рдкрдб़рддी। рдЗрд╕рд▓िрдП рдХि рдХрднी-рдХрднी рдЫोрдЯे-рдмрдб़ों рдоें рдХुрдЫ рдХे рдиाрдо рднी рд▓िрдЦрд╡ाрдП рдЬाрддे।

рдоाँ рдШрд░ рдХे рдХाрдоों рдоें рд▓рдЧी рд╣ोрддीं, рдкрд░ рдПрдХ рдХाрди рдЙрдирдХा рднी рдЗрдзрд░ рд╣ी рд▓рдЧा рд╣ोрддा। рддो рдмीрдЪ-рдмीрдЪ рдоें рд╡े рднी рдХोрдИ рдПрдХाрдз рдмाрдд рдЬुрдб़рд╡ा рджेрддीं। рдкूрд░ी рдЪिрдЯ्рдаी рд▓िрдЦрд╡ाрдиे рдХे рдмाрдж рдкिрддा рдЬी рдПрдХ рдмाрд░ рдлिрд░ рд╕ुрдирддे। рдХрд╣рддे, “рдХुрдХ्рдХू, рдЕрдм рдЬрд░ा рдкрдв़рдХрд░ рд╕ुрдиा рджे।” рдЪिрдЯ्рдаी рд╕ुрдирдХрд░ рдЙрдирдХे рдЪेрд╣рд░े рдкрд░ рдЕрдкूрд░्рд╡ рд╕ंрддोрд╖ рдЫा рдЬाрддा, рдЬैрд╕े рджूрд░ рдмैрдаे рд░िрд╢्рддेрджाрд░ों рд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмाрддें рдХрд░ рд▓ी рд╣ों। рд╕рдмрдХे рдкрддे рдЙрди्рд╣ें рдоौрдЦिрдХ рдпाрдж рдеे। рдХрднी-рдХрднी рднूрд▓рдиे рдкрд░ рдХृрд╖्рдг рднाрдИрд╕ाрд╣рдм рдЗрд╕рдоें рдорджрдж рдХрд░ рджेрддे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдПрдХ рдХॉрдкी рдоें рд░िрд╢्рддेрджाрд░ों рдХे рдкрддे рд▓िрдЦ рд░рдЦे рдеे। рд╡рд╣ी рд╣рдоाрд░ी рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд, рдмрд╣ुрдд рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рд╕ी рдбाрдпрд░ेрдХ्рдЯрд░ी рдеी।

рдкिрддा рдЬी рдиे рдПрдХ рдХाрдо рдФрд░ рдоेрд░े рдЬिрдо्рдоे рд▓рдЧाрдпा, рд╣рд░ рдмृрд╣рд╕्рдкрддिрд╡ाрд░ рдХो рдЙрди्рд╣ें рдФрд░ рдоाँ рдХो рдмृрд╣рд╕्рдкрддिрд╡ाрд░ рдХी рдХрдеा рд╕ुрдиाрдиे рдХा। рдоुрдЭे рдпाрдж рд╣ै, рд╢ुрд░ू рдоें рддो рд╣рдоाрд░े рдпрд╣ाँ рдмрд╕ ‘рдУрдо рдЬрдп рдЬрдЧрджीрд╢ рд╣рд░े...’ рд╡ाрд▓ी рд╕ीрдзी-рд╕ाрджी рдЖрд░рддी рд╣ी рд╣ोрддी рдеी। рдпा рдлिрд░ рдПрдХाрджрд╢ी рдЖрджि рдХे рд╡्рд░рдд, рдЬिрдирдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ी рд▓िрдЦिрдд рдХрдеा рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рди рдеी। рдлिрд░ рди рдЬाрдиे рдХрдм рдмृрд╣рд╕्рдкрддिрд╡ाрд░ рдХी рдХрдеा рд╢ुрд░ू рд╣ुрдИ рдФрд░ рдЙрд╕े рд╕ुрдиाрдиे рдХा рдЬिрдо्рдоा рдоुрдЭ рдкрд░ рдЖ рдЧрдпा। рдоोрдЯे рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдоें рдЫрдкी рдЙрд╕ рдХрдеा рдоें рдПрдХ рдХे рдмाрдж рдПрдХ рдХрдИ рдШрдЯрдиाрдПँ рд╣ैं। рдоुрдЦ्рдп рдХрдеा рд╣ै рдПрдХ рд╡्рдпाрдкाрд░ी рдХी, рдЬिрд╕े рдмृрд╣рд╕्рдкрддिрд╡ाрд░ рдХी рдХрдеा рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдк्рд░рд╕ाрдж рдХी рдЕрд╡рд╣ेрд▓рдиा рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╕рд░्рд╡рдиाрд╢ рдЭेрд▓рдиा рдкрдб़ा। рдЙрд╕рдХे рдкाрд╕ рдЕрдкाрд░ рд╕ंрдкрдд्рддि рдеी। рдкрд░ рджेрдЦрддे рд╣ी рджेрдЦрддे рдЙрд╕рдХा рд╕рдм рдХुрдЫ рддрдмाрд╣ рд╣ो рдЧрдпा। рдоाрд▓-рдЕрд╕рдмाрдм рд╕े рднрд░े рд╣ुрдП рдЬрд╣ाрдЬ рдбूрдм рдЧрдП, рдЬрд╡ाрди рдмेрдЯा рди рд░рд╣ा, рдФрд░ рднी рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ। рд╡рд╣ рдХंрдЧाрд▓ी рдХी рд╣ाрд▓рдд рдоें рдкрд╣ुँрдЪ рдЧрдпा। рдлिрд░ рдЗрд╕ рджुрд░्рджрд╢ा рдоें рд╡рд╣ рд╕ेрда рд╣рд░ рдмृрд╣рд╕्рдкрддिрд╡ाрд░ рдХो рдмृрд╣рд╕्рдкрддिрд╡ाрд░ рдХा рд╡्рд░рдд рд░рдЦрдиे рд▓рдЧा, рддो рдПрдХ рдХे рдмाрдж рдПрдХ рдЪрдордд्рдХाрд░ рд╣ुрдП рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд╕ुрдЦ рдХे рджिрди рд▓ौрдЯ рдЖрдП।

рдЗрд╕ рдкूрд░ी рдХрдеा рдХो рд╕ुрдиाрдиे рдоें рдХोрдИ рдмीрд╕-рдкрдЪ्рдЪीрд╕ рдоिрдирдЯ рд▓рдЧ рдЬाрддे। рдХрднी-рдХрднी рдЖрдзा рдШंрдЯा рднी। рдХрдеा рдХे рдмाрдж рднुрдиे рд╣ुрдП рдЪрдиे рдФрд░ рдоुрдирдХ्рдХे рдХा рдк्рд░рд╕ाрдж рдмाँрдЯा рдЬाрддा, рдЬिрд╕рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкूрд░े рд╕ाрд▓ рдоाँ рд░рдЦрддीं। рдХुрдЫ рд╕рдордп рдмाрдж рд╡рд╣ рдЫрдкी рд╣ुрдИ рдХрдеा рдХी рдкुрд╕्рддрдХ рдлрдЯрдХрд░ рдЬीрд░्рдг-рд╢ीрд░्рдг рд╣ो рдЧрдИ, рддो рдоैंрдиे рдЙрд╕े рд╣ाрде рд╕े рд▓िрдЦ рд▓िрдпा। рдкрд░ рдХрдеा рд▓ंрдмी рдеी рдФрд░ рдПрдХ рдХे рдмाрдж рдПрдХ рдХрдИ рдШрдЯрдиाрдПँ। рдоैंрдиे рд╣ाрде рд╕े рд▓िрдЦрддे рд╣ुрдП рдеोрдб़ी рд╕ंрдкाрджрдХीрдп рдЪрддुрд░ाрдИ рд╕े рдХाрдо рд▓िрдпा, рдЬो рдЙрд╕ рдмाрд▓्рдпрдХाрд▓ рдоें рднी рдеोрдб़ी-рдмрд╣ुрдд рддो рдеी рд╣ी। рдоैंрдиे рдХрдеा рдЗрд╕ рд░ूрдк рдоें рд▓िрдЦी рдХि рд╡рд╣ рдкूрд░ी рддो рд▓рдЧे, рдкрд░ рд╣ो рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рд░ूрдкांрддрд░рдг। рдпों рд╕ंрдкाрджрди рдХे рдХाрд░рдг рджोрд╣рд░ाрд╡ рдХुрдЫ рдХрдо рд╣ो рдЧрдпा, рд╕ंрд╡ाрдж рднी рдоैंрдиे рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдХрд░ рджिрдП।

рдоैंрдиे рд╕ोрдЪा, “рдЗрд╕рд╕े рдХ्рдпा рдлрд░्рдХ рдкрдб़рддा рд╣ै? рдХрд╣ाрдиी рддो рдкूрд░ी рд╣ो рд╣ी рдЧрдИ। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХрдеा рд╕ुрдиाрдиे рдоें рд╣рд░ рдмाрд░ рдоेрд░े рдкाँрдЪ-рд╕ाрдд рдоिрдирдЯ рднी рдмрдЪ рдЬाрдПँрдЧे।” рдоाँ рддो рдоेрд░ी рдХैрд╢ौрд░्рдп рдХाрд▓ рдХी рдпрд╣ рдЪрддुрд░ाрдИ рди рдкрдХрдб़ рд╕рдХीं, рдкрд░ рдкिрддा рдЬी рдиे рд╕ुрдиा рддो рдЕрд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╕े рднрд░рдХрд░ рдХрд╣ा, “рдмрд╕, рд╣ो рдЧрдИ рдХрдеा рдкूрд░ी..?”

“рд╣ाँ, рдкिрддा рдЬी...!” рдоैंрдиे рдЙрди्рд╣ें рднрд░ोрд╕ा рджिрд▓ाрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा। рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЧुрд╕्рд╕े рдоें рдоेрд░ी рдУрд░ рджेрдЦा, рдЬैрд╕े рдоेрд░ी рдЪाрд▓ाрдХी рд╕рдордЭ рдЧрдП рд╣ों। рд▓ेрдХिрди рдЕрдм рдЙрд╕ी рд▓िрдЦिрдд рдХрдеा рдХो рд╕ुрдирдиा рдЙрдирдХी рд▓ाрдЪाрд░ी рдеी। рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╣рд░ рдмाрд░ рдЙрд╕ рдХрдеा рдХो рд╕ुрдиाрдиे рдоें рдоेрд░े рдкाँрдЪ-рд╕ाрдд рдоिрдирдЯ рдмрдЪ рдЬाрддे। рдкिрддा рдЬी рдордЬрдмूрд░ी рдоें рд╕ुрдирддे рддो рд░рд╣े, рдкрд░ рдЬैрд╕े рдЙрди्рд╣ें рдкूрд░ी рддрд╕рд▓्рд▓ी рди рд╣ो। рдмाрдж рдоें рдмृрд╣рд╕्рдкрддिрд╡ाрд░ рдХी рдХрдеा рдХी рдирдИ рдкुрд╕्рддрдХ рдоँрдЧрд╡ा рд▓ी рдЧрдИ, рддो рдоेрд░ी рдЪाрд▓ाрдХी рдзрд░ी рдХी рдзрд░ी рд░рд╣ рдЧрдИ।

рд╕ुрдмрд╣-рд╕ुрдмрд╣ рд╣рдоाрд░ा рдкрдв़рдиे рдХा рд╕рдордп рд╣ोрддा। рдРрд╕े рдоें рдкрд░ेрд╢ाрдиी рддो рд╣ोрддी рд╣ी рдеी। рдкिрддा рдЬी рд╕े рддो рдХुрдЫ рдХрд╣рдиे рдХी рд╣рдо рдмрдЪ्рдЪों рдХी рд╣िрдо्рдордд рди рд╣ोрддी рдеी। рдкрд░ рдоाँ рдЭрдЯ рд╣рдоाрд░ी рдмाрдд рд╕рдордЭ рдЬाрддी рдеीं। рдоैंрдиे рдЙрдирд╕े рдХрд╣ा, “рдоाँ, рд╕ुрдмрд╣-рд╕ुрдмрд╣ рдоेрд░ा рдкрдв़рдиे-рд▓िрдЦрдиे рдФрд░ рд╕्рдХूрд▓ рдЬाрдиे рдХा рд╕рдордп рд╣ोрддा рд╣ै। рдРрд╕े рддो рдоैं рдХैрд╕े рдкрдв़ाрдИ рдХрд░ рдкाрдКँрдЧा?” рдЗрд╕ рдкрд░ рдоाँ рдиे рд╕ाрдордиे рд╡ाрд▓े рдоंрджिрд░ рдХे рдкुрдЬाрд░ी рдЬी рд╕े рдХрд╣ा। рд╡े рдиिрдпрдо рд╕े рдШрд░ рдЖрдХрд░ рдХрдеा рд╕ुрдиाрдиे рд▓рдЧे рддो рдоुрдЭे рдЗрд╕ рдЬिрдо्рдоेрджाрд░ी рд╕े рдЫुрдЯ्рдЯी рдоिрд▓ рдЧрдИ। 

рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдЫुрдЯрдкрди рдоें рдПрдХ рдФрд░ рдХाрдо рдоेрд░े рдЬिрдо्рдоे рдеा। рдЪрдХ्рдХी рдкрд░ рдкिрддा рдЬी рдФрд░ рдХृрд╖्рдг рднाрдИрд╕ाрд╣рдм рдХे рд▓िрдП рдШрд░ рд╕े рдЪाрдп-рдиाрд╢्рддा рд▓ेрдХрд░ рдЬाрдиा। рд╡рд╣ाँ рдЖрдиे-рдЬाрдиे рдоें рдкूрд░ा рдПрдХ рдШंрдЯा рд▓рдЧ рдЬाрддा рдеा, рдЬो рдмрд╣ुрдд рдЕрдЦрд░рддा рдеा। рдЗрд╕рд▓िрдП рдХि рд╢ाрдо рдХा рд╕рдордп рд╣рдоाрд░ा рдЦेрд▓рдХूрдж рдХा рд╕рдордп рд╣ोрддा рдеा। рднाрднी рдЪाрдп рдмрдиाрдХрд░ рдмाрд░-рдмाрд░ рдЯेрд░рддीं, “рдХुрдХ्рдХू, рдЪрдХ्рдХी рдкрд░ рдЪाрдп рд▓े рдЬाрдиी рд╣ै। рдЪाрдп рдаंрдбी рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ै। рднाрдЗрдпा рдЬी рдбाँрдЯेंрдЧे!” рдкрд░ рдоैं рдЦेрд▓ рдХे рдЬोрд╢ рдоें рд╣ोрддा। рдЗрд╕рд▓िрдП рджूрд░ рд╕े рдкुрдХाрд░рдХрд░ рдХрд╣рддा, “рдЕрднी рдЖрдпा, рдмрд╕ рдЕрднी...!”

рдпрд╣ ‘рдЕрднी...!’ рдмрд╣ुрдд рд▓ंрдмा рдЦिंрдЪ рдЬाрддा рддो рднाрднी рдлिрд░ рдпाрдж рджिрд▓ाрддीं, рдЪाрдп рдлिрд░ рд╕े рдЧрд░рдо рдХрд░рдХे рджेрддीं। рддो рднी рдбोрд▓ू рдоें рдЪрдХ्рдХी рддрдХ рдЪाрдп рд▓े рдЬाрдиे рдоें рдХрдИ рдмाрд░ рдЪाрдп рдаंрдбी рд╣ो рдЬाрддी рддो рдбाँрдЯ рдкрдб़рддी рдеी। рд╕ाрде рд╣ी рдЪрдХ्рдХी рдХे рд╕ाрдордиे рд╡ाрд▓े рд╣рд▓рд╡ाрдИ рд╕े рдЪाрдп рдЧрд░рдо рдХрд░рд╡ा рдХे рд▓ाрдиी рдкрдб़рддी рдеी।

рдХाрдлी рд╕рдордп рддрдХ рдпрд╣ рдкрд░ंрдкрд░ा рдЪрд▓ी। рдЗрд╕рдХे рдкीрдЫे рд╢ाрдпрдж рд╡िрдЪाрд░ рдпрд╣ рд░рд╣ा рдХрд░рддा рдеा рдХि рдШрд░ рдХी рдЪीрдЬ рдЖрдЦिрд░ рдШрд░ рдХी рдЪीрдЬ рд╣ै। рдмाрд╣рд░ рд╡ैрд╕ा рдЦाрдиा, рдЪाрдп рдпा рдиाрд╢्рддा рднрд▓ा рдХрд╣ाँ рдоिрд▓ рд╕рдХрддा рд╣ै? рдмाрдж рдоें рд╣рдо рдмрдЪ्рдЪे рдмрдб़े рд╣ुрдП, рдкрдв़ाрдИ рдХा рджрдмाрд╡ рднी рдЖрдпा। рддрдм рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдпрд╣ рд╣ुрдЖ рдХि рдЦाрдиा рддो рдШрд░ рд╕े рд╣ी рдЬाрддा рдеा, рдкрд░ рдЪाрдп-рдкрдХौрдб़े рд╡рдЧैрд░рд╣ рдмाрд╣рд░ рд╕े рд▓े рд▓िрдП рдЬाрддे। рдпों рдХिрд╢ोрд░ाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЗрди рдмंрдзрдиों рд╕े рдеोрдб़ी рдоुрдХ्рддि рдоिрд▓ी। рд╕ाрде рд╣ी рдЦेрд▓-рдХूрдж рдХो рдмीрдЪ рдоें рдЫोрдб़рдХрд░ рдЪрдХ्рдХी рдкрд░ рднाрдЧрдиे рдХी рдмाрдз्рдпрддा рднी рди рд░рд╣ी।...рдФрд░ рд╕рдмрд╕े рдмрдв़рдХрд░, рдкिрддा рдЬी рдХी рдбाँрдЯ рд╕े рдмрдЪे। рдЗрд╕рд▓िрдП рдХि рдЪाрдп рдаंрдбी рд╣ोрддी рддो рдбाँрдЯ рдкрдб़рддी рд╣ी рдеी।


[3]

рдЙрди рджिрдиों рдмिрдЬрд▓ी рдирд╣ीं рдеी рдФрд░ рдоैं рдкрдв़ाрдХू рдРрд╕ा рдХि рдХрдорд░े рдоें рдпा рдЫрдд рдкрд░, рд╢ाрдо рдХे рд╕्рдпाрд╣ рд╣ो рдЬाрдиे рддрдХ рдХिрддाрдм рдкрд░ рдирдЬрд░ें рдЧрдб़ाрдП рдкрдв़рддा рд░рд╣рддा рдеा। рд╢ाрдпрдж рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рдоेрд░ी рдиिрдЧाрд╣ рдХрдордЬोрд░ рд╣ो рдЧрдИ। рдпों рддो рдЫрдаी рдХ्рд▓ाрд╕ рдоें рд╣ी рдоुрдЭे рд╕рдорд╕्рдпा рдЖрдиे рд▓рдЧी рдеी। рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдж्рд╡ाрд░ा рдм्рд▓ैрдХрдмोрд░्рдб рдкрд░ рд▓िрдЦे рдЧрдП рд╢рдм्рдж рдоेрд░े рдаीрдХ-рдаीрдХ рдкрдв़рдиे рдоें рдирд╣ीं рдЖрддे рдеे। рддрдм рдордЬрдмूрд░ी рдоें рдоैं рдкाрд╕ рдмैрдаे рдХिрд╕ी рд╕рд╣рдкाрдаी рдХी рдХॉрдкी рджेрдЦ-рджेрдЦрдХрд░ рдоैं рдм्рд▓ैрдХрдмोрд░्рдб рдкрд░ рд▓िрдЦी рдЗрдмाрд░рдд рдХो рдХॉрдкी рдкрд░ рдЙрддाрд░рддा рдеा। рдЗрд╕рдоें рдЕрдХрд╕рд░ рдПрдХ рдЧрдб़рдмрдб़ рд╣ो рдЬाрддी, рдЙрд╕ рд╕рд╣рдкाрдаी рдХी рдЬो рднूрд▓ें рдФрд░ рд╡рд░्рддрдиी рдХी рдЧрд▓рддिрдпाँ рд╣ोрддीं, рд╡े рдоेрд░ी рдХॉрдкी рдоें рднी рдЖ рдЬाрддीं। рдкрдв़рддे рд╕рдордп рдоुрдЭे рдкрддा рдЪрд▓ рдЬाрддा рдХि рдХрд╣ीं рдХुрдЫ рдЧрдб़рдмрдб़ рд╣ै, рдкрд░ рдордЬрдмूрд░ी рдеी। рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рд╕े рдХुрдЫ рдкूрдЫрдиे рдХा рд╕ाрд╣рд╕ рддрдм рди рдеा।

рдкрд░ рдЖрдард╡ीं рдпा рдирд╡ीं рдХ्рд▓ाрд╕ рдоें рдаीрдХ-рдаीрдХ рд╕рдордЭ рдоें рдЖ рдЧрдпा рдХि рдоेрд░ी рдиिрдЧाрд╣ рдХрдордЬोрд░ рд╣ै। рдоैंрдиे рдоाँ рд╕े рдХрд╣ा, рдоाँ рдиे рдкिрддा рдЬी рд╕े рдФрд░ рдмрдб़े рднाрдЗрдпों рд╕े। рдЬрдЧрди рднाрдИ рд╕ाрд╣рдм рддрдм рдЕрд▓ीрдЧрдв़ рд╕े рдЗंрдЬीрдиिрдпрд░िंрдЧ рдоें рдбिрдк्рд▓ोрдоा рдХрд░рдХे рдЖ рдЪुрдХे рдеे। рдкрддा рдирд╣ीं рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрддाрдпा рдпा рдХिрд╕ी рдФрд░ рдиे, рдХि рдЕрд▓ीрдЧрдв़ рдоें рдЖँрдЦों рдХा рдмрдб़ा рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рд╣ै, рд╡рд╣ाँ рджिрдЦाрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╡рд╣ рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдеा рдЧाँрдзी рдЖрдИ рд╣ाрд╕्рдкीрдЯрд▓, рдЬो рдЕрдм рднी рдЙрддрдиा рд╣ी рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै।

рдоुрдЭे рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рдпाрдж рд╣ै, рдкिрддा рдЬी рдХे рд╕ाрде рдоैं рд░ेрд▓рдЧाрдб़ी рдоें рдмैрдардХрд░ рдЕрд▓ीрдЧрдв़ рдЧрдпा рдеा। рдЙрд╕ рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдХा рдХोрдИ рдбाрдХ्рдЯрд░ рд╢ाрдпрдж рдкрд░िрдЪिрдд рднी рдиिрдХрд▓ рдЖрдпा рдеा। рдкिрддा рдЬी рдиे рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдХा рдкрддा рдФрд░ рдЙрд╕ рдбाрдХ्рдЯрд░ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдПрдХ рдкрд░рдЪे рдкрд░ рд▓िрдЦрд╡ा рд▓ी, рдлिрд░ рдоुрдЭे рд▓ेрдХрд░ рдЖрдЧрд░ा рдЧрдП। рд╢ाрдпрдж рд╡рд╣ рд░ेрд▓рдЧाрдб़ी рдоें рдмैрдардиे рдХा рдоेрд░ा рджूрд╕рд░ी рдоौрдХा рдеा। рдЗрд╕рд╕े рдкрд╣рд▓े рдмрдб़े рднाрдИ рд╕ाрд╣рдм рдХे рд╕ाрде рдПрдХ рдмाрд░ рдЖрдЧрд░ा рдЧрдпा рдеा, рдЙрд╕рдХी рдпाрдж рд╣ै।

рдЕрд▓ीрдЧрдв़ рд╢िрдХोрд╣ाрдмाрдж рд╕े рдЖрдЧрд░ा рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдЪूँрдХि рдЬ्рдпाрджा рджूрд░ी рдкрд░ рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рдЗрд╕ рдмाрд░ рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдХृрдд рд▓ंрдмी рдпाрдд्рд░ा рдеी, рдЬिрд╕рдоें рдХोрдИ рдЪाрд░-рдкाँрдЪ рдШंрдЯे рд▓рдЧे рдеे। рдлिрд░ рд░िрдХ्рд╢े рд╡ाрд▓े рдиे рд╣рдоें рдЧाँрдзी рдЖрдИ рд╣ॉрд╕्рдкीрдЯрд▓ рдкрд╣ुँрдЪाрдпा। рдмрдб़ा рд╣ी рд╡िрд╢ाрд▓ рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдеा, рдЬिрд╕рдХी рдЗрдоाрд░рдд рдЦाрд╕ी рднрд╡्рдп рдеी।

рдоुрдЭे рдпाрдж рд╣ै, рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдЬрдм рдкिрддा рдЬी рдХे рд╕ाрде рдоैं рдЕрд╕्рдкрддाрд▓ рдкрд╣ुँрдЪा рддो рдбाрдХ्рдЯрд░ рдиे рджрд╡ा рдбाрд▓рдХрд░ рдЖँрдЦों рдХी рдЬाँрдЪ рдХी। рдлिрд░ рдЖँрдЦों рдоें рдиिрдпрдоिрдд рд▓ोрдХुрд▓ा рдб्рд░ॉрдк्рд╕ рдбाрд▓рдиे рдХा рдиिрд░्рджेрд╢ рджेрдХрд░ рдХрд╣ा, “рдПрдХ рд╕рдк्рддाрд╣ рдмाрдж рдЖрдк рд▓ोрдЧ рдЖрдПँ। рдлिрд░ рдоैं рджोрдмाрд░ा рдЪेрдХ рдХрд░ूँрдЧा। рддрднी рдкрддा рдЪрд▓ेрдЧा рдХि рдЪрд╢्рдоे рд▓рдЧाрдиे рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рд╣ै, рдпा рдлिрд░ рд╡ैрд╕े рд╣ी рдХाрдо рдЪрд▓ рдЬाрдПрдЧा?”
рдЕрдЧрд▓ी рдмाрд░ рдЧрдпा рддो рдбाрдХ्рдЯрд░ рдиे рдлिрд░ рд╕े рдЪेрдХ рдХрд░рдХे рдмрддाрдпा рдХि рдЪрд╢्рдоा рд╣ी рд▓рдЧेрдЧा। рдоैं рдЕंрджрд░ рд╣ी рдЕंрджрд░ рдЦुрд╢ рдФрд░ рд░ोрдоांрдЪिрдд рд╣ो рд░рд╣ा рдеा। рдиीрдЪे рдЖрдП рддो рдЪрд╢्рдоा рдмрдиाрдиे рд╡ाрд▓ी рдмрд╣ुрдд рд╕ी рджुрдХाрдиें рдеीं। рд╣рдо рд▓ोрдЧ рд╕ोрдЪ рд╣ी рд░рд╣े рдеे рдХि рдХрд╣ाँ рдЬाрдПँ, рдЗрддрдиे рдоें рдПрдХ рджुрдХाрдирджाрд░ рдиे рдЖрдХрд░ рд▓рдЧрднрдЧ рдШेрд░ рд▓िрдпा, “рдЖрдкрдХो рдЪрд╢्рдоा рд▓ेрдиा рд╣ै рди? рдЖрдЗрдП-рдЖрдЗрдП, рдЖрдк рдоेрд░े рд╕ाрде рдЖрдЗрдП। рдЖрдкрдХो рдмрдб़ा рдЕрдЪ्рдЫा рдФрд░ рдХिрдлाрдпрддी рдл्рд░ेрдо рджूँрдЧा। рд╢ीрд╢े рднी рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫे!” рдЖрдЦिрд░ рд╣рдо рд▓ोрдЧ рдЙрд╕ी рдХी рджुрдХाрди рдкрд░ рдЧрдП। рдФрд░ рд╢ाрдпрдж рдоेрд░े рдл्рд░ेрдо рдкрд╕ंрдж рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдХोрдИ рдбेрдв़-рджो рдШंрдЯे рдоें рдЙрд╕рдиे рдЪрд╢्рдоा рддैрдпाрд░ рдХрд░рдХे рднी рджे рджिрдпा।

рдЙрд╕ी рд╢ाрдо рдХो рдкिрддा рдЬी рдХे рд╕ाрде рдоैं рд░ेрд▓рдЧाрдб़ी рд╕े рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯ рдЖрдпा। рдЪрд╢्рдоा рд▓рдЧाрдП рд╣ुрдП। рдорди рд╣ी рдорди рдХुрдЫ рдЕрдЯрдкрдЯा рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा рдХि рдЕрдм рдоिрдд्рд░ों рдХो рдХैрд╕े рдлेрд╕ рдХрд░ूँрдЧा? рдЙрдирдХे рддрд░рд╣-рддрд░рд╣ рдХे рд╕рд╡ाрд▓ों рдХे рдХ्рдпा рдЬрд╡ाрдм рджेрдиे рд╣ोंрдЧे? рдкрд░ рдЗрд╕ рд╕рдм рд╕े рдЬ्рдпाрджा рдЕंрджрд░ рд╣ी рдЕंрджрд░ рдПрдХ рдЧुрджрдЧुрджी рд╕ी рд╣ो рд░рд╣ी рдеी। рдоैं рдЕрдм рдЪрд╢्рдоे рд╡ाрд▓ा рд╣ो рдЧрдпा। рдХुрдЫ рдЕрд▓рдЧ, рдХुрдЫ рдЦाрд╕। рдХुрдЫ рдмрдЪ्рдЪे ‘рдЪрд╢्рдоुрдж्рджीрди’ рдпा ‘рдЪрд╢्рдоेрдмрдж्рджूрд░’ рдХрд╣рдХрд░ рдЪिрдв़ाрдПँрдЧे, рдпрд╣ рдмाрдд рддो рдЬाрдирддा рдеा। рдкрд░ рдоैंрдиे рд╕ोрдЪा, рдЗрд╕рдХी рдХ्рдпा рдкрд░рд╡ाрд╣? рдЬрдм рдУрдЦрд▓ी рдоें рд╕िрд░ рджिрдпा рддो рдоूрд╕рд▓ों рдХा рдХ्рдпा рдбрд░...?

рдЕрд▓рдмрдд्рддा рдЪрд╢्рдоा рдкिрддा рдЬी рдХे рд╕ाрде рдЕрд▓ीрдЧрдв़ рдЬाрдХрд░ рдмрдирд╡ाрдпा рдеा। рдпрд╣ рдмाрдд рдлिрд░-рдлिрд░ рдпाрдж рдЖрддी рд╣ै। рдЙрд╕ рдпाрдд्рд░ा рдХी рдФрд░ рднी рдмрд╣ुрдд рд╕ी рдмाрддें рдпाрдж рдЖ рд░рд╣ी рд╣ैं। рд░ेрд▓рдЧाрдб़ी рдХी рдЦिрдб़рдХी рдХे рдкाрд╕ рдоैं рдмैрдаा рдеा рдФрд░ рджूрд░ рд╕े рджौрдб़рддे рдкेрдб़ों рдФрд░ рд╣рд░े-рд╣рд░े рдЦेрддों рдХी рд╡рд╣ рдЫुрдЖрдЫाрдИ рдЖрдЬ рднी рдпाрдж рд╣ै। рд╡рд╣ рдпाрдд्рд░ा рд▓ंрдмी рдеी, рдЬрд░ूрд░ рдЪाрд░-рдкाँрдЪ рдШंрдЯे рд▓рдЧे рд╣ोंрдЧे рдЕрд▓ीрдЧрдв़ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдоें। рдкрд░ рдпाрдд्рд░ा рд╕ुрдЦрдж рдФрд░ рдЖрдиंрджрдХाрд░ी рдеी। рд░ेрд▓рдЧाрдб़ी рдХी рдпाрдд्рд░ा рдмाрд░-рдмाрд░ рдорди рдХो рдЦींрдЪрддी рд╣ै, рдпрд╣ рд╢ाрдпрдж рдоैंрдиे рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдЬाрдиा рдеा।

рдлिрд░ рдХुрдЫ рдФрд░ рдмाрддें рднी рдпाрдж рд╣ैं। рдЙрди рджिрдиों рдоेрд░े рдмрдб़े рднाрдИ рд╕ाрд╣рдм рдЬрдЧрди рднाрдИрд╕ाрд╣рдм рдХे рд╡िрд╡ाрд╣ рдХी рдмाрдд рдЪрд▓ рд░рд╣ी рдеी। рд╕ंрднрд╡рддः рдХुрдЫ рдк्рд░рд╕्рддाрд╡ рд░िрд╢्рддे рдХे рд▓िрдП рдЖрдП рднी рдеे, рдкрд░ рд╡े рдЬрдЧрди рднाрдИрд╕ाрд╣рдм рдХो рдкрд╕ंрдж рди рдеे। рддो рд╡рд╣ рдРрд╕ा рдХुрдЫ рдЧрд╣рдоाрдЧрд╣рдоी рдХा рджौрд░ рдеा। рдЕрд▓ीрдЧрдв़ рдк्рд░рд╡ाрд╕ рдоें рдХिрд╕ी рджूрд░ рдХे рд░िрд╢्рддेрджाрд░ рдХे рдШрд░ рд╣ी рд╣рдо рд▓ोрдЧ рд░ुрдХे рдеे। рдЙрди рд▓ोрдЧों рдиे рд╣рдоाрд░ी рдХाрдлी рдЦाрддिрд░ рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж, рдмाрддों-рдмाрддों рдоें рдХैрд╕े рд░िрд╢्рддे рдХी рдмाрдд рдЪрд▓ाрдИ рдеी рдФрд░ рдкिрддा рдЬी рдХो рдЗрд╕ рд╕ंрдмंрдз рдХे рд▓िрдП рдордиाрдиा рдЪाрд╣ा рдеा, рдЗрд╕рдХी рдпाрдж рд╣ै।

рдкрд░ рдЬрдЧрди рднाрдИрд╕ाрд╣рдм рдЕрдкрдиी рдкрд╕ंрдж рд╕े рд╡िрд╡ाрд╣ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рдеे। рдЗрд╕рд▓िрдП рдкिрддा рдЬी рдиे рд╣ाँ рди рдХрд░рдХे рдпрд╣ी рдХрд╣ा, рдХि рдоैं рдШрд░ рдкрд░ рдмाрдд рдХрд░ूँрдЧा। рдФрд░ рдлिрд░ рд╡рд╣ рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдпрд╣ीं рд╕рдоाрдк्рдд рд╣ो рдЧрдпा।


[4]

рдПрдХ рдФрд░ рдмाрдд, рдЬिрд╕рдХी рдУрд░ рдмाрд░-рдмाрд░ рдоेрд░ा рдз्рдпाрди рдЬाрддा рд╣ै, рд╡рд╣ рдпрд╣ рдХि рдоाँ рдФрд░ рдкिрддा рдХा рд╕ंрдмंрдз рдмрдб़ा рдЕрдж्рднुрдд рдеा। рд╡े рдЭрдЧрдб़े рдмрдЧैрд░ рд░рд╣ рдирд╣ीं рдкाрддे рдеे рдФрд░ рд╣рдл्рддे рдоें рдПрдХ-рджो рдмाрд░ рддो рдЬрд░ूрд░ рдХिрд╕ी рдЫोрдЯी-рдоोрдЯी рдмाрдд рдкрд░ рдЙрд▓рдЭ рдЬाрддे рдеे, рдкрд░ рдЙрдирдоें рдЖрдкрд╕ рдоें рдЗрддрдиा рдЧрд╣рд░ा рдк्рд░ेрдо рдеा рдХि рдХ्рдпा рдХрд╣ा рдЬाрдП।

рд╣ाँ, рдлрд░्рдХ рдпрд╣ рдеा рдХि рдЭрдЧрдб़ा рддो рд╢рдм्рджों рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ोрддा рдеा рдФрд░ рд╣рдо рд▓ोрдЧों рддрдХ рднी рдЙрд╕рдХी рдз्рд╡рдиिрдпाँ рдЖ рдЬाрддी рдеीं, рдкрд░ рдк्рд░ेрдо рд╢рдм्рджाрддीрдд рдеा। рд╡рд╣ рдкिрддा рдХी рдоूँрдЫों рд╕े рдлिрд╕рд▓рддी рдЧрд╣рд░ी рдоुрд╕рдХाрди рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рд╣ोрддा рдеा рдФрд░ рдоाँ рдХे рдЙрд╕ рд░ाрдЬрдорд╣िрд╖ी рдЬैрд╕े рдЧрд░्рд╡ рдоें, рдЬिрд╕рдХे рдкीрдЫे рдкिрддा рдХा рдк्рд░ेрдо рдЬीрдд рд▓ेрдиे рдХा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ी рдеा। рдпों рдоाँ рдХे рд╕ाрде рдкिрддा рдХा рдЭрдЧрдб़ा рднी, рдк्рдпाрд░ рднी рдЕंрдд рддрдХ рдЪрд▓ा। рдЕрдХрд╕рд░ рдоाँ рдПрдХ рд╕ीрдоा рддрдХ рдЪुрдкрдЪाрдк рд╕ुрдирддी рд░рд╣рддीं। рдлिрд░ рдХрд╣рддीं, “рдмрд╕-рдмрд╕, рд╣ुрдг рдмрд╣ूँ рд╣ो рдЧрдпा!” рдФрд░ рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп, рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдкिрддा рдХे рдоुँрд╣ рд╕े рдПрдХ рд╢рдм्рдж рддрдХ рдирд╣ीं рдиिрдХрд▓рддा рдеा।

рдЗрд╕ рдк्рд░ेрдо рдоें, рдЖрдЬ рд▓рдЧрддा рд╣ै, рджोрдиों рдХा рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рдХे рдк्рд░рддि рдЖрджрд░ рднी рдЬрд░ूрд░ рд╢ाрдоिрд▓ рд░рд╣ा рд╣ोрдЧा। рдПрдХ рдмाрд░ рдХी рдмाрдд рдоुрдЭे рдпाрдж рд╣ै, рдоाँ рджेрд╣рд░ाрджूрди рдЧрдИ рдеीं, рдЫोрдЯी рдмрд╣рди рд╕े рдоिрд▓рдиे। рдкीрдЫे рдкिрддा рдеे рдФрд░ рд╣рдо рдмрдЪ्рдЪे। рдпрд╣ рдХрд▓рдХрдд्рддे рд╡ाрд▓ों рдХे рдордХाрди рдХी рдмाрдд рд╣ै, рдЬрд╣ाँ рд╣рдо рдХुрдЫ рджिрди рдХिрд░ाрдП рдкрд░ рд░рд╣े рдеे।...рд╕рд░्рджिрдпों рдХे рджिрди। рдПрдХ рд╕ुрдмрд╣ рдХी рдмाрдд, рдкिрддा рдХंрдмрд▓ рдУрдв़े рд╣ुрдП рдЪाрд░рдкाрдИ рдкрд░ рдмैрдаे рдмीрдб़ी рдкी рд░рд╣े рдеे। рддрднी рдЕрдЪाрдирдХ рдмीрдб़ी рдХी рд░ाрдЦ рдХंрдмрд▓ рдкрд░ рдЧिрд░ी। рдЪुрдкрдЪाрдк рдХिрди्рд╣ीं рдЦрдпाрд▓ों рдоें рдЦोрдП рдкिрддा рдХो рд╢ाрдпрдж рдХुрдЫ рджेрд░ рдмाрдж рдкрддा рдЪрд▓ा। рдЬैрд╕े рд╣ी рдз्рдпाрди рдЧрдпा, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЭрдЯ рдЙрд╕ рд░ाрдЦ рдХो рдЭाрдб़ा। рдкрд░ рддрдм рддрдХ рддो рдЙрд╕ рдЧрд░рдо рд░ाрдЦ рдХा рдЕрд╕рд░ рд╣ो рдЪुрдХा рдеा। рдПрдХ рдЬрдЧрд╣ рдЬрд╣ाँ рд░ाрдЦ рдЬ्рдпाрджा рдЧिрд░ी, рд╡рд╣ाँ рдмрдб़ा рд╕ा рдЫेрдж рд╣ो рдЧрдпा, рдЖрд╕-рдкाрд╕ рдХुрдЫ рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рдЫेрдж рднी।

рдкिрддा рдЬी рдХो рдмрдб़ा рджुрдЦ рд╣ुрдЖ, рдирдпा рдХंрдмрд▓ рдеा। рдЕрдм рд╡рд╣ рднрдж्рджा рд╣ो рдЧрдпा। рдмोрд▓े, “рдкुрдд्рддрд░, рддेрд░ी рдоाँ рдЖрдПрдЧी рддो рдЧुрд╕्рд╕ा рдХрд░ेрдЧी। рддू рдРрд╕ा рдХрд░, рдХрд╣ीं рд╕े рд╕ूрдИ рдФрд░ рдзाрдЧा рдвूँрдв़рдХрд░ рд▓ा।”

рдкрддा рдирд╣ीं рдоैं рдпा рдлिрд░ рдХрдорд▓ेрд╢ рджीрджी рд╕ूрдИ-рдзाрдЧा рдвूँрдв़рдХрд░ рд▓ाрдИ। рдкिрддा рдиे рдЙрд╕ी рд╕рдордп рд╕ूрдИ рдоें рдХाрд▓े рдпा рдХिрд╕ी рдЧрд╣рд░े рд░ंрдЧ рдХा рдзाрдЧा рдбाрд▓рдХрд░ рдХंрдмрд▓ рдХो рд░рдлू рдХрд░рдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा। рдоुрдЭे рдЕрдм рднी рдпाрдж рд╣ै рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХिрддрдиे рдЬрддрди, рдХिрддрдиी рдмाрд░ीрдХ рдиिрдЧрд╣рдмाрдиी рд╕े рдпрд╣ рдХाрдо рдХिрдпा рдеा। рдЬрдм рддрдХ рдХंрдмрд▓ рдХे рд╕ाрд░े рдЫेрдж рдврдХ рдирд╣ीं рдЧрдП, рддрдм рддрдХ рд╡े рдмाрд░ीрдХ-рдмाрд░ीрдХ рд░рдлूрдЧीрд░ी рдХрд░рддे рд░рд╣े। рдХाрдо рдкूрд░ा рд╣ोрдиे рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдПрдХ рдиिрдЧाрд╣ рдФрд░ рдХंрдмрд▓ рдкрд░ рдбाрд▓ी। рджेрдЦрдХрд░ рдЙрдирдХे рдЪेрд╣рд░े рдкрд░ рд╕ंрддोрд╖ рдЙрднрд░ рдЖрдпा। рд╕рдЪрдоुрдЪ рдкिрддा рдиे рдмрдб़ी рд╕рдлाрдИ рд╕े рд░рдлू рдХिрдпा рдеा। рдкिрддा рдж्рд╡ाрд░ा рд░рдлू рдХिрдпा рдЧрдпा рдХंрдмрд▓ рдЖрдЬ рднी рдоेрд░ी рдЖँрдЦों рдХे рдЖрдЧे рд╕े рдирд╣ीं рд╣рдЯрддा। рд╡ैрд╕े рд╡े рдШрд░ рдХे рдХाрдоों рдоें рд╣ाрде рддрдХ рди рд▓рдЧाрддे рдеे। рдкрд░ рдХोрдИ рдХाрдо рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЖ рдЬाрдПँ рддो рдХिрд╕ рд╕рдлाрдИ рд╕े рдХрд░рддे рдеे, рдЙрдирдХा рд░рдлू рдХिрдпा рдЧрдпा рдХंрдмрд▓ рдЗрд╕рдХी рдоिрд╕ाрд▓ рдеा।

рдкिрддा рдХो рд╢ाрджिрдпों рдоें рдХрднी-рдХрднाрд░ рднोрдЬрди рднी рддैрдпाрд░ рдХрд░рддे рджेрдЦा рд╣ै। рддрдм рд╣рд▓рд╡ाрдИ рдХी рдХрдо рд╣ी рдЬрд░ूрд░рдд рдкрдб़рддी рдеी। рдмिрджाрджрд░ी рд╡ाрд▓े рд╣ी рдмрдб़े рдЙрдд्рд╕ाрд╣ рд╕े рдХाрдо рдоें рд╣ाрде рдмँрдЯाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЖ рдЬाрддे рдеे। рдЙрди्рд╣ीं рджिрдиों рджेрдЦा рдХि рдкिрддा рдпों рд╕ाрдоाрди्рдпрддः рдЪाрд╣े рднोрдЬрди рди рдмрдиाрддे рд╣ों, рдкрд░ рдЙрди्рд╣ें рдкाрдХ-рдХрд▓ा рдпा рдЪीрдЬों рдХे рдЕрдиुрдкाрдд рд╡рдЧैрд░рд╣ рдХा рдЕрдЪ्рдЫा рдЬ्рдЮाрди рдеा рдФрд░ рд╡े рдмрдб़ी рд░ुрдЪि рд╕े рдЖрдиंрджрдкूрд░्рд╡рдХ рдЗрд╕рдоें рд╣िрд╕्рд╕ा рд▓ेрддे рдеे।

рдРрд╕े рд╣ी рдЧाрдпрди рдоें рднी рд╡े рдиिрдкुрдг рдеे। рдпाрдж рдкрдб़рддा рд╣ै, рдмिрд░ाрджрд░ी рдХे рдПрдХ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдоें рд╡िрд╡ाрд╣ рдеा। рдоैं рддрдм рдЫोрдЯा рд╣ी рдеा рдФрд░ рдкिрддा рдЬी рдХे рд╕ाрде рдмाрд░ाрдд рдоें рдЧрдпा рдеा। рдмाрд░ाрдд рдЬрдм рд▓ौрдЯ рд░рд╣ी рдеी, рддो рдмрд╕ рдоें рдХुрдЫ рд▓ोрдЧों рдиे рдоिрд▓рдХрд░ рд╣ीрд░ рдЧाрдиा рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा, рдЬिрд╕рдоें рдПрдХ-рдПрдХ рдХрд░рдХे рдХрдИ рд▓ोрдЧ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ोрддे рдЧрдП। рдХुрд▓ рдоिрд▓ाрдХрд░ рддो рдпрд╣ рдПрдХ рд╕рд╣рдЧाрди рд╕рд░ीрдЦा рд╣ी рдеा, рдЬिрд╕рдоें рдПрдХ рдкрдж рдЧाрдХрд░ рдЕрдЧрд▓ा рдкрдж рдЧाрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рд╕ाрде рд╡ाрд▓े рдХो рдЗंрдЧिрдд рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрддा। рдХрд╣рдиा рди рд╣ोрдЧा, рдпрд╣ рдкूрд░ा рдЧाрдпрди рдкрдХ्рдХे рд░ाрдЧ рдоें рдеा। рдЬिрд╕े рдКँрдЪे рд╕ुрд░ рдоें рдЧाрдпрди рдФрд░ рддाрд▓рдмंрджी рдХा рдЕрдн्рдпाрд╕ рд╣ो, рд╡рд╣ी рдЗрд╕े рдЧा рд╕рдХрддा рдеा। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдЧाрддे рд╣ुрдП рдЬрдм рдкिрддा рдХी рдмाрд░ी рдЖрдИ рддो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдПрдХрджрдо рд╕рдзे рд╣ुрдП рдХंрда рд╕े рдЗрддрдиी рдкूрд░्рдгрддा рдФрд░ рдЧрд╣рд░ी рддрд▓्рд▓ीрдирддा рдХे рд╕ाрде рдЧाрдпा рдХि рдоैं рдХुрдЫ-рдХुрдЫ рдЪрдХिрдд рдФрд░ рд╡िрд╕्рдоिрдд рд╕ा рдЙрди्рд╣ें рджेрдЦрддा рд░рд╣ рдЧрдпा।

рдкिрддा рдХा рдпрд╣ рд░ूрдк рдоेрд░े рд▓िрдП рдПрдХрджрдо рдирдпा рдФрд░ рдЕрдирдЬाрдиा рдеा, рдЬिрд╕े рдмрд░рд╕ों рдмाрдж рднी рдпाрдж рдХрд░рдХे рдоैं рдоुрдЧ्рдз рд╣ो рдЙрдарддा рд╣ूँ। 

рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдкिрддा рд╕рдЦ्рдд рдеे, рдкрд░ рд╡िрд╡ेрдХрд╡ाрди рднी। рдХрдм рдЭुрдХрдиा рд╣ै, рд╡े рдЬाрдирддे рдеे। рд╕рд╣ी рдмाрдд рдЪाрд╣े рдХिрд╕ी рдиे рдХрд╣ी рд╣ो, рд╡рд╣ рд╕рд╣ी рд╣ै, рдпрд╣ рдПрд╣рд╕ाрд╕ рд╣ोрддे рд╣ी рдЭुрдХрдиा рдЙрди्рд╣ें рдЕрдЪ्рдЫा рд▓рдЧрддा рдеा। рдоाँ рдкिрддा рдЬी рдХी рдмाрддों рдХी рдмрд╣ुрдд рдХрдж्рд░ рдХрд░рддी рдеीं। рдкрд░ рдоाँ рдХी рд╕рд╣ी рдмाрдд рдХे рдЖрдЧे рдкिрддा рдХो рдЭुрдХрддे рднी рдоैंрдиे рджेрдЦा рд╣ै। рдпों рднी рдЙрдирдХी рд╕рдЦ्рддी рдХे рднीрддрд░ рдПрдХ рдоृрджुрд▓рддा рдеी। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдоाँ рдХे рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рд╡े рдЗрддрдиे рдмрджрд▓ рдЧрдП рдХि рд╣рдоें рдоाँ рдФрд░ рдкिрддा рджोрдиों рд╣ी рд▓рдЧрдиे рд▓рдЧे। “рддेрд░ी рдоाँ рд╣ोрддी рддो рдРрд╕ा рдХрд╣рддी...рдпा рдХрд░рддी!” рд╡े рдмाрд░-рдмाрд░ рдХрд╣рддे рдеे рдФрд░ рдЦुрдж рднी рд╡ैрд╕ा рд╣ी рдХрд░рдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХрд░рддे рдеे।


[5]

рдкिрддा рдЬी рдХी рдПрдХ рдЦाрд╕ рдмाрдд рдФрд░ рдпाрдж рдЖ рд░рд╣ी рд╣ै, рдЬो рдХिрд╕ी рд╣рдж рддрдХ рдоुрдЭрдоें рднी рдЖрдИ। рдЙрдирдХी рдЖрджрдд рдеी, рдЬिрд╕ рдмाрдд рдХी рдзुрди рд▓рдЧ рдЬाрдП, рдЙрд╕े рдкूрд░ा рдХрд░рдХे рдоाрдирдиा। рдпрд╣ рдмाрдд рд╣рдоाрд░े рдЪौрдХ рдоें рдмрдиे рдоंрджिрд░ рдХो рд▓ेрдХрд░ рдпाрдж рдЖ рд░рд╣ी рд╣ै, рдЬिрд╕े рдмрдирд╡ाрдиे рдоें рдЙрдирдХी рдмрдб़ी рднूрдоिрдХा рд░рд╣ी।...рдЕрд╕рд▓ рдоें, рд╣рдоाрд░े рдШрд░ рдХे рд╕ाрдордиे рдХाрдлी рдмрдб़ा рд╕ा рдЪौрдХ рд╣ै। рдкिрддा рдЬी рдиे рджेрдЦा, рдЪौрдХ рдХे рддीрди рддрд░рдл рддो рдордХाрди рдмрдиे рд╣ैं, рдкрд░ рдПрдХ рддрд░рдл рдХी рдЬрдоीрди рдХा рдмрдб़ा рд╕ा рдЯुрдХрдб़ा рдЦाрд▓ी рд╣ै। рдЙрдирдХे рдорди рдоें рдЖрдпा, рдпрд╣ाँ рдЖрд╕рдкाрд╕ рдХोрдИ рдоंрджिрд░ рдирд╣ीं рд╣ै। рдоोрд╣рд▓्рд▓े рдХी рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рдЧрд▓ी рдХे рджूрд╕рд░े рдЫोрд░ рдкрд░ рдмрдиे рдПрдХ рдоंрджिрд░ рдоें рдЬाрдиा рдкрдб़рддा рд╣ै। рдЙрд╕ рдоंрджिрд░ рдХी рд╕ीрдв़िрдпाँ рднी рдмрд╣ुрдд рдКँрдЪी рд╣ैं, рдЬिрди рдкрд░ рдЪрдв़рдиा рдмूрдв़े рд▓ोрдЧों рдФрд░ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рд▓िрдП рдЖрд╕ाрди рдирд╣ीं рд╣ै।

рдкिрддा рдЬी рдиे рд╕ोрдЪा, ‘рдпрд╣ाँ рдЪौрдХ рдоें рд╣ी рдПрдХ рд╕ुंрджрд░ рд╕ा рдоंрджिрд░ рдмрдиे рддो рд╕рдмрдХो рд╕рд╣ूрд▓िрдпрдд рд╣ोрдЧी। рд╕ाрде рд╣ी рдПрдХ рдмрдб़ा рд╕ा рд╣ाрд▓ рдФрд░ рдПрдХ рдзрд░्рдорд╢ाрд▓ा рднी рд╣ो, рддो рд╢ाрджी-рдм्рдпाрд╣ рдФрд░ рджूрд╕рд░े рдХाрдоों рдоें рдмрдб़ा рдЖрд░ाрдо рд╣ो рдЬाрдПрдЧा।’

рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоोрд╣рд▓्рд▓े рдФрд░ рдмिрд░ाрджрд░ी рдХे рд▓ोрдЧों рд╕े рдмाрдд рдХी рддो рд╕рднी рдиे рдЗрд╕ рд╡िрдЪाрд░ рдХो рдкрд╕ंрдж рдХिрдпा। рдПрдХ рд╕рдоिрддि рдмрдиी। рдкैрд╕ा рдЗрдХрдЯ्рдаा рд╣ुрдЖ рдФрд░ рдЬрдоीрди рдХा рд╡рд╣ рдЯुрдХрдб़ा рдЦрд░ीрдж рд▓िрдпा рдЧрдпा। рдкрд░ рдоंрджिрд░ рдиिрд░्рдоाрдг рдХे рд▓िрдП рддो рдмрд╣ुрдд рдзрди рдХी рджрд░рдХाрд░ рдеी। рдкिрддा рдЬी рдиे рдХрд░ीрдм рджो рд╕ाрд▓ рддрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рд╕े рд╣ाрде рдЦींрдЪा рдФрд░ рдЙрд╕े рдмेрдЯों рдХे рднрд░ोрд╕े рдЫोрдб़ा। рдЦुрдж рдзрди рдПрдХрдд्рд░ рдХрд░рдиे рдХे рдХाрдо рдоें рдЬुрдЯ рдЧрдП। рд╢рд╣рд░ рдоें рдмрд╣ुрдд рд╕ाрд░े рдкрд░िрдЪिрдд рдеे, рдЬो рдкिрддा рдЬी рдХी рдмрд╣ुрдд рдЗрдЬ्рдЬрдд рдХрд░рддे рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдЬ рддрдХ рдХिрд╕ी рд╕े рдХрднी рдХुрдЫ рди рдоाँрдЧा рдеा। рдЖрдЬ рдПрдХ рдзाрд░्рдоिрдХ рдХाрд░्рдп рдХे рд▓िрдП рдоाँрдЧा рддो рдХिрд╕ी рдиे рдордиा рди рдХिрдпा।

рдЬैрд╕े-рдЬैрд╕े рдкैрд╕े рдЖрддे рдЧрдП, рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ोрддा рд░рд╣ा। рдЬрд░ूрд░рдд рдкрдб़рдиे рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХाрдирдкुрд░ рдФрд░ рджूрд╕рд░े рдЕрди्рдп рд╢рд╣рд░ों рдХी рднी рдпाрдд्рд░ाрдПँ рдХीं, рдЬрд╣ाँ рд╡्рдпрд╡рд╕ाрдп рдоें рдЙрдирдХे рд╕рд╣рдпोрдЧी рд▓ोрдЧ рдеे। рдкिрддा рдЬी рдиे рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдХрд░-рдХрд░рдХे рдЙрдирд╕े рдмрдб़ी рд░ाрд╢ि рдЗрдХрдЯ्рдаी рдХी। рд╣ैрд░ाрдиी рдХी рдмाрдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЗрд╕рдоें рдзрд░्рдо рдФрд░ рд╕ंрдк्рд░рджाрдп рдХा рдХोрдИ рдлрд░्рдХ рди рд░рд╣ा। рдЬिрд╕рд╕े рднी рдХрд╣ा, рдЙрд╕рдиे рдЦुрд▓े рд╣ाрдеों рд╕े рдорджрдж рдХी।

рдЖрдЦिрд░ рдПрдХ рд╕ुंрджрд░ рд╕ा рдоंрджिрд░ рдмрдиा, рдЙрд╕рдХा рдмрдб़ा рд╕ा рднрд╡्рдп рд╣ाрд▓ рдФрд░ рдзрд░्рдорд╢ाрд▓ा рднी। рдкिрддा рдЬी рдХा рдорди рдеा рдХि рдоंрджिрд░ рдХे рд╕ाрдордиे рдкीрдкрд▓ рдХा рдкेрдб़ рд╣ो। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рд╣ाрде рд╕े рдкीрдкрд▓ рдХा рдкेрдб़ рд▓рдЧाрдпा рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рдЪाрд░ों рдУрд░ рдПрдХ рдЧोрд▓ рдШेрд░ा рднी рдмрдирд╡ा рджिрдпा। рдЖрдЬ рд╡рд╣ рдкेрдб़ рдЗрддрдиा рдмрдб़ा рд╣ै рдХि рдоंрджिрд░ рдХी рд╢ोрднा рддो рд╣ै рд╣ी, рд╕ाрде рд╣ी рдмрд╣ुрддों рдХो рдЫाрдпा рдФрд░ рд╕ुрдХूрди рджेрддा рд╣ै। рдЙрд╕рдХा рдЪрдмूрддрд░ा рднी рдХाрдлी рдмрдб़ा рд╣ो рдЧрдпा рд╣ै рдФрд░ рд╡рд╣ाँ рд╣рд░ рд╡рдХ्рдд рдЫाрдпा рдоें рдмैрдаे рд▓ोрдЧ рджिрдЦाрдИ рдкрдб़ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдкिрддा рдЬी рдЖрдЬ рдирд╣ीं рд╣ैं, рдкрд░ рдЙрдирдХा рдмрдирд╡ाрдпा рд╣ुрдЖ рд╡рд╣ рд╕ुंрджрд░ рдоंрджिрд░ рд╣ै, рдЬो рдкूрд░े рдоोрд╣рд▓्рд▓े рдХो рдк्рд░ेрдо, рд╢ांрддि рдФрд░ рднाрдИрдЪाрд░े рдХी рд╕ीрдЦ рджेрддा рд╣ै। рдФрд░ рдоंрджिрд░ рдХे рд╕ाрдордиे рдЬो рдмрдб़ा рд╕ा рдЫрддрдиाрд░ рдкीрдкрд▓ рдХा рдкेрдб़ рд╣ै, рдЙрд╕рдоें рди рдЬाрдиे рдХ्рдпों, рдЖрдЬ рднी рдоुрдЭे рдкिрддा рдХा рдЕрдХ्рд╕ рджिрдЦाрдИ рдкрдб़рддा рд╣ै।

рдмाрдд рдЫोрдЯी рд╕ी рд╣ै, рдкрд░ рдпрд╣ рдоंрджिрд░ рдмрдирд╡ाрдиा рдЙрдирдХे рд▓िрдП рддрдкрд╕्рдпा рдеी। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЬिрди рджिрдиों рдоंрджिрд░ рдмрди рд░рд╣ा рдеा, рдкिрддा рдЬी рдиे рджिрди рдирд╣ीं рджेрдЦा, рд░ाрдд рдирд╣ीं рджेрдЦी, рд╣рд░ рд╡рдХ्рдд рджौрдб़рддे-рднाрдЧрддे рд╣ी рд░рд╣े, рддाрдХि рдЗрддрдиा рдзрди рд╣ो рдЬाрдП рдХि рдиिрд░्рдоाрдг рдЕрдзूрд░ा рди рд░рд╣े। рдоंрджिрд░ рдХी рдПрдХ-рдПрдХ рдИंрдЯ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рд╕ाрдордиे рд▓рдЧрд╡ाрдИ। рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рдХिрддрдиा рд╕ीрдоेंрдЯ, рдХिрддрдиा рд▓ोрд╣ा, рдХैрд╕ा рдорд╕ाрд▓ा рдмрдиे, рдПрдХ-рдПрдХ рдЪीрдЬ рдХी рдЙрди्рд╣ें рдкूрд░ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдеी। рдФрд░ рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдоंрджिрд░ рдХी рдЗрдоाрд░рдд рднी рд╕ाрджрдЧी рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рд╕ुंрджрд░ рдФрд░ рднрд╡्рдп рд╣ै, рдаीрдХ рд╡ैрд╕ी рд╣ी, рдЬैрд╕ा рдЙрдирдХा рд╕рдкрдиा рдеा।

рдкिрддा рдЬी рдХी рдпрд╣ рдЦाрд╕िрдпрдд рдеी рдХि рдЬो рдХाрдо рдЙрди्рд╣ें рдаीрдХ рд▓рдЧрддा рдеा, рдФрд░ рдЬिрд╕े рдкूрд░ा рдХрд░рдиे рдХी рдзुрди рдорди рдоें рдмैрда рдЬाрддी рдеी, рдЙрд╕े рд╡े рдХिрдП рдмрдЧैрд░ рди рд░рд╣рддे рдеे। рдоेрд░े рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди, рдФрд░ рд╢ाрдпрдж рдЬीрд╡рди рдЖрджрд░्рд╢ों рдоें рднी рдмрдб़ा рдлрд░्рдХ рд╣ै। рдкрд░ рдпрд╣ рдЪीрдЬ рдЙрдирдХी рдХिрд╕ी рд╣рдж рддрдХ рдоुрдЭрдоें рднी рдЖрдИ рдХि рдЬिрд╕ рдХाрдо рдХो рдХрд░ो, рдЙрд╕े рдкूрд░ा рдХिрдП рдмिрдиा рдордд рдЫोрдб़ो, рдЪाрд╣े рд░ाрд╕्рддे рдоें рдЬो рднी рдмाрдзाрдПँ рдЖрдПँ। рдмрдв़рддे рд░рд╣ो। рдЕрдЧрд░ рдоंрдЬिрд▓ рддрдХ рди рдкрд╣ुँрдЪ рдкाрдУ, рддो рднी рдХрдо рд╕े рдХрдо рдЙрд╕рдХी рджुрд░्рдиिрд╡ाрд░ рддрдб़рдк рддो рдмрдиी рд╣ी рд░рд╣े।

рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдмрд╣ुрдд рдмाрд░ рдоैं рдПрдХांрдд рдоें рдЪुрдкрдЪाрдк рдЙрди्рд╣ें рдзрди्рдпрд╡ाрдж рджेрддा рд╣ूँ рддो рд▓рдЧрддा рд╣ै, рдЙрдирдХा рдЖрд╢ीрд░्рд╡ाрдж рдЕрд╕ीрдо рдк्рд░ेрдо рдмрдирдХрд░ рдоेрд░े рдКрдкрд░ рдмрд░рд╕ рд░рд╣ा рд╣ै।
***

рдк्рд░рдХाрд╢ рдордиु, 545 рд╕ेрдХ्рдЯрд░-29, рдлрд░ीрджाрдмाрдж (рд╣рд░िрдпाрдгा), рдкिрди-121008,
рдЪрд▓рднाрд╖: 09810602327,
рдИрдоेрд▓: prakashmanu333@gmail.com

рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी - рд╣िंрджी рдХा рдкाрдгिрдиि рдЙрди्рд╣ें рднрд╡िрд╖्рдп рдХрд╣ेрдЧा!

рдк्рд░рдХाрд╢ рдордиु

рдк्рд░рдХाрд╢ рдордиु

рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХो рд╣िंрджी рдХा рдЕрднिрдоाрдирдоेрд░ु рдХрд╣ा рдЧрдпा। рдПрдХ рдРрд╕े рд╕рдЪ्рдЪे рдФрд░ рд╕्рд╡ाрднिрдоाрдиी рд▓ेрдЦрдХ, рдЬिрди рдкрд░ рд╣िंрджी рдХो рдЧрд░्рд╡ рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рд╡े рд╣िंрджी рдХे рдЙрдж्рднрдЯ рд╡िрдж्рд╡ाрди рдФрд░ рдорд╣ाрдпोрдж्рдзा рдеे। рдФрд░ рдРрд╕े рдЕрдж्рднुрдд рд╡्рдпाрдХрд░рдгाрдЪाрд░्рдп, рдЬिрди्рд╣ें рдкूрд░ा рд╣िंрджी рдЬрдЧрдд рдмрдб़े рдЖрджрд░ рдФрд░ рдХृрддрдЬ्рдЮрддा рдХे рд╕ाрде ‘рд╣िंрджी рдХा рдкाрдгिрдиि’ рдХрд╣рдХрд░ рдкुрдХाрд░рддा рд╣ै। 
рд╣िंрджी рдоें рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдФрд░ рднाрд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░िрдпों рдХी рдХрдоी рдирд╣ीं। рд╣िंрджीрд╕ेрд╡िрдпों рддрдеा рд╣िंрджी рдХे рд▓िрдП рд╕рдорд░्рдкिрдд рд▓ेрдЦрдХों рдХी рднी рдПрдХ рд▓ंрдмी рдХрддाрд░ рд╣ै। рдкрд░ рдПрдХрджрдо рдЧँрд╡рдИ рдаाрдЯ рд╡ाрд▓े рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЙрдирдоें рд╕рдмрд╕े рдЕрд▓рдЧ рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП рдХि рд╡े рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рдХिрд╕ी рдмрдб़ी рд╕े рдмрдб़ी рднाрд╖ा рд╕े рдЖрддंрдХिрдд рди рд╣ोрдХрд░, ‘рдаेрда рд╣िंрджी рдХे рдаाрдЯ’ рдкрд░ рдЧрд░्рд╡ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдоाँ рднाрд░рддी рдХे рдЕрдирди्рдп рд╕ेрд╡рдХ рд╣ैं, рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рд╣िंрджी рдХो рджुрдиिрдпा рдХी рд╕рдмрд╕े рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рднाрд╖ा рдХрд╣рдХрд░ рдмрдб़े-рдмрдб़े рднाрд╖ाрд╡िрдЬ्рдЮाрдиिрдпों рдХो рдЪुрдиौрддी рджी। рд╕рдмрд╕े рд▓ोрд╣ा рд▓िрдпा, рдФрд░ рдЖрдЦिрд░рдХाрд░ рд╣िंрджी рдХो рд╡рд╣ рдЖрджрд░ рдФрд░ рд╕рдо्рдоाрди рджिрд▓ाрдиे рдоें рдЕрдкрдиा рдкूрд░ा рдЬीрд╡рди рдЦрдкा рджिрдпा, рдЬिрд╕рдХी рд╡рд╣ рд╕рдЪ рдоें рд╣рдХрджाрд░ рд╣ै। 
рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी

рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХा рдЕрдЧाрдз рдкांрдбिрдд्рдп рдЦुрдж рдоें рдПрдХ рдоिрд╕ाрд▓ рдмрди рдЧрдпा। рд╕рдЪ рдкूрдЫिрдП рддो рд╡े рд╣िंрджी рдХे рдкрд╣рд▓े рдРрд╕े рднाрд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдФрд░ рд╡्рдпाрдХрд░рдгाрдЪाрд░्рдп рд╣ैं, рдЬिрдирдХी рд╕ोрдЪ рдХे рдкीрдЫे рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХी рдмुрдиिрдпाрджी рд╕рдордЭ рдФрд░ рдаोрд╕ рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдЖрдзाрд░ рдеा। рд▓ेрдХिрди рдЕрдж्рднुрдд рдкांрдбिрдд्рдп рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕ाрде рд╡े рдРрд╕े рдЬुрдЭाрд░ू, рдЦрд░े рдФрд░ рдЦुрдж्рджाрд░ рдХिрд╕्рдо рдХे рд╡िрдж्рд╡ाрди рдеे рдХि рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди-рдХाрд▓ рдоें рд╣ी рдХिंрд╡рджंрддी-рдкुрд░ुрд╖ рдмрди рдЧрдП। рдЕрдкрдиी рдЧँрд╡рдИ рдЧрд░ीрдмी рдкрд░ рдЧрд░्рд╡ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХрднी рдХिрд╕ी рдмрдб़े рд╕े рдмрдб़े рдзрди्рдиा рд╕ेрда рдпा рдмрдб़े рд╕рдд्рддाрдзीрд╢ рдХे рдЖрдЧे рдирд╣ीं рдЭुрдХे। рд╡े рд╣िंрджी рдХे рдРрд╕े рд╕ाрдзрдХ рдеे рдЬो рдЦूрди рддрдкाрдХрд░ рдЬीрддे рдеे рдФрд░ рджिрди-рд░ाрдд рдЕрдкрдиे рдХाрдо рдФрд░ рд╕ाрдзрдиा рдХे рд╕ुрд░ूрд░ рдоें рд╣ी рдорд╕्рдд рд░рд╣рддे рдеे। рдХрдмीрд░ рдХी рддрд░рд╣ “рд╣рдорди рдорд╕्рддाрдиा рд░े!” рддрди рдкрд░ рдоोрдЯा рдЦाрджी рдХा рдХुрд░рддा рдФрд░ рд╣ाрде рдоें рд╕ोрдЯा, рдпрд╣ рдЙрдирдХी рдРрд╕ी рдЦाँрдЯी рджेрд╕ी рдзрдЬ рдФрд░ рдкрд╣рдЪाрди рдеी, рдЬिрд╕рдХे рдЖрдЧे рдмрдб़े-рдмрдб़ों рдХा рдЕрд╣ंрдХाрд░ рдЪूрд░ рд╣ो рдЬाрддा рдеा।

рдкрд░ рд╣िंрджी рдХे рдЗрд╕ рдорд╣ाрди рд╡िрдж्рд╡ाрди рдХो рдЙрдо्рд░ рднрд░ рдЬिрд╕ рддрд░рд╣ рдХी рддрдХрд▓ीрдлों, рд╕ंрдШрд░्рд╖ों, рдиिрд░ंрддрд░ рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдФрд░ рд╡िрдХрдЯ рдЖрд░्рдеिрдХ рдХрд╖्рдЯों рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкрдб़ा, рд╡рд╣ рдЦुрдж рдоें рдПрдХ рдХрд░ुрдг рдХрдеा рд╣ै।

рдмрдб़े-рдмрдб़े рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдФрд░ рд╡्рдпाрдХрд░рдгाрдЪाрд░्рдпों рд╕े рдЕрдкрдиी рдк्рд░рддिрднा рдХा рд▓ोрд╣ा рдордирдоाрдиे рд╡ाрд▓े рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХा рдмрдЪрдкрди рдмрдб़े рд╣ी рдЕрднाрд╡ों, рдоुрд╢्рдХिрд▓ों рдФрд░ рд╡िрд╖рдо рдЧрд░ीрдмी рдХे рдЪрдХ्рдХों рдХे рдмीрдЪ рдкिрд╕рддे рд╣ुрдП рдЧुрдЬрд░ा। рдмिрдаूрд░ рдХे рдиिрдХрдЯ рдЙрдирдХा рдЧाँрд╡ рд╣ै рд░ाрдордирдЧрд░, рдЬрд╣ाँ рдЙрдирдХे рдкिрддा рдПрдХ рдХिрд╕्рдо рдХे рдЦेрддिрд╣рд░ рдордЬрджूрд░ рдеे। рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдиे рдмрдЪрдкрди рдФрд░ рдХिрд╢ोрд░ाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЧुрдЬрд░-рдмрд╕рд░ рдХे рд▓िрдП рдмрдХрд░िрдпाँ рдЪрд░ाрдиे, рдЪाрд░-рдЫै рдЖрдиे рджिрд╣ाрдб़ी рдкрд░ рдордЬрджूрд░ी, рдЫрддों рдХी рдорд░рдо्рдордд рдФрд░ рдмोрдЭा рдвोрдиे рд╕рдоेрдд рдРрд╕े рдмрд╣ुрдд рд╕े рдХाрдо рдХिрдП, рдЬिрдирдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ोрдЪрдХрд░ рднीрддрд░ рдПрдХ рдерд░рдерд░ाрд╣рдЯ-рд╕ी рдкैрджा рд╣ोрддी рд╣ै। рджूрд╕рд░े рдмрдЪ्рдЪों рдХी рддрд░рд╣ рдкोрдеी рдкрдв़рдиे рдФрд░ рд╡рд░्рдгрдоाрд▓ा рд╕ीрдЦрдиे рдХा рддो рдк्рд░рд╢्рди рд╣ी рдХрд╣ाँ рдеा, рдЬрдм рд░ोрдЯी рдХे рднी рд▓ाрд▓े рдкрдб़े рдеे। рдкрд░ рдмुрдж्рдзि рдХी рдк्рд░рдЦрд░рддा рдмрдЪрдкрди рд╕े рд╣ी рдеी, рдЬो рд╕ाрдордиे рдЖрдиे рдХे рд▓िрдП рд░ाрд╕्рддा рдЬोрд╣ рд░рд╣ी рдеी।

рдмेрдЗंрддिрд╣ा рддрдХрд▓ीрдлें рдЭेрд▓рдиे рдХे рдмाрдж рд╡े рдШрд░ рд╕े рднाрдЧ рдиिрдХрд▓े рдФрд░ рдлिрд░ рдЬрд╣ाँ рдЬो рдХाрдо рдоिрд▓ा, рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиे рдкрдв़рдиे-рд▓िрдЦрдиे рдХी рдЬुрдЧрдд рдХрд░рддे рд░рд╣े। рдФрд░ рдлिрд░ рдпрд╣ाँ-рд╡рд╣ाँ рдХे рдзрдХ्рдХे рдЦाрдиे рдХे рдмाрдж рдзीрд░े-рдзीрд░े рд╕ुрдЧрдмुрдЧाрддे рд╣ुрдП рдЬрдм рд░ाрд╕्рддा рдоिрд▓ा, рддो рд╡े рдПрдХाрдПрдХ рдРрд╕े рдк्рд░рдХाрд╢рдкुंрдЬ рдХी рддрд░рд╣ рд╕ाрдордиे рдЖрдП рдХि рдЙрдирдХी рдк्рд░рддिрднा рдХे рдЖрдЧे рдмрдб़े-рдмрдб़े рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпीрдп рдкрдв़ाрдХू рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХी рд╡िрдж्рд╡рдд्рддा рдлीрдХी рдкрдб़ рдЧрдИ। рд╕рдм рдУрд░ рдЙрдирдХा рдиाрдо рдФрд░ рдХीрд░्рддि-рдкрддाрдХा рдЫा рдЧрдИ। рдЙрдирдХे рдЖрдЪाрд░्рдпрдд्рд╡ рдХे рддрдк рдФрд░ рддेрдЬ рдХा рдмрдб़े рдмрдб़े рд╡िрдж्рд╡ाрди рд▓ोрд╣ा рдоाрди рдЧрдП।

рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рд╣िंрджी рдХे рдкрд╣рд▓े рдоौрд▓िрдХ рднाрд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдеे, рдЬिрди्рд╣ोंрдиे ‘рд╣िंрджी рд╢рдм्рджाрдиुрд╢ाрд╕рди’ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣िंрджी рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╡्рдпाрдХрд░рдг рд╣ी рдирд╣ीं рдмрдиाрдпा, рдмрд▓्рдХि рдЖрдЧे рдХे рд▓िрдП рдЙрд╕рдХा рд░ूрдк рд╕्рдеिрд░ рдХिрдпा рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХрддा рдХी рдУрд░ рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рджेрд╢-рджुрдиिрдпा рдХा рдз्рдпाрди рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХिрдпा। рдЗрд╕ рд░ूрдк рдоें рд╡े рд╕рдЪрдоुрдЪ рд╣िंрджी рдХे рдкाрдгिрдиि рдеे, рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рд╣िंрджी рдХो рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕े рдЕрд▓рдЧ рд░рдЦрдХрд░ рджेрдЦा рдФрд░ рдПрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдмिрд▓्рдХुрд▓ рдирдП рдвंрдЧ рд╕े рдЙрд╕ рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा। рд╣िंрджी рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдХे рдоौрд▓िрдХ рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рдЬрдирдоा рдЙрдирдХा ‘рд╣िंрджी рд╢рдм्рджाрдиुрд╢ाрд╕рди’ рдЖрдЬ рд╣िंрджी рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдХी рдкрд╣рд▓ी рд╕рд░्рд╡ांрдЧрдкूрд░्рдг рдХृрддि рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ै, рдЬिрд╕рдХी рдЯрдХ्рдХрд░ рдХा рдХोрдИ рджूрд╕рд░ा рдЧ्рд░ंрде рдЖрдЬ рднी рдирд╣ीं рд╣ै।

рдк्рд░рдХाрд╢ рдордиु
рдорд╣ाрдкंрдбिрдд рд░ाрд╣ुрд▓ рд╕ांрдХृрдд्рдпाрдпрди рдФрд░ рдбा. рд░ाрдорд╡िрд▓ाрд╕ рд╢рд░्рдоा рд╕рдоेрдд рд╣िंрджी рдХे рдк्рд░ाрдпः рд╕рднी рдмрдб़े рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдиे рдЙрд╕рдХी рд╕рд░ाрд╣рдиा рдХी। рдЬिрди рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХी рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рд╕े рдХुрдЫ рдЕрд╕рд╣рдорддिрдпाँ рдеीं, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рднी рдмрдб़े рдЖрджрд░ рдФрд░ рдХृрддрдЬ्рдЮрддा рдХे рд╕ाрде рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдХि рд╣िंрджी рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЙрдирдХे рд╡िрдЪाрд░ рдПрдХрджрдо рдоौрд▓िрдХ рдФрд░ рд╡िрд▓рдХ्рд╖рдг рд╣ैं рдФрд░ рдПрдХ рдЪुрдиौрддी рдкैрджा рдХрд░рддे рд╣ैं।

рд╣ाрд▓ाँрдХि рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХो рд╣िंрджी рд╡ाрд▓ों рд╕े рд╣ी рдЗрддрдиी рдЕрдХрдердиीрдп рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдЭेрд▓рдиी рдкрдб़ी рдХि рдорди рдЦिрди्рдирддा рдФрд░ рдХ्рд╖ोрдн рд╕े рднрд░ рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрди рдЬैрд╕े рд╡िрдж्рд╡ाрди рдХो рдкूрд░ा рдЬीрд╡рди рдЖрд░्рдеिрдХ рд╡िрдкрди्рдирддा рдХी рд╣ाрд▓рдд рдоें рдХाрдЯрдиा рдкрдб़ा। рдЪрд▓рддाрдК рдЪीрдЬें рд▓िрдЦрдХрд░ рдиाрдо рдФрд░ рдкैрд╕ा рдХрдоाрдиे рд╡ाрд▓े рд▓ेрдЦрдХ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХी рдкुрд╕्рддрдХ рд╕े рдирдХрд▓ рдХрд░-рдХрд░рдХे рдХुंрдЬिрдпाँ рд▓िрдЦрдХрд░ рдзрдирдкрддि рд╣ो рдЧрдП। рджूрд╕рд░ी рдУрд░, рд╣िंрджी рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдХा рдкрд╣рд▓ा рдорд╣ाрдЧ्рд░ंрде рд▓िрдЦрдиे рд╡ाрд▓ा рд▓ेрдЦрдХ рдЬीрд╡рди рднрд░ рдЧрд░ीрдмी рдФрд░ рдмрджрд╣ाрд▓ी рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рд░рд╣ा। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рд░ाрдорд╡िрд▓ाрд╕ рд╢рд░्рдоा рдмाрд░-рдмाрд░ рдмрдб़ी рдХрд╕рдХ рдХे рд╕ाрде рдХрд╣ा рдХрд░рддे рдеे рдХि рд╣िंрджी рдоें рд▓ेрдЦрдХों рдХा рд╕рдо्рдоाрди рдирд╣ीं рд╣ै। рдпрд╣ी рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рд╣िंрджी рдХे рд▓ोрдЧ рд╕्рд╡ाрднिрдоाрди рд╕े рднी рд░рд╣िрдд рд╣ैं, рдЬो рдЕрдкрдиे рдПрдХ рдмрдб़े рдФрд░ рдк्рд░рддिрднाрд╡ाрди рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдХी рдоेрдзा рдХा рд╕рдо्рдоाрди рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХे।

рдк्рд░рдХाрд╢ рдордиु

[2]

рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХिрддрдиे рдЦुрдж्рджाрд░ рдФрд░ рд╕्рд╡ाрднिрдоाрдиी рд▓ेрдЦрдХ рдеे, рдпрд╣ рдЖрдЬ рдХिंрд╡рджंрддिрдпों рдХा рд╡िрд╖рдп рдмрди рдЪुрдХा рд╣ै। рдЗрд╕ рдкрд░ рдЗрддрдиी рдиाрдиा рдХिрд╕्рдо рдХी рдХрдеाрдПँ рдХрд╣ी рдЬाрддी рд╣ैं рдХि рдЙрди्рд╣ें рдПрдХ рдЬрдЧрд╣ рд╕ँрдЬो рд▓िрдпा рдЬाрдП, рддो рдордЬे рдоें рдПрдХ рдмрдб़ा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд▓िрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।

рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп, рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рд╕्рд╡ाрднिрдоाрди рдФрд░ рд╣िंрджी-рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╕े рдЬुрдб़ी рдШрдЯрдиाрдУं рдХी рдмрд╣ुрддेрд░े рд▓ोрдЧ рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд░рд╕ рдФрд░ рдЪрдЯрдЦाрд░े рд▓े-рд▓ेрдХрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХрд░рддे рдеे, рдЬैрд╕े рдЙрдирдХा рдпрд╣ рд╣िंрджी-рдк्рд░ेрдо рд╕िрд░्рдл рд╣ाрд╕-рдкрд░िрд╣ाрд╕ рдХा рд╡िрд╖рдп рд╣ो। рдЙрд╕рд╕े рдЬुрдб़ी рдЙрдирдХी рдЬीрд╡рди рднрд░ рдХी рдЕрдХूрдд рддрдкрд╕्рдпा рдХो рджेрдЦрдиे рдХी рдХूрд╡рдд рдХрдо рд╣ी рд▓ोрдЧों рдоें рдеी। рдЙрдирдХा рдЕрд╕ाрдзाрд░рдг рд╣िंрджी-рдк्рд░ेрдо рдХोрдИ рд╕рдирдХ рдирд╣ीं, рд╣िंрджी рдХे рдПрдХ рдк्рд░рдЦрд░ рдФрд░ рд╕्рд╡ाрднिрдоाрдиी рд╕ाрдзрдХ рдХा рдмрдб़ा рд╣ी рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдЕрднिрдоाрди рдеा, рдЬिрд╕े рдаीрдХ рд╕े рд╕рдордЭा рдирд╣ीं рдЧрдпा। рд▓ोрдЧों рдиे рдЬिрди्рд╣ें рд╣ाрд╕-рдкрд░िрд╣ाрд╕ рдХी рд╡рд╕्рддु рдоाрдиा, рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рд▓िрдП рд╡े рдЬीрдиे-рдорд░рдиे рдХे рд╕рд╡ाрд▓ рдеे।

рдорд╣ाрдкंрдбिрдд рд░ाрд╣ुрд▓ рд╕ांрдХृрдд्рдпाрдпрди рдиे ‘рд╣िंрджी рд╢рдм्рджाрдиुрд╢ाрд╕рди’ рдоें рдкंрдбिрдд рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдкрд░ рд▓िрдЦे рдЧрдП рд▓ेрдЦ рдоें рдЙрдирдХी рдк्рд░рддिрднा рдФрд░ рдЕрд╕ाрдзाрд░рдг рд╣िंрджी рд╕ेрд╡ा рдХे рдк्рд░рддि рдмेрд╣рдж рдЖрджрд░ рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि рд╡िрд▓рдХ्рд╖рдг рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХी рдЕрдХрдб़ рдФрд░ рдЦुрдж्рджाрд░ी рдХो рднी рд╣рдоें рд╕рд╣ी рдвंрдЧ рд╕े рджेрдЦрдиा рдФрд░ рдмрд░рджाрд╢्рдд рдХрд░рдиा рдЖрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╣िंрджी рд╡ाрд▓ों рдХो рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХे рд╣ोрдиे рдХा рдЕрд░्рде рд╕рдордЭाрддे рд╣ुрдП рд░ाрд╣ुрд▓ рд╕ांрдХृрдд्рдпाрдпрди рд▓िрдЦрддे рд╣ैं, “рдЖрдЪाрд░्рдп рд╡ाрдЬрдкेрдпी рд╣िंрджी рдХे рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдФрд░ рднाрд╖ाрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдкрд░ рдЕрд╕ाрдзाрд░рдг рдЕрдзिрдХाрд░ рд░рдЦрддे рд╣ैं। рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рд░рд╕ рдФрд░ рдЕрд▓ंрдХाрд░ рдХे рдЕрдЦाрдб़े рдоें рднी рднाрд░ी рдкрд╣рд▓рд╡ाрди рд╣ैं। рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдХिрддрдиे рд╣ी рд╡िрд╖рдп рд╣ैं, рдЬिрди рдкрд░ рдЦुрд▓рдХрд░ рд▓िрдЦрдиे рдХे рдЕрдзिрдХाрд░ी рдЙрдирдХे рдЬैрд╕े рдирд╣ीं рд╣ैं। ...рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рд▓ीрдХ рдкрд░ рдЪрд▓рдиे рд╡ाрд▓े рдкुрд░ुрд╖ рдирд╣ीं рд╣ैं।”
рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рд╡ाрдХрдИ рдЕрдХ्рдЦрдб़ рдеे। рдкрд░ рдЙрдирдХी рдЕрдХ्рдЦрдб़рддा рдЙрдирдХे рдЕрдЧाрдз рдЬ्рдЮाрди, рдкांрдбिрдд्рдп рдФрд░ рд╕्рд╡ाрднिрдоाрди рд╕े рдЬुрдб़ी рдеी। рдЬीрд╡рди рдХे рд╢ुрд░ुрдЖрддी рдЪрд░рдг рдоें рд╡े рдЬिрд╕ рдЕрднाрд╡, рджाрд░िрдж्рд░्рдп рдФрд░ рднीрд╖рдг рдХрдаिрдиाрдЗрдпों рд╕े рдЧुрдЬрд░े, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдЧрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЕрдХ्рдЦрдб़ рдмрдиाрдпा, рддो рдЗрд╕рдоें рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рдХ्рдпा! рд▓ेрдХिрди рдЕрдкрдиी рдЗрд╕ी рдЕрдХ्рдЦрдб़рддा рдХे рдХाрд░рдг рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдЕрди्рдпाрдп рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдЦрдб़े рд╣ोрдиे рдоें рдЬрд░ा рднी рджेрд░ рдирд╣ीं рд▓рдЧाрддे рдеे। рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕рдд्рддा рдХी рднी рдкрд░рд╡ाрд╣ рдирд╣ीं рдХी рдФрд░ рдЬो рд╕рд╣ी рд▓рдЧा, рд╡рд╣ рдХрд╣рдиे рд╕े рдХрднी рдирд╣ीं рдЪूрдХे।

рдЙрдирдХे рд╢ुрд░ुрдЖрддी рджिрдиों рдХी рдмाрдд рд╣ै। рд╡े рд╣рд░िрдж्рд╡ाрд░ рдХे рдПрдХ рд╕्рдХूрд▓ рдоें рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдеे। рдЙрди्рд╣ीं рджिрдиों рдПрдХ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЕрдзिрдХाрд░ी рдП. рд╣्рдпूрдо рдиे рдЙрдирд╕े рдеोрдб़ी рджेрд░ рдмाрдд рдХрд░рдиे рдкрд░ рдХुрдЫ рд╢ंрдХिрдд рд╣ोрдХрд░ рдкूрдЫा, “рддो рдХ्рдпा рддुрдо рдЪाрд╣рддे рд╣ो рдХि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЗрд╕ рджेрд╢ рд╕े рдЪрд▓े рдЬाрдПँ?”

рдЗрд╕ рдкрд░ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдиे рдмрдб़ा рд╣ी рдХूрдЯрдиीрддि рд╕े рднрд░ा рдЬрд╡ाрдм рджिрдпा। рдмोрд▓े, “рдирд╣ीं, рдРрд╕ा рдоैं рдХ्рдпों рдХрд╣ूँрдЧा? рдЖрдЦिрд░ рдЗंрдЧрд▓ैंрдб рдоें рднी рддो рднाрд░рддीрдп рд░рд╣рддे рд╣ी рд╣ैं।”

рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЕрдзिрдХाрд░ी рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рддрд░्рдХ-рдХौрд╢рд▓ рд╕े рдХुрдЫ рдЪौंрдХा। рдЕрдм рдХे рдЙрд╕рдиे рд╕ीрдзा-рд╕ीрдзा рд╕рд╡ाрд▓ рджाрдЧ рджिрдпा। рдкूрдЫा, “рдЕрдЪ्рдЫा, рдпрд╣ рдмрддाрдУ рдХि рдХ्рдпा рддुрдо рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╢ाрд╕рди рдХे рд╡िрд░ुрдж्рдз рд╣ो? рдХ्рдпा рддुрдо рдЪाрд╣рддे рд╣ो рдХि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд░ाрдЬ рднाрд░рдд рд╕े рдЪрд▓ा рдЬाрдП?”

рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХा рдПрдХрджрдо рдиिрд░्рднीрдХ рдЙрдд्рддрд░ рдеा, “рдРрд╕ा рдХौрди рднाрд░рддीрдп рдирд╣ीं рдЪाрд╣ेрдЧा...? рдЬो рдРрд╕ा рдирд╣ीं рдХрд╣рддे, рдЬрд░ा рдЙрдирдХे рднी рджिрд▓ рд╕े рдкूрдЫिрдП рддो рдЖрдкрдХो рдкрддा рдЪрд▓ेрдЧा рдХि рд╡े рднी рдРрд╕ा рд╣ी рд╕ोрдЪрддे рд╣ैं। рднрд▓े рд╣ी рд╡े рдпрд╣ рдмाрдд рдХрд╣ें рдпा рдирд╣ीं।” 

рдЙрд╕ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рдЕрдзिрдХाрд░ी рдХो рдкрддा рдирд╣ीं рдеा рдХि рдЙрд╕рдиे рд╕рд╡ाрд▓ рдкूрдЫा рдХिрд╕рд╕े рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХा рдиिрд░्рднीрдХ рдЙрдд्рддрд░ рд╕ुрдирдХрд░ рдХुрдЫ рджेрд░ рдХे рд▓िрдП рддो рд╡рд╣ рдмुрд░ी рддрд░рд╣ рд╣рдХрдмрдХा рд╕ा рдЧрдпा। рдлिрд░ рдмोрд▓ा, “рдЕрд░े, рддुрдо рддो рдмрдб़े рдЦрддрд░рдиाрдХ рдЖрджрдоी рд╣ो!” рдХрд╣рдХрд░ рдЙрд╕рдиे рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХो рдлौрд░рди рдиौрдХрд░ी рд╕े рдмрд░्рдЦाрд╕्рдд рдХрд░ рджिрдпा рдЧрдпा।

рдкрд░ рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХो рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рдкрд░рд╡ाрд╣ рд╣ी рдХрдм рдеी? рд╡े рдЬेрд▓ рдоें рдЬाрдиे рдХे рд▓िрдП рд╣рд░ рд╡рдХ्рдд рддैрдпाрд░ рд░рд╣рддे рдеे। рдЙрдирдХे рд╕ाрде рдЬрдирддा рдХा рдЗрддрдиा рдмрд▓ рдеा рдХि рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рд╕рд░рдХाрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╣ाрде рд▓рдЧाрддे рдбрд░рддी рдеी। рдЬेрд▓ рдЬाрдиा рдЙрдирдХे рд▓िрдП рдЦेрд▓ рдеा। рд╡рд╣ाँ рднी рд╡े рд╕рднी рдХैрджिрдпों рдкрд░ рдЕрдкрдиी рд╡िрдж्рд╡рдд्рддा рдХी рдЧрд╣рд░ी рдЫाрдк рдЫोрдб़рддे рдеे। рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдПрдХ рдмाрд░ рддो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЬेрд▓ рдоें рд░рд╕-рдЕрд▓ंрдХाрд░ рдкрд░ рдПрдХ рдкूрд░ी рдкुрд╕्рддрдХ рд╣ी рд▓िрдЦ рдбाрд▓ी। рдЙрд╕рдоें рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рд╡рдпं рдХी рд░рдЪी рд╣ुрдИ рдмрдб़ी рд╕ुंрджрд░ рдФрд░ рднाрд╡рдкूрд░्рдг рдХрд╡िрддाрдПँ рдЬрдЧрд╣-рдЬрдЧрд╣ рдЧूँрде рджीं।

рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдХी рдЦाрд╕ рдмाрдд рдпрд╣ рдеी рдХि рдЬो рдХाрд╡्рдп-рдкंрдХ्рддिрдпाँ рдЙрд╕рдоें рджी рдЧрдИ рдеीं, рд╡े рднाрд░рддीрдп рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рдЬुрдЭाрд░ू рдиाрдпрдХों рдФрд░ рджेрд╢ाрднिрдоाрдиिрдпों рдХे рдд्рдпाрдЧ рдФрд░ рд╡ीрд░рддाрдкूрд░्рдг рдк्рд░рд╕ंрдЧों рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдХрд░ рд▓िрдЦी рдЧрдИ рдеीं। рдФрд░ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдиे рдЙрди्рд╣ें рдЬेрд▓ рдоें рд╣ी рдЦाрд╕рдХрд░ рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рд▓िрдП рд▓िрдЦा рдеा। рд▓िрд╣ाрдЬा рдпрд╣ рдЕрдкрдиे рдвंрдЧ рдХी рдиिрд░ाрд▓ी рдкुрд╕्рддрдХ рдеी, рдЬिрд╕рдоें рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХे рдкांрдбिрдд्рдп рдФрд░ рдХाрд╡्рдп-рдк्рд░рддिрднा рджोрдиों рдХी рдЫाрдк рдеी।

рдмाрдж рдоें рдпрд╣ рдкुрд╕्рддрдХ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рдЬрдм्рдд рдХрд░ рд▓ी। рдкрд░ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рд╕рд░ीрдЦा рдЬीрд╡рдЯ рд╡ाрд▓ा рд╡्рдпрдХ्рддि рднрд▓ा рд╣ाрд░ рдХैрд╕े рдоाрди рд▓ेрддा? рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рдПрдХ рдУрд░ рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд▓िрдЦा рдФрд░ рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рд░рд╕-рдЕрд▓ंрдХाрд░ рдкрд░ рд▓िрдЦे рдЧрдП рдХрд╣ीं рдЕрдзिрдХ рд╡िрдж्рд╡рдд्рддाрдкूрд░्рдг рдЧ्рд░ंрдеों рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЕрдкрдиी рд╡ैрд╕ी рд╣ी рдзाрдХ рдХाрдпрдо рдХी। рдЗрд╕ рдоाрдорд▓े рдоें рдЙрдирдХी рдзुрди рдФрд░ рдЕрдкрд░ाрдЬेрдп рд╕ाрд╣рд╕ рдХा рдХोрдИ рдЬрд╡ाрдм рди рдеा।


[3]

рдЖрдЪाрд░्рдп рдорд╣ाрд╡ीрд░рдк्рд░рд╕ाрдж рдж्рд╡िрд╡ेрджी рддрдХ рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХी рдк्рд░рддिрднा рд╕े рдЪрдордд्рдХृрдд рдеे। 15 рдордИ, 1932 рдХो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдЧाँрд╡ рджौрд▓рддाрдмाрдж рд╕े рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХो рдкрд╣рд▓ा рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦा। рдЙрд╕рдоें рдЙрдирдХी рд╕рд╣ृрджрдпрддा рдХी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрди्рд╣ें рдХाрд▓िрджाрд╕ рдпाрдж рдЖрдП। рдЖрдЪाрд░्рдп рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдХे рднाрд╡ुрдХ рдЙрдж्рдЧाрд░ рд╣ैं, “рдЗрдзрд░ рдЖрдкрдХे рдХрдИ рд▓ेрдЦ рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓े। рдХुрдЫ рдоैंрдиे рдЦुрдж рдкрдв़े рдХुрдЫ рдкрдв़рд╡ाрдХрд░ рд╕ुрдиे। рдЖрдкрдХे рдкांрдбिрдд्рдп рдиे рдоुрдЭे рдоोрд╣ рд▓िрдпा।...”

рдХुрдЫ рдЕрд░рд╕े рдмाрдж 26 рдЬुрд▓ाрдИ, 1933 рдХो рдЖрдЪाрд░्рдп рдж्рд╡िрд╡ेрджीрдЬी рдиे рдлिрд░ рдЙрди्рд╣ें рдмрдб़ा рд╣ी рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рдкрдд्рд░ рд▓िрдЦा, “1 рдЬुрд▓ाрдИ рдХो ‘рдоाрдзुрд░ी’ рдоें рдЖрдкрдХा рд▓ेрдЦ рдкрдв़े рдмिрдиा рдоुрдЭрд╕े рди рд░рд╣ा рдЧрдпा। рдордиोрдоुрдХुрд▓ рдЦिрд▓ рдЙрдаा। рдЖрдк рд╕рд╣рджрдп рд╣ी рдирд╣ीं, рдХाрд╡्рдпрдЬ्рдЮ рдФрд░ рд╢ाрд╕्рдд्рд░рдЬ्рдЮ рднी рд╣ैं। рдХрднी-рдХрднी рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдЗрди рд▓ोрдЧों рдХो рдЦрдЯрдЦрдЯा рджिрдпा рдХрд░ो। рдЗрдирдХी рд╣рд░рдХрддें рджेрдЦрдХрд░ рдпрджा-рдХрджा рдоेрд░ा рдЬी рдЬрд▓ рдЙрдарддा рд╣ै।”

рдоाрдиो рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдЬी рдпрд╣ рджेрдЦрдХрд░ рдк्рд░рд╕рди्рди рд╣ैं рдХि рдЙрдирдХे рдЕрдзूрд░े рдХाрдо рдХो рд╣िंрджी рдХे рдПрдХ рдЙрдарддे рд╣ुрдП рднाрд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдФрд░ рд╡िрдж्рд╡ाрди рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЕрдкрдиे рдвंрдЧ рд╕े рдЖрдЧे рдмрдв़ा рд░рд╣े рд╣ैं, рдЬिрдирдХे рдорди рдоें рд╣िंрджी рдХे рд▓िрдП рдЧрд╣рд░ा рдк्рд░ेрдо рдФрд░ рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╣ै।

рдЖрдЪाрд░्рдп рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдЬी рдЗрд╕ рдмाрдд рд╕े рднी рджुрдЦी рдеे рдХि рдЙрд░्рджू рд╡ाрд▓ों рдХा рдЖрдЪрд░рдг рд╣िंрджी рдХे рдк्рд░рддि рд╣िрдХाрд░рдд рднрд░ा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдХुрдЫ рд╣िंрджी рд╡ाрд▓े рднी рдЙрд░्рджू рд╡ाрд▓ों рдХी рдирдХрд▓ рдХрд░рдиे рдоें рд▓рдЧे рд╣ैं। рдПрдХ рдмाрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЗрд╕ी рдУрд░ рдЗрд╢ाрд░ा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рдЖрдЧे рдЕрдкрдиा рдЕंрддрд░्рдорди рдЦोрд▓ा—
“рд╣िंрджी рдХे рдкрдд्рд░ों рдФрд░ рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдХो рдХुрдЫ рд╕рдордп рд╕े рдПрдХ рд╕ंрдХ्рд░ाрдордХ рд░ोрдЧ рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। рдЗрдирдХे рд╕ंрдкाрджрдХ рдЙрд░्рджू рдХी рдирдИ-рдкुрд░ाрдиी рджूрд╖िрдд рдХрд╡िрддाрдПँ рдЫाрдк рд░рд╣े рд╣ैं।...рдкुрд░ाрдиे рдЙрд░्рджू рдХрд╡ि рддो рд╣िंрджी рдоें рдХोрдИ-рдХोрдИ рдХुрдЫ рднी рд▓िрдЦ рдЧрдП рд╣ैं। рдкрд░ рдЖрдЬрдХрд▓ рдХे рд╢ाрдпрд░ рд╣िंрджी рдХो рдЕрдЫूрдд рд╕рдордЭ рд░рд╣े рд╣ैं। рдЖрдкрдХो рднी рдпे рдмाрддें рдЦрдЯрдХें рддो рдХрднी-рдХрднी рд╣िंрджी рдХे рдЧुрдорд░ाрд╣ рд▓िрдХ्рдЦाрдб़ों рдХी рдЦрдмрд░ рддो рд▓े рд▓िрдпा рдХीрдЬिрдП।”

рдФрд░ рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рд╣िंрджी рдХा рдЙрдкрд╣ाрд╕ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЙрд░्рджू рд╡ाрд▓ों рдХी рд╕рдирдХों рдФрд░ рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों рдХो рдХрднी-рдХрднी рдЗрддрдиे рддाрд░्рдХिрдХ рдвंрдЧ рд╕े рджрд░рд╢ाрддे рдеे, рдХि рдЕрдЪ्рдЫे-рдЕрдЪ्рдЫे рдЙрд░्рджूрджाँ рд╣рдХ्рдХे-рдмрдХ्рдХे рд░рд╣ рдЬाрддे рдеे।

рдбॉ. рдЕंрдмाрдк्рд░рд╕ाрдж рд╕ुрдорди рдиे рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдкрд░ рд▓िрдЦे рдЧрдП рд╕ंрд╕्рдорд░рдг рдоें рдПрдХ рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдХा рдЬिрдХ्рд░ рдХिрдпा рд╣ै рдХि рдПрдХ рдмाрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХो рдЕрд▓ीрдЧрдв़ рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрди рдХे рд▓िрдП рдмुрд▓ाрдпा। рдЙрд╕рдоें рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдиे рдЙрди рдЙрд░्рджू рд╡ाрд▓ों рдХो рдиिрд░ुрдд्рддрд░ рдХрд░ рджिрдпा рдеा, рдЬो рд╣िंрджी рдХे рд╢рдм्рджों рдХो рдмिрдЧाрдб़рдХрд░ рдмोрд▓рддे рд╣ैं। рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХा рдХрд╣рдиा рдеा, “рдЙрд░्рджू рд╡ाрд▓े рдиाрдоी-рдЧ्рд░ाрдоी рдХो рдиाрдоी-рдЧिрд░ाрдоी рдмोрд▓рддे рд╣ैं। рд╡े рдХिрд▓ोрдЧ्рд░ाрдо рдХो рдХिрд▓ोрдЧिрд░ाрдо рдХ्рдпों рдирд╣ीं рдмोрд▓рддे?”

рдЬाрд╣िрд░ рд╣ै, рдЙрд░्рджू рд╡ाрд▓ों рдХे рдкाрд╕ рдЗрд╕рдХा рдХोрдИ рдЬрд╡ाрдм рдирд╣ीं рдеा। рд╡े рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рд╣िंрджी рдХे рдПрдХ рдРрд╕े рдЖрдЪाрд░्рдп рдХो рджेрдЦ рдФрд░ рд╕ुрди рд░рд╣े рдеे, рдЬिрд╕рдХे рдаेрда рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдаाрдЯ рдФрд░ рджेрд╕ी рдзрдЬ рдоें рдмрдб़ा рдард╕рдХा рдеा рдФрд░ рдЬिрд╕рдХे рддрд░्рдХ рдЬीрд╡рди рд╕े рд╕ीрдзे-рд╕ीрдзे рдиिрдХрд▓े рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╕ाрдордиे рд╡ाрд▓े рдХो рд▓ाрдЬрд╡ाрдм рдХрд░ рджेрддे рдеे। 

рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдбॉ. рд░ाрдорд╡िрд▓ाрд╕ рд╢рд░्рдоा рдиे рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХो рднेрдЬे рдЧрдП рдПрдХ рдкрдд्рд░ рдоें рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдоें рдЙрдирдХे рдмрдб़े рдпोрдЧрджाрди рдХो рдпाрдж рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдмрдб़े рдк्рд░ेрдо рдФрд░ рдЖрджрд░ рдХे рд╕ाрде рд▓िрдЦा, “рдЪंрдж्рд░рдоा рдХिрд╕-рдХिрд╕ рдХो рд╢ीрддрд▓рддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै, рд╕्рд╡рдпं рд╣ी рдирд╣ीं рдЬाрдирддा। рдЖрдкрд╕े рдХिрддрдиे рд▓ोрдЧ рд╕्рдиेрд╣-рд╕ंрдмंрдз рд╕े рдЬुрдб़े рд╣ैं, рдЖрдк рднी рди рдЬाрдирддे рд╣ोंрдЧे।”

рдкं рд╢्рд░ीрдиिрд╡ाрд╕ рдЪрддुрд░्рд╡ेрджी рдЙрди्рд╣ें рдЖрджрд░рдгीрдп рдоाрдирддे рд╣ैं рддो рджिрдирдХрд░ рднी рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХी рдХрдаोрд░ рд╕рдд्рдпрдк्рд░िрдпрддा рдФрд░ рдиिрд░्рднीрдХрддा рдХी рднाрд╡рдордЧ्рди рд╣ोрдХрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рд╣ै рдХि рдЕрдЧрд░ рдХोрдИ рд╣िंрджी рдХी рд╕ेрд╡ा рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै, рддो рд╡рд╣ рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рд╕े рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рд╕ीрдЦ рд╕рдХрддा рд╣ै—
“рд╣िंрджी рд╕ंрд╕ाрд░ рдкंрдбिрдд рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХो рддाрд░्рдХिрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдирддा рд╣ै, рд╢ाрд╕्рдд्рд░ाрд░्рдеी рдФрд░ рднाрд╖ा рдХे рдЖрдЪाрд░्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдЬाрдирддा рд╣ै рдФрд░ рдЕрдиेрдХ рд▓ोрдЧ рдк्рд░рд╕рди्рди рдЕрдерд╡ा рдЕрдк्рд░рд╕рди्рди рд╣ोрдХрд░ рдЙрдирдХे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХो рдЗрд╕рд▓िрдП рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं рдХि рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдоें рдХрдаोрд░ рд╕рдд्рдпрдк्рд░िрдпрддा рдФрд░ рдиिрд░्рднीрдХрддा рдХूрдЯ-рдХूрдЯрдХрд░ рднрд░ी рд╣ै।...рд╡े рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЙрдж्рднрдЯ рд╡िрдж्рд╡ाрди рд╣ैं рдФрд░ рдЬिрд╕рдХी рднी рд╣ोрд╢-рд╣рд╡ाрд╕ рдХे рд╕ाрде рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдХाрдо рдХрд░рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рд╣ो, рдЙрд╕े рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рдиिрдмंрдзों рдХो рдз्рдпाрди рд╕े рдкрдв़рдиा рдЪाрд╣िрдП।...рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рд▓ेрдЦрди рдоें рдХिрддрдиी рд╣ी рд╡िрд▓рдХ्рд╖рдгрддाрдПँ рд╣ैं рдЬो рдЕрди्рдпрдд्рд░ рдирд╣ीं рдоिрд▓рддीं।”

рдк्рд░рднाрдХрд░ рдоाрдЪрд╡े рдиे рдЖрдЪाрд░्рдп рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХी рдк्рд░рдЦрд░ рдоेрдзा рдХा рд╕्рдорд░рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрди рдкрд░ рдмрдб़ा рдЕрдЪ्рдЫा рд╕ंрд╕्рдорд░рдг рд▓िрдЦा рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рдмाрд░े рдоें рддрдоाрдо рдмाрддें рдФрд░ рдХिрд╕्рд╕े рд╕ुрдиे। рдЗрдирдоें рдПрдХ рджिрд▓рдЪрд╕्рдк рдХिрд╕्рд╕ा рдПрдХ рд░ूрд╕ी рд╢ोрдз-рдЫाрдд्рд░ рд╕े рд╕ंрдмंрдз рд░рдЦрддा рд╣ै, рдЬो рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рд╕े рднाрд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХा рдорд░्рдо рд╕ीрдЦрдиे рдЙрдирдХे рдкाрд╕ рдкрд╣ुँрдЪा рдеा। рдкрд░ рдПрдХ рджिрди рднाрд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХा рд╕рдЪ्рдЪा рд░ोрд╖ рджेрдЦрдХрд░ рд╡рд╣ рдПрдХрджрдо рдЕрд╡ाрдХ् рдФрд░ рд╣рдХ्рдХा-рдмрдХ्рдХा рд░рд╣ рдЧрдпा। рдкрд░ рдк्рд░рднाрдХрд░ рдоाрдЪрд╡े рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рдУрд░ рдЗंрдЧिрдд рдХिрдпा рд╣ै рдХि рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рд░ोрд╖ рдФрд░ рдХ्рд░ोрдзी рд╕्рд╡рднाрд╡ рдХे рдкीрдЫे рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рд╣ै, рдЬिрд╕े рдЬाрдирдиे рдХे рдмाрдж рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХा рдПрдХ рдмрдб़ा рдКँрдЪा рдЪрд░िрдд्рд░ рд╣рдоाрд░ी рдЖँрдЦों рдХे рдЖрдЧे рдЖрддा рд╣ै। рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдиे рдЬिрддрдиा рдмрдб़ा рдХाрдо рдХिрдпा, рдЙрд╕рдХी рддुрд▓рдиा рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрд╣ुрдд рдХрдо рд▓िрдпा। рдкрд░ рд╡े рд▓ाрдЦों рд╣ृрджрдпों рдоें рд░ाрдЬ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं, рдпрд╣ рдХ्рдпा рднुрд▓ाрдиे рдХी рдмाрдд рд╣ै?

рд╡рд░्рддрдоाрди рд╣िंрджी рдХा рд░ूрдк рдЧрдв़рдиे рдоें рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХी рд▓ंрдмी рд╕ाрдзрдиा рдХा рдЬिрдХ्рд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдоाрдЪрд╡े рдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं—
“рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдЧ्рд░ंрдеों рд╕े рд╕िрдж्рдз рдХिрдпा рдХि рд╣िंрджी рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдХी рдХाрдпा рдХाрдорддाрдк्рд░рд╕ाрдж рдЧुрд░ु рдХी рддрд░рд╣ рдиेрд▓рд╕рди्рд╕ рдЧ्рд░ाрдорд░ (рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी) рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдирд╣ीं рдмрдиेрдЧी, рди рдбा рдЖрд░्рдпेंрдж्рд░ рд╢рд░्рдоा рдХी рддрд░рд╣ рдпा рдбा. рд░рдШुрд╡ीрд░ рдХी рддрд░рд╣ рдХेрд╡рд▓ рдХेрд╡рд▓ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╡्рдпाрдХрд░рдгों рдкрд░ рдЕрдзिрдХृрдд рд░рд╣ेрдЧी। рд╣िंрджी рдХी рд╢ौрд░рд╕ेрдиी рдк्рд░ाрдХृрдд рдХी рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рд╡ाрд▓ी рдоूрд▓ рдк्рд░рдХृрддि рднिрди्рди рд╣ै। рд╡рд╣ीं рд╣िंрджी-рдЙрд░्рджू рдХी рдЬрдб़ें рд╣ैं।...рдЖрдЬ рд╣िंрджी рдХे рдкрдЪाрд╕ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╡िрднाрдЧों рдоें рдЪिрд░ाрдЧ рд▓ेрдХрд░ рджрд╕ рднी рдк्рд░ाрдХृрдд рдХे рд╡िрдж्рд╡ाрди рдирд╣ीं рдоिрд▓ेंрдЧे। рдирдИ рдкीрдв़ी рдоें рддो рд╡े рднी рдирд╣ीं। рдЗрд╕рд▓िрдП ‘рдк्рд░ाрдХृрдд рдЬрди рдЧुрдгрдЧाрди’ рдХрд░рддे рд╕рдордп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рдХा рдиाрдо рд╣рдо рдЕрд╡्рд╡рд▓ рдиंрдмрд░ рдкрд░ рдЕрднिрдоाрди рд╕े рд▓ेंрдЧे।”

рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЙрди рд▓ोрдЧों рдХा рдЙрдкрд╣ाрд╕ рдЙрдб़ाрдиे рдХा рдХोрдИ рдЕрд╡рд╕рд░ рдирд╣ीं рдЫोрдб़рддे рдеे, рдЬो рдХुрдЫ рдкрд╢्рдЪिрдоी рд▓ेрдЦрдХों рдХी рдХिрддाрдмें рдкрдв़рдХрд░ рдЙрди्рд╣ीं рдХे рд╕рд╣ाрд░े рдЕрдкрдиी рд╡िрдж्рд╡рдд्рддा рдХा рдвिंрдвोрд░ा рдкीрдЯрддे рд╣ुрдП рдШूрдо рд░рд╣े рдеे। рдкрд░ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдЙрди्рд╣ें рд╡िрдж्рд╡ाрди рдоाрдирдиा рддो рджूрд░, рдЙрдирдХी рд╕्рдердкाрдиाрдУं рдХो рдЪрд░्рдЪा рдХे рд▓ाрдпрдХ рднी рдирд╣ीं рдоाрдирддे рдеे। рднाрд╖ाрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рдРрд╕े рддрдеाрдХрдеिрдд  рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рдмाрд░े рдоें рд╡े рдХрд╣рддे рдеे рдХि рдЪाрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдХी рдХिрддाрдмें рдкрдв़рдХрд░ рдХोрдИ рд╡िрдж्рд╡ाрди рдирд╣ीं рд╣ो рдЬाрддा, рдЬрдм рддрдХ рдХिрд╕ी рдиे рджेрд╢рдЬ рднाрд╖ा рдмोрд▓рдиे рд╡ाрд▓ों рдФрд░ рднाрд╖ाрдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдХो рдиिрдХрдЯрддा рд╕े рджेрдЦा-рдЬाрдиा рдФрд░ рдорд╣рд╕ूрд╕ рдирд╣ीं рдХिрдпा। 

рдбॉ. рдЕंрдмाрдк्рд░рд╕ाрдж рд╕ुрдорди рдиे рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рд╕्рд╡ाрднिрдоाрдиी рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХी рдХрдб़ी рдзूрдк-рдЫाँрд╣ рдХो рдмрд╣ुрдд рдирдЬрджीрдХ рд╕े рджेрдЦा рдФрд░ рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХिрдпा। рдЙрди рдкрд░ рд▓िрдЦे рдЧрдП рдПрдХ рд╕ंрд╕्рдорд░рдгाрдд्рдордХ рд▓ेрдЦ рдоें рд╡े рдЙрдирдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХी рдХुрдЫ рдЕंрддрд░ंрдЧ рд░ेрдЦाрдУं рдХो рдЙрднाрд░рддे рд╣ैं—
“рдХिрд╕ी рд╢рдм्рдж рдЕрдерд╡ा рдХिрд╕ी рд╡्рдпाрдХрд░рдгिрдХ рддрде्рдпрдмिंрджु рдкрд░ рдЬрдм рдоेрд░ा рдЙрдирд╕े рд╡ाрд░्рддाрд▓ाрдк рд╣ोрддा рдеा, рддрдм рдЙрдирдХे рднрд╡्рдп рдЖрдирди рдкрд░ рдЙрдирдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдоूँрдЫों рдХे рдкीрдЫे рдПрдХ рдРрд╕ी рдоुрд╕рдХाрди рдХрднी-рдХрднी рджिрдЦाрдИ рджेрддी рдеी, рдЬिрд╕рдоें рджृрдв़ рдЖрдд्рдорд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдФрд░ рдПрдХ рд╡िрдЪिрдд्рд░ рдоौрди рд╡्рдпंрдЧ्рдп рднрд░ा рд░рд╣рддा рдеा। рд╡े рднाрд╖ा рдХे рдЖрдЪाрд░्рдп рддो рдеे рд╣ी, рдПрдХ рддाрд░्рдХिрдХ рдФрд░ рдк्рд░рдмрд▓ рд╢ाрд╕्рдд्рд░ाрд░्рдеी рднी рдеे। рд╢рдм्рдж-рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдФрд░ рд╢рдм्рдж-рдоीрдоांрд╕ा рдХे рдХ्рд╖рдгों рдоें рд╡े рд╡िрд░ोрдзी рдХो рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХा рджрд░ेрд░ा рджेрдХрд░ рдкрдЫाрдб़рддे рдеे। рд╡िрд░ोрдзी рдХे рдХिрд╕ी рдордд рд╕े рдЙрдирдХी рд╕рд╣рдорддि рдпрджि рдХрднी рд╣ो рдЬाрддी рдеी рддो рдЙрд╕рдХी рдоुрдХ्рддрдХंрда рд╕े рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рднी рдХрд░рддे...”

рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХे рдк्рд░рд╢ंрд╕рдХों рдоें рдЬрдЧрджीрд╢ рдЧुрдк्рдд рднी рдеे, рдЬिрди्рд╣ें рдЗрд╕ рд╕्рд╡ाрднिрдоाрдиी рд╣िंрджी рднрдХ्рдд рдХो рдиिрдХрдЯрддा рд╕े рджेрдЦрдиे рдХा рд╕ौрднाрдЧ्рдп рдоिрд▓ा। рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рд╕े рдЙрдирдХी рдХрдИ рдоुрд▓ाрдХाрддें рд╣ुрдИं, рдЬिрди्рд╣ें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрдб़े рдЖрджрд░ рд╕े рдпाрдж рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╣िंрджी рд╕ंрд╕्рдеाрди рдХी рдУрд░ рд╕े рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рд╕рдо्рдоाрди рдХा рдЬिрдХ्рд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╡े рд▓िрдЦрддे рд╣ैं—
“рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдУрд░ рд╕े рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХा рдЕрдж्рднुрдд рд╕рдо्рдоाрди...! рдоैं рдЗрд╕ рд╕рдо्рдоाрди рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдеा рдФрд░ рдкूрд░ी рдиाрдЯрдХीрдпрддा рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ी рд╣ोрдХрд░ рдЕрдкрдиे рдХो рдХृрддाрд░्рде рдоाрдирддा рд╣ूँ। 18 рд╕िрддंрдмрд░ 1977 рдХो рд╣िंрджी рд╕ंрд╕्рдеाрди рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрдпोрдЬिрдд рд╡िрд╢ेрд╖ рд╣िंрджी рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдоें рдЖрдЪाрд░्рдп рдкं рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рдУрд░ рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдоाрдирдиीрдп рд╢्рд░ी рдоोрд░ाрд░рдЬी рджेрд╕ाрдИ рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░, рд╕्рд╡рдпं рдоंрдЪ рд╕े рдЙрддрд░рдХрд░ рдиीрдЪे рдЖрдП। рд╢्рд░ोрддाрдУँ рдоें рдмैрдаे рд╣ुрдП рдЖрдЪाрд░्рдп рд╡ाрдЬрдкेрдпी рднाрд╡рд╡िрднोрд░ рд╣ो рдЧрдП, рдд्рдпाрдЧрдоूрддि рдЖрдЪाрд░्рдп рд╡ाрдЬрдкेрдпी рддрдеा рдкрд░рдо рд╡िрдж्рдпाрдиुрд░ाрдЧी рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд╕ाрдд्рд╡िрдХ рдЖрдиंрдж рдоुрдж्рд░ा рдоें।”

рдХрд╣рдиा рди рд╣ोрдЧा, рдЕрдЧрд▓े рджिрди рдХे рдЕрдЦрдмाрд░ों рдХे рдоुрдЦрдкृрд╖्рдаों рдкрд░ рдПрдХ рд╡िрдирдо्рд░ рд░ाрдЬрдиेрддा рдж्рд╡ाрд░ा рд╣िंрджी рдХे рдПрдХ рдорд╣ाрди рдЖрдЪाрд░्рдп рдХे рд╕рдо्рдоाрди рдХे рд▓िрдП рдоंрдЪ рд╕े рдЙрддрд░рдХрд░ рд╕्рд╡рдпं рдЖрдЪाрд░्рдп рдХे рд╕рдо्рдоुрдЦ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХा рд╕рдоाрдЪाрд░ рдЫाрдпा рд╣ुрдЖ рдеा। рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рд╣िंрджी рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╢рдм्рдж рднी рдмрд░рдмाрдж рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рдЕрдЦрдмाрд░ों рдиे рднी рдЙрд╕े рдмрдб़ी рдк्рд░рдоुрдЦрддा рд╕े рдЫाрдкा। рдпрд╣ рд╣िंрджी рдХे рдПрдХ рдмрдб़े рдЖрдЪाрд░्рдп рдФрд░ рд╕рд░рд╕्рд╡рддी-рдкुрдд्рд░ рдХे рд╕्рд╡ाрднिрдоाрди рдХी рд╡िрдЬрдп рдХा рдПрдХ рд╡िрд▓рдХ्рд╖рдг рдЙрджाрд╣рд░рдг рдеा—рдФрд░ рд╕ंрднрд╡рддः рдкрд╣рд▓ा рднी!


[4]

рдЖрдЪाрд░्рдп рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рд╕рд░рд▓рддा рдФрд░ рд╕ाрджрдЧी рдХी рдоिрд╕ाрд▓ рдеे। рдЕрдкрдиे рдЙрдкрдоाрди рд╕्рд╡рдпं, рдХिрд╕ी рд╕े рдЙрдирдХी рддुрд▓рдиा рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी рдеी। рдЙрдирдХा рдЬрди्рдорд╕्рдеाрди рдЧाँрд╡ рд░ाрдордирдЧрд░, рдмिрдаूрд░ рдХे рдкाрд╕ рд╣ै। рд╣рд░िрджрдд्рдд рднрдЯ्рдЯ ‘рд╢ैрд▓ेрд╖’ рд╕े рдмाрддрдЪीрдд рдоें рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдиे рдЕрдкрдиे рджाрд░िрдж्рд░्рдп рдФрд░ рдЕрднाрд╡рдЧ्рд░рд╕्рдд рдмрдЪрдкрди рдХी рдПрдХ рдЭрд▓рдХ рд╕ाрдордиे рд░рдЦी рд╣ै। рд╡े рдмрддाрддे рд╣ैं— 
“рдкिрддा рдЬी рдЦेрддीрдмाрдб़ी рдХрд░рддे рдеे, рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдлुрдЯ рднрд░ рдЬрдоीрди рднी рди рдеी। рд╣рдордиे рдмेрд╣рдж рдЧрд░ीрдмी рдХा рдЬीрд╡рди рдмिрддाрдпा। рдмрдЪрдкрди рдоें рд╣ी рдЬрдм рдкрд░िрд╡ाрд░ рдк्рд▓ेрдЧ рдХा рд╢िрдХाрд░ рд╣ो рдЧрдпा, рддрдм рдоैंрдиे рдХ्рдпा-рдХ्рдпा рдирд╣ीं рдХिрдпा। рдПрдХ рджिрди рдХрдЪाрд▓ू рдмрдиाрдХрд░ рдЧाँрд╡ рдХे рдЫोрдЯे рд╕े рд╕्рдЯेрд╢рди рдкрд░ рдмेрдЪे। рджो рдЖрдиे рдордЬрджूрд░ी рдкрд░ рдЫрдд рдХा рдЪूрдиा рдХूрдЯा, рдЧाрдп-рднैंрд╕ें рдЪрд░ाрдИं, рдЫрд╣ рдЖрдиे рд░ोрдЬ рдкрд░ рдЦेрддों рдоें рдиिрд░ाрдИ рдХी, рдордЬрджूрд░ी рдХी। рдХाрдирдкुрд░ рдоें рдХрдкрдб़ा рдоिрд▓ рдоें рдмंрдбрд▓ рдЙрдаाрдиे рдХा рдХाрдо рдХिрдпा, рдордХाрдиों рдХी рдкुрддाрдИ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдордЬрджूрд░ों рдХे рд╕ाрде рд▓рдЧा। рд▓ेрдХिрди рдХрднी-рдХрднी рдкрдв़рдиे рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдЬोрд░ рдоाрд░рддी рдеी рдФрд░ рддрдм рдПрдХ рджिрди рднाрдЧ рдкрдб़ा рд╡ृंрджाрд╡рди рдХे рд▓िрдП। рд╡рд╣ीं рдЫोрдЯे-рдЫोрдЯे рдХाрдо рднी рдХिрдП, рд╕ाрде рд╣ी рдХुрдЫ рдкрдв़ाрдИ рднी।”

рд╡ृंрджाрд╡рди рдоें рд╣ी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиा рдиाрдо рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рд░рдЦा। рдЙрдирдХा рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдиाрдо рдеा рдЧोрд╡िंрджрдк्рд░рд╕ाрдж। рдкрд░ рд╡рд╣ рдЙрди्рд╣ें рдЬ्рдпाрджा рдк्рд░िрдп рди рдеा। рд╡ृंрджाрд╡рди рдоें рд░ाрдзा рдХे рдХिрд╢ोрд░ी рдФрд░ рдХृрд╖्рдг рдХे рдХिрд╢ोрд░ीрд░рдордг рдиाрдо рдиे рд╢ाрдпрдж рдЙрди्рд╣ें рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ो। рд╕ो рд╡े рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рд╣ो рдЧрдП। рдзीрд░े-рдзीрд░े рдпрд╣ीं рдЬ्рдЮाрди рдХी рднूрдЦ рдЬाрдЧी рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдз्рдпрдпрди рд╢ुрд░ू рдХिрдпा। рдпрд╣ рдЕрдз्рдпрдпрди рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдоें рдеा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХाрд╢ी рд╕े рдк्рд░рдердоा рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдмрд╣ुрдд рдЕрдЪ्рдЫे рдЕंрдХों рд╕े рдЙрдд्рддीрд░्рдг рдХी। рдк्рд░рдердо рд╢्рд░ेрдгी рдФрд░ рд╕рднी рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрд░्рдеिрдпों рдоें рддीрд╕рд░ा рд╕्рдеाрди। рдлिрд░ рдкंрдЬाрдм рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдоें рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдк्рд░рдердо рд╢्рд░ेрдгी рдоें рдк्рд░рдердо рд░рд╣рдХрд░ рдЙрдд्рддीрд░्рдг рдХी। рдЗрд╕рд╕े рд╕рдм рдУрд░ рдЙрдирдХे рдиाрдо рдХा рдбंрдХा рдмрдЬрдиे рд▓рдЧा। рдЙрд╕ рд╕рдордп рдкंрдЬाрдм рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХी рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХिрддрдиी рдХрдаिрди рдеी, рдЗрд╕рдХा рдЕрдиुрдоाрди рдЗрд╕рд╕े рд▓рдЧाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдЙрд╕ी рд╡рд░्рд╖ рд░ाрд╣ुрд▓ рд╕ांрдХृрдд्рдпाрдпрди рднी рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рдмैрдаे рдеे, рдкрд░ рд╡े рдЕрдиुрдд्рддीрд░्рдг рд╣ो рдЧрдП рдеे।

рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХो рджीрдХ्рд╖ांрдд рд╕рдоाрд░ोрд╣ рдоें рдЙрдкाрдзि рд▓ेрдиे рдХे рд▓िрдП рдмुрд▓ाрдпा рдЧрдпा। рдкрд░ рдЙрд╕ рд╕рдордп рдкंрдЬाрдм рдХे рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдЬрдирд░рд▓ рдУ рдбाрдпрд░ рдеे। рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдиे рддрдп рдХрд░ рд▓िрдпा рдХि рд╡े рд╣рдд्рдпाрд░े рдбाрдпрд░ рдХे рд╣ाрде рд╕े рд╕рдирдж рдирд╣ीं рд▓ेंрдЧे। рдЗрд╕ी рдмीрдЪ рдбाрдпрд░ рдХो рдЬाрдиा рдкрдб़ा рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдЬрдЧрд╣ рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдмрдиे рдоैрдХрд▓ेрдЧрди। рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдЙрдирдХे рд╣ाрде рд╕े рдЙрдкाрдзि рд▓ेрдиे рдХे рд▓िрдП рддैрдпाрд░ рд╣ो рдЧрдП। рдЙрди्рд╣ें рдмрддाрдпा рдЧрдпा рдХि рдЙрдкाрдзि рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЧाрдЙрди рдФрд░ рд╣ुрдб рдкрд╣рдирдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै। рдкрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рддрдп рдХिрдпा рдХि рдЧाрдЙрди рдФрд░ рд╣ुрдб рдирд╣ीं рдкрд╣рдиेंрдЧे।

рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдмिрдиा рдЧाрдЙрди рдкрд╣рдиे рдЕрдкрдиी рдЦाँрдЯी рд╡ेрд╢рднूрд╖ा рдоें рдЙрдкाрдзि рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдкрд╣ुँрдЪे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмिрдиा рд╕िрд░ рдЭुрдХाрдП рдПрдХ рд╣ाрде рд╕े рдЙрдкाрдзि рд▓ी, рдкрд░ рджूрд╕рд░ा рд╣ाрде рдЖрдЧे рдирд╣ीं рдмрдв़ाрдпा। рд╣ाрде рдоिрд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдмрдв़ा рдЧрд╡рд░्рдирд░ рдХा рд╣ाрде рд╣рд╡ा рдоें рдЭूрд▓рддा рд░рд╣ा рдФрд░ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХुрдЫ рдХрджрдо рдЙрд▓рдЯे рдкैрд░ों рдкीрдЫे рдЬाрдиे рдХे рдмрдЬाрдп, рдлौрд░рди рдоुрдб़рдХрд░ рд╡ाрдкрд╕ рдЖ рдЧрдП। рди рдЬाрддे рд╣ुрдП рд╕рд▓ाрдо рдХिрдпा рдФрд░ рди рдЖрддे рд╣ुрдП। рд▓ोрдЧों рдиे рд╕рдордЭ рд▓िрдпा рдХि рд╣िंрджी рдХा рд╕्рд╡ाрднिрдоाрдиी рд╡िрдж्рд╡ाрди рдХैрд╕ा рд╣ोрддा рд╣ै!

рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЖрдЬीрд╡िрдХा рдХे рд╕िрд▓рд╕िрд▓े рдоें рд░ाрд╡рд▓рдкिंрдбी, рдХрд░рдиाрд▓ рдЖрджि рдХрдИ рдЬрдЧрд╣ों рдХी рдкрд░िрдХ्рд░рдоा рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж, рдЖрдЦिрд░ рдШूрдо-рдШाрдордХрд░ рд╡े рдХрдирдЦрд▓ рдЖрдП рдФрд░ рдлिрд░ рдпрд╣ीं рдЖрдХрд░ рдЯिрдХ рдЧрдП। рдЙрдирдХा рдЕрдзिрдХांрд╢ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдпрд╣ीं рд▓िрдЦा рдЧрдпा। рдкрд░ рдЗрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╡े рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рднी рд╕рдХ्рд░िрдп рд░рд╣े рдФрд░ рдХрдИ рдмाрд░ рдЬेрд▓ рдЧрдП।

рд╕рди् 1942 рдХे рдЬрди рдЖंрджोрд▓рди рдоें рдЙрдирдХी рд╕рдХ्рд░िрдп рднूрдоिрдХा рдеी। рдЙрд╕ рд╕рдордп рд▓ोрдЧ рдЗрддрдиे рдЖрдХ्рд░ोрд╢ рдоें рдеे рдХि рдЬрдЧрд╣-рдЬрдЧрд╣ рд╕рд░рдХाрд░ी рджрдл्рддрд░, рдбाрдХрдЦाрдиे рдЖрджि рдЬрд▓ा рджिрдП рдЧрдП। рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рд╕рд░рдХाрд░ рдЗрд╕рд╕े рдмुрд░ी рддрд░рд╣ рдЪिрдв़ рдЧрдИ рдеी। рдЬрдирддा рдХे рдХрдаोрд░ рдФрд░ рд╣िंрд╕рдХ рджрдорди рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХो рднी рдЧिрд░рдл्рдд рдоें рд▓ेрдиे рдХी рд╕ाрдЬिрд╢ें рддैрдпाрд░ рд╣ो рд░рд╣ी рдеीं। рдПрдХ рдЯ्рд░рдХ рднрд░рдХрд░ рд╕рд╢рд╕्рдд्рд░ рдкुрд▓िрд╕ рдЖрдИ рдФрд░ рдЙрд╕рдиे рдордХाрди рдХो рдШेрд░ рд▓िрдпा, рддिрд░ंрдЧा рдЭंрдбा рдЙрддाрд░рдХрд░ рд▓े рдЧрдИ рдФрд░ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХो рдЧिрд░рдл्рддाрд░ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा। рдкрдЪाрд╕ рд░ुрдкрдП рдЬुрд░्рдоाрдиा рдФрд░ рдЕрджाрд▓рдд рдЙрдардиे рддрдХ рдХी рд╕рдЬा рд╣ुрдИ। 

рд╣ाрд▓ाँрдХि рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдиे рдЬुрд░्рдоाрдиा рдирд╣ीं рднрд░ा। рдкрдЪाрд╕ рд░ुрдкрдП рд╡рд╕ूрд▓ी рдХे рд▓िрдП рдШрд░ рдХे рд╕ाрдоाрди рдХी рдХुрд░्рдХी рд╣ुрдИ। рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдЬेрд▓ рд╕े рдЫूрдЯрдХрд░ рдЖрдП рддो рдШрд░ рдоें рдлिрд░ рддिрд░ंрдЧा рдлрд╣рд░ाрдиे рд▓рдЧा рдеा। рдкुрд▓िрд╕ рдмौрдЦрд▓ाрдИ рд╣ुрдИ рдеी, рдкрд░ рдХुрдЫ рди рдХрд░ рд╕рдХी। рдФрд░ рд▓ोрдЧों рдХे рдорди рдоें рдЕрдкрдиे рдЗрд╕ рддрдкे рд╣ुрдП рдЦाँрдЯी рдиेрддा рдХे рд▓िрдП рдЖрджрд░ рдХрдИ рдЧुрдиा рдЕрдзिрдХ рдмрдв़ рдЧрдпा।

рдЗрд╕ी рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд░ाрдд-рджिрди рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди-рдордирди рдФрд░ рд▓ेрдЦрди рдиिрд░ंрддрд░ рдЬाрд░ी рдеा। рдЕрдм рддрдХ рдЙрдирдХे рд▓ेрдЦ рд╡िрднिрди्рди рдкрдд्рд░-рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рдЫрдкрдиे рд▓рдЧे рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рднी рдЦुрд▓рдХрд░ рд▓िрдЦा рд╣ै। рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХांрдЧ्рд░ेрд╕ рдХा рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдЗрддिрд╣ाрд╕ рднी рд▓िрдЦा, рдЬिрд╕рдХी рдк्рд░ाрдоाрдгिрдХрддा рдХी рдХрдИ рдмрдб़े рд░ाрдЬрдиेрддाрдУं рдиे рднी рд╕рд░ाрд╣рдиा рдХी। рдлिрд░ рднाрд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдкрд░ рддो рдЙрдирдХा рдЕрддुрд▓рдиीрдп рдХाрдо рд╣ै рд╣ी। рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХे рд╡िрд╡ेрдЪрди рдФрд░ рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдкрд░ рдЙрдирдХी рджрд░्рдЬрдиों рдкुрд╕्рддрдХें рд╣ैं।

рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдиिрд╕्рд╕ंрджेрд╣ рдмрдб़े рдк्рд░рддिрднाрд╡ाрди рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдордиीрд╖ी рдФрд░ рднाрд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдеे, рд▓ेрдХिрди рдЬो рд╡िрдкुрд▓ рд╕ृрдЬрди рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХिрдпा, рдЙрд╕рдоें рд╕िрд░्рдл рдк्рд░рддिрднा рд╣ी рдирд╣ीं, рдмрдб़ी рдХрдаोрд░ рд╕ाрдзрдиा рднी рдеी। рдЙрдирдХी рдЗрд╕ рд░рдЪрдиा-рдпाрдд्рд░ा рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рд╣िंрджी рдХे рдоूрд▓ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЦुрдж рд╕े рд╣ी рдк्рд░рд╢्рди рдХрд░рдиे рд╕े рд╣ुрдИ рдФрд░ рдлिрд░ рдЪिंрддрди-рдордирди рдХा рдпрд╣ рд╕िрд▓рд╕िрд▓ा рдЪрд▓рддे—рдЪрд▓рддे рд╡рд╣ाँ рдкрд╣ुँрдЪा, рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рдорд╣ाрди рднाрд╖ाрд╡िрдЬ्рдЮाрдиी рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрдирдХी рд╕рдмрд╕े рдЕрд▓рдЧ рдФрд░ рд╕рд░्рд╡ोрдкрд░ि рдЫрд╡ि рдмрдиी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рд╣ै рдХि рд╡े рдЬिрдж्рджी рддो рд╢ुрд░ू рд╕े рд╣ी рдеे। рдкрд░ рдЗрд╕ी рдЬिрдж рдиे рдЙрдирдХे рднीрддрд░ рд╣िंрджी рдХे рд╕рд╣ी рдФрд░ рдк्рд░рдХृрдд рд╕्рд╡рднाрд╡ рдХो рдЬाрдирдиे рдХी рдЧрд╣рд░ी рдЙрдд्рдХंрдаा рднी рдкैрджा рдХी। рд╡े рдЬिрд╕ рдмाрдд рдХी рдЦोрдЬ рдкрд░ рдиिрдХрд▓े, рдЙрд╕рдХी рдЬрдб़ों рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪे рдмिрдиा рдЙрди्рд╣ें рдЪैрди рдирд╣ीं рдкрдб़рддा рдеा। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि рдеोрдб़े рд╣ी рд╕рдордп рдоें рдЙрдирдХी рдЧिрдирддी рд╣िंрджी рдХे рд╕рдмрд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдФрд░ рд╡िрдж्рд╡ाрди рднाрд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░िрдпों рдоें рд╣ुрдИ, рдЬिрдирдХे рдЕрдЧाрдз рдкांрдбिрдд्рдп рдХे рдЖрдЧे рдмрдб़े-рдмрдб़े рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХे рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ों рдХे рдЫрдХ्рдХे рдЫूрдЯрддे рдеे। 

рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдиे рдм्рд░рдЬ рднाрд╖ा рдоें рдХाрд╡्рдп-рд░рдЪрдиा рдХी। рдЙрдирдХी рдм्рд░рдЬ рднाрд╖ा рдЖрдзुрдиिрдХрддा рдХा рдЧрд╣рди рд╕ंрд╕्рдХाрд░ рд▓िрдП рд╣ुрдП, рдмोрдЪрдЪाрд▓ рдХी рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдеी। рд▓िрд╣ाрдЬा рдЙрдирдХी рдмाрддें рд╕ीрдзे-рд╕ीрдзे рджिрд▓ рдХो рдЫू рдЬाрддी рд╣ैं—
рдХ्рдпों рд░ोрд╡рдд рд╣िрдордЧिрд░ि рдЗрддै, рдмृрдеा рдмрд╣ाрд╡рдд рдиीрд░,
рднाрд░рдд рдХे рд╡ै рджिрди рдЧрдП, рдЧрдП рдмाँрдХुрд░े рдмीрд░।...

рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХा рдХрд╣рдиा рдеा рдХि рдЬैрд╕े рдХीрд▓ рд╕ोрдиे рдХी рд╣ो, рддो рднी рдЪुрднрддी рд╣ी рд╣ै। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХे рд╕рдордп рдоें рдЕрдЧрд░ рд╕ुрдЦ-рд╢ांрддि рд╣ो, рддो рднी рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд░ाрдЬ्рдп рд╣рдоें рдЕрд╕्рд╡ीрдХाрд░्рдп рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдХि рдЧुрд▓ाрдоी рдХी рдкीрдб़ा рдФрд░ рджंрд╢ рддो рдЙрд╕рдХे рд╕ाрде рдЬुрдб़ा рд╣ी рд╣ै। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рдЧुрд▓ाрдоी рдХे рдХाрд▓ рдоें рд╣рдоाрд░ी рд╡िрд▓ाрд╕िрддा рд╢ोрднा рдирд╣ीं рджेрддी। рд╕ुрдЦ рддो рддрднी рдоिрд▓ рд╕рдХрддा рд╣ै, рдЬрдм рдпрд╣ рджुःрд╢ाрд╕рди рдЦрдд्рдо рд╣ो рдФрд░ рджुрдЦिрдпाрд░ी рдж्рд░ोрдкрджी рдХे рдХेрд╢ рд╕ुрд▓рдЭ рдЬाрдПँ! 


[5]

рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХा рдЗрддрдиा рд╕рдо्рдоाрди рдЗрд╕рд▓िрдП рднी рд╣ै рдХि рд╡े рдмрдб़े рдиिрд░्рднीрдХ рдЪिंрддрдХ рдФрд░ рд╡िрдж्рд╡ाрди рдеे। рдЬो рдмाрдд рдаीрдХ рдЬँрдЪрддी рдеी, рдЙрд╕े рдбंрдХे рдХी рдЪोрдЯ рдкрд░ рдХрд╣рдиे рдХा рд╕ाрд╣рд╕ рдФрд░ рдоाрдж्рджा рдЙрдирдоें рдеा। рдЕрдХрд╕рд░ рд▓ोрдЧ рдпрд╣ рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕े рд╣िंрджी рдХा рдЬрди्рдо рд╣ुрдЖ рд╣ै рдпाрдиी рд╣िंрджी рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХी рдкुрдд्рд░ी рд╣ै। рдЖрдЪाрд░्рдп рд╡ाрдЬрдкेрдпी рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХे рдк्рд░рдХांрдб рд╡िрдж्рд╡ाрди рдеे। рдкрд░ рд╡े рд╣िंрджी рдХी рдЕрдкрдиी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╕рдд्рддा рдоाрдирддे рд╣ैं। рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕े рд╣िंрджी рдЬрдирдоी рд╣ै, рдЗрд╕ рд░ूрдв़ рд╡िрдЪाрд░ рдпा рд╕्рдеाрдкрдиा рдХो рд╡े рдЧрд▓рдд рдоाрдирддे рд╣ैं рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдмाрдд рдХे рд╕рдорд░्рдерди рдоें рддрд░्рдХ рджेрддे рд╣ैं। ‘рд╣िंрджी рд╢рдм्рджाрдиुрд╢ाрд╕рди’ рдХे рдк्рд░ाрд░ंрдн рдоें рд╣ी рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдмрд╣ुрддों рдХो рд╣ैрд░ाрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдПрдХ рдмрдб़ी рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рд╕्рдеाрдкрдиा рд╕ाрдордиे рд░рдЦрддे рд╣ैं। рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рд╣ै—
“рд╣िंрджी рдХी рдЙрдд्рдкрдд्рддि рдЙрд╕ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднाрд╖ा рд╕े рдирд╣ीं рд╣ै рдЬो рд╡ेрджों рдоें, рдЙрдкрдиिрд╖рджों рдоें рддрдеा рдХाрд▓िрджाрд╕ рдпा рд╡ाрд▓्рдоीрдХि рдХे рдЧ्рд░ंрдеों рдоें рд╣рдоें рдЙрдкрд▓рдм्рдз рд╣ै। ‘рдХрд░ोрддि’ рд╕े ‘рдХрд░рддा рд╣ै’ рдПрдХрджрдо рдХैрд╕े рдиिрдХрд▓ рдкрдб़ेрдЧा? ‘рд░ाрдоः рдХрд░ोрддि’ рдХी рддрд░рд╣ ‘рд╕ीрддा рдХрд░ोрддि’ рднी рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдоें рдЪрд▓рддा рд╣ै। рдкрд░ंрддु рд╣िंрджी рдоें рд▓рдб़рдХा рдЪрд▓рддा рд╣ै, рдХрд░рддा рд╣ै, рдЦाрддा рд╣ै, рдФрд░ рд▓рдб़рдХी рдЪрд▓рддी рд╣ै, рдХрд░рддी рд╣ै, рдЦाрддी рд╣ै—рд╣ोрддा рд╣ै। рдХिрддрдиा рдЕंрддрд░..! рдпрд╣ рдаीрдХ рд╣ै рдХि рдЪрд▓, рдЦा, рдХрд░ рд╢рдм्рдж-рд░ूрдк рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХे рдЪрд▓, рдХृ, рдЦाрдж् рд╕े рдоिрд▓рддे-рдЬुрд▓рддे рд╣ैं, рдкрд░ंрддु рдЗрд╕ рдоेрд▓-рдЬोрд▓ рдХा рдпрд╣ рдорддрд▓рдм рдирд╣ीं рдХि ‘рдЪрд▓рддि’ рд╕े ‘рдЪрд▓рддा рд╣ै’ рдиिрдХрд▓ рдкрдб़ा। рджोрдиों рдХी рдЪाрд▓ рдПрдХрджрдо рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд╣ै।”

рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдиे рд╕рдк्рд░рдоाрдг рд╕िрдж्рдз рдХिрдпा рд╣ै рдХि рд╣िंрджी рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рджोрдиों рдХा рдкृрдердХ् рдФрд░ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдкрдж्рдзрддि рдкрд░ рд╡िрдХाрд╕ рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЗрди рджोрдиों рдХो рдПрдХ рд╣ी рдоूрд▓ рднाрд╖ा рдХी рд╢ाрдЦाрдПँ рдоाрдирддे рд╣ैं। рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рд╣ै рдХि рдпे рджोрдиों рд╢ाрдЦाрдПँ рдЗрддрдиी рд╡िрд╢ाрд▓ рд╣ैं рдХि рддрдиा рдХрд╣ीं рднी рджिрдЦाрдИ рдирд╣ीं рджेрддा рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдЗрддрдиा рдЕрдзिрдХ рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╣ै рдХि рдХोрдИ рд╕рд╣рд╕ा рд╕рдордЭ рдирд╣ीं рдкाрддा рдХि рдХрд╣ाँ рд╕े рдпे рдЪрд▓ी рд╣ैं।

рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХी рддीрд╕рд░ी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХो рдбॉ. рд░ाрдорд╡िрд▓ाрд╕ рд╢рд░्рдоा рдиे рдЕрдкрдиे рдвंрдЧ рд╕े рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдпा рд╣ै। рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рд╕ाрдордиे рдПрдХ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╣ै рдХि рд╣िंрджी рдХी рдЕрдиेрдХ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХा рд╕ंрдмंрдз рди рд╡ैрджिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕े рд╣ै, рди рд▓ौрдХिрдХ рд╕ंрд╕्рдХрдд рд╕े рдФрд░ рди рдЕрдкрдн्рд░ंрд╢ рд╕े рд╣ी। рдЙрдирдХा рд╕ंрдмंрдз рдЦрдб़ी рдмोрд▓ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рдХिрд╕ी рдк्рд░ाрдЪीрди рдмोрд▓ी рд╕े рд╣ी рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рднाрд╖ा-рдЪिंрддрди рдХा рдиिрдЪोрдб़ рд╕ाрдордиे рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рд░ाрдорд╡िрд▓ाрд╕ рдЬी рд▓िрдЦрддे рд╣ैं—
“рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдиे рдмрд╣ुрдд рд╕्рдкрд╖्рдЯрддा рдФрд░ рджृрдв़рддा рд╕े рдЗрд╕ рдзाрд░рдгा рдХा рдЦंрдбрди рдХिрдпा рд╣ै рдХि рд╣िंрджी рдХी рдЙрдд्рдкрддि рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕े рд╣ुрдИ рд╣ै।...рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХे рдк्рд░рдХांрдб рдкंрдбिрдд рд╣ोрддे рд╣ुрдП рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХा рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рдХि рд╣िंрджी рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХी рдкुрдд्рд░ी рдирд╣ीं рд╣ै, рдмौрдж्рдзिрдХ рдИрдоाрдирджाрд░ी рдХी рдПрдХ рдЕрдиुрдХрд░рдгीрдп рдоिрд╕ाрд▓ рд╣ै। рдИрдоाрдирджाрд░ी рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдпрд╣ рд╕ाрд╣рд╕ рдХा рднी рдХाрдо рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХे рдк्рд░рддि рд╢्рд░рдж्рдзा рдХी рд╣ोрдб़ рдоें рдХोрдИ рднी рд╣िंрджी рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╕рдд्рддा рдоाрдирдиे рдХी рдвिрдаाрдИ рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा। рдЗрд╕рд▓िрдП рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХी рд╣िंрджी-рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕ंрдмंрдзी рд╕्рдеाрдкрдиा рдХा рдЕрди्рдпрддрдо рдорд╣рдд्рд╡ рд╣ै।”

рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХाрдорддाрдк्рд░рд╕ाрдж рдЧुрд░ु рдиे рдЬрдм рд╣िंрджी рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдХी рд░рдЪрдиा рдХी, рддो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрдб़ी рд╕्рдкрд╖्рдЯрддा рд╕े рдЕрдкрдиे рд╡्рдпाрдХрд░рдг-рдЧ्рд░ंрде рдХी рдХрдоिрдпों рдХो рднी рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा। рд╕ाрде рд╣ी рдпрд╣ рднी рдХрд╣ा рдХि “рдЗрд╕рдХा рд╕ंрдкाрджрди рддрднी рд╕ंрднрд╡ рд╣ोрдЧा, рдЬрдм рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХे рдЕрдж्рд╡िрддीрдп рд╡ैрдпाрдХрд░рдг рд╣िंрджी рдХो рдПрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдФрд░ рдЙрди्рдирдд рднाрд╖ा рд╕рдордЭрдХрд░ рдЙрд╕рдХे рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдХा рдЕрдиुрд╢ीрд▓рди рдХрд░ेंрдЧे।”

рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдиे рджрд░рдЕрд╕рд▓ рдпрд╣ी рдХिрдпा, рдЬिрд╕рдХी рдУрд░ рдХाрдорддाрдк्рд░рд╕ाрдж рдЧुрд░ु рдиे рдЗрд╢ाрд░ा рдХिрдпा рдеा। рдЧुрд░ु рдЬी рдХे рд╣िंрджी рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдХा рдЖрдзाрд░ рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬी рд╡्рдпाрдХрд░рдг рд╣ै, рдкрд░ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХो рдпрд╣ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдирд╣ीं рд╣ै। рд╣िंрджी рдХा рд╡्рдпाрдХрд░рдг рддो рд╣िंрджी рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдЙрдирдХी рдкрд╣рд▓ी рд╣ी рд╕्рдеाрдкрдиा рдпрд╣ рд╣ै рдХि “рд╣िंрджी рдПрдХ рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд╖ा рд╣ै, рд╡рд╣ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╕े рдЕрдиुрдк्рд░ाрдгिрдд рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ै, рдЬैрд╕े рдЕрдиेрдХ рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ाрдПँ, рдкрд░ंрддु рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕ाрд░्рд╡рднौрдо рд╕рдд्рддा рд░рдЦрддी рд╣ै।”

рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдиे ‘рд╣िंрджी рд╢рдм्рджाрдиुрд╢ाрд╕рди’ рдРрд╕े рд╣ी рдХिрд╕ी рдЭोंрдХ рдоें рдирд╣ीं рд▓िрдЦ рджिрдпा। рдЙрд╕рдХे рдкीрдЫे рдЙрдирдХी рдмрдб़ी рддैрдпाрд░ी рдеी рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рднूрдоिрдХा рдмрд╣ुрдд рдкрд╣рд▓े рд╕े рдмрди рд░рд╣ी рдеी। ‘рд╣िंрджी рд╢рдм्рджाрдиुрд╢ाрд╕рди’ рдХी рд░рдЪрдиा рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЫрдаे рджрд╢рдХ рдХे рдЙрдд्рддрд░ाрд░्рдж्рдз рдоें рдХी। рдЙрд╕рд╕े рдХाрдлी рдкрд╣рд▓े рд╕рди् 1943 рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे ‘рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХा рд╡्рдпाрдХрд░рдг’ рд▓िрдЦрдХрд░ рднाрд╖ाрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдоें рдЕрдкрдиी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдХी рдзрдордХ рдкैрджा рдХрд░ рджी рдеी। рдЗрд╕рдХे рдЫрд╣ рд╡рд░्рд╖ рдмाрдж рд╕рди् 1949 рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे ‘рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рдердо рд╡्рдпाрдХрд░рдг’ рд▓िрдЦा। рдлिрд░ рдЗрд╕рдХे рдЖрда рдмрд░рд╕ рдмाрдж рд╕рди् 1957 рдоें рдЫрдкрдХрд░ рдЖрдпा ‘рд╣िंрджी рд╢рдм्рджाрдиुрд╢ाрд╕рди’। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рднी рдЗрд╕ рджिрд╢ा рдоें рдЙрдирдХे рдЪिंрддрди-рдордирди рдХा рд╕िрд▓рд╕िрд▓ा рдЪрд▓рддा рд░рд╣ा। рд╕рди् 1949 рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे ‘рд╣िंрджी рдиिрд░ुрдХ्рдд’ рдЧ्рд░ंрде рд▓िрдЦा рдеा। рдЗрд╕рдХी рднूрдоिрдХा рдоें рд╡े рд▓िрдЦрддे рд╣ैं—
“рдЗрд╕ рджेрд╢ рдХे рдЕрдиेрдХ рдЖрдзुрдиिрдХ рдЖрдЪाрд░्рдпों рдиे рдпрд╣ рд▓िрдЦ рджिрдпा рдХि рднाрд╖ाрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рдЙрджрдп рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдпूрд░ोрдк рдоें рд╣ुрдЖ। рдпрд╣ी рдмाрдд рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд▓िрдП рднी рдХрд╣ी рдФрд░ рд▓िрдЦी рдЧрдИ рдеी, рдкрд░ рдЬрдм рдоैंрдиे...‘рдоाрдзुрд░ी’ рдоें ‘рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХा рдЬрди्рдо рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕’ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рд▓ेрдЦ рдЫрдкाрдХрд░ рдЙрд╕ рдн्рд░ांрдд рдзाрд░рдгा рдХा рдиिрд░ाрдХрд░рдг рдХिрдпा, рддрдм рд▓ोрдЧों рдиे рд╡ैрд╕ा рд▓िрдЦрдиा рдмंрдж рдХिрдпा।”

рдЖрдЪाрд░्рдп рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдмрд╣ुрдд рдмрдб़े рд╡्рдпाрдХрд░рдгाрдЪाрд░्рдп рдеे। рдкрд░ рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдХी рд╕ीрдоाрдУं рдХो рднी рдЬाрдирддे рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд▓िрдЦा, “рднाрд╖ा рдк्рд░рдзाрди рд╣ै рдФрд░ рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдЙрд╕рдХा рдЕрдиुрдЧाрдоी рдпा рд╡िрд╡ेрдЪрдХ рд╣ै। рд╣рдо рдЕрдкрдиी рднाрд╖ा рдЬिрд╕ рд░ूрдк рдоें рдФрд░ рдЬिрд╕ рддрд░рд╣ рдмोрд▓рддे рд╣ैं, рд╡рд╣ी рд╢ुрдж्рдз рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рдЙрд╕ी рд░ूрдк рдХे рддाрдд्рд╡िрдХ рд╡िрд╡ेрдЪрди рдХा рдиाрдо рд╡्рдпाрдХрд░рдг рд╣ै। рд╡्рдпाрдХрд░рдг рд╕े рдкрд░рднाрд╖ा– рднाрд╖ी рд╣рдоाрд░ी рднाрд╖ा рд╕ीрдЦрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрддा рдкाрддे рд╣ैं рдФрд░ рд╣рдо рдЕрдкрдиी рднाрд╖ा рдХी рд╡िрд╡ेрдЪрдиा рд╕े рдЖрдиंрдж рдХा рдЕрдиुрднрд╡ рдХрд░рддे рд╣ैं।”
рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рд╡े рдпрд╣ рдоाрдирддे рд╣ैं рдХि рд╡्рдпाрдХрд░рдг рднाрд╖ा рдХा рдЕрдиुрдЧाрдоी рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рдкीрдЫे-рдкीрдЫे рдЪрд▓рддा рд╣ै। рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рд╢рдм्рджों рдоें, “рд╕ाрд░ांрд╢ рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╡्рдпрдпाрдХрд░рдг рднाрд╖ा рдХे рд╡िрд╡ेрдЪрди рдХा рдиाрдо рд╣ै। рднाрд╖ा рдкрд╣рд▓े рдмрдирддी рд╣ै, рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдЙрд╕рдХे рдмाрдж। рдЬैрд╕ी рднाрд╖ा рд╣ोрддी рд╣ै, рд╡ैрд╕ा рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдмрдиाрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рднाрд╖ा рдирд╣ीं।”

рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдиे рдмрдб़ी рдоेрд╣рдирдд рдФрд░ рд╕ूрдЭ-рдмूрдЭ рд╕े ‘рдм्рд░рдЬ рднाрд╖ा рдХा рд╡्рдпाрдХрд░рдг’ рд▓िрдЦा, рдЬो рдХि рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХा рдкрд╣рд▓ा рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕рди् 1968 рдоें рдЙрдирдХा рдЧ्рд░ंрде ‘рд╣िंрджी рдХी рд╡рд░्рддрдиी рдФрд░ рд╢рдм्рдж-рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг’ рд╕ाрдордиे рдЖрдпा। ‘рд╣िंрджी рд╢рдм्рджाрдиुрд╢ाрд╕рди’ рдиे рдЬो рдкीрдаिрдХा рд░рдЪी, рдЙрд╕ी рдХो рд╡े рдЖрдЧे рдмрдв़ा рд░рд╣े рдеे। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╢рдм्рджों рдХे рд░ूрдк рд╕्рдеिрд░ рдХрд░рдиे рдХा рдмрдб़ा рдХाрдо рдХिрдпा। рд╣िंрджी рдХी рдоाрдирдХ рд╡рд░्рддрдиी рдХे рд▓िрд╣ाрдЬ рд╕े рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी ‘рдЬाрдП’, ‘рдЬाрдПрдЧा’ рддрдеा ‘рдЖрдП’, ‘рдЖрдИ’ рдХो рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддे рд╣ैं, ‘рдЬाрдпे’, ‘рдЬाрдпेрдЧा’, ‘рдЧрдпे’, ‘рдЧрдпी’ рдХो рдирд╣ीं।  рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдоें ‘рд░ाрд╖्рдЯ्рд░िрдп’ рднрд▓े рд╣ी рдЪрд▓рддा рд╣ो, рдкрд░ рд╣िंрджी рдоें рд╡े ‘рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп’ рд▓िрдЦे рдЬाрдиे рдХे рд╣ी рд╣ाрдоी рд╣ैं। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ ‘рдЕंрддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп’ рдЙрди्рд╣ें рд╕्рд╡ीрдХाрд░्рдп рд╣ै, ‘рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп’ рдирд╣ीं।


[6]

рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХा рдХाрдо рд╣ी рдирд╣ीं, рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рднी рд╡िрд▓рдХ्рд╖рдг рдеा। рдиिрд░्рднीрдХрддा рдЙрдирдоें рдХूрдЯ-рдХूрдЯрдХрд░ рднрд░ी рд╣ुрдИ рдеी। рдФрд░ рдПрдХ рддрд░рд╣ рдХी рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╕ाрджрдЧी рднी।

рдбा. рдХुँрд╡рд░ рдЪंрдж्рд░рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕िंрд╣ рд╡े рд╡ाрдЬрдкेрдпी рд╕े рдЬुрдб़ा рдПрдХ рджिрд▓рдЪрд╕्рдк рдк्рд░рд╕ंрдЧ рд▓िрдЦा рд╣ै। рдПрдХ рдмाрд░ рд╡े рд░ेрд▓ рд╕े рдпाрдд्рд░ा рдХрд░ рд░рд╣े рдеे, рддрднी рд╕ंрдпोрдЧрд╡рд╢ рдЖрдЪाрд░्рдп рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЙрди्рд╣ें рдоिрд▓ рдЧрдП। рдЙрди рджिрдиों рдЪंрдж्рд░рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕िंрд╣ рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХे рдЬोрдзрдкुрд░ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рд╣िंрджी рд╡िрднाрдЧाрдз्рдпрдХ्рд╖ рдеे рддो рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХो рдЕрдкрдиे рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рдЖрдоंрдд्рд░िрдд рдХिрдпा। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рднाрд╖ाрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдкрд░ рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕ेрдоिрдиाрд░ рдЖрдпोрдЬिрдд рдХिрдпा рдЧрдпा। рдЙрд╕рдоें рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЖрдП।

рднाрд╖ाрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдкрд░ рдЬो рд╕ेрдоिрдиाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा, рдЙрд╕рдХा рдЬोрдзрдкुрд░ рдЙрдЪ्рдЪ рди्рдпाрдпाрд▓рдп рдХे рди्рдпाрдпрдоूрддि рд╢्рд░ी рдмेрд░ी рдиे рдЙрдж्рдШाрдЯрди рдХिрдпा। рдЖрдЪाрд░्рдп рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХो рдмोрд▓рдиा рдеा рдФрд░ рд╣िंрджी рдХे рд╡्рдпाрдХрд░рдг рддрдеा рднाрд╖ाрд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЕрдкрдиी рд╕्рдеाрдкрдиाрдПँ рдЫाрдд्рд░ों рдФрд░ рдк्рд░ाрдз्рдпाрдкрдХों рдХे рд╕ाрдордиे рд░рдЦрдиी рдеीं। рдЧрд░рдоिрдпाँ рдеीं। рдХुрдЫ рджेрд░ рддрдХ рддो рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рднीрд╖рдг рдЧрд░рдоी рдоें рдмोрд▓рддे рд░рд╣े, рдлिрд░ рдЕрдХुрд▓ा рдЧрдП। рдЖрдЦिрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиा рдкрд╕ीрдиे рд╕े рддрд░ рдХुрд░рддा рдиिрдХाрд▓ा рдФрд░ рдЙрд╕े рдЖрд╕рди рдкрд░ рд░рдЦ рджिрдпा। рдлिрд░ рди्рдпाрдпрдоूрддि рдмेрд░ी рдХी рдУрд░ рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдмोрд▓े, “рдЗрд╕ рдЧрд░рдоी рдоें рдХुрд░рддा рдкрд╣рдиे рд░рд╣рдиे рдХी рдФрдкрдЪाрд░िрдХрддा рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╡िрдЪाрд░рдкूрд░्рдг рднाрд╖рдг рджेрддे рд░рд╣рдиा рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ै।” 
рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рдЕрдкрдиी рдЙрд╕ी рдЧँрд╡рдИ рдкोрд╢ाрдХ рдоें рдмрдиिрдпाрди рдкрд╣рдиे рд╣ुрдП рд╡े рджेрд░ рддрдХ рдмोрд▓рддे рд░рд╣े, рдЕрдкрдиे рдкांрдбिрдд्рдп рдФрд░ рдЬ्рдЮाрди рдХी рдЧंрдЧा рдоें рд▓ोрдЧों рдХो рдЕрд╡рдЧाрд╣рди рдХрд░ाрддे рд░рд╣े। рдЙрд╕ рджिрди рдЕрдкрдиे рд╡िрдж्рд╡рдд्рддाрдкूрд░्рдг рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрди рд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕рднी рдХो рдЕрднिрднूрдд рдХрд░ рджिрдпा। рдЬोрдзрдкुрд░ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рд╡рд╣ рджिрди рдПрдХ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рджिрди рдмрди рдЧрдпा।

рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं, рдЬिрддрдиे рд╕рдордп рд╡े рдХुँрд╡рд░ рдЪंрдж्рд░рдк्рд░рдХाрд╢ рд╕िंрд╣ рдХे рдШрд░ рд░рд╣े, рдЙрд╕ी рдЕрдзिрдХाрд░ рдХे рд╕ाрде рдЬैрд╕े рдпрд╣ рдЙрди्рд╣ीं рдХा рдЕрдкрдиा рдШрд░ рд╣ै। рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рднोрдЬрди рдоें рдЗрддрдиा рдШी рд░рд╣ेрдЧा рдФрд░ рдЗрд╕рдоें рдЗрддрдиी рд╣ींрдЧ рдбाрд▓ी рдЬाрдПрдЧी, рдмीрдЪ-рдмीрдЪ рдоें рдпрд╣ рднी рд╡े рдЧृрд╣िрдгी рдХो рд╕рдордЭा рджेрддे рдеे।

рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рд╣рд░िрджрдд्рдд рднрдЯ्рдЯ ‘рд╢ैрд▓ेрд╖’ рдиे рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рдмाрд░े рдоें рдПрдХ рджिрд▓рдЪрд╕्рдк рд╕ंрд╕्рдорд░рдг рд▓िрдЦा рд╣ै। рд░ाрд╣ुрд▓ рдЬी рд╕े рдЙрдирдХी рднाрд╖ाрд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╕ंрдмंрдзी рдмाрддें рдЪрд▓ рд░рд╣ी рдеीं। рдЕрдЪाрдирдХ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा, “рднрдЯ्рдЯ рдЬी, рдХрднी рдХрдирдЦрд▓ рдЬाрдУ рддो рдкं рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рд╕े рдЬрд░ूрд░ рдоिрд▓рдиा। рдоैं рдЙрди्рд╣ें рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ाрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा рдк्рд░рдердо рдоुрдиि рдоाрдирддा рд╣ूँ।”

рд╕ुрдирдХрд░ рднрдЯ्рдЯ рдЬी рдХुрдЫ рдЪрдХिрдд рд╣ुрдП। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдорди рд╣ी рдорди рд╕ोрдЪा, рд╣рдоाрд░े рдпрд╣ाँ рддो рдкрд╣рд▓े рд╕े рдкाрдгिрдиि, рдкрддंрдЬрд▓ि рдФрд░ рдХाрдд्рдпाрдпрди рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдоुрдиि-рдд्рд░рдп рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं। рдлिрд░ рднी рд░ाрд╣ुрд▓ рдЬी рдЬैрд╕े рдорд╣ाрдкंрдбिрдд рдиे рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХो рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ाрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХा ‘рдк्рд░рдердо рдоुрдиि’ рдХрд╣ा? рдЖрдЦिрд░ рдХ्рдпों? рдмрд╕ рддрднी рд╕े рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рджрд░्рд╢рди рдХे рд▓िрдП рдЙрдирдХा рдорди рд▓ाрд▓ाрдпिрдд рдеा। рдЙрдирд╕े рдоिрд▓рдиा рд╣ुрдЖ рддो рдЕрднिрднूрдд рд╣ो рдЧрдП। рд╕рдордЭ рдЧрдП, рд░ाрд╣ुрд▓ рдЬी рдХ्рдпों рдЙрдирдХी рдЗрддрдиी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХрд░ рд░рд╣े рдеे।

рд╣рд░िрджрдд्рдд рднрдЯ्рдЯ ‘рд╢ैрд▓ेрд╖’ рдЬрдм рдЖрдЪाрд░्рдп рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХे рдкाрд╕ рдкрд╣ुँрдЪे, рддो рдмाрддों-рдмाрддों рдоें рдЖрд░्рдп-рдж्рд░рд╡िрдб़ рдХी рдмाрдд рдЪрд▓ी। рдЗрд╕ рдкрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рдмрдб़े рд╡िрдж्рд╡рдд्рддाрдкूрд░्рдг рд╡िрдЪाрд░ рд╕ुрдирдиे рдХो рдоिрд▓े। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рд╡िрд╕्рддृрдд рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдмрддाрдпा рдХि рдЖрд░्рдп рдФрд░ рдж्рд░рд╡िрдб़ рдХे рдЭрдЧрдб़े рдХी рдмाрдд рдЭूрдаी рд╣ै। рдЗрди рджोрдиों рдоें рдХрднी рдЭрдЧрдб़ा рд╣ुрдЖ рд╣ी рдирд╣ीं।

рдлिрд░ рд╡े рдмрддाрддे рд╣ैं рдХि рд░ाрдоाрдпрдг рдоें рдЬिрди рдиिрд╖ाрджों рдХा рдЬिрдХ्рд░ рд╣ै, рд╡े рд╣ी рдЕрд╕рд▓ рдоें рдж्рд░рд╡िрдб़ рдеे। рдоूрд▓ рд░ूрдк рд╕े рд╡े рдЖрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा рдХी рдЬрдирдЬाрддिрдпों рдХे рд▓ोрдЧ рдеे। рд╡рд╣ाँ рд╕े рдХिрд╕ी рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд░िрд╕्рдеिрддि рдоें рд╡े рднाрд░рдд рдЖрдП рдеे рдФрд░ рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рджрдХ्рд╖िрдг рдоें рдЫा рдЧрдП। рд╡рд╣ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдЦाрд▓ी рдеा, рд╡े рд╡рд╣ाँ рдмрд╕ рдЧрдП рдФрд░ рдЬрд▓्рджी рд╣ी рдЦाрд╕े рд╕ंрдкрди्рди рд╣ो рдЧрдП। рд╡े рдЬिрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдмрд╕े рдеे, рд╡рд╣ рд╕рдоुрдж्рд░ рдХे рдХिрдиाрд░े рд╣ै। рд╕рдоुрдж्рд░ рд╕े рд▓рдХ्рд╖्рдоी рдХे рдиिрдХрд▓рдиे рдХी рдХрдеा рд╣рдоाрд░े рдпрд╣ाँ рдмрд╣ुрдд рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ै। рд╕ंрднрд╡рддः рдЗрд╕ी рдЕрд░्рде рдоें рд╡े рдкрд╣рд▓े ‘рдж्рд░рд╡िрдг’ рдХрд╣рд▓ाрдП рдФрд░ рдлिрд░ рдмाрдж рдоें рдЙрди्рд╣ें ‘рдж्рд░рд╡िрдб़’ рдХрд╣ा рдЬाрдиे рд▓рдЧा। рдЙрди्рд╣ें рднाрд░рддीрдпों рд╕े рдХрднी рд╡िрд▓рдЧ рдирд╣ीं рд╕рдордЭा рдЧрдпा। рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдЪाрд░ рд╡рд░्рдгों рдХी рддрд░рд╣ рдкाँрдЪрд╡ाँ рд╡рд░्рдг рдиिрд╖ाрдж рдоाрдиा рдЧрдпा। рдЗрд╕ рдЕрд░्рде рдоें рдж्рд░рд╡िрдб़ рд╣рдоेрд╢ा рд╣рдоाрд░े рдпрд╣ाँ рд╕рдо्рдоाрди рдХा рд╕ूрдЪрдХ рд░рд╣ा। рдЙрдирдХे рддिрд░рд╕्рдХाрд░ рдпा рдЙрдирдХे рдк्рд░рддि рдЖрд░्рдпों рдХे рд╢рдд्рд░ु рднाрд╡ рдХी рдмाрдд рдЭूрдаी рд╣ै।


[7]

рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдмрдб़े рдиिрд░्рднीрдХ рдЪिंрддрдХ рдеे рдФрд░ рдЬो рдмाрдд рдЙрди्рд╣ें рд╕рд╣ी рд▓рдЧे, рдЙрд╕े рдбंрдХे рдХी рдЪोрдЯ рдкрд░ рд╕рд╣ी рдХрд╣рдиे рдХा рдоाрдж्рджा рдЙрдирдоें рдеा। рддрдм рд╡े рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рд░рдд्рддी рднрд░ рдкрд░рд╡ाрд╣ рдирд╣ीं рдХрд░рддे рдеे рдХि рдЙрдирдХी рд░ाрдп рдмрдб़े-рдмрдб़े рдиाрдоी рдФрд░ рдзुрд░ंрдзрд░ рдЪिंрддрдХों рд╕े рдПрдХрджрдо рдЕрд▓рдЧ рдпा рдлिрд░ рдЙрдирдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें рд╣ै। рд╕ाрдордиे рднрд▓े рд╣ी рдХोрдИ рдмрдб़े рднाрд░ी рдкрдж-рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рд╡ाрд▓ा рд╢рдЦ्рд╕ рдЦрдб़ा рд╣ो, рдордЧрд░ рдмाрдд рдХे рдкीрдЫे рдк्рд░рдмрд▓ рддрд░्рдХ рд╣ो, рддो рдЙрд╕े рд▓ेрдХрд░ рд╡े рднрд░ी рд╕рднा рдоें рдмрдб़े рд╕े рдмрдб़े рдЕрдлрд▓ाрддूрди рдХो рднी рд▓рд▓рдХाрд░ рд╕рдХрддे рдеे। рд╡े рдЙрди рдкрдв़े-рд▓िрдЦे рдордЧрд░ рдЕрднिрдоाрдиी рд▓ोрдЧों рдХी рднूрд▓ों рдХी рдУрд░ рднी рдмाрд░-рдмाрд░ рдЗрд╢ाрд░ा рдХрд░рддे рдеे, рдЬो рдЧाँрд╡ рдХे рдЕрдкрдв़ рд▓ोрдЧों рдХी рднाрд╖ा рдХो рд╕ुрдзाрд░рдиे рдХे рдиाрдо рдкрд░ рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХी рдк्рд░рдХृрддि рдФрд░ рдоिрдЬाрдЬ рд╕े рдордирдоाрдиा рдЦिрд▓рд╡ाрдб़ рдХрд░рддे рд╣ैं।

рднाрд░рдд рдХी рдЕрдзिрдХांрд╢ рдЬрдирддा рдмोрд▓рддी рд╣ै—‘рдЗрдХрддाрд░ा’, ‘рджुрдкрд╣рд░’, ‘рд╕рддрдЦंрдбा’, ‘рддिрдоंрдЬिрд▓ा’, ‘рдЕрдардкрд╣рд▓ू’, ‘рд╕рддрдХुрдЗрдпाँ’...рдЖрджि। рдкрд░ рдкрдв़े-рд▓िрдЦे рд▓ोрдЧ рд╕рдордЭрддे рд╣ैं рдХि рджेрд╢ рдХी рдЕрдирдкрдв़ рдЬрдирддा рдЧрд▓рдд рдмोрд▓рддी рд╣ै рдФрд░ рдЗрди рд╢рдм्рджों рдХो рд╕ुрдзाрд░ рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдФрд░ рд╡े рд╢рдм्рджों рдХो рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╕ुрдзाрд░рдХрд░ рд▓िрдЦрддे рд╣ैं—‘рдПрдХрддाрд░ा’, ‘рджोрдкрд╣рд░’...рдЖрджि-рдЖрджि। рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдРрд╕े рдкрдв़ाрдХुрдУं рдХे рдХрдеिрдд рдЬ्рдЮाрди рдкрд░ рд╣ँрд╕рддे рд╣ैं। рд╡े рд╕ाрдл-рд╕ाрдл рдХрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдпрд╣ рднाрд╖ा рдХो рд╕ुрдзाрд░рдиा рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рдмिрдЧाрдб़рдиा рд╣ै। рдПрдХ рд▓ेрдЦ рдоें рдЕрдкрдиी рдмाрдд рдХो рддрд░्рдХрд╕рд╣िрдд рд╕ाрдмिрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╡े рд▓िрдЦрддे рд╣ैं—
“рдЕрдм ‘рдЗрдХрддाрд░ा’ рдХो ‘рдПрдХрддाрд░ा’, ‘рджुрдкрд╣рд░’ рдХो ‘рджोрдкрд╣рд░’ рдФрд░ ‘рджुрдкрд╣рд░ी’ рдХो ‘рджोрдкрд╣рд░ी’ рд▓िрдЦा рдЬाрдиे рд▓рдЧा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд▓िрдЦрдиे рд╡ाрд▓े рд╡िрдж्рд╡ाрди рдЕрдкрдиी рд╕рдордЭ рд╕े рддो рдЦूрдм рд╕ोрдЪ-рд╕рдордЭрдХрд░ рд╢ुрдж्рдз рд╣िंрджी рд▓िрдЦрддे рд╣ैं, рдкрд░ рд╣ो рдЧрд▓рдд рдЬाрддा рд╣ै। рд╡े ‘рдЗрдХ’ рдФрд░ ‘рдПрдХ’, ‘рджु’ рдФрд░ ‘рджो’ рдХрд░рдХे рдЗрд╕ीрд▓िрдП рд▓िрдЦрддे рд╣ैं рдХि рд╢рдм्рдж рд╢ुрдж्рдз рд╣ो рдЬाрдПँ, рдкрд░ंрддु рдЙрди्рд╣ें рдоाрд▓ूрдо рдирд╣ीं рдХि рд╕ंрдЦ्рдпाрд╡ाрдЪрдХ рд╢рдм्рджों рдХा рдЖрдж्рдп рд╕्рд╡рд░ рдж्рд╡िрдЧु рддрдеा рдмрд╣ुрдм्рд░ीрд╣ि рдж्рд╡िрдЧु рд╕рдоाрд╕ों рдоें рдРрд╕े рд╕्рдерд▓ों рдоें рдк्рд░ाрдпः рдЧुрд░ु рд╕े рд▓рдШु рдпा рджीрд░्рдШ рд╕े рд╣्рд░рд╕्рд╡ рд╣ो рдЬाрдпा рдХрд░рддा рд╣ै। рдП рдХा рд╣्рд░рд╕्рд╡ рдЗ рддрдеा рдУ рдХा рд╣्рд░рд╕्рд╡ рдЙ рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рджो рдкрд╣рд░ों рдХा рдкूрд░ा рд╣ो рдЬाрдиा ‘рджुрдкрд╣рд░’ рдпा ‘рджुрдкрд╣рд░ी’ рд╣ोрддा рд╣ै, ‘рджोрдкрд╣рд░ी’ рдирд╣ीं। рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╕ाрдд рдиाрдЬों рдпा рдЕрдиाрдЬों рдХा рд╕рдоाрд╣ाрд░ рд╣ोрддा рд╣ै ‘рд╕рддрдирдЬा’, ‘рд╕ाрддрдирдЬा’ рдирд╣ीं। ‘рдЕрдардкрд╣рд▓ू’, ‘рджुрдоंрдЬिрд▓ा’, ‘рддिрдоंрдЬिрд▓ा’, ‘рдкँрдЪрдордв़ी’, ‘рд╕рддрдХुрдЗрдпाँ’ рдЖрджि рдк्рд░рдпोрдЧ рдЗрд╕ी рдиिрдпрдо рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд╣ैं। рдХोрдИ рдХрд╣े рдХि рдпрд╣ рдиिрдпрдо рдХिрд╕ рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдмрдиा рддो рдЬрд╡ाрдм рджिрдпा рдЬाрдПрдЧा рдХि рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХी рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░। рд╣िंрджी рднाрд╖ी рдЬрдирддा ‘рджुрдкрд╣рд░’ рдмोрд▓рддी рд╣ै, ‘рджोрдкрд╣рд░’ рдирд╣ीं। рд▓ोрдХ рдоें ‘рдЗрдХрддाрд░ा’ рд╕ुрдиा рдЬाрддा рд╣ै, ‘рдПрдХрддाрд░ा’ рдирдИ рдмाрдд рд╣ै।” 
рдЕंрдд рдоें рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдПрдХ рдмрдб़ी рдХाрдо рдХी рдмाрдд рдХрд╣рддे рд╣ैं, рдЬो рд╣рд░ рднाрд╖ाрд╡िрдЬ्рдЮाрдиी рдХो рдЕрдкрдиे рд╕ाрдордиे рдл्рд░ेрдо рдоें рдордв़рд╡ाрдХрд░ рд░рдЦ рд▓ेрдиी рдЪाрд╣िрдП। рд╡े рдХрд╣рддे рд╣ैं, “рднाрд╖ा рдХे рдк्рд░рдпोрдЧ рджेрдЦрдХрд░ рд╣ी рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдмрдирддा рд╣ै। рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдХोрдИ рдЕрд▓ौрдХिрдХ рдЪीрдЬ рдирд╣ीं рд╣ै рдФрд░ рдХिрд╕ी рднी рднाрд╖ा рдХो рд╡िрдХृрдд рдХрд░рдиा рдорд╣ाрдкाрдк рд╣ै, рднрд▓े рд╣ी рдЖрдЬ рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рдХिрд╕ी рдХो рдХुрдЫ рджंрдб рди рдоिрд▓े।”

рдЗрд╕ी рддрд░рд╣ рднाрд╖ा рдХी рдЕрд░ाрдЬрдХрддा рдФрд░ рдордирдоाрдиेрдкрди рдкрд░ рд╡े рдХрдаोрд░ рдвंрдЧ рд╕े, рдкрд░ рддрд░्рдХ рд╕рд╣िрдд рдРрд╕ा рдк्рд░рд╣ाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं рдХि рдмрдб़े-рдмрдб़े рд╡िрдж्рд╡ाрди рднी рддिрд▓рдоिрд▓ा рдЬाрдПँ। рдкрд░ рднрд▓ा рд╡े рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рддрд░्рдХों рдХी рдХाрдЯ рдХрд╣ाँ рд╕े рд▓ाрдПँрдЧे? рдФрд░ рдпрд╣ी рдЪीрдЬ рддो рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХो рд╣िंрджी рдХा рдЕрдЬेрдп рдпोрдж्рдзा рд╕ाрдмिрдд рдХрд░рддी рд╣ै।

рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХी рдЗрд╕ी рдк्рд░рдЪंрдб рд╡िрдж्рд╡рдд्рддा рдФрд░ рдЕрдХ्рдЦрдб़рдкрди рдХी рддाрд░ीрдл рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЖрдЪाрд░्рдп рд╣рдЬाрд░ीрдк्рд░рд╕ाрдж рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдХрднी-рдХрднी рдеोрдб़े рд╡िрдиोрдж рднाрд╡ рд╕े рдЕрдкрдиे рд╢िрд╖्рдпों рдХे рдЖрдЧे рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рддीрди рдЧुрдгों рдХा рдмрдЦाрди рдХрд░рддे рдеे—рдоोрдЯा, рд╕ोрдЯा рдФрд░ рд▓ोрдЯा। рдпे рддीрди рдЦाрд╕िрдпрддें рд╣ी рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХो рдХрдмीрд░ рдХी рддрд░рд╣ рд╣ी рдПрдХ рдЦрд░ा рдФрд░ рдаेрда рдЧँрд╡рдИ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рджेрддी рд╣ैं рдФрд░ рдпрд╣ी рдЙрдирдХी рд╕рдмрд╕े рдЕрд▓рдЧ рдкрд╣рдЪाрди рднी рд╣ैं। рдЖрдЪाрд░्рдп рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдХा рдХрд╣рдиा рд╣ै рдХि рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдлрдХ्рдХрдб़ рд╡िрдж्рд╡ाрди рд╣ैं। рдХрдмीрд░рджाрд╕ рдЬी рдХी рддрд░рд╣ рд╡े рдЕрдкрдиे рд╡िрдЪाрд░ों рдкрд░ рджृрдв़ рд░рд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рдЙрди्рд╣ीं рдХी рддрд░рд╣ рд╡े рджूрд╕рд░ों рдХी рдмाрдд рдХो рдмिрдиा рдХрдб़ी рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдХे рдЧ्рд░рд╣рдг рдирд╣ीं рдХрд░рддे। рдкрд░ рд╕ाрде рд╣ी рд╡े рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХी рдПрдХ рдФрд░ рд╡िрд╢ेрд╖рддा рдХा рдЬिрдХ्рд░ рдХрд░рдиा рднी рдирд╣ीं рднूрд▓рддे рдХि “рдЙрдирдоें рдПрдХ рдЕрдЬीрдм рд╕рд░рд▓рддा рднी рд╣ै।”
рдФрд░ рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рдбा. рдирдЧेंрдж्рд░ рдиे рднी рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХो ‘рд╣िंрджी рдЬрдЧрдд рдХा рдЕрднिрдиंрджрдиीрдп рдкुрд░ुрд╖’ рдмрддाрдпा рд╣ै। рдЙрдирдХा рдХрд╣рдиा рд╣ै, “рдЖрдзुрдиिрдХ рд╣िंрджी рднाрд╖ा рдХो рдоाрдирдХ рд░ूрдк рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдоें рдЬिрди рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдиे рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рдХिрдпा рд╣ै, рдЙрдирдоें рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХा рд╕्рдеाрди рдЕрдЧ्рд░рдЧрдг्рдп рд╣ै।”


[8]

рд╣िंрджी рдоें рдЖрдЬ рдЬрдм рдкрд░рд╕्рдкрд░ рджेрдЦा-рджेрдЦी рдФрд░ рд▓े-рджे рдХा рдмाрдЬाрд░ рдЧрд░рдо рд╣ै, рддрдм рднрд▓ा рд╣िंрджी рдХे рдРрд╕े рдЦрд░े рдФрд░ рдЦुрд░рджрд░े рд╕ाрдзрдХ рдХो рдХ्рдпों рдпाрдж рдХिрдпा рдЬाрдП, рдЬिрд╕рдиे рд╕ाрд░ी рдЬिंрджрдЧी рд╕ुрд╡िрдзाрдУं рдХो рдаोрдХрд░ рдоाрд░ी। рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЙрдзाрд░ рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдкрд░ рдкрд▓рдиे рд╡ाрд▓े рдЕрдХाрджрдоिрдХ рд╡िрдж्рд╡ाрди рдЬिрдирдХे рдкाрд╕ рдоौрд▓िрдХ рдЪिंрддрди рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдХुрдЫ рднी рдирд╣ीं рд╣ै, рдЖрдЬ рднी рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХे рджुрд╕्рд╕ाрд╣рд╕ी рднाрд╖ा-рдЪिंрддрди рдХे рдиिрдХрдЯ рдЬाрддे рд╣ुрдП рдбрд░рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рджीрдЧрд░ рдмाрдд рд╣ै рдХि рдЙрдирдХी рдмрд╣ुрдд рд╕ी рдмाрддों рдХो рд╡े рд╡рдЧैрд░ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХा рдиाрдо рд▓िрдП рдмेрд╢рд░्рдоी рд╕े рдЙрдб़ा рд▓ेрддे рд╣ैं рдФрд░ рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рд╕े рдкेрд╢ рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЬैрд╕े рд╡े рдмрдб़ा рдЬ्рдЮाрди рдмрдШाрд░ рд░рд╣े рд╣ों।

рд╣िंрджी-рдЬрдЧрдд् рдХी рдЗрд╕ рдХृрддрдШ्рдирддा рдкрд░ рджुрдЦी рд╣ोрдХрд░ рдбा. рдЕंрдмाрдк्рд░рд╕ाрдж рд╕ुрдорди рдмрдб़े рдХ्рд╖ोрдн рдХे рд╕ाрде рд▓िрдЦрддे рд╣ैं—
“рдЖрдЬ рднी рдЖрдЪाрд░्рдп рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХे ‘рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХा рд╡्рдпाрдХрд░рдг’, ‘рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рдердо рд╡्рдпाрдХрд░рдг’ рдФрд░ ‘рд╣िंрджी рд╢рдм्рджाрдиुрд╢ाрд╕рди’ рднाрд░рддрд╡рд░्рд╖ рдХे рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдХे рдкाрда्рдпрдХ्рд░рдоों рдоें рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕े рд╕्рд╡ीрдХृрдд рдирд╣ीं рд╣ैं, рдкрд░ рдЗрд╕ рдХृрддрдШ्рдирддा рдкрд░ рд╣рдоें рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП। рдпрд╣ рд╡рд╣ рджेрд╢ рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдиिрд░ाрд▓ा рдкाрдЧрд▓ рдмрдиाрдпा рдЧрдпा। рдпрд╣ рд╡рд╣ рджेрд╢ рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рдХिрд╕ी рднी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдиे рдорд╣ाрдкंрдбिрдд рд░ाрд╣ुрд▓ рд╕ांрдХрдд्рдпाрдпрди рдХो рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ рдирд╣ीं рдмрдиाрдпा, рдпрд╣ рд╡рд╣ рджेрд╢ рд╣ै рдЬिрд╕рдХे рджिрд▓्рд▓ी рдирдЧрд░ рдоें рдЕрдорд░ рд╢рд╣ीрдж рд░ाрдордкрд╕ाрдж рдмिрд╕्рдоिрд▓ рдХी рдЫोрдЯी рдмрд╣рди рд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрджेрд╡ी рдкेрдЯ рднрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдЫोрдЯी рд╕ी рдХोрдард░ी рдоें рдЪाрдп рдХी рджुрдХाрди рдХрд░рддी рдеीं। рд╣рдоाрд░ा рджेрд╢ рдзрди्рдп рд╣ै рдФрд░ рд╣рдо рдзрди्рдп рд╣ैं, рдХ्рдпोंрдХि рд╣рдо рдХिрд╕ी рдХे рдорд░рдиे рдХे рдмाрдж рдЙрд╕рдХा рд╢्рд░ाрдж्рдз рдХрд░рдиा рд╣ी рдЬाрдирддे рд╣ैं рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдЬрдпंрддी рдордиाрдиा рднी рдЬाрдирддे рд╣ैं।”

рдЖрдЪाрд░्рдп рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдХे рд╣рдоेрд╢ा рдХрд╖्рдЯों рдФрд░ рдоुрд╕ीрдмрддों рдоें рдЫाрддी рддाрдирдХрд░ рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓े рд╕्рд╡ाрднिрдоाрдиी рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХो рд╕рд▓ाрдо рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдбा. рд╕ुрдорди рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै, “рд▓ेрдЦрдХों рдХी рд▓ेрдЦрдиी рджो рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рд╣ोрддी рд╣ै рдЕрд░्рдеाрдд рдПрдХ рдХрд▓рдо рд╕ोрдиे рдХी рд╣ोрддी рд╣ै рдЬो рдк्рд░рд╢рд╕्рддि рдХे рд╣ी рдЧीрдд рд╕ंрд╡ाрджी рд╕्рд╡рд░ рдоें рдЧाрддी рд╣ै। рджूрд╕рд░ी рдПрдХ рдХрд▓рдо рд╕рд░рдХंрдбे рдХी рд╣ोрддी рд╣ै рдЬो рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХे рдоंрдд्рд░ рд╡िрд╕ंрд╡ाрджी рд╕्рд╡рд░ рдоें рдкрдв़рддी рд╣ै। рдЖрдЪाрд░्рдп рдкंрдбिрдд рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХे рдкाрд╕ рдХेрд╡рд▓ рд╕рд░рдХंрдбे рдХी рдХрд▓рдо рдеी। рд╡े 70 рд╡рд░्рд╖ рддрдХ рдиिрд░ंрддрд░ рд╕рд░рдХंрдбे рдХी рдХрд▓рдо рд╕े рд╣ी рд▓िрдЦрддे рд░рд╣े рдеे।”

рдХрд╣рдиा рди рд╣ोрдЧा рдХि рдЕрдХाрджрдоिрдХ рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХी рдШोрд░ рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдХे рд╡ाрд╡рдЬूрдж рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЖрдЬ рдЖрдЪाрд░्рдп рд╣िंрджी-рдЬрдЧрдд् рдоें рдХिрд╢ोрд░ीрджाрд╕ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдХो рд╡рд╣ рдЖрджрд░ рдФрд░ рд╕рдо्рдоाрди рд╣ाрд╕िрд▓ рд╣ै, рдХि рджрд╕-рдмीрд╕ рдиाрдоी-рдЧिрд░ाрдоी рднाрд╖ाрд╡िрдЬ्рдЮाрдиिрдпों рдХो рдПрдХ рд╕ाрде рдЦрдб़ा рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрдП рддो рд╡े рд╕рдм рдоिрд▓рдХрд░ рднी рдЙрдирдХे рдЖрджрдордХрдж рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХे рдЖрдЧे рд╣рд▓рдХे рд▓рдЧेंрдЧे। рдФрд░ рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХी рддेрдЬрд╕्рд╡ी рд╢рдЦ्рд╕ीрдпрдд рдХे рдЖрдЧे рдЙрдирдХा рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдлीрдХा рдФрд░ рдеोрдеा рд▓рдЧेрдЧा। рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рд╣िंрджी рдХी рдЖрдд्рдоा рд╣ैं рдФрд░ рдЗрд╕ рдиाрддे рд╡े рд╕ैрдХрдб़ों рдмрд░рд╕ों рддрдХ рдпाрдж рдХिрдП рдЬाрддे рд░рд╣ेंрдЧे।

рд╣рд░िрд╡ंрд╢ рд░ाрдп рдмрдЪ्рдЪрди рдиे рд╡ाрдЬрдкेрдпी рдЬी рдХे рд▓िрдП рдЬो рдкंрдХ्рддिрдпाँ рд▓िрдЦी рд╣ैं, рдЙрдирдоें рдоाрдиो рд╕рднी рд╣िंрджी рд╡ाрд▓ों рдХा рджिрд▓ рдмोрд▓рддा рд╣ै, “рд╣िंрджी рдХा рдкाрдгिрдиि рдЙрди्рд╣ें рднрд╡िрд╖्рдп рдХрд╣ेрдЧा, рд╣рд░ рд╣िंрджी рднाрд╖ी рдЙрдирдХा рдЛрдгी рд░рд╣ेрдЧा...!”
*

рдк्рд░рдХाрд╢ рдордиु, 545, рд╕ेрдХ्рдЯрд░-29, рдлрд░ीрджाрдмाрдж (рд╣рд░िрдпाрдгा) рдкिрди-121008,
chalabhaaSha: 09810602327,
рдИрдоेрд▓: prakashmanu333@gmail.com