рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╡ृрдж्рдз рд╡िрдорд░्рд╢

рдиीрд▓рдо рд╡ाрдзрд╡ाрдиी

рд╢ोрдзाрд░्рдеी, рд╣िंрджी рд╡िрднाрдЧ, рднाрд╖ा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рднрд╡рди, рдЧुрдЬрд░ाрдд рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдЕрд╣рдорджाрдмाрдж
рдИрдоेрд▓: vishnukriplani36@gmail.com
рдЪрд▓рднाрд╖: +91 840 122 4237


рдЕрдж्рдпрддрди рд╣िंрджी рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЪрд░्рдЪिрдд рдПрд╡ं рд╡рд░िрд╖्рда рдпुрд╡ा рдХрдеाрдХाрд░ рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдХा рдЬрди्рдо рдЕрд▓्рдоोрдб़ा рдЬिрд▓े рдоें 17 рджिрд╕ंрдмрд░ 1967 рдоें рд╣ुрдЖ। рдкिрддा рд╕्рд╡. рдЗंрдж्рд░рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рддрдеा рдоाрддा рд▓рдХ्рд╖्рдоी рджेрд╡ी рдЬी рдХी рдЫрдд्рд░рдЫाрдпा рдоें рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рд╣ाрдИ рд╕्рдХूрд▓ рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рдкैрддृрдХ рдЧांрд╡ рдоें рд▓ेрдиे рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдХॉрдорд░्рд╕ рдХॉрд▓ेрдЬ, рдЬрдпрдкुрд░ рд╕े рдк्рд░рдердо рд╢्рд░ेрдгी рдоें рд╕्рдиाрддрдХ рдХी рдбिрдЧ्рд░ी рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ी। рддрдд्рдкрд╢्рдЪाрдд рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдпूрдиिрд╡рд░्рд╕िрдЯी, рдЬрдпрдкुрд░ рдоें рдк्рд░рдердо рд╢्рд░ेрдгी рд╕े рдПрдо.рдХॉрдо рддрдеा рдПрдо рдлिрд▓ рдХрд░рддे рд╣ुрдП “A Critical Appraisal of Industrial Development of Rajasthan " рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рдкीрдПрдЪ.рдбी. рдХी рдЙрдкाрдзि рдЧ्рд░рд╣рдг рдХी। рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдиेрдЧी рдЬी рд╕ंрдк्рд░рддि рд╕рд╡ाрдИ рдоाрдзोрдкुрд░ рдоें рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЬिрд▓ा рдХрд▓ेрдХ्рдЯрд░ рдПрд╡ं рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рдЬिрд▓ा рдордЬिрд╕्рдЯ्рд░ेрдЯ рдХे рдкрдж рдХो рд╢ोрднाрдпрдоाрди рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं।
 рдбॉ. рдиेрдЧी рдЬी рдХे рдЕрдм рддрдХ рджो рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ ‛рдкाрдкा рдлिрд░ рдХрдм рдЖрдУрдЧे' (2016) рддрдеा ‛рд╕ांрдЭ рдХे рджीрдк', рдЪाрд░ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‛рд░िрд╢्рддों рдХी рдЖंрдЪ' (2016), ‛рд╡рд╕ीрдпрдд' (2018), ‛рдиिрдпрддि рдЪрдХ्рд░' (2019) рддрдеा ‛рдпрд╣ рдХैрд╕ा рд░िрд╢्рддा'(2020) рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं। рд╕्рд╡рдпं рд╕рддрдд рд╕ृрдЬрдирд╢ीрд▓ рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рд╕рд░्рдЬрдирд╢ीрд▓ рд▓ेрдЦрдХ рд╕рдоाрдЬ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдиेрдЧी рдЬी рдХे 6 рд╕े рдЕрдзिрдХ рдиाрдЯрдХ рдЕрдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ैं। рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рддрдеा рд░ाрдЬрдХीрдп рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдХे рдиिрд░्рд╡рд╣рди рд╣ेрддु рдЙрди्рд╣ें рдХрдИ рдЕрд╡ाрд░्рдб рдПрд╡ं рд╕рдо्рдоाрди рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं।

рдЖрдзुрдиिрдХ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рд╕рд╣ी рддрдеा рдЧрд▓рдд рдХे рдж्рд╡ंрдж्рд╡ рдХो рд╕ाрдордиे рд░рдЦ рдХрд░ рдпрдеाрд░्рде рдХो рд╕ंрдмोрдзिрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╡ृрдж्рдз рд╡िрдорд░्рд╢ рд╕े рдЬुреЬी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдПрд╡ं рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░्рдпोрддрд░ рдХाрд▓ рд╕े рд╣ी рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдиे рд▓рдЧ рдЬाрддे рд╣ैं। рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рдпрджि рджेрдЦा рдЬाрдП рддो 1981 рдоें рдкंрдХрдЬ рдмिрд╖्рдЯ рдХे рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‛рдЙрд╕ рдЪिрдб़िрдпा рдХे рдиाрдо' рдоें рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рд╡ृрдж्рдз рд╡िрдорд░्рд╢ рдХे рдмीрдЬों рдХो рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рддрдд्рдкрд╢्рдЪाрдд 21рд╡ीं рд╕рджी рдоें рд╕рди् 2000 рдоें рд░рд╡ींрдж्рд░ рд╡рд░्рдоा рдХा ‛рдкрдд्рдерд░ рдКрдкрд░ рдкाрдиी' рддрдеा рдХृрд╖्рдгा рд╕ोрдмрддी рдХा ‛рд╕рдордп рд╕рд░рдЧрдо’, 2002 рдоें рдХाрд╢ीрдиाрде рд╕िंрд╣ рдХा ‛рдХाрд╢ी рдХा рдЕрд╕्рд╕ी’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕, 2005 рдоें рдордорддा рдХाрд▓िрдпा рдХा ‛рджौреЬ’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕, 2007 рдоें рдЪिрдд्рд░ा рдоुрдж्рдЧрд▓ рдХा ‛рдЧिрд▓िрдЧрдбु' рдЙрдкрди्рдпाрд╕, 2010 рдоें рдХाрд╢ीрдиाрде рд╕िंрд╣ рдХा ‛рд░ेрд╣рди рдкрд░ рд░рдЧ्рдШू’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕, 2011 рдоें рд░рдоेрд╢ рдЪंрдж्рд░ рд╢ाрд╣ рдХा ‛рд╕рдлेрдж рдкрд░्рджे рдкрд░’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕, рд╣ृрджрдпेрд╢ рдХा рдЪाрд░ рджрд░рд╡ेрд╢ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдЖрджि рд╡ृрдж्рдз рд╡िрдорд░्рд╢ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рд╕рдоृрдж्рдзि рджेрддे рд╣ैं। рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╣рдоेрд╢ा рдЕрдкрдиी рдХुрдЫ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХो рд▓ेрдХрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЕрдкрдиी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рджрд░्рдЬ рдХрд░ाрддा рд╣ै।
рдбा. рдиेрдЧी рдЬी рдХे рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдпрд╣ рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдпрдеाрд░्рде рдХो рдЪिрдд्рд░िрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рднी рдЖрджрд░्рд╢ рдХे рдк्рд░рддि рдкाрдардХ рдХो рд╕рдЪेрдд рдХрд░рддा рд╣ुрдЖ рдЪрд▓рддा рд╣ै। рдХ्рдпा рд╣ो рд░рд╣ा рд╣ै рддрдеा рдХ्рдпा рд╣ोрдиा рдЪाрд╣िрдП рдЗрд╕рдХा рд╣рд▓ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें рд▓ेрдЦрдХ рдж्рд╡ाрд░ा рдкрд░рдд рджрд░ рдкрд░рдд рдЧंрднीрд░рддा рд╕े рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░ рджिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдпрд╣ рдЖрджрд░्рд╢ рд╕рдоाрдзाрди рдкाрдардХ рдХो рди рд╕िрд░्рдл рд╕ंрд╕्рдХाрд░ों рдПрд╡ं рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдпों рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ोрдЪрдиे рдХो рд╡िрд╡рд╢ рдХрд░рддा рд╣ै рдЕрдкिрддु, рдПрдХ рд╕ाрдХाрд░ рд░ूрдк рдЧ्рд░рд╣рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдкाрдардХ рдХे рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдЬीрд╡рди рдХा рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрдирдиे рдХी рд╕ाрдорд░्рде्рдп рд░рдЦрддा рд╣ै।
 рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдпों рдХे рдк्рд░рддि рдЖрд╕्рдеाрд╡ाрди рд▓ेрдЦрдХ рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдХे рд╕ंрдкूрд░्рдг рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╡ृрдж्рдз рдЬीрд╡рди рдХा рдЬीрд╡ंрдд рдПрд╡ं рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдЪिрдд्рд░рдг рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЖрдЬ рдоौрдЬूрджा рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╣рдоाрд░े рджेрд╢ рдХे рдмुрдЬुрд░्рдЧों рдХो рдЕрдкрдиे рдкрд░िрдЬрдиों рд╕े рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп рдмрдиाрдпे рд░рдЦрдиे рдХी рдордЬрдмूрд░ी рд╣ोрддी рд╣ै। рдпрджि рдХिрд╕ी рдХाрд░рдгрд╡рд╢ рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдкрд░िрдЬрдиों рд╕े рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп рдмрдиा рдкाрдиे рдоें рдЕрдХ्рд╖рдо рд░рд╣рддा рд╣ै, рддो рд╡ृрдж्рдз рдЖрд╢्рд░рдо рд╣ी рдПрдХ рдоाрдд्рд░ рд╡िрдХрд▓्рдк рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ै, рдЬो рд╕рднी рдмुрдЬुрд░्рдЧों рдХे рд▓िрдП рдЖрд╕ाрди рдирд╣ीं рд╣ोрддा, рдЙрдирдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ाँ рдХा рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдЙрди्рд╣ें рд╕्рд╡ीрдХाрд░्рдп рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рдмुрдЬुрд░्рдЧों рдХे рдк्рд░рддि рди्рдпाрдп рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рдХि рдЙрдирдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓рддा рд╕े рд╡िрдЪाрд░ рдХिрдпा рдЬाрдП। рдЙрдирдХी рднाрд╡рдиाрдУं рдХो рдкрдв़рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рдЬाрдП। ‛рд░िрд╢्рддों рдХी рдЖँрдЪ’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдоाрддा рдкिрддा рдПрд╡ं рд╕ंрддाрди рдХे рд░िрд╢्рддों рдХो рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрддे рд╣ुрдП рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХिрдпा рд╣ै рдХि рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдкिрддा рдЕрдкрдиा рд╕ंрдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди рдЕрдкрдиे рдмрдЪ्рдЪों рдХे рд╣िрдд рдоें рд▓рдЧा рджेрддे рд╣ैं। рд╡ृрдж्рдзाрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╡рд╣ी рдмрдЪ्рдЪे рдЕрдкрдиे рджाрдпिрдд्рд╡ों рдХो рднूрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं рдХिंрддु рдоाрддा рдкिрддा рд╕рдм рдХुрдЫ рдЬाрдирддे рд╣ुрдП рднी рдмрдЪ्рдЪों рд╕े рдордирдоुрдЯाрд╡ рдХрднी рдирд╣ीं рдХрд░рддे рд╣ै। рдкिрдЫрд▓े рдЫः рджрд╢рдХ рдоें рд╡िрдХाрд╕ рдЗрддрдиी рддीрд╡्рд░ рдЧрддि рд╕े рд╣ुрдЖ рд╣ै рдЬिрд╕рдиे рдЬीрд╡рди рд╢ैрд▓ी рдФрд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЕрдк्рд░рдд्рдпाрд╢िрдд рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХिрдпा рд╣ै । рд╡рд░्рддрдоाрди рдмрджрд▓ाрд╡ рд╕े рдЖрдЬ рдХे рдмुрдЬुрд░्рдЧ рд╣рддрдк्рд░рдн рд╣ैं рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдХो рдкрд░िрд╡ाрд░ рдПрд╡ं рд╕рдоाрдЬ рдХे рдирдП рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдоें рд╕рдоाрдпोрдЬिрдд рдХрд░ рдкाрдиे рдоें рдЕрд╕рдорд░्рде рдкाрддे рд╣ैं। рд╡ृрдж्рдзाрд╡рд╕्рдеा рдХी рд╢िрдеिрд▓рддाрдУं рдХो рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП ‛рд░िрд╢्рддों рдХी рдЖँрдЪ' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд▓ेрдЦрдХ рдХрд╣рддे рд╣ै, “рдЕрдХ्рд╕рд░ рдмुреЭाрдкे рдоें рдЗंрд╕ाрди рджूрд╕рд░ों рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд╣ो рдЬाрдпा рдХрд░рддा рд╣ै। рдЬो рдХाрдо рд╣рдо рдпौрд╡рдиाрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╕्рд╡рдпं рдХрд░ рд▓ेрддे рд╣ै, рдЬैрд╕े рднी рдЖрдиा рд╣ो, рдЬाрдиा рд╣ो, рдХ्рдпा рдЦाрдиा, рдХिрд╕рд╕े рдоिрд▓рдиा, рдЗрди рд╕рдм рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╣ोрддे рд╣ै। рд╡ृрдж्рдзाрд╡рд╕्рдеा рдЖрддे рд╣ी рдЗрди рд╕рднी рдХाрдоों рдХे рд▓िрдП рджूрд╕рд░ों рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ै।"1 рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЕрдк्рд░рдд्рдпाрд╢िрдд рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкрд░िрд╡рд░्рддрдиों рдХे рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें рдмुрдЬुрд░्рдЧों рдХी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХो рд╕рдордЭрдиा, рдЙрдирдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХрд░рдиा рдФрд░ рд╕ंрднाрд╡िрдд рд╕рдоाрдзाрдиों рдХो рдЦोрдЬрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рдиा рд╣ी рд▓ेрдЦрдХ рдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рдк्рд░рдпाрд╕ рд░рд╣ा рд╣ै।


рд╡ृрдж्рдз рдоाрддा-рдкिрддा рдХे рдк्рд░рддि рд╕ंрд╡ेрджрди рд╢ूрди्рдпрддा рдХे рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдоें рдпрджि рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓рддा рдХा рдЫोрдЯा рд╕ा рджीрдкрдХ рддрд▓ाрд╢ рдХрд░рдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдХी рдЬाрдП рддो рд╣рдоें ‛рд╡рд╕ीрдпрдд' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рд╕ंрдкूрд░्рдг рдЖрднाрдоंрдбрд▓ рдХे рд╕ाрде рдЬрдЧрдордЧाрддा рд╣ुрдЖ рд╕ूрд░्рдп рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрдЧा। рдРрд╕ा рд╕ूрд░्рдп рдЬो рдпुрд╡ा рдкीрдв़ी рдХे рдорди рдоें рдЕрдкрдиे рдоाрддा рдкिрддा рдХे рдк्рд░рддि рдЙрджाрд╕ीрдирддा рдХे рднाрд╡ों рдХो рдирд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рдоें рдкूрд░्рдгрддрдпा рд╕рдорд░्рде рд╣ै। рднाрд╡ों рдХी рдЕंрддрд░ंрдЧ рдЧрд╣рд░ाрдЗрдпों рдХे рд╕ाрде рд▓िрдЦा рдЧрдпा ‛рд╡рд╕ीрдпрдд’ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд╕ंрдмंрдзों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб рдХी рдХुрдоाрдКंрдиी рднाрд╖ा рдХो рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд░ рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рд░िрд╢्рддों рдХी рдорд╣рдд्рддा рдХो рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рддीрди рдкीрдв़िрдпों рдХो рд╕рдоाрдиांрддрд░ рд▓ेрдХрд░ рд▓िрдЦा рдЧрдпा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╣ै,। рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдпрдеाрд░्рде рдХो рджिрдЦाрддे рд╣ुрдП рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдПрдХ рдРрд╕ा рдЪिрдд्рд░ рдЙрдХेрд░ा рд╣ै рдЬрд╣ाँ рдкुрдд्рд░ рд╕े рдкिрддा рдмрдирдиे рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХा рдмрдб़ा рд╣ी рдоाрд░्рдоिрдХ рдЪिрдд्рд░рдг рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдоाрддा-рдкिрддा рдХी рдкीрдб़ा рдХा рд╡рд░्рдгрди рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рдХрдИ рдРрд╕ी рдШрдЯрдиाрдУं рдХो рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдХрдеा рдпाрдд्рд░ा рдоें рдкिрд░ोрдпा рд╣ै рдЬो рд╕ीрдзे рдкाрдардХ рдХे рд╣ृрджрдп рдХो рд░ोрдоांрдЪिрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕्рдеिрддि рдкрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рдХो рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░ рджेрддी рд╣ै। рдиाрдпрдХ рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХрдеाрдХाрд░ рдиे рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рдХे рдкिрддा рдПрд╡ं рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рдХे рдкुрдд्рд░ рджोрдиों рдХे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХो рдЕрдкрдиी рд╕्рдеिрддि рд╕े рддुрд▓рдиा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ाрдиी рдХो рдЖрдЧे рдмрдв़ाрдпा рд╣ै। рдПрдХ рд╕्рдеिрддि рд╡рд╣ рд╣ै рдЬрдм рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рдХा рдкुрдд्рд░ рдЖрдЬ рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рдХी рд╡ृрдж्рдзाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЙрд╕рдХी рд╕рддрдд рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै। рдкुрдд्рд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдХी рдЧрдИ рдпрд╣ी рдЙрдкेрдХ्рд╖ा рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рдкिрддा рдХे рд╕ाрде рд╕्рд╡рдпं рдж्рд╡ाрд░ा рдХिрдП рд╣ुрдП рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХी рд╕्рдоृрддि рдЬाрдЧृрдд рдХрд░ рджेрддी рд╣ै। рдРрд╕े рдоें рдЙрд╕े рдЕрдкрдиे рдкुрдд्рд░ рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ рдоें рдЕрдкрдиी рд╣ी рдпुрд╡ाрд╡рд╕्рдеा рддрдеा рд╕्рд╡рдпं рдоें рдЕрдкрдиे рдкिрддा рдХी рдкрд░рдЫाрдИ рдирдЬрд░ рдЖрддी рд╣ै। рдЙрд╕े рдпाрдж рдЖрддा рд╣ै рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рд╡рд╣ рд╕рджा рдЕрдкрдиे рдкिрддा рдХो рдЗрд╕рд▓िрдП рджोрд╖ी рдоाрдирддा рд░рд╣ा рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╡िрд╢्рд╡ा рдХो рдмाрд╣рд░ рдкрдв़рдиे рд╣ेрддु рдЕрдиुрдорддि рдирд╣ीं рджी। рдЕрдкрдиी рдпुрд╡ाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдоाрддा-рдкिрддा рдХी рдЪिंрддाрдУं рд╕े рдХोрд╕ों рджूрд░ рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рдХो рдпрджि рдЪिंрддा рдеी рддो рд╡рд╣ рдеी рдЦ्рдпाрддि рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░рдиे рдХी। рдЬिрд╕े рддрд░рдХ्рдХी рд╣ेрддु рд╡िрджेрд╢ рдЬाрдиे рдХा рдкрдд्рд░ рддो рдЬाрди рд╕े рднी рдк्рдпाрд░ा рд▓рдЧा, рд▓ेрдХिрди рдкिрддा рдж्рд╡ाрд░ा рднिрдЬрд╡ाрдП рдЧрдпे рдЙрд╕ рдкрдд्рд░ рдХा рдоूрд▓्рдп рдХुрдЫ рднी рдирд╣ीं рдЬिрд╕рдоें рдЙрд╕рдХी рдоां рдХी рдмीрдоाрд░ी рддрдеा рдЕंрддिрдо рдЗрдЪ्рдЫा рдХो рдмрддाрддे рд╣ुрдП рдкिрддा рдЙрд╕े рдШрд░ рдмुрд▓ा рд░рд╣ा рд╣ै। рд╕्рдоृрддि рд╢ैрд▓ी рдоें рд▓िрдЦे рдЧрдП рдЗрд╕ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдбाрдпрд░ी рддрдеा рдкрдд्рд░ों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХрдеा рдХो рд╕ाрд░्рдердХ рд╡िрд╕्рддाрд░ рдоिрд▓ा рд╣ै। рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рдХी рд╡ृрдж्рдзाрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдЖрд░ंрдн рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓ा рдпрд╣ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдкुрдд्рд░ рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ рдХे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХो рддो рдкाрдардХ рдХे рд╕ाрдордиे рд░рдЦрддा рд╣ी рд╣ै рдХिंрддु рд╡рд░्рддрдоाрди рдХे рдк्рд░рддि рдЪिंрддिрдд рддрдеा рдкрд╢्рдЪाрдд्рддाрдкрдмोрдз рд╕े рдЧ्рд░рд╕्рдд рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рдж्рд╡ाрд░ा рдЬो рдпुрд╡ाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЧрд▓рддिрдпाँ рд╣ुрдИ рд╣ै рдЙрди्рд╣ें рднी рд╕рдоाрдиांрддрд░ рдмрддाрддा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдПрдХ рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдоें рд╡िрд╢्рд╡рдиाрде рдЬी рдХे рдмुрдЬुрд░्рдЧ рдоिрдд्рд░ рд╢рд░्рдоा рдЬी рдХी рд╕्рдеिрддि рдХो рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдЖрдЬ рдХी рд╕ंрдкूрд░्рдг рд╡ृрдж्рдз рдкीрдв़ी рдХी рд╕्рдеिрддि рдХो рд░рдЦ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЬрд╣ाँ рдЕрдкрдиे рд╣ी рдкोрддे рдХे рдЬрди्рдорджिрди рдкрд░ рдШрд░ рдХे рдиौрдХрд░ рдХो рддो рдкाрд░्рдЯी рдоें рд▓े рдЬाрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдХिंрддु рджाрджा рдХो рдирд╣ीं। рдкाрд░्рдЯी рдХे рджिрди рдЕрдХेрд▓े рдШрд░ рдоें рд░рд╣ рд░рд╣े рджाрджा рдХे рднोрдЬрди рддрдХ рдХी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдирд╣ीं рдХी рдЬाрддी рд╣ै рд╢рд░्рдоा рдЬी рдХी рдкंрдХ्рддिрдпों рдоें “рдмрд╣ू рддो рдкрд░ाрдпे рдШрд░ рдХी рдмेрдЯी рд╣ै рдЙрд╕े рдХ्рдпा рджोрд╖ рджूँ, рдЙрд╕рдиे рддो рдоेрд░ी рддрдХрд▓ीрдлें рдирд╣ीं рджेрдЦी рд╣ैं рдкрд░ рдоेрд░ा рдХрд░рдг рдЬो рдмрдЪрдкрди рд╕े рд╣ी рдоेрд░ी рдордЬрдмूрд░ी рджेрдЦрддा рдЖ рд░рд╣ा рд╣ै рдЖрдЬ рдоेрд░ी рднाрд╡рдиा рдХो рди рд╕рдордЭ рд╕рдХा। рдоैंрдиे рдПрдХ-рдПрдХ рдкрд▓ рдХैрд╕े рдмिрддाрдпा, рдоेрд░ी рдЖрдд्рдоा рд╣ी рдЬाрдирддी рд╣ै। рд░ाрдд рдХे рдЧ्рдпाрд░рд╣ рдмрдЬे рддрдХ рдмेрд╕рдм्рд░ी рд╕े рдЗंрддрдЬाрд░ рдХрд░рддा рд░рд╣ा। рди рдХोрдИ рдлोрди рдЖрдпा, рди рд╣ी рд╡рд╣ рд▓ोрдЧ рдкाрд░्рдЯी рдХрд░ рдШрд░ рд╡ाрдкрд╕ рд▓ौрдЯे। рднूрдЦ рдХे рдоाрд░े рд╣ाрд▓ рдмेрд╣ाрд▓ рд╣ो рд░рд╣ा рдеा। рд╕ोрдЪा рдеा рдкाрд░्рдЯी рдоें рд╕े рд▓ौрдЯрддे рд╕рдордп рдоेрд░े рд▓िрдП рдЦाрдиा рдкैрдХ рдХрд░рдХे рд▓े рдЖрдпेंрдЧे। рдоैंрдиे рдХिрдЪрди рдоें рджेрдЦा рдХुрдЫ рди рдеा, рддрднी рдЯिрдлिрди рдкрд░ рдирдЬрд░ рдкрдб़ рдЧрдИ। рдЕрдХ्рд╕рд░ рд╕ुрдмрд╣ рдХी рдмрдЪी рд╣ुрдИ рд░ोрдЯिрдпाँ рдЯिрдлिрди рдоें рд░рдЦ рджी рдЬाрддी рд╣ैं рдФрд░ рд╢ाрдо рдХो рдХाрдо рд╡ाрд▓ी рдмाрдИ рдХो рджे рджी рдЬाрддी рд╣ैं рдоैंрдиे рдЯिрдлिрди рдоें рд░рдЦी рд░ोрдЯी рдиिрдХाрд▓ी рдФрд░ рдЦा рдХрд░ рднूрдЦ рд╢ाрди्рдд рдХрд░ рдбाрд▓ी।"2 рдпुрд╡ा рдкीрдв़ी рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдкाрд╢्рдЪाрдд्рдп рд╕рдн्рдпрддा рдХी рдЪрдХाрдЪौंрдз рдХрд░ рджेрдиे рд╡ाрд▓ी рд░ोрд╢рдиी рдоें рдЕрдкрдиों рдХे рдЕрдкрдиेрдкрди рдХा рдк्рд░рдХाрд╢ рдЦोрддी рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै, рдЗрд╕рдХा рдмрдЦूрдмी рдЪिрдд्рд░рдг рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдЬिрд╕े рд╡िрд░ाрд╕рдд рдоाрдиा рдЧрдпा рд╣ै рд╡рд╣ рд╣ै рдЕрдкрдиे рдкिрддा рдХी рдбाрдпрд░ी рдЬिрд╕рдХे рднीрддрд░ рдкिрддा рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि-“ рдоेрд░े рдкुрд░рдЦों рдж्рд╡ाрд░ा рдЖрдЬрди्рдо рдкрд░ोрдкрдХाрд░, рдкрд░рд╣िрдд, рдд्рдпाрдЧ, рд╕рдорд░्рдкрдг рдФрд░ рд╕рдд्рдп рдХा рдкाрд▓рди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕ंрд╕्рдХाрд░, рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдпों рддрдеा рд╕िрдж्рдзांрддों рдХे рд╕ाрде рдЬीрд╡рди рдпाрдкрди рдХिрдпा рдЧрдпा, рдЬिрдирдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдоैंрдиे рдЕрдкрдиे рд╕ंрдкूрд░्рдг рдЬीрд╡рди рдХाрд▓ рдоें рдХिрдпा, рдпрд╣ी рдоेрд░ी рдЕрд╕рд▓ рдХрдоाрдИ рд╣ै, рдЬिрд╕े рдоैं рдЖрдЬ рдЕрдкрдиे рд╡िрд╢्рд╡ा рдХे рдиाрдо рд╡рд╕ीрдпрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХрд░рддा рд╣ूँ।"3 рд▓ेрдЦрдХ рдж्рд╡ाрд░ा рд▓िрдЦी рдЗрди рдкंрдХ्рддिрдпों рдиे рди рд╕िрд░्рдл рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХे рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдХी рд╕ाрд░्рдердХрддा рдХो рд╕िрдж्рдз рдХिрдпा рд╣ै рд╡рд░рди рд╡ृрдж्рдзाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЬीрд╡рди рдХो рдиैрд░ाрд╢्рдпрдкूрд░्рдг рди рдмрдиाрдХрд░ рдоाрддृрднूрдоि рдХी рд╕ेрд╡ा рдоें рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╣ो рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рднाрд╡ рдХी рдУрд░ рднी рджिрд╢ा рдиिрд░्рджेрд╢िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдХुрд▓ рдоिрд▓ाрдХрд░ рдкрд░िрд╡ाрд░, рдкैрд╕ा, рдиाрдо рд╡ рд╢ोрд╣рд░рдд рдЗрди рд╕рднी рдХे рддाрд▓рдоेрд▓ рдкрд░ рд░рдЪिрдд рд╣ै рдбॉ. рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдХा ‛рд╡рд╕ीрдпрдд' рдЙрдкрди्рдпाрд╕। рдЬिрд╕рдоें рдХेрд╡рд▓ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХी рджाрд╕рддां рдирд╣ीं, рдмрд▓्рдХि рд╡ो рдХрдб़рд╡ा рд╕рдЪ рд╣ै рдЬो рд╣рдоाрд░े рд╕рдоाрдЬ рдХा рдпрдеाрд░्рде рд╣ै।


‛рдиिрдпрддि рдЪрдХ्рд░' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдоें рдкिрддा рдХा рд╕्рдиेрд╣ рдЕрдкрдиे рдмрдЪ्рдЪों рдХे рдк्рд░рддि рдЗрддрдиा рдк्рд░рдЧाрдв़ рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЙрдирдХे рд╡рд╢ीрднूрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдкिрддा рдЕрдкрдиी рдФрд▓ाрдж рдоें рдЕрдкрдиा рдЕрдХ्рд╕ рджेрдЦрддा рд╣ै। рдЕрдкрдиी рдФрд▓ाрдж рдХे рдк्рд░рддि рд╡ाрдд्рд╕рд▓्рдп рдПрд╡ं рдк्рд░ेрдо рдХे рд╡рд╢ीрднूрдд рдЕрдкрдиा рд╕рдм рдХुрдЫ рдФрд▓ाрдж рдХो рд╕ुрдкुрд░्рдж рдХрд░ рджेрддा рд╣ै। рдмेрдЯा рдЙрд╕ рдкिрддा рдХे рдд्рдпाрдЧ рдФрд░ рдк्рд░ेрдо рдХो рдирд╣ीं рд╕рдордЭ рдкाрддा। рдЕрдкрдиे рдЕंрддिрдо рд╕рдордп рдоें рдкिрддा рдХो рдЕрдкрдиे рд╣ी рдШрд░ рд╕े рдмेрдШрд░ рд╣ोрдиा рдкреЬрддा рд╣ै рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдЕрдкрдиा рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдиाрдо рддрдХ рдЫिрдкाрдиा рдкреЬрддा рд╣ै рддाрдХि рджुрдиिрдпा рдЙрд╕рдХे рдмेрдЯे рдХो рддाрдиे рди рджे। рдиिрдпрддि рдЪрдХ्рд░ рдШूрдорддा рд╣ै рдФрд░ рдПрдХ рджिрди рдмेрдЯा рдЕрд░्рд╢ рд╕े рдлрд░्рд╢ рдкрд░ рдЖ рдЬाрддा рд╣ै। рдиिрдпрддि рдЪрдХ्рд░ рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕े рдкुрдд्рд░ рдЪिрдд्рд░ांрд╢ рдХी рдкंрдХ्рддिрдпों рдоें “рдоैंрдиे рдмाрдмूрдЬी рдХे рдЬीрд╡рди рдХाрд▓ рдоें рдЙрдирдХा рддिрд░рд╕्рдХाрд░ рдХिрдпा, рдоैं рд╕्рд╡рдпं рдЙрдирдХो рдЕрдкрдиा рдк्рд░рддिрдж्рд╡рди्рдж्рд╡ी рдоाрди рдмैрдаा, рдоुрдЭे рд▓рдЧा рдЬैрд╕े рд╡рд╣ рдкुрд░ाрддрдирд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХे рд╕ाрде рдЬी рд░рд╣े рд╣ैं। рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдЙрдирдХे рдШрд░ рд╕े рдЬाрдиे рдХे рдмाрдж рднी рдоुрдЭ рдкрд░ рдХोрдИ рдЕрд╕рд░ рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ, рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕ рдкुрдг्рдпाрдд्рдоा рдХो рд╕рдо्рдоाрди рди рджेрдиे рдХा рдиुрдХрд╕ाрди рдоुрдЭे рдЙрдаाрдиा рдкреЬा। рдзीрд░े-рдзीрд░े рдХрдо्рдкрдиी рдШाрдЯे рдоें рдЬाрдиे рд▓рдЧी, рддैрдпाрд░ рдХिрдП рдЬा рд░рд╣े рдоाрд▓ рдХी рдЧुрдгрд╡рдд्рддा рдШрдЯिрдпा рд╣ोрдиे рд╕े рдмाрдЬाрд░ рдоें рдЦрд░ीрджрджाрд░ рдирд╣ीं рдоिрд▓े। рдХाрд░्рдп рдХा рдмोрдЭ рдмрдв़рддा рдЬा рд░рд╣ा рдеा। рдЗрд╕ी рджौрд░ाрди рдЬрдм рдЖрдкрд╕े рдоुрд▓ाрдХाрдд рд╣ुрдИ рдФрд░ рдмाрдмूрдЬी рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдирдЬрджीрдХ рд╕े рдЬाрдирдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдоिрд▓ा, рдоैंрдиे рдк्рд░рдг рдХрд░ рд▓िрдпा рдеा рдХि рдЙрдирдХे рдмрддाрдП рдЧрдП рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рдЪрд▓ूँрдЧा рдЖрдк рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ौंрдкी рдЧрдИ рдмाрдмूрдЬी рдХी рдбाрдпрд░ी рдПрдХ рдЬीрддा рдЬाрдЧрддा рдЬीрд╡рди рджрд░्рд╢рди рд╣ै।"4 рдПрдХ рдкुрдд्рд░ рдХी рдмрджрд▓рддी рд╣ुрдИ рдоाрдирд╕िрдХ рд╕्рдеिрддि рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрдкрди्рдпाрд╕рдХाрд░ рдиे рдЪिрдд्рд░ांрд╢ рдХे рд╣ृрджрдп рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХो рджिрдЦाрдпा рд╣ै- “рдкिрддाрдЬी рдХी рдбाрдпрд░ी рдЬрдм рднी рдХिрд╕ी рд╕ंрдХрдЯ рдоें рдпा рдЕрд╕рдоंрдЬрд╕ рдоें рд╣ोрддा рд╣ूँ рдоेрд░ा рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдХрд░рддी рд╣ै, рд▓рдЧрддा рд╣ै рдЬैрд╕े рдоेрд░े рдмाрдмूрдЬी рдЖрдЬ рднी рдоेрд░ा рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рдЬिрди рдХрд░्рдордиिрд╖्рда рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдеा рдХे рд╡рдлाрджाрд░ рдХрд░्рдордЪाрд░िрдпों рдХो рдоैंрдиे рдЕрд╣ंрдХाрд░рд╡рд╢ рд╕ंрд╕्рдеा рд╕े рдиिрдХाрд▓ рджिрдпा рдеा рдЙрдирд╕े рдкुрдиः рд╕рдо्рдкрд░्рдХ рд╕ाрдзा рдФрд░ рдЙрди рд╕рдмрдХो рдЕрдкрдиी рднूрд▓ рдХे рд▓िрдП рдХ्рд╖рдоा рдпाрдЪрдиा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕ंрд╕्рдеा рдоें рд▓ौрдЯ рдЖрдиे рдХा рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдХिрдпा, рдЖрдЬ рдмाрдмूрдЬी рдХे рд╕рдордп рдХे рдХुрдЫ рд╡рдлाрджाрд░ рдХрд░्рдордЪाрд░ी рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рдХ рдХो рднूрдоिрдХा рдоें рдХाрд░्рдп рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рд╕рдЪ рдпрд╣ी рд╣ै рдХि рдоैं рдЕрд╣ंрдХाрд░ рдХे рд╡рд╢ीрднूрдд рдЗрди рдиींрд╡ рдХे рдкрдд्рдерд░ों рдХी рдХрдж्рд░ рди рдХрд░ рд╕рдХा рдФрд░ рдХंрдЧाрд░ूрдУं рдХो рджेрдЦ рдЙрди्рд╣ीं рдХो рд╕рдм рдХुрдЫ рдоाрди рдмैрдаा рдеा।"5 рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдЙрд╕े рдЕрдкрдиी рднूрд▓ рдХा рдЕрд╣рд╕ाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै рд╡рд╣ рд╕рдордЭ рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЬिрд╕ рдЪрдХाрдЪौंрдз рдоें рд╡рд╣ рд░рд╣ рд░рд╣ा рдеा рд╡рд╣ рд╕рдм рдкिрддा рдХे рдЖрд╢ीрд░्рд╡ाрдж рд╕े рд╣ी рдеा। рдХिंрддु рдЕрдм рдЙрд╕े рд╕рдордЭ рдоें рдЖ рдЧрдпा рдеा рдХि рдХрд░्рдо рд╣ी рдЗंрд╕ाрди рдХो рдорд╣ाрди рдмрдиा рд╕рдХрддा рд╣ै।

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рд░ूрдк рдоें рд╕ंрд╡ेрдЧ, рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा, рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдЧрдд рдоूрд▓्рдпों рдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рднाрд╡ рдкूрд░्рдг рд╢рдм्рдж рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдиेрдЧी рдХे рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдкрд░िрдЪрдп рджेрддे рд╣ैं। рдЬो рд╡ृрдж्рдзों рдХे рдк्рд░рддि рд╕ंрд╡ेрджрдирд╣ीрдирддा рдХे рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдоें рдЗрд╕े рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХ рдмрдиा рджेрддे рд╣ैं। рдпрд╣ाँ рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рдХि рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдиेрдЧी рдиे рдЕрдкрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдкрдд्рд░ рд╡िрдзा рддрдеा рдбाрдпрд░ी рд╡िрдзा рдХी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा рдХो рднी рд╕िрдж्рдз рдХिрдпा рд╣ै। рд╕рд╣рдЬ рд╕рд░рд▓ рднाрд╖ा рдХो рдЕрдкрдиाрддे рд╣ुрдП рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдЬी рдХा рд╕ंрдкूрд░्рдг рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╕рдо्рд░ाрдЯ рдк्рд░ेрдордЪंрдж рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╕рдоाрди рдЖрджрд░्рд╢ рдЙрди्рдоुрдЦ рдпрдеाрд░्рдерд╡ाрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╣ै। рдбा. рд░рдоेрд╢ рдЪंрдж рдоीрдгा рдХे рд╢рдм्рджों рдоें  “рд╕рдоीрдХ्рд╖िрдд рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рд╡рд╕ीрдпрдд рдкреЭрддे рд╣ुрдП рдкिрддा рдкुрдд्рд░ рд╕ंрдмंрдзों рдкрд░ рдЬ्рдЮाрдирд░ंрдЬрди рдХी рдХрд╣ाрдиी ‛рдкिрддा' рдпाрдж рдЖрддी рд╣ै рдЙрд╖ा рдк्рд░िрдпंрд╡рджा рдХी ‛рд╡ाрдкрд╕ी' рдоें рднी рдкिрддा рдкुрдд्рд░ рдХे рд░िрд╢्рддों рдоें рджрд░ाрд░ рджिрдЦाрдИ рдкрдб़рддी рд╣ै। рдиिрд░्рдорд▓ рд╡рд░्рдоा рдХा рдЙрдкрди्рдпाрд╕ ‛рдЕрди्рддिрдо рдЕрд░рдг्рдп', рд╣ृрджрдпेрд╢ рдХा ‛рдЪाрд░ рджрд░рд╡ेрд╢', рдХृрд╖्рдгा рд╕ोрдмрддी рдХा ‛рд╕рдордп рд╕рд░рдЧрдо' рдЖрджि рд╡ृрдж्рдзों рдХी рдЕрд╕рд╣ाрдпрддा рдХो рджिрдЦाрддे рд╣ैं। ‛рд╡рд╕ीрдпрдд' рдЗрд╕рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдоें рд▓िрдЦे рдЧрдП рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдХी рд╡िрд╖рдп рд╡рд╕्рддु рд╕े рдЕрд▓рдЧ рдФрд░ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдХрде्рдп рдХी рд░рдЪрдиा рд╕ाрдмिрдд рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рди рдХेрд╡рд▓ рд╡ृрдж्рдзों рдХी рдЖрдЬ рдХे рд╕рдордп рдХी рдЕрд╕рд╣ाрдпрддा рдФрд░ рдЕрдХेрд▓ाрдкрди рдЙрдЬाрдЧрд░ рд╣ोрддा рд╣ै рдЕрдкिрддु рдкिрддा-рдкुрдд्рд░ рдХे рдЖрдкрд╕ी рд░िрд╢्рддों рдоें рдмрдв़рддी рджूрд░ी рдХो рджिрдЦाрдиे рдХे рдмाрдж рдкुрдиः рдЬोрдб़рдиे рдХा рдЖрджрд░्рд╢рд╡ाрджी рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдоिрд▓рддा рд╣ै।"6 рдпрд╣ рдкंрдХ्рддिрдпाँ рдЙрдирдХे рд╕рднी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдкрд░ рднी рдЙрд╕ी рддрд░рд╣ рд▓ाрдЧू рд╣ोрддी рд╣ैं рдЬिрд╕ рддрд░рд╣ ‛рд╡рд╕ीрдпрдд' рдкрд░।

рд╕ंрджрд░्рдн рд╕ूрдЪी

1. ‛рд░िрд╢्рддों рдХी рдЖंрдЪ' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдбॉрдХ्рдЯрд░ рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी рдирд╡рдЬीрд╡рди рдкрдм्рд▓िрдХेрд╢рди, рдк्рд░. рд╕. 2016, рдкृрд╖्рда 101
2. ‛рд╡рд╕ीрдпрдд' рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдбॉрдХ्рдЯрд░ рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी,рд╕ाрд╣िрдд्рдпाрдЧाрд░ рдк्рд░рдХाрд╢рдХ, рдкृрд╖्рда 80
3. рд╡рд╣ी,рдкृ.213
4. ‛рдиिрдпрддि рдЪрдХ्рд░' рдЙрдкрди्рдпाрд╕, рдбॉрдХ्рдЯрд░ рд╕ूрд░рдЬ рд╕िंрд╣ рдиेрдЧी, рд╕рдиाрддрди рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдкृрд╖्рда 122
5. рд╡рд╣ी,, рдкृрд╖्рда 123
6. ‛рд╕рдордХाрд▓ीрди рд╡िрдорд░्рд╢рд╡ाрджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕', рд░рдоेрд╢ рдЪंрдж рдоीрдгा, рдкृрд╖्рда 151


No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।