рд╕्рдд्рд░ी рд╢ोрд╖рдг рдХा рд╕ाрд░्рд╡рднौрдо рд╕рдоाрдЬрд╢ाрд╕्рдд्рд░

рдЙрд░्рдоिрд▓ा рд╢рд░्рдоा

рд╕рд╣ाрдпрдХ рдк्рд░ाрдз्рдпाрдкрдХ, рдЕрди्рдирджा рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд╣рдЬाрд░ीрдмाрдЧ, рдЭाрд░рдЦंрдб- 825301

рдЖрдЬ 21рд╡ीं рд╕рджी рдоें рдкрджाрд░्рдкрдг рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдЕрдиेрдХ рдХोрдиों рд╕े рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рд▓ेрдХрд░ рдкाрд▓ी рдЬा рд░рд╣ीं рдХुрдк्рд░рдеाрдУं рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЕрдЬीрдмोрдЧрд░ीрдм рд╡ рд╣ृрджрдп рд╡िрджाрд░рдХ рдЦрдмрд░ें рд╕ुрдирдиे рдХो рдоिрд▓рддी рд╣ैं। рдРрд╕ा рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рд╕्рдд्рд░ी рд╣िंрд╕ा рдПрд╡ं рдЙрдд्рдкीреЬрди рдХा рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рд╕ाрд░्рд╡рднौрдо рд╕िрдж्рдзांрдд рд╣ै। рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдЗрди рд╕ाрд░ी рдХुрдк्рд░рдеाрдУं рдХो рдЬाрд░ी рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдЬो рддрд░्рдХ рджिрдП рдЬाрддे рд╣ैं рд╡рд╣ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдпा рд╣िрдд рдоें рд╣ोрдиा рдмрддाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЬрдмрдХि рд╣рдХीрдХрдд рдЗрд╕рд╕े рдкрд░े рд╣ै। рдпे рд╕ाрд░ी рд╕ाрдЬिрд╢ें рдкुрд░ु рд╖ों рдиे рдЕрдкрдиे рдЖрдиंрдж рдФрд░ рднोрдЧ рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдиिрд░्рдоिрдд рдХिрдпा рд╣ै рдЬिрд╕े рд╕्рдд्рд░िрдпाँ рдЕрдкрдиी рдЕрдЬ्рдЮाрдирддा рд╡ рдЕрд╢िрдХ्рд╖ा рдХे рдХाрд░рдг рдЗрди рдХुрдк्рд░рдеाрдУं рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░ рд░рд╣ीं рд╣ैं। рд╕्рдд्рд░ी-рд╢ोрд╖рдг рдХे рд╕рдоाрдЬрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХा рд╕ंрдмंрдз рдкिрддृрд╕рдд्рддाрдд्рдордХ рд╕рдоाрдЬ рдоें рдкुрд░ुрд╖ рд╡рд░्рдЪрд╕्рд╡ рдХे рд╕ाрде рдЬुреЬा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдкिрддृрд╕рдд्рддा рдХे рдоुрдЦ्рдп рддрдд्рд╡ рд╣ैं- рд╣िंрд╕ा, рдЖрддंрдХ рд╡ рдкाрд╢рд╡िрдХрддा।

 рд╕ंрдкूрд░्рдг рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рдордз्рдп рд╢ोрд╖рдг рд╡ рдЙрдд्рдкीреЬрди рдХी рдПрдХ рд▓ौрд╣ рд╢्рд░ृंрдЦрд▓ा рд╕ी рд╣ै। рднрд▓े рд╣ी рд╢ोрд╖рдг рдХे рдХाрд░рдг рддрдеा рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें рдеोрдб़ा-рдмрд╣ुрдд рдЕंрддрд░ рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै рдкрд░рди्рддु рдпрд╣ рд╕рдд्рдп рд╣ै рдХि рд╕рднी рдЬрдЧрд╣ рд╕्рдд्рд░िрдпाँ рдмрджрд╣ाрд▓ी рдоें рд╣ैं। рд╕рди् 1995 рдоें рдмीрдЬिंрдЧ рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рдЪौрдеे рд╡िрд╢्рд╡ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоें рднिрди्рди-рднिрди्рди рджेрд╢ों рд╕े рд╣рдЬाрд░ों рдорд╣िрд▓ा рдк्рд░рддिрдиिрдзिрдпों рдиे рднाрдЧ рд▓िрдпा рдеा рдЬिрдирдоें рдмेрдирдЬीрд░ рднुрдЯ्рдЯों, рдЕрдоेрд░िрдХा рд╕े рд╣िрд▓ेрд░ी рдХ्рд▓िंрдЯрди, рдиाрд░्рд╡े рдХी рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рдЧ्рд░ोрд╣рд░рд▓ीрди, рдмांрдЧ्рд▓ाрджेрд╢ рд╕े рдЦाрд▓िрджा рдЬिрдпा, рдпुрдЧांрдбा рдХी рдЙрдкрд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдФрд░ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХी рдорд╣ाрд╕рдЪिрд╡ рдЕрд░्рдЬेंрдЯीрдиा рдХी рдоांрдЧेрд▓ा рднी рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рдеीं।

 рди рдХेрд╡рд▓ рдПрд╢िрдпाрдИ рджेрд╢ рдмрд▓्рдХि рдпूрд░ोрдк рдФрд░ рдЕрдоेрд░िрдХा рдЬैрд╕े рд╡िрдХрд╕िрдд рджेрд╢ों рдХी рднी рдорд╣िрд▓ाрдПँ рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╡ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдк्рд░рддाреЬिрдд рдПрд╡ं рд╣िंрд╕ा рдХी рд╢िрдХाрд░ рд╣ैं। рд╡рд╣ाँ рдк्рд░рддिрд╡рд░्рд╖ рд▓ाрдЦों рд╕्рдд्рд░िрдпाँ рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╣िंрд╕ा рдХा рд╢िрдХाрд░ рд╣ोрдХрд░ рдоृрдд्рдпु рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддीं рд╣ैं।

 рдоुрд╕्рд▓िрдо рджेрд╢ों рдХे рдСрдХрдбे рддो рдФрд░ рднी рдЪिंрддाрдЬрдирдХ рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ें рд╡рд╣ाँ рди рддो рд╕ंрд╡ैрдзाрдиिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдФрд░ рди рд╣ी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдПрд╡ं рд╕рдоाрдирддा рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै। рдмीрдЬिंрдЧ рдХे рдЗрд╕ рд╡िрд╢्рд╡ рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоें рдмेрдиреЫीрд░ рднुрдЯ्рдЯों рдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि рд╕्рдд्рд░िрдпों рдкрд░ рдмрд▓ाрдд्рдХाрд░ рд╣िंрд╕ा рдХा рдХ्рд░ूрд░рддрдо рд░ूрдк рд╣ै, рдЬिрд╕े рд╣рдеिрдпाрд░ рдХी рддрд░рд╣ рдк्рд░рдпोрдЧ рдоें рд▓ाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдмोрд╕рдиिрдпा рдХे рджрд░्рджрдиाрдХ рд╣ाрджрд╕े рдоें рдЬрд╣ाँ рд╕्рдд्рд░िрдпाँ рдЕрдоाрдиुрд╖िрдХ рд╣िंрд╕ा рдХा рд╢िрдХाрд░ рд╣ुрдИ рдеीं, рд╕ाрд░ी рдоाрдирд╡рддा рдХो рдПрдХ рдмाрд░ рддो рдЭрдХрдЭोрд░ рд╣ी рджिрдпा рдеा। рд╕ीрд░िрдпा рдоें рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рдРрд╕ी рд╣ी рджрд░्рджрдиाрдХ рд╕्рдеिрддि рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкреЬा।

 "рдкाँрдЪ рдЕрдл्рд░ीрдХी рджेрд╢ों -рд╡ोрдд्рд╕рд╡ाрдиा, рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдл्рд░ीрдХा, рд╕्рд╡ाрдЬीрд▓ैंрдб, рдЬिंрдмाрд╡े рдоें рд╣ुрдП рд╕рди् 1993 рдХे рдПрдХ рд╕рд░्рд╡ेрдХ्рд╖рдг рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ 42 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕्рдд्рд░िрдпाँ рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рдШрд░ों рдоें рдкрддिрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдкीрдЯी рдЬाрддी рд╣ैं। рджрдХ्рд╖िрдг рдЕрдл्рд░ीрдХा рдоें рд╣рд░ рдбेреЭ рдоिрдирдЯ рдоें рдПрдХ рд╕्рдд्рд░ी рдкрд░ рдмрд▓ाрдд्рдХाрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। 60 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдФрд░рддों рдкрд░ рдШрд░ों рдоें рдпौрди-рджुрд░ाрдЪाрд░ рд╣ोрддा рд╣ै। рдбрдм्рд▓्рдпू реж рдЖрдИрежрдПрд▓режрдбीрежрдПрежрдПрдлреж рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рдкुрд╕्рддрдХ 'рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рдЗрдЬ рдкрдм्рд▓िрдХ' рдоें рд╕рди् 1983 рд╕े 1993 рддрдХ рдХे рджрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдХे рд░िрдХॉрд░्рдб рдмрддाрддे рд╣ैं рдХि рдЕрдзिрдХрддрд░ рд▓реЬрдХिрдпों рдХी рд╣рдд्рдпा рдЙрдирдХे рдкिрддा рдХрд░рддे рд╣ैं। рдоौрдд рдХे 263 рдХेрд╕ेрдЬ рдоें рд╕े 249 рдФрд░рддें рд╣ोрддी рд╣ैं рдЬो рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╣िंрд╕ा рдоें рдорд░рддी рд╣ैं।" 1

 рд╡िрд╢्рд╡ рдорд╣िрд▓ा рд╕рдо्рдоेрд▓рди рднिрди्рди-рднिрди्рди рдЖंрджोрд▓рдиों рдФрд░ рдоंрдЪों рд╕े рдорд╣िрд▓ाрдУं рдкрд░ рд╕ाрд░्рд╡рднौрдо рдЙрдд्рдкीреЬрди, рд╣िंрд╕ा рд╡ рдоाрдирд╡ाрдзिрдХाрд░ों рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╡िрд╢्рд╡ рдорд╣िрд▓ा рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоें рдЧंрднीрд░рддा рд╕े рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा। рд╕्рдд्рд░िрдпाँ рд╣рд░ рд╡рдХ्рдд рд╢ोрд╖рдг рдХी рд╢िрдХाрд░ рд╣ोрддी рд╣ैं। рд╢ांрддि рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рдШрд░ों рдоें рддрдеा рдпुрдж्рдз рдХे рд╕рдордп рдЖрдХ्рд░ांрддाрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рджी рдЧрдИ рдпाрддрдиा рдХो рдЭेрд▓рддी рд╣ैं। рдРрд╕ी рд╡िрдХрдЯ рд╕्рдеिрддि рдоें рднी рд╡рд░्рд╖ 1995-2005 рдХे рджрд╢рдХ рдХो рдоाрдирд╡ाрдзिрдХाрд░ рджрд╢рдХ рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд╕ीрдоाрдУं рдкрд░ рдпुрдж्рдз рдиीрддि рдоें рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХे рдмрд▓ाрдд्рдХाрд░ рдХे рдЦिрд▓ाрдл рдХोрдИ рдаोрд╕ рдХाрдиूрдиी рдк्рд░ाрд╡рдзाрди рдирд╣ीं рд╣ै। рдРрд╕े рдоें рд╕ांрдк्рд░рджाрдпिрдХ рджंрдЧों рдоें, рдпुрдж्рдзों рдоें рдкрд░िрд╡ाрд░ों рдФрд░ рдиिрдЬी рд╡ैрдордирд╕्рдпрддा рдХे рдмрджрд▓े рдоें рд╕्рдд्рд░िрдпों рдкрд░ рдмрд▓ाрдд्рдХाрд░ рдХो рдЕрдЪूрдХ рдЕрд╕्рдд्рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдпोрдЧ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ीрд░िрдпा рдФрд░ рди्рдпुрдирддрдо рдкाрдкुрдЖ рдЧुрдпाрдиा рдХी рджुрд░ाрд╡рд╕्рдеा рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдЫुрдкा рд╣ुрдЖ рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕ी рдХ्рд░рдо рдоें рд╣рдо рд╡िрд╢्рд╡ рднрд░ рдоें рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЕрдм рднी рдкोрд╖िрдд рд╣ो рд░рд╣ी рдХुрдЫ рдХुрдк्рд░рдеाрдУं рдХा рдЕрдиुрд╕ंрдзाрди рдХрд░рддे рд╣ैं рдЬो рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрд▓ рд╕рдоाрдЬ рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдХрд▓ंрдХ рд╣ैं।

 рдпрд╣ рд╕рд░्рд╡рд╡िрджिрдд рд╣ै рдХि рдЪीрди, рддाрдЗрд╡ाрди рддрдеा рдЬाрдкाрди рдоें рд╕ुंрджрд░рддा рдХे рдиाрдо рдкрд░ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рдкैрд░ों рдХे рдкंрдЬे рдХрднी рд╡िрдХрд╕िрдд рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрддे рдеे। рдПрдХ рд╕рджी рдкрд╣рд▓े рд╣ी рдЗрд╕े рдХрдИ рджेрд╢ों рдоें рдк्рд░рддिрдмंрдзिрдд рдХिрдпा рдЬा рдЪुрдХा рд╣ै। рдлुрдЯ рдмाрдЗंрдбिंрдЧ рдХी рдпрд╣ рдк्рд░рдеा рдЪीрди рдоें рддрдХрд░ीрдмрди 1,000 рд╡рд░्рд╖ों рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдоें рд░рд╣ी। 'рд▓ोрдЯрд╕ рдлीрдЯ' рдХे рдиाрдо рд╕े рдЬाрдиी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдпрд╣ рдЕрдиोрдЦी рдкрд░ंрдкрд░ा рдХाрдлी рджрд░्рджрдиाрдХ рд╣ोрддी рдеी। рдЗрд╕рд╕े рдкंрдЬे рдЗрддрдиे рдЕрд╡िрдХрд╕िрдд рддрдеा рд╡िрдХृрдд рд╣ो рдЬाрддे рдеे рдХि рдорд╣िрд▓ाрдПँ рдЕрдкрдиे рд╢рд░ीрд░ рдХा рд╡рдЬрди рддрдХ рдвोрдиे рдоें рдЕрд╕рдорд░्рде рд╣ोрддी рдеीं। 'рдЗрд╕ рдмेрд╣ूрджा рдк्рд░рдеा рдоें рдмрдЪрдкрди рд╕े рд╣ी рд▓реЬрдХिрдпों рдХे рдкैрд░ рд╕рдЦ्рдд рдкрдЯ्рдЯी рд╕े рдмांрдзे рдЬाрддे рдеे рддाрдХि рдкैрд░ рдХрдорд▓ рдХे рдЖрдХाрд░ рдХे рдФрд░ рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рд╣ो। рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рд▓реЬрдХी рдХे рдкैрд░ों рдХो рдЧрд░्рдо рдкाрдиी рдФрд░ рдЬрдбी-рдмूрдЯिрдпों рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдоोрдб़ा рдЬाрддा рдеा рдФрд░ рдиिрдХрд▓ी рд╣рдб्рдбिрдпों рдХो рдкрдд्рдерд░ рд╕े рдХुрдЪрд▓ा рдЬाрддा рдеा। рдЕंрдЧूрдаे рдХो рдЫोреЬ рд╕ाрд░ी рдЙंрдЧрд▓िрдпां рдкंрдЬे рдХी рддрд░рдл рдоोреЬрдХрд░ рдкрдЯ्рдЯिрдпों рдХो рдмрд╣ुрдд рдХрд╕рдХрд░ рдмांрдзा рдЬाрддा рдеा।"2 рд▓реЬрдХिрдпों рдХा рд╡िрд╡ाрд╣ рдЙрдирдХे рдЫोрдЯे рдкैрд░ рджेрдЦрдХрд░ рд╣ी рдХिрдП рдЬाрддे рдеे। рдЗрд╕ рдХुрдк्рд░рдеा рдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рд░рдЦрдиे рдХे рдкीрдЫे рдЙрдирдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХेрд╡рд▓ 'рд╕ेрдХ्рд╕ुрдЕрд▓ рдЕрдЯ्рд░ेрдХ्рд╢рди' рд░рд╣ा рд╣ै। 1950 рдХे рдПрдХ рд░िрдкोрд░्рдЯ рд╕े рдкрддा рдЪрд▓ा рд╣ै рдХि рдЪाрд▓ीрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЙрдо्рд░ рддрдХ 57 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдорд╣िрд▓ाрдПँ рддेрдЬ рдЧрддि рд╕े рдЪрд▓ рдирд╣ीं рд╕рдХрддी рдеीं рдФрд░ рдкрдЪाрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЙрдо्рд░ рддрдХ 73 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕्рдд्рд░िрдпाँ рд╡्рд╣ीрд▓рдЪेрдпрд░ рдХे рд╕рд╣ाрд░े рдХाрдо рдЪрд▓ाрддी рдеीं।

 рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдХुрдЫ рд╡िрдХाрд╕рд╢ीрд▓ рд╡ рдЕрд╡िрдХрд╕िрдд рджेрд╢ों, рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдЕрдл्рд░ीрдХा рдоें рдкрд╣рд▓े рд╕े рд╣ी рдЪрд▓ी рдЖ рд░рд╣ी рдХुрдк्рд░рдеा 'рдм्рд░ेрд╕्рдЯ рдЖрдпрд░рдиिंрдЧ' рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдм्рд░िрдЯेрди рдоें рднी рдкрдирдкрдиे рд▓рдЧी рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдеा рдоें рдЫोрдЯी рдмрдЪ्рдЪिрдпों рдХे рдм्рд░ेрд╕्рдЯ рдХो рдЧрд░्рдо рдкрдд्рдерд░ рд╕े рджрдмाрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рд╕े рдм्рд░ेрд╕्рдЯ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХो рд░ोрдХा рдЬा рд╕рдХे। рдЗрд╕рдХे рдПрд╡рдЬ рдоें рдпрд╣ рд╣рд╡ाрд▓ा рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЙрди्рд╣ें рдкुрд░ुрд╖ों рдХी рдЧंрджी рдиिрдЧाрд╣ों, рдпौрди рд╢ोрд╖рдг рддрдеा рджुрд╖्рдХрд░्рдо рдЬैрд╕ी рдШрдЯрдиाрдУं рд╕े рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।

 рдЧाрд░्рдЬिрдпрди рдкрдд्рд░िрдХा рдХी рд░िрдкोрд░्рдЯ рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рд▓ंрджрди, рдПрд╕ेрдХ्рд╕, рдпॉрд░्рдХрд╢ाрдпрд░ рдФрд░ рдкрд╢्рдЪिрдоी рдоिрдбрд▓ैंрдб्рд╕ рдХे рд╕ाрдоुрджाрдпिрдХ рдХाрд░्рдпрдХрд░्рддाрдУं рдиे рдРрд╕े рдХрдИ рдоाрдорд▓ों рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдмрддाрдпा, рдЬिрд╕рдоें рд▓реЬрдХिрдпों рдХो рдЫोрдЯी рдЙрдо्рд░ рдоें рд╣ी рдмेрд╣рдж рджрд░्рджрдиाрдХ, рдЕрдкрдоाрдирдЬрдирдХ рдФрд░ рдиिрд░рд░्рдердХ рдк्рд░рдеा рдХो рдЭेрд▓рдиे рдкрдб़рддा рд╣ै।

 "рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдиे рднी рд╡рд░्рдгिрдд рдХिрдпा рд╣ै рдпे рдкрд░ंрдкрд░ा рджुрдиिрдпा рдХे рдЙрди рдкाँрдЪ рдмрдб़े рдЕрдкрд░ाрдзों рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै, рдЬो рдЕंрдбрд░рд░ेрдЯेрдб рдХ्рд░ाрдЗрдо рдХे рддрд╣рдд рдЖрддे рд╣ैं рдФрд░ рд▓िंрдЧ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣िंрд╕ा рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। ...рдоेрдбिрдХрд▓ рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮ рдФрд░ рдкीреЬिрдд рдЗрд╕ рдкрд░ंрдкрд░ा рдХो 'рдЪाрдЗрд▓्рдб рдПрдм्рдпूрдЬ' рдХрд╣рддे рд╣ैं। рдЬो рдоाрдирд╕िрдХ рдФрд░ рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдиिрд╢ाрди рдХी рдЫाрдк рдЫोреЬ рджेрддा рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдЗрди्рдлेрдХ्рд╢рди рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рд╕्рддрдирдкाрди рдХрд░ाрдиे рдоें рдЕрд╕рдорд░्рдерддा, рд╕्рддрдиों рдоें рд╡िрдХृрддि рдФрд░ рдХैंрд╕рд░ рдХा рднी рдЦрддрд░ा рдмрдб़े рдЬाрддा рд╣ै।"3

 рд╣рдоाрд░े рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХी рд╕्рдеिрддि рдХрдИ рдЕрди्рддрд░्рд╡िрд░ोрдзों рд╕े рднрд░ी рд╣ुрдИ рд╣ै। рд╕рдорд╕्рдд рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдХुрдЫ рджрд╢рдХों рд╕े рд╕्рдд्рд░ीрд╡ाрджी рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рд╕्рдд्рд░ी рдоुрдХ्рддि рдЪेрддрдиा рдХो рд▓ेрдХрд░ рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ рд▓िрдЦा рдЬा рдЪुрдХा рд╣ै рдФрд░ рд▓िрдЦा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рдЗрд╕ी рд╕ंрдмंрдз рдоें рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдл्рд░ांрд╕ीрд╕ी рд▓ेрдЦिрдХा рдмोрдЙрд╡ा рдиे рдаीрдХ рд╣ी рдХрд╣ा рд╣ै- ' рд╕ाрд╣िрдд्рдп, рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╡ рдкрд░ंрдкрд░ाрдПँ рдкुрд░ुрд╖ों рдиे рдмрдиाрдПँ рд╣ैं, рдФрд░ рдкुрд░ुрд╖ों рдиे рдЕрдкрдиे рдмрдиाрдП рдЗрд╕ рд╡िрдзाрди рдоें рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рд╕рд░्рд╡рдд्рд░ рджोрдпрдо рджрд░्рдЬा рджिрдпा рд╣ै।'

 рд╕्рдд्рд░िрдпों рдоें рдоाрд╕िрдХ рдзрд░्рдо рдПрдХ рд╕рд╣рдЬ рдиैрд╕рд░्рдЧिрдХ рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рд╕ंрдмंрдз рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╕рд░्рдЬрдиाрдд्рдордХ рд╢рдХ्рддि рд╕े рд╣ै। рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдоाрд╕िрдХ рдзрд░्рдо рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдХोрдИ рд╕рдо्рдоाрдирдЬрдирдХ рд╕्рдеिрддि рд╡ рд╢рдм्рдж рдирд╣ीं рд╣ैं। рднाрд░рдд рдХे рдХрдИ рд╣िрд╕्рд╕ों рдоें рдоाрд╣рд╡ाрд░ी рдХे рджौрд░ाрди ' рдЕрдЫूрдд' рдЬैрд╕ा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рди рдХेрд╡рд▓ рднाрд░рдд рдоें рдмрд▓्рдХि рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдЕрдиेрдХ рднाрдЧों рдоें рдХिрд╕ी рди рдХिрд╕ी рд░ूрдк рдоें рдпрд╣ рд╕рдорд╕्рдпा рд╡्рдпाрдк्рдд рд╣ै рдЬो рд▓ैंрдЧिрдХ рд╣ीрдирддा рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рддी рд╣ै। рдиेрдкाрд▓ рдоें рдПрдХ рд╢рдм्рдж рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд╣ै- 'рдЫौрдкрджी'। рдЗрд╕ рдХुрдк्рд░рдеा рдоें рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХो рдоाрд╕िрдХ рдзрд░्рдо рдХे рджौрд░ाрди рдШрд░ рд╕े рдмाрд╣рд░ 5 рд╕े 7 рджिрдиों рддрдХ рдХिрд╕ी рд╕ुрдирд╕ाрди рдЭोрдкреЬी рдоें рдпा рдХрд╣ीं рдорд╡ेрд╢िрдпों рдХे рддрдмेрд▓े рдоें рд░рд╣рдиा рдкрдб़рддा рд╣ै। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рдЗрд╕ рджौрд░ाрди рдЙрди्рд╣ें рднोрдЬрди, рдкाрдиी рд╡ рдЕрди्рдп рдХрдИ рдиिрд╖ेрдзों рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рдиा рдкрдб़рддा рд╣ै। рдпрд╣ рдк्рд░рдеा 2005 рд╕े рд╣ी рдиेрдкाрд▓ рдоें рдХाрдиूрдиी рддौрд░ рдкрд░ рдк्рд░рддिрдмंрдзिрдд рд╣ै। рдлिрд░ рднी рдЗрд╕рдХा рдкाрд▓рди рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। рдпрд╣ рдХुрдк्рд░рдеा рди рдХेрд╡рд▓ рдиेрдкाрд▓ рдмрд▓्рдХि рднाрд░рдд рдХे рдХрдИ рд╣िрд╕्рд╕ों рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рд╣ै। рдЗрд╕ рдХुрдк्рд░рдеा рдХे рдХाрд░рдг рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХो рдХрдИ рддрд░рдл рдХे рдоाрдирд╕िрдХ рд╡ рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рдХрд╖्рдЯों рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рдиा рдкреЬрддा рд╣ै рдФрд░ рдХрднी-рдХрднी рддो рдпрд╣ рд╕ंрдХ्рд░ाрдордХ рдпा рдЬाрдирд▓ेрд╡ा рднी рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдлрд░рд╡рд░ी 2019 рдоें рджрдХ्рд╖िрдг рднाрд░рдд рдХी рдПрдХ рдХिрд╢ोрд░ी рддूрдлाрди рдЖрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдЙрд╕ी рдЭोрдкреЬी рдоें рджрдм рдХрд░ рдорд░ рдЧрдИ рдЬिрд╕рдоें рдЙрд╕े рдоाрд╕िрдХ рдзрд░्рдо рдХे рджौрд░ाрди рд░рдЦा рдЧрдпा рдеा।

 "рднाрд░рдд рдХी 70 рдк्рд░рддिрд╢рдд рдк्рд░рдЬрдирди рдк्рд░рдгाрд▓ी рд╕ंрдХ्рд░рдордг рд╕े рдкीреЬिрдд рд╣ै। рдЬिрд╕рдХा рдЕрд╣рдо् рдХाрд░рдг рднाрд░рдд рдоें рд▓рдЧрднрдЧ рддीрди-рдЪौрдеाрдИ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХो рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рддि рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рд░рд╣рдиा рд╣ै। рдЬिрд╕ рдХाрд░рдг рд╡े рдЙрдкрдпोрдЧी рд╕ेрдиेрдЯ्рд░ी рдкैрдб्рд╕ рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдлрдЯे- рдкुрд░ाрдиे рдкोрдЫेрдиुрдоा рдХрдкрдб़े, рднूрд╕ा, рд▓рдХреЬी рдХा рдмुрд░ाрджे, рд╕рдб़े-рдЧрд▓े рдХाрдЧрдЬ, рдЕрдЦрдмाрд░, рдЧрдд्рддे, рд░ाрдЦ рдЖрджि рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рддीं рд╣ैं।"4 рдЖрдЬ рд╡िрд╢्рд╡ рднрд░ рдоें рдЗрд╕ рдХुрдк्рд░рдеाрдУं рдХे рдк्рд░рддि рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдХрд░рдиे рдХा рдоुрд╣िрдо рдЪрд▓ рдкрдб़рддा рд╣ै। рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рд╡िрдоेрди рд╡рд░्рд▓्рдб рдмैंрдХ рдЬैрд╕ी рдЕрдиेрдХ рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрдЧрдардиों рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрд╕ рд╡िрд╖рдп рдХो рдоुрдЦ्рдпрдзाрд░ा рдХे рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдоों рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдХрд░ рд▓िрдпा рдЧрдпा рд╣ै। 28 рдордИ рдХो 140 рджेрд╢ों рдж्рд╡ाрд░ा 'рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоाрд╕िрдХ рдзрд░्рдо рджिрд╡рд╕' рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।

 рд╕рдоाрдЬ рдоें рд╣िंрджू рдФрд░ рдоुрд╕्рд▓िрдо рдзрд░्рдоों рдоें рдоाрд╣рд╡ाрд░ी рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЧрд╣рд░ा рдЕंрдзрд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ рд╕ेрд╡ी рдбॉ рдЕрд░्рдЪрдиा рд╕рдЪрджेрд╡ рдХा рдХрд╣рдиा рд╣ै- ' рдоाрдЬ рдоें рдкीрд░िрдпрдб рдХो рд▓ेрдХрд░ 21 рд╡ीं рд╕рджी рдоें рднी рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा рдирд╣ीं рдмрди рдкाрдИ рд╣ै। рдкीрд░िрдпрдб рдХे рджौрд░ाрди рдкौрдзों рдХो рдкाрдиी рджेрдиे рд╕े рдордиा рдХрд░рдиा, рдЦाрдиा рдмрдиाрдиे рд╕े рд░ोрдХрдиा, рджूрд╕рд░ों рдХा рдЦाрдиा рдпा рдкाрдиी рдЫूрдиे рд╕े рдордиा рдХрд░рдиा, рддीрди-рдЪाрд░ рджिрди рддрдХ рдЬрдоीрди рдкрд░ рд╕ोрдиे рдХे рд▓िрдП рдмोрд▓рдиा, рдмिрд╕्рддрд░ рдФрд░ рдмрд░्рддрди рдЕрд▓рдЧ рдХрд░ рджेрдиा, рд╣рдл्рддे рднрд░ рддрдХ рдкूрдЬा-рдкाрда рдХрд░рдиे рдФрд░ рдоंрджिрд░ рдЬाрдиे рд╕े рд░ोрдХрдиा рдЬैрд╕े рдЕंрдзрд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдЖрдЬ рднी рд╡्рдпाрдк्рдд рд╣ै।'

 рджुрдиिрдпाрднрд░ рдоें рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХी рдпौрди-рд╢ुрдЪिрддा рдХो рд▓ेрдХрд░ рдПрдХ рдЧ्рд░ंрдеि рд╣ै। рдпрд╣ рдЗрд╕ рдмाрдд рдХो рд╕िрдж्рдз рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рд╕्рдд्рд░ी рд╕ाрдоंрддी рд╕рдоाрдЬ рдоें рддрдеा рдЖрдЬ рднी рдПрдХ рд╡рд╕्рддु рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрдЦी рдЬाрддी рд╣ै рдЬिрд╕рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдЙрд╕рдХा рдоाрд▓िрдХ рд╣ी рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЙрд╕рдкрд░ рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡ाрдоी рдХे рд▓िрдП 'рдкрд╡िрдд्рд░ ' рдмрдиे рд░рд╣рдиे рдХा рджрдмाрд╡ рд░рд╣рддा рд╣ै рддрдеा рдЙрд╕े рдЗрд╕े рд╕ाрдмिрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рддрд░ीрдХों рд╕े рдЕрдЧ्рдиि рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рджेрдиी рдкрдб़рддी рд╣ै। рдпूрд░ोрдкीрдп рд╕ाрдоंрддों рдоें, рдЬो рдк्рд░ाрдпः рдпुрд╡ा рд╕्рдд्рд░ी рдХे рдмूрдв़े рдкрддि рдпा рд╕्рд╡ाрдоी рд╣ोрддे рдеे, 'рдЪेрд╕्рдЯिрдЯी рдмेрд▓्рдЯ' рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рдХрд░рддे рдеे। рд╡े рд╕्рдд्рд░ी рдХो рдоेрдЯрд▓ рдХा рдЕंрддःрд╡рд╕्рдд्рд░ рдкрд╣рдиाрдХрд░ рдЙрд╕рдХी рдЪाрдмी рдЕрдкрдиे рд╕ाрде рд▓े рдЬाрддे рдеे। рдпрд╣ी рдмाрдд рдЦाрдб़ी рджेрд╢ों рдоें рднी рджेрдЦी рдЬाрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдмाрдд рддो рдЬрдЧрдЬाрд╣िрд░ рд╣ै рдХि рд▓ेрдбी рдбाрдпрдиा рдХो рдк्рд░िंрд╕ рдЪाрд░्рд▓्рд╕ рд╕े рд╡िрд╡ाрд╣ рдкूрд░्рд╡ 'рд╡рд░्рдЬिрдиिрдЯी рдЯेрд╕्рдЯ 'рдХрд░рд╡ाрдиा рдкрдб़ा рдеा।

 рдЖрдЬ рднी рджुрдиिрдпा рдХे рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рднाрдЧों рдоें рдпौрди-рд╢ुрдЪिрддा рдХो рд▓ेрдХрд░ рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХा рдЬो рджрдорди рд╣ोрддा рд╣ै рд╡рд╣ рджुрдЦрдж рдФрд░ рдЪौंрдХाрдиे рд╡ाрд▓ा рд╣ै। "рдоिрд╕्рд░ рдХे рдХुрдЫ рдЧाँрд╡ों рдоें рд╕ुрд╣ाрдЧрд░ाрдд рдХो рджूрд▓्рд╣ा рдФрд░ рджुрд▓्рд╣рди рдХे рдХुрдЫ рд░िрд╢्рддेрджाрд░ рд╡िрд╡ाрд╣िрдд рдЬोрдб़े рдХे рдХрдорд░े рдХे рдмाрд╣рд░ рдмैрдарддे рд╣ैं рддाрдХि рд╕ुрдмрд╣ рджेрдЦрдХрд░ рдк्рд░рдоाрдгिрдд рдХрд░ें рдХि рдЪाрджрд░ рдкрд░ рд░рдХ्рдд рдХा рдиिрд╢ाрди рд╣ै рдЕрддः рджुрд▓्рд╣рди рд╡рд░्рдЬिрди рдеी, рдпрджि рдЪाрджрд░ рдкрд░ рд░рдХ्рдд рди рдоिрд▓ा, рдЬिрд╕рдХा рдЕрд░्рде рдпрд╣ рдоाрди рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд▓рдб़рдХी рдХुрдоाрд░ी рдирд╣ीं рд╣ै, рддो рд▓реЬрдХी рдХा рдХрдд्рд▓ рд▓реЬрдХी рдХे рд░िрд╢्рддेрджाрд░ों рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, 'рдСрдирд░ рдХिрд▓िंрдЧ' рдХे рдиाрдо рджेрдХрд░।"5

 рдпौрди-рд╢ुрдЪिрддा рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдпौрди рджाрд╕рддा рдХी рд╕рдорд╕्рдпा рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ुрдИ। рдкрд░िрд╡ाрд░ рдПрд╡ं рд╕рдоाрдЬ рдоें рдПрдХ рд╕्рдд्рд░ी рдХे рд╡рдЬूрдж, рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рд╕े рдмрдврдХрд░ рдЙрд╕рдХा рдХौрдоाрд░्рдп рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рджुрд╖्рдкрд░िрдгाрдо рд╕्рд╡рд░ूрдк рдкिрддृрд╕рдд्рддा рдмाрдд-рдмाрдд рдоें рдЕрдкрдиे рд╢рдд्рд░ुрдУं рд╡ рд╡िрд░ोрдзिрдпों рдХी рдмрд╣ु-рдмेрдЯिрдпों рдХे рд╕ाрде рдпौрдиाрдХрд░्рд╖рдг рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рдХो рд╣ी рдпुрдж्рдз рдФрд░ рдЭрдЧрдбे рдХा рдиिрд░्рдгाрдпрдХ рджाрд╡ рдоाрдирдиे рд▓рдЧा। рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╕्рд╡рд░ूрдк рди рдХेрд╡рд▓ рдпुрдж्рдз рдоें рдмрд▓ाрдд्рдХाрд░, рдЬрдмрд░рди рд╡िрд╡ाрд╣ рдЖрджि рдХे рд░ूрдк рдоें рджिрдЦрддा рд╣ै рдмрд▓्рдХि рдкिрддृрд╕рдд्рддा рдХा рдХ्рд░ोрдз рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рдиे рдХा рд╕рдорд╕्рдд рд╡ाрдХ्рдп рд╡िрди्рдпाрд╕ рдЗрд╕ी рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╣ै। рдкूрд░े рджрдХ्рд╖िрдг рдПрд╢िрдпा рдоें рдк्рд░рдЪрд▓िрдд 'рдСрдирд░ рдХिрд▓िंрдЧ' рдЗрд╕ी рдкिрддृрд╕рдд्рддाрдд्рдордХ рдиिрд░्рд▓рдЬ्рдЬ рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХा рдкрд░िрдЪाрдпрдХ рд╣ै।

 рднाрд░рдд рдоें рдорд╣ाрд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдк्рд░ांрдд рдХे рдХंрдЬрд░рднाрдЯ рд╕рдоुрджाрдп рдоें рдЖрдЬ рднी рджुрд▓्рд╣рдиों рдХी рдХौрдоाрд░्рдп рдЬाँрдЪ рдХрд░рдиे рдХी рд╢рд░्рдорд╕ाрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдХुрдк्рд░рдеा рд╣ै। рд╢ाрджी рдХी рд░ाрдд рд╕ुрдмрд╣ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рдорд╣िрд▓ाрдПँ рдмिрд╕्рддрд░ рдкрд░ рдмिрдЫा рд╕рдлेрдж рдХрдкреЬे рдкрд░ рдЦूрди рдХी рдЬाँрдЪ рдХрд░рддी рд╣ैं। рджुрд▓्рд╣рди рдХो рдХрдорд░े рдоें рдЬाрдиे рд╕े рдкूрд░्рд╡ рд╕ाрд░े рдЖрднूрд╖рдг рддрдеा рд╣рд░ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдиुрдХीрд▓ी рдЪीрдЬें рдЙрддाрд░ рджेрдиी рд╣ोрддी рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рд╢рд░ीрд░ рдХे рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рд╕्рдеाрди рдоें рдиुрдХीрд▓ी рдЪीрдЬ рдЪुрднोрдХрд░ рдЦूрди рди рд▓рдЧाрдИ рдЬा рд╕рдХे। рдЪाрджрд░ рдкрд░ рдЦूрди рди рдкाрдП рдЬाрдиे рдХी рд╕्рдеिрддि рдоें рдкंрдЪाрдпрдд рдХे рдХाрдиूрди рдЕंрддрд░्рдЧрдд рджुрд▓्рд╣рди рдХो рдк्рд░рддाреЬिрдд рд╡ рдоाрд░ा-рдкीрдЯा рдЬाрддा рд╣ै। рд╣ाрд▓ рд╣ी рдоें рдЗрд╕ рд╕рдоुрджाрдп рдХे рддीрди рдпुрд╡ाрдУं рдиे 'рд╕्рдЯाрдк рдж рд░िрдЪुрдЕрд▓' рдиाрдо рд╕े рдПрдХ рдХैंрдкेрди рдЗрд╕ рдХुрдк्рд░рдеा рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें рдЪрд▓ाрдпा рд╣ै।

 рдЕрдм рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рд╣ै рдЬрдм рдкुрд░ुрд╖ рдЕрдкрдиी рд╢ाрд░ीрд░िрдХ рд╢ुрдЪिрддा рдХो рд╕ाрдмिрдд рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдмाрдз्рдп рдирд╣ीं рд╣ै рддो рдлिрд░ рд╕ाрд░ी рдиैрддिрдХрддा рдХा рджाрдпिрдд्рд╡ рд╕्рдд्рд░ी рдХे рдХंрдзे рдкрд░ рдХ्рдпों? рд╕्рд╡рдпं рд╕्рдд्рд░ी рдХो рднी рдЕрдкрдиी рдкाрд░ंрдкрд░िрдХ рд╕ोрдЪ рд▓ाрдЧू рдХрд░ рджेрд╣ рд╕े рдКрдкрд░ рдЙрдардХрд░ рд╕ोрдЪрдиा рд╣ोрдЧा। рд╕ाрде рд╣ी рдпौрди рд╕ंрдмंрдзों рдХो рд╡्рдпाрдкрдХ рдЕрд░्рдеों рдоें рд▓ेрдиा рд╣ोрдЧा।

 рд╡िрд╢्рд╡ рдХा рдХोрдИ рд╕рдоाрдЬ рд╣ो, рд╡рд╣ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рд╕ाрде рд╕рджा рдкрдХ्рд╖рдкाрддी рд░рд╣ा рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЙрд╕рд╕े рдпрд╣ी рдЙрдо्рдоीрдж рдХी рдЬाрддी рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдкुрд░ुрд╖ों рдХे рдЕрдзीрди рд░рд╣рдХрд░ рдХाрдо рдХрд░े। рдРрд╕े рдоें рд╕्рдд्рд░ी рдХो рдпौрдиेрдЪ्рдЫा рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рдиे рдпा рдпौрди рдЖрдиंрдж рд▓ेрдиे рдХी рдмाрдд рд╕ोрдЪрдиा рдкाрдк рдХे рд╕рдоाрди рд╣ै। рдЗрд╕ी рдоाрдирд╕िрдХрддा рдХे рдкрд░िрдгाрдорддः рдкुрд░ुрд╖ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рддрд░рдл- рддрд░рдл рдХे рд╖рдбрдпंрдд्рд░ рдХрд░рддे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рд╕्рдд्рд░ी рдЦрддрдиा (рдлीрдоेрд▓ рдЬेрдиिрдЯрд▓рдо्рдпूрдЯेрд╢рди) рдРрд╕ी рдЕрдоाрдирд╡ीрдп рдХुрдк्рд░рдеा рд╣ै, рдЬिрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕्рдд्рд░ी рдпौрди рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдкрд░ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд░рдЦрдиा рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै।

 рдЗрд╕्рд▓ाрдоी рджेрд╢ों рдоें рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХी рдпोрдиि рднंрдЧ рдХрд░рдиे рдХी рдХुрдк्рд░рдеा рдЖрдЬ рднी рдмрджрд╕्рддूрд░ рдЬाрд░ी рд╣ै। "рдФрд░рддों рдХी рд╕ुрди्рдирдд рдкрд░ рдоिрд╕्рд░ рджेрд╢ рдХी рдирд╡рд▓ рдЕрд▓ рд╕ाрджрд╡ी рдХी рдкुрд╕्рддрдХ ' рдж рд╣ीрдбेрди рдкेрд╕ рдСрдл рдИрд╡' рд╡ीрдорди рдЗрди рдж рдЕрд░рдм рдФрд░ рдХ्рд░ूрд░ рд░ूрдк рджुрдиिрдпा рдХे рд╕ाрдордиे рдЙрдж्рдШाрдЯिрдд рд╣ुрдЖ। рд╕ुрди्рдирдд рдХे рдмाрдж 30 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд▓рдб़рдХिрдпाॅ рдЬाрди рд╕े рд╣ाрде рдзो рдмैрдарддी рд╣ैं। 43 рдк्рд░рддिрд╢рдд рд╕ंрдХ्рд░рдордг рд╕े рдкीреЬिрдд рд╣ोрддी рд╣ै рдФрд░ рдЕрдзिрдХрддрд░ рд▓рдб़рдХिрдпाॅ рдЙрд╕ рдмрд░्рдмрд░ рдЕрдиुрднрд╡ рд╕े рдЧुрдЬрд░рдиे рдХे рдмाрдж рдоाрдирд╕िрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╡िрдХ्рд╖िрдк्рдд рд╣ो рдЬाрддी рд╣ैं।"6

 рд╕्рдд्рд░ी рд╕ुрди्рдирдд ( рдПрдлрежрдЬीрежрдПрдореж) рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рдмाрд░े рдоें рдХोрдИ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдЬाрдирдХाрд░ी рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдирд╣ीं рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдХрдо рд╕े рдХрдо 2000 рд╡рд░्рд╖ рдкुрд░ाрдиी рд╣ो рд╕рдХрддी рд╣ै। рдпрд╣ рдк्рд░рдеा рдк्рд░ाрдЪीрди рдЗрдЬिрдк्рдЯ рдоें рдЖрднिрдЬाрдд्рдп рд╡рд░्рдЧ рдХी рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рдХा рд╕ूрдЪрдХ рдеा।

 рдпूрдиिрд╕ेрдл ( UNICEF) рдиे рдЕрдиुрдоाрди рд▓рдЧाрдпा рд╣ै рдХि рд╡рд░्рд╖ 2016 рддрдХ рд▓рдЧрднрдЧ 200 рдоिрд▓िрдпрди рдФрд░рддें рдЬो рд╡िрднिрди्рди 30 рджेрд╢ों рд╕े рд╣ैं, рдЗрд╕ рдк्рд░рдеा рдХी рднेंрдЯ рдЪрдв़ рдЪुрдХी рд╣ैं। рдмिрдиा рдХिрд╕ी рдЪिрдХिрдд्рд╕ीрдп рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХे рдЖंрд╢िрдХ рдпा рдкूрд░्рдг рд░ूрдк рд╕े рд╕्рдд्рд░ी рднрдЧрдиाрд╕ा рдпा рдЬрдирдиांрдЧ рдХे рд╕ाрде рдЕрди्рдп рдк्рд░рдХाрд░ рдХा рдЫेрдб़рдЫाрдб़ рдЦрддрдиा рдХрд╣рд▓ाрддा рд╣ै। (WHO,UNICEF and UNFPA,1997).

 рдЗрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд 1- 14 рд╡рд░्рд╖ рдХी рдмрдЪ्рдЪिрдпों рдХी рднрдЧрдиाрд╕ा рдХाрдЯ рджी рдЬाрддी рд╣ै। рджрд░рдЕрд╕рд▓ рдпрд╣ рдЕंрдЧ рд╣ी рд╕्рдд्рд░ी рдХी рдоाрд╕िрдХ рдзрд░्рдо рдФрд░ рдк्рд░рд╕рд╡ рдкीреЬा рдХो рдХрдо рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдмрдЪ्рдЪी рдорд╣ीрдиों рджрд░्рдж рд╕े рддрдб़рдкрддी рд╣ै рддрдеा рдХрднी-рдХрднी рдЙрд╕рдХी рдоौрдд рддрдХ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै।

 рд╕्рдд्рд░ी рд╕ुрди्рдирдд рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдЕрдл्рд░ीрдХी рджेрд╢ों рдоें рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХे рд╕ाрде рд╣ो рд░рд╣े рдЗрд╕ рдкाрд╢рд╡िрдХ рдХृрдд्рдп рдХा рдирдЧ्рди рд╕рдЪ рд╣рдоाрд░े рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдХो рднी рд╕рдХрддे рдоें рдбाрд▓ рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕ुрдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣िрди्рджी рдХрдеाрдХाрд░ рдЬрдп рд╢्рд░ी рд░ाрдп рдиे рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХे рдЦिрд▓ाрдл рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рдЗрд╕ рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ рдХी рднीрд╖рдг рдпाрддрдиा рдХो рдЙрд╕ी рдЕंрддрд░ंрдЧ рдЖрдд्рдоीрдпрддा рдФрд░ рдоाрд░рдХ рдк्рд░рднाрд╡ोрдд्рдкाрджрдХ рдХे рд╕ंрдЧ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ 'рджрд░्рджрдЬा' рдоें рдкुрдирд░्рд╕ृрдЬрди рдХिрдпा рд╣ै।рдЗрд╕ी рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рдПрдХ рдФрд░ рдкुрд╕्рддрдХ рдлрд╣рдоीрдиा рджुрд░्рд░ाрдиी рдХी 'рдХुрдл्рд░' рднी рд▓िрдЦी рдЧрдИ рд╣ै।

 рднाрд░рдд рдоें 2018 рдоें рдоाрд╕ूрдоा рдиाрдордХ рдПрдХ рдорд╣िрд▓ा рдиे рдк्рд░рдзाрдирдоंрдд्рд░ी рд╢्рд░ी рдирд░ेрди्рдж्рд░ рдоोрджी рдХे рдиाрдо рдПрдХ рдЦुрд▓ा рдЦрдд рд▓िрдЦा рдЬिрд╕рдоें рдЙрд╕рдиे рдПрдлрежрдПрдорежрдЬीреж рдХे рдмाрд░े рдоें рдмрддाрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдЧे рд▓िрдЦा рдХि "рдмिрд╣ाрд░ рд╕рдоुрджाрдп рдоें рд╕ाрд▓ों рд╕े 'рдЦрддрдиा рдк्рд░рдеा ' рдпा 'рдЦрдл्рдЬ рдк्рд░рдеा ' рдХा рдк्рд░рдЪрд▓рди рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдорд╣िрд▓ाрдПँ рди рдХेрд╡рд▓ рдоाрдирд╕िрдХ рд╕ंрддुрд▓рди рдЦो рдмैрдарддी рд╣ैं рдмрд▓्рдХि рд╢рд░ीрд░ рдХो рднी рдиुрдХрд╕ाрди рд╣ोрддा рд╣ै। рдЬो рдмрдЪ рдЬाрддी рд╣ै, рдЗрд╕ рдХुрдк्рд░рдеा рд╕े рдЬुреЬी рджрд░्рджрдиाрдХ рдпाрджें рддाрдЙрдо्рд░ рдЙрдирдХे рд╕ाрде рд░рд╣рддी рд╣ै।' 2015 рдоें рдмिрд╣ाрд░ рд╕рдоुрджाрдп рдХी рдХुрдЫ рд╕्рдд्рд░िрдпों рдиे рдПрдХрдЬुрдЯ рд╣ोрдХрд░ 'We Speak out FGM' рдиाрдордХ рдХैंрдкेрди рд╢ुрд░ू рдХिрдпा।

 рдЗрд╕ рдЕрдоाрдирд╡ीрдп рдк्рд░рдеा рдХी рд╕рдоाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдХाрд░्рдп рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै। 1994 рдоें рдХाрд╣िрд░ा рдоें рд╕ंрдкрди्рди рдЕंрддрд░рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдоें рдпрд╣ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдорд╣िрд▓ा рд╕ुрди्рдирдд рдоाрдирд╡ाрдзिрдХाрд░ рдХा рдЙрд▓्рд▓ंрдШрди рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдорд╣िрд▓ा рд╕्рд╡ाрд╕्рде्рдп рдФрд░ рдЬीрд╡рди рдХो рдЦрддрд░ा рд╣ै।

 рдпूрдПрди рдиे рд╕ाрд▓ 2030 рддрдХ рдЗрд╕े рдЦрдд्рдо рдХрд░рдиे рдХा рд▓рдХ्рд╖्рдп рд░рдЦा рд╣ै। рджुрдиिрдпा рдоें рд╣рд░ рд╕ाрд▓ рдХрд░ीрдм 20 рдХрд░ोреЬ рдмрдЪ्рдЪिрдпों рдХा рдЦрддрдиा рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдЗрд╕рдоें рд╕े рдЖрдзे рд╕े рдЬ्рдпाрджा рд╕िрд░्реЮ рддीрди рджेрд╢ों- рдоिрд╕्рд░, рдЗрдеिрдпोрдкिрдпा рдФрд░ рдЗंрдбोрдиेрд╢िрдпा рдоें рд╣ोрддा рд╣ै।

 рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╕рдоुрджाрдп рдоें рдПрдХ рд╡िрдХृрдд рдХुрдк्рд░рдеा рд╣ै- 'рд╣рд▓ाрд▓ा'। рдпрд╣ рдоुрдЦ्рдпрддः рд╕ुрди्рдиी рдоुрд╕рд▓рдоाрдиों рдХे рдХुрдЫ рд╕ंрдк्рд░рджाрдпों рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЬрдм рдХोрдИ рддрд▓ाрдХрд╢ुрджा рдФрд░рдд рдЕрдкрдиे рдкрддि рд╕े рджुрдмाрд░ा рд╢ाрджी рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддी рд╣ै рддो рдЙрд╕े рдПрдХ рдЕрдЬрдирдмी рдХे рд╕ाрде рд╢ाрджी рдХрд░рдХे рдХрдо рд╕े рдХрдо рдПрдХ рд░ाрдд рдЙрд╕рдХे рд╕ाрде рдмिрддाрдиी рдкрдбрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рд╣рдордмिрд╕्рддрд░ рд╣ोрдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ै।

 рдиिрдХाрд╣ рд╣рд▓ाрд▓ा рдХी рд╡िрд╡ाрджिрдд рдк्рд░рдХिрдпा рдХा рдлाрдпрджा рдЙрдаाрдХрд░ рдЕрдзिрдХрддрд░ рдоौрд▓рд╡ी рдоुрд╕्рд▓िрдо рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХी рдордЬрдмूрд░ी рдХा рдлाрдпрджा рдЙрдаाрддे рд╣ुрдП рдЙрдирдХे рд╕ाрде рдПрдХ рд░ाрдд рдЧुрдЬाрд░рддे рд╣ैं। рдЗрд╕ рдХाрдо рдХे рд▓िрдП рдмрдХाрдпрджा рдЗрди्рд╣ोंрдиे 'рд░ेрдЯ' рддрдп рдХрд░ рд░рдЦा рд╣ै। рдкрд╢्рдЪिрдоी рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рд╣ाрдкुрдб़ рдЬिрд▓े рдоें рдЕंрдбрд░ рдХрд╡рд░ рд░िрдкोрд░्рдЯ्рд╕ рдиे рд╕िрдЦेрдб़ा рдЧाँрд╡ рдоें рдорджрд░рд╕ा рдЪрд▓ाрдиे рд╡ाрд▓ा рдЬाрд╣िрджा рд╕े рдоुрд▓ाрдХाрдд рдХी рдЬिрд╕рдиे 'рдиिрдХाрд╣ рд╣рд▓ाрд▓ा ' рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиी 'рд╕рд░्рд╡िрд╕ рд░ेрдЯ' рдПрдХ рд╕े рджे рд▓ाрдЦ рдХे рдмीрдЪ рдмрддाрдИ।

 "рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдмрд░ेрд▓ी рдоें рддीрди рддрд▓ाреШ рдФрд░ рд╣рд▓ाрд▓ा рдХा рдоाрдорд▓ा рдЖрдпा। рдПрдХ рд╢рдЦ्рд╕ рдиे рдЕрдкрдиी рдкрдд्рдиी рдХो рддрд▓ाрдХ рджेрдХрд░ рдШрд░ рд╕े рдмेрдШрд░ рдХрд░ рджिрдпा। рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рджुрдмाрд░ा рддрд▓ाрдХрд╢ुрджा рдкрдд्рдиी рдХो рд░рдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рд╣ी рдкिрддा рдХे рд╕ाрде рдиिрдХाрд╣ рд╣рд▓ाрд▓ा рдХрд░ा рджिрдпा। рдмрд╣ु рдХे рд╕ाрде рд╕рд╕ुрд░ рдХा рдиिрдХाрд╣ рдХрд░ाрдиे рдХा рдпрд╣ рд╕िрд▓рд╕िрд▓ा рдпрд╣ीं рдирд╣ीं рд░ूрдХा। рджुрдмाрд░ा рддрд▓ाрдХ рджेрдиे рдХे рдмाрдж рд╢ौрд╣рд░ рдЕрдм рднाрдИ рд╕े рд╣рд▓ाрд▓ा рдХрд░рдиे рдкрд░ рдЕрдб़ा рд╣ुрдЖ рд╣ै।" 7

 рдпрд╣ рдЕрдзिрдХांрд╢ рдоुрд╕्рд▓िрдо рдорд╣िрд▓ाрдУं рдХा рджंрд╢ рд╣ै рдЬिрд╕рдиे рдФрд░рдд рдХी рдЗрдЬ्рдЬрдд, рдоाрди-рд╕рдо्рдоाрди рдФрд░ рдЕрд╕्рдоिрддा рдкрд░ рдРрд╕ा рдзрдм्рдмा рд▓рдЧाрдпा рд╣ै рдХि рдХрдИ рдФрд░рддें рдЙрд╕ рджाрдЧ рд╕े рдЙрдмрд░ рдирд╣ीं рдкा рд░рд╣ीं рд╣ैं।

 рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖: рдЗрди рд╕ाрд░ी рдХुрдк्рд░рдеाрдУं рдХो рдордж्рджेрдирдЬрд░ рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдЧрд╣рд░ाрдИ рд╕े рд╡िрдЪाрд░рдиा рд╣ोрдЧा рдХि рдЗрди рдХुрдк्рд░рдеाрдУं рдХा рдкाрд▓рди рд╕्рдд्рд░ी рд╣िрдд рдоें рди рд╣ोрдХрд░ рд╕्рдд्рд░ी рджрдорди рдХा рд╣ी рдПрдХ рддрд░ीрдХा рд╣ै рдЬिрд╕рд╕े рдкिрддृрд╕рдд्рддाрдд्рдордХ рд╕рдоाрдЬ рдЕрдкрдиी рдордирдоाрдиी рдХाрдпрдо рд░рдЦ рд╕рдХे рдХ्рдпोंрдХि рдХिрд╕ी рднी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ोрддी рдиाрд░ी рдХा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдЙрди्рд╣ें рдбрд░ाрддा рд╣ै। рд╕рдоाрдЬ рдХोрдИ рднी рд╣ो рд╕्рдд्рд░ी рдХे рдк्рд░рддि рд╣рдоेрд╢ा рдкрдХ्рд╖рдкाрддी рд░рд╣ा рд╣ै।

рд╕ंрджрд░्рдн рд╕ूрдЪी:
1. рд╣िрди्рджी рдЕрдиुрд╢ीрд▓рди, рдЬूрди 2004, рдкृреж- 36
2. www.twnews.in, рдЗрд╕ рдЬрдЧрд╣ рдмेрдЯिрдпों рдХे рдкैрд░ ...рдЕрдоीрд░ рд╕्рдоाॅрд▓ рд▓ेрдЧ्рд╕, 06 рдоाрд░्рдЪ, 2018
3. www.amarujala.com, рдкुрд░ुрд╖ों рд╕े рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП ...рдЕрдл्рд░ीрдХा рдХे рдмाрдж рдЕрдм рдм्рд░िрдЯेрди рдоें рднी
4. hindi.pratilipi.com
5. m-hindi.webdunia.com, рдЗрдЬ्рдЬрдд рдХा рдЕрд░्рде рдпौрди рд╢ुрдЪिрддा рд╣ी рдХ्рдпों?
6. рд╣िрди्рджी рдЕрдиुрд╢ीрд▓рди, рдЬूрди 2004, рдкृреж-36
7. aajtak.intoday.in, рд╣рд▓ाрд▓ा: рдкрддि рдХे рд╕ाрде рд░рд╣рдиे рдХे рд▓िрдП рд╕рд╕ुрд░ ...рджेрд╡рд░ рд╕े рд╢ाрджी рдХा рджрдмाрд╡, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी/рдмрд░ेрд▓ी, 9 рдЬुрд▓ाрдИ, 2018.

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।