рдЖрд░ंрднिрдХ рд╣िंрджी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдФрд░ рдорд▓िрдХ рдоुрд╣рдо्рдордж рдЬाрдпрд╕ी

- рдк्рд░рднाрдд рдЙрдкाрдз्рдпाрдп

рд╢ोрдзрдЫाрдд्рд░, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рдХेंрдж्рд░ीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп
рдИрдоेрд▓ – prabhatupadhyay30@gmail.com
рдЪрд▓рднाрд╖ - 9719971108


рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдкрдиी рдЬिрди рдеोреЬी рд╕ी рдХाрд▓рдЬрдпी рдХृрддिрдпों рдХे рд╕рд╣ाрд░े рд╡िрд╢्рд╡ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╕्рдеाрди рдкाрддा рдЖ рд░рд╣ा рд╣ै, рдЙрди्рд╣ीं рдоें ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХा рднी рдиाрдо рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рд╕рд╣ी рдЕрд░्рдеों рдоें рдХ्рд▓ाрд╕िрдХ्рд╕ рдХी рд╢्рд░ेрдгी рдоें рдЗрд╕ рддрд░рд╣ рдХी рд░рдЪрдиाрдУं рдХो рд╢ाрдоिрд▓ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рд░рдЪрдпिрддा рдорд▓िрдХ рдоुрд╣рдо्рдордж рдЬाрдпрд╕ी рдЙрди рдиाрдордЪीрди рд░рдЪрдиाрдХाрд░ों рдоें рд╕े рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рд╕рдоृрдж्рдз рдХрд░рдиे рдоें рдЕрдкрдиा рд╕ाрд░्рдердХ рд╕рд╣рдпोрдЧ рджिрдпा рд╣ै। рдЬाрдпрд╕ी рд╕ंрдмंрдзी рд╣िंрджी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХा рд╡िрдХाрд╕ рдЧाрд░्рд╕ा-рдж-рддाрд╕ी рд╕े рдоाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЧाрд░्рд╕ा-рдж-рддाрд╕ी рдиे рд╣िंрджी рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд▓ेрдЦрди рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдЖрд░ंрдн рдХी, рдпрдж्рдпрдкि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЬाрдпрд╕ी рд╕ंрдмंрдзी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рд╕ूрдЪрдиाрдд्рдордХ рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХी рд╣ै। рдЬाрдпрд╕ी рд╕ंрдмंрдзी рд╡िрд╢ुрдж्рдз рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдЖрдЪाрд░्рдп рд╢ुрдХ्рд▓ рд╕े рдоाрдиी рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕рдХा рдХाрд░рдг рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╢ुрдХ्рд▓ рдЬी рдиे ‘рдЬाрдпрд╕ी-рдЧ्рд░ंрдеाрд╡рд▓ी’ рд▓िрдЦрдХрд░ рдЬाрдпрд╕ी рд╕ंрдмंрдзी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдЪिंрддрди рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдЖрд░ंрдн рдХी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рди рдХेрд╡рд▓ рдЬाрдпрд╕ी рд╕ंрдмंрдзिрдд рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХी рдкрд░ंрдкрд░ा рдЖрд░ंрдн рдХी рдмрд▓्рдХि рдЬाрдпрд╕ी рдХो рд╕ूрд░рджाрд╕ рдПрд╡ं рддुрд▓рд╕ीрджाрд╕ рдХी рд╢्рд░ेрдгी рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рднी рдХिрдпा।

рдЧाрд░्рд╕ा-рдж-рддाрд╕ी рдиे ‘рдЗрд╕्рддрд╡ाрд░ рдж рд▓ा рд▓िрддрд░ेрдд्рдпूрд░ рдРрди्рджुрдИ рдРрди्рджुрд╕्рддाрдиी’ рдХी рд░рдЪрдиा рдл्рд░ेंрдЪ рднाрд╖ा рдоें рдХी। рддाрд╕ी рдХी рдкुрд╕्рддрдХ рдХा рдЕрдиुрд╡ाрдж рд▓рдХ्рд╖्рдоीрд╕ाрдЧрд░ рд╡ाрд░्рд╖्рдгेрдп рдиे ‘рд╣िंрджुрдИ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕’ рдиाрдо рд╕े рдХिрдпा। рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рдЬाрдпрд╕ी рд╕ंрдмंрдзी рдЬो рдмाрддें рд▓िрдЦी рдЧрдИ рд╣ै рдЙрд╕ी рдХो рдЕрдзाрд░ рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рддाрд╕ी рдиे рдЬिрд╕ рд╕рдордп рдЕрдкрдиे рдЧ्рд░ंрде рдХी рд░рдЪрдиा рдХी рдЙрд╕ рд╕рдордп рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рдЗрддрдиी рд╕ाрдордЧ्рд░ी рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрдИ рдеी рдЬिрддрдиी рдЖрдЬ рд╣ै। рдЬाрд╣िрд░ рд╕ी рдмाрдд рд╣ै рдХि рддाрд╕ी рдиे рдХुрдЫ рд╕ुрдиी-рд╕ुрдиाрдИ рдмाрддों рдПрд╡ं рдХुрдЫ рдЕрдиुрдоाрди рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдЬाрдпрд╕ी рдХे рдмाрд░े рдоें рд▓िрдЦा। рдЬाрдпрд╕ी рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рддрдоाрдо рддрд░рд╣ рдХी рдмाрддें рд▓ोрдХ рдоें рдк्рд░рдЪрд▓िрдд рд░рд╣ी рд╣ै। рдЗрди्рд╣ीं рдмाрддों рдоें рд╕े рдПрдХ рдмाрдд рдЬाрдпрд╕ी рдХे рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд╣ोрдиे рдХी рднी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдмाрдд рдХो рддाрд╕ी рдиे рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдмрддाрдпा рд╣ै рдХि, “рдЬाрдпрд╕ी (рдоाрд▓िрдХ рдоुрд╣рдо्рдордж) рдЬिрди्рд╣ें рдЬाрдпрд╕ी рджाрд╕ рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬो рдЙрдирдХे рд╣िंрджू рд╕े рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдзрд░्рдоाрдиुрдпाрдпी рдмрдирдиे рдХी рдУрд░ рд╕ंрдХेрдд рдХрд░рддा рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै।”  рддाрд╕ी рдХी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдЬाрдпрд╕ी рдоें рд╣िंрджू рд╕े рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдмрдирдиे рд╡ाрд▓े рд╕ंрдХेрдд рдХो рд▓рдХ्рд╖िрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЖрд░ंрдн рд╣ोрддी рд╣ै।

рдЬाрдпрд╕ी рдХी рднाрд╖ा рдХे рдмाрд░े рдоें рдЖрдЬ рддрдоाрдо рддрд░рд╣ рдХे рддрде्рдп рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдордиे рд╣ैं। рдЧाрд░्рд╕ा-рдж-рддाрд╕ी рдиे рдЬाрдпрд╕ी рдХी рднाрд╖ा рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “рдорд▓िрдХ рдоुрд╣рдо्рдордж рдЬाрдпрд╕ी рдиे (рдпрдж्рдпрдкि рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдеे) рд╣िрди्рджुрдИ рдоें рдХрд╡िрддा рдФрд░ рджोрд╣рд░ों рдХी рд░рдЪрдиा рдХी рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЙрдд्рддрд░ рдХी рдЙрд░्рджू рдпा рдоुрд╕рд▓рдоाрдиी рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдоें рднी рд▓िрдЦा рд╣ै।”  рддाрд╕ी рдХी рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ी рдЪिंрддा рдпрд╣ी рдеी рдХि рдЬाрдпрд╕ी рдиे рдоुрд╕рд▓рдоाрди рд╣ोрдХрд░ рд╣िंрджुрдИ рдоें рдХैрд╕े рдЕрдкрдиे рдЧ्рд░ंрде рдХी рд░рдЪрдиा рдХी? рдордз्рдпрдХाрд▓ рдРрд╕ा рд╕рдордп рд░рд╣ा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдмрдб़े рд╕े рдмрдб़ा рдХрд╡ि рдпा рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдиे рдЕрдкрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдерд╡ा рд░рдЪрдиा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣िंрджू рдПрд╡ं рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдоें рд╕ाрдо्рдп рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рд╣ै।

рдЧाрд░्рд╕ा-рдж-рддाрд╕ी рдиे рдЬाрдпрд╕ी рдХी рд░рдЪрдиाрдУं рдХी рд╕ूрдЪी рдХुрдЫ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рджी рд╣ै, “рд╡рд╣ ‘рдкрдж्рдоाрд╡рддी’ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдХाрд╡्рдп рдХे рд░рдЪрдпिрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рд▓ेрдЦрдХ рдХी ‘рд╕ोрд░рдаा’ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рд░рдЪрдиा рд╣ै рд╡рд╣ рджोрд╣рд░ा рдиाрдо рдХे рдкрдж्рдп рднेрдж рдоें рд▓िрдЦी рдЧрдИ рд╣ै। рдЕंрдд рдоें рдЗрд╕ рд▓ेрдЦрдХ рдХी ‘рдкрд░рдоाрд░्рде рдЬрдкрдЬी’ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рд░рдЪрдиा рд╣ै рдФрд░ ‘рдШрдиाрд╡рдд рдХрд╡िрдд्рдд’।”  рддाрд╕ी рдж्рд╡ाрд░ा рджी рдЧрдИ рд░рдЪрдиाрдУं рдХी рд╕ूрдЪी рдоें рдХेрд╡рд▓ ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдЕрдерд╡ा ‘рдкрдж्рдоाрд╡рддी’ рдХा рдкрддा рдЪрд▓рддा рд╣ै। ‘рд╕ोрд░рдаा’, ‘рдкрд░рдоाрд░्рде рдЬрдкрдЬी’ рдПрд╡ं ‘рдШрдиाрд╡рдд्рдд’ рдиाрдордХ рд░рдЪрдиा рдХा рдЕрднी рддрдХ рдкрддा рдирд╣ीं рдЪрд▓ा рд╣ै। рддाрд╕ी рдиे рдЬिрд╕ ‘рдШрдиाрд╡рдд्рдд рдХрд╡िрдд्рдд’ рдХी рдЪрд░्рдЪा рдХी рд╣ै рд╢ाрдпрдж рд╡рд╣ ‘рдХрди्рд╣ाрд╡рдд’ рдХा рдЕрд╢ुрдж्рдз рдиाрдо рд╣ो।
рдЬाрдпрд╕ी рд╕ंрдмंрдзी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдпрджि рдЖрдЬ рдЕрдкрдиे рдкूрд░्рдг рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХा рд╢्рд░ेрдп рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ुрдк рд╕े рддाрд╕ी рдХो рджिрдпा рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП, рдХाрд░рдг рдпрд╣ рдХि рддाрд╕ी рдиे рдЬाрдпрд╕ी рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдХोрдИ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕्рдеाрдкрдиा рддो рдирд╣ीं рдХी рдлिрд░ рднी рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдкृрд╖्рдарднूрдоि рддैрдпाрд░ рдХрд░ рджी рдеी। рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХो рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдЙрдирдХा рд▓ेрдЦрди рдХाрд░्рдп рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдоें рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “рдЬाрдпрд╕ी рд╢ेрд░рд╢ाрд╣ рдХे рд░ाрдЬрдд्рд╡ рдХाрд▓ рдоें рдЬीрд╡िрдд рдеे, рдХ्рдпोंрдХि 947 (1540-1541) рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиी рдкрдж्рдоाрд╡рддी рдХाрд╡्рдп рдХी рд░рдЪрдиा рдХी।”  рдпрд╣ рд╕рдд्рдп рд╣ै рдХि рдЬाрдпрд╕ी рдХा рд╢ेрд░рд╢ाрд╣ рдХे рд╕рдордп рдоें рдЬीрд╡िрдд рд░рд╣рдиे рдХा рд╕ंрдХेрдд рдоिрд▓рддा рд╣ै। ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдоें рдЬाрдпрд╕ी рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “рд╢ेрд░рд╢ाрд╣ рджिрд▓्рд▓ी рд╕ुрд▓्рддाрдиु।” рдкрд░ंрддु рдЗрд╕рдоें рдЕрднी рдорддैрдХ्рдп рд╕्рдеाрдкिрдд рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрдпा рд╣ै рдХि ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХी рд░рдЪрдиा рд╢ेрд░рд╢ाрд╣ рдХे рд╕рдордп рдоें рд╣ी рдкूрд░्рдг рд╣ो рдЧрдИ рдеी рдЕрдерд╡ा рдирд╣ीं।

рдЬाрдпрд╕ी рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдЖрдЬ рддрдоाрдо рддрд░рд╣ рдХे рд╢ोрдз рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं рдФрд░ рд╕рддрдд рдЬाрд░ी рднी рд╣ैं। рдЖрдЪाрд░्рдп рд╢ुрдХ्рд▓ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рд░рдШुрд╡ंрд╢ рдПрд╡ं рд╡ाрдЧीрд╢ рд╢ुрдХ्рд▓ рддрдХ рдХी рдкीрдв़ी рдиे рдЬाрдпрд╕ी рд╕ंрдмंрдзिрдд рддрдоाрдо рддрде्рдпों рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрдИ рд╣ै। рдЗрди рддрде्рдпों рдХे рдордж्рджेрдиреЫрд░ рдпрд╣ рдмाрдд рдХрд╣ी рдЬाрддी рд╣ै рдХि ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХी рднाрд╖ा рдЕрд╡рдзी рддрдеा рд▓िрдкि реЮाрд░рд╕ी рд╣ै। рдЗрд╕ рддрде्рдп рдХे рд╕ूрдд्рд░ рдХो рддाрд╕ी рдХी рд░рдЪрдиा рдоें рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, “рдпрд╣ рд░рдЪрдиा, рдЬो рд╣िंрджी рдоें рд▓िрдЦी рдЧрдИ рд╣ै рдпा рддो реЮाрд░рд╕ी рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдоें рдпрд╣ рджेрд╡рдиाрдЧрд░ी рдЕрдХ्рд╖рд░ों рдоें рд▓िрдЦी рдЧрдпी рд╣ै।”  рддाрд╕ी рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдЬाрдпрд╕ी рд╕ंрдмंрдзी рд▓ेрдЦрди рдХो рдоुрдЦ्рдпрдзाрд░ा рдоें рд▓ाрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा। рдЙрдирдХे рдкрд╣рд▓े рдХा рдкूрд░ा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬाрдпрд╕ी рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдХौрди рд╣ै।

рд╕рд░ рдЬॉрд░्рдЬ рдЕрдм्рд░ाрд╣рдо рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рдиे ‘рдж рдоॉрдбрд░्рди рд╡рд░्рдиाрдХुрд▓рд░ рд▓िрдЯрд░ेрдЪрд░ рдСрдл рд╣िंрджुрд╕्рддाрди’ рд▓िрдЦा рдЬिрд╕рдХा рд╣िंрджी рддрд░्рдЬुрдоा рдХिрд╢ोрд░ीрд▓ाрд▓ рдЧुрдк्рдд рдиे ‘рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдк्рд░рдердо рдЗрддिрд╣ाрд╕’ рдиाрдордХ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рд╕े рдХिрдпा рд╣ै। рддाрд╕ी рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рдХा рдЕрдз्рдпрдпрди рдХाрдлी рд╣рдж рддрдХ рд╕ुрд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рдПрд╡ं рд╕ुрд╕ंрдЧрдаिрдд рд╣ै। рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рдиे рдХेрд╡рд▓ рдЬाрдпрд╕ी рдХी рд╣ी рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдкूрд░े рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд▓ेрдЦрди рдХी рдирдИ рдкрд░ंрдкрд░ा рдк्рд░ाрд░ंрдн рдХी рд╣ै।

рдЬाрдпрд╕ी рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдЬो рд╕ूрдд्рд░ рдЧाрд░्рд╕ा-рдж-рддाрд╕ी рд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ुрдЖ рдЙрд╕ी рдХ्рд░рдо рдоें рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рдиे рдЕрдкрдиी рдЪिंрддрди рдзाрд░ा рдХो рдк्рд░рд╡ाрд╣िрдд рдХिрдпा। рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “рдорд▓िрдХ рдоुрд╣рдо्рдордж рдЕрдд्рдпंрдд рдкाрдХ рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдлрдХीрд░ рдеे।”  рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдЧे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “рдорд▓िрдХ рдоुрд╣рдо्рдордж рдиे рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдФрд░ рд╣िंрджू рджोрдиों рдЖрдЪाрд░्рдпों рд╕े рдкрдв़ा рдеा рдФрд░ рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЕрдкрдиे рдпुрдЧ рдХी рд╢ुрдж्рдзрддрдо рдоें рднाрд╖ा рдоें ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдиाрдордХ рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рд▓िрдЦा рдеा।”  рдЬाрдпрд╕ी рдоुрд╕рд▓рдоाрди рдеे, рдЗрд╕рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рд╕े рдкрд╣рд▓े рддाрд╕ी рдиे рдХिрдпा рдеा। рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕рдордп рдоें рдЬрдмрдХि рдЬाрдпрд╕ी рдкрд░ рддрдоाрдо рддрд░рд╣ рдХी рдПрдХेрдбрдоिрдХ рдЪрд░्рдЪाрдПं рдПрд╡ं рддрдоाрдо рддрд░рд╣ рдХे рд╢ोрдз рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ैं рдФрд░ рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं, рдпрд╣ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░ рдкाрдиा рдХि ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рд╣ै рд╕ंрднрд╡ рдирд╣ीं рд╣ै। рджाрд░्рд╢рдиिрдХрддा рдХे рдкुрдЯ рддो рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рднी рдорд╣ाрдХाрд╡्рдпों рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै рдкрд░ंрддु рдХेрд╡рд▓ рдЗрд╕ी рдХो рдЖрдзाрд░ рдоाрдирдХрд░ ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХो рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рдХрд╣рдиा рдЕрд╕ंрдЧрдд рд╣ै।

рдЧाрд░्рд╕ा-рдж-рддाрд╕ी рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рдиे рдЬाрдпрд╕ी рдХा рдоूрд▓्рдпांрдХрди рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдаीрдХ-рдаाрдХ рдвंрдЧ рд╕े рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрд╕рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “рд╕्рдкрд╖्рдЯ рднाрд╖ा рдоें рдХрд╣рддा рд╣ुрдЖ рднी рдпрд╣ рдЧ्рд░ंрде рдПрдХ рд░ूрдкрдХ рдХाрд╡्рдп рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдмुрдж्рдзिрдорддा рдХे рд▓िрдП рдЖрдд्рдоा рдХी рдЦोрдЬ рдФрд░ рд╡рд╣ рд╕рднी рдХрдаिрдиाрдЗрдпां рдПрд╡ं рджुрд░्рд▓ोрдн рдЬो рдЙрд╕ рдкрд░ рдпрд╣ рдпाрдд्рд░ा рдХрд░рддे рд╕рдордп рдЖрдХ्рд░рдордг рдХрд░рддे рд╣ैं, рд╡рд░्рдгिрдд рд╣ै।”  рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рдиे ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХो рд░ूрдкрдХ рдХाрд╡्рдп рдоाрдиा рд╣ै, рдЬो рдкрдж्рдоाрд╡рдд рдХी рд╕рдмрд╕े рдЕрдЪ्рдЫी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рд╣ै। рдЬिрд╕ рддрде्рдп рдХा рд╡рд░्рдгрди рдкрдж्рдоाрд╡рдд рдХे рдЕंрддिрдо рднाрдЧ рдоें рдоिрд▓рддा рд╣ै рдФрд░ рдЬिрд╕рдХे рдХाрд░рдг рдЙрд╕рдоें рд░рд╣рд╕्рдпрд╡ाрджिрддा рдПрд╡ं рджрд░्рд╢рди рдХे рдкुрдЯ рджेрдЦे рдЬाрддे рд╣ैं рдЙрд╕рдХा рд╡िрд╡ेрдЪрди рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рдХे рдпрд╣ाँ рдоिрд▓рддा рд╣ै।

рдЬाрдпрд╕ी рдХे ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХी рднाрд╖ा рд╕ाрдоाрди्рдп рдмोрд▓рдЪाрд▓ рдХी рдЕрд╡рдзी рднाрд╖ा рд╣ै। рд╡рд╣ рдЖрдо рдЬрдирдоाрдирд╕ рдХी рднाрд╖ा рд╣ै। рдЙрд╕рдоें рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХрддा рдХे рдкुрдЯ рдЙрд╕ рд░ूрдк рдоें рдирд╣ीं рджिрдЦाрдИ рдкрдб़ेंрдЧे рдЬिрд╕ рддрд░рд╣ рд╕े ‘рд░ाрдордЪрд░िрддрдоाрдирд╕’ рдоें рджिрдЦाрдИ рдкрдб़рддे рд╣ैं। рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “рдХेрд╡рд▓ рднाрд╖ा рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рд▓िрдП, рд╕ौрднाрдЧ्рдп рд╕े рдкрдж्рдоाрд╡рдд рдЗрддрдиा рдЕрдоूрд▓्рдп рд╣ै рдХि рдЗрд╕рдХा рдорд╣рдд्рд╡ рдЖँрдХा рдирд╣ीं рдЬा рд╕рдХрддा।”  рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рднाрд╖ा рдХे рдорд░्рдордЬ्рдЮ рд╡िрдж्рд╡ाрди рдеे। рдЙрдирдХो рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рдеी рдХि рдпрджि рдХिрд╕ी рдХो рдЙрд╕ рднाрд╖ा рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЬाрдирдиा рд╣ै рддो рдЙрд╕рдХे рдоौрд▓िрдХ рд░ूрдк рдХो рдЬाрдирдиा рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै рди рдХि рдХिрд╕ी рдЕрди्рдп рднाрд╖ा рдХे рд╕ाрде рдЙрд╕рдХे рдоिрд▓ाрд╡рдЯी рд░ूрдк рдХो। ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХी рднाрд╖ा рдЕрд╡рдзी рд╣ै рд▓ेрдХिрди рд╡рд╣ рдлाрд░рд╕ी рд▓िрдкि рдоें рд▓िрдЦा рдЧрдпा рд╣ै। рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “рдорд▓िрдХ рдоुрд╣рдо्рдордж рдиे рдЗрд╕ рд╣िंрджू рдкрд░ंрдкрд░ा рдХी рдЪिंрддा рдирд╣ीं рдХी рдФрд░ рдЕрдкрдиा рдЧ्рд░ंрде рдлाрд░рд╕ी рд▓िрдкि рдоें рд▓िрдЦा рдФрд░ рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЬो рд╢рдм्рдж рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд▓िрдЦा рдЙрд╕рдХे рдЙрдЪ्рдЪाрд░рдг рдХा рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рд░рдЦा।”  рд╣ाрд▓ांрдХि рдпрд╣ рд╕рдд्рдп рдирд╣ीं рд╣ै рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣िंрджू рдкрд░ंрдкрд░ा рдХी рдЪिंрддा рдирд╣ीं рдХी। рдпрджि рдЙрди्рд╣ें рд╣िंрджू рдкрд░ंрдкрд░ा рдХी рдЪिंрддा рдирд╣ीं рд╣ोрддी рддो ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХी рднाрд╖ा рдЕрд╡рдзी рдХ्рдпों рдЪुрдиी рдЧрдИ? рдпрджि рд╣िंрджू рдкрд░ंрдкрд░ा рдХी рдЪिंрддा рдирд╣ीं рдеी рддो рд╣िंрджुрдУं рдХी рдк्рд░ेрдордХрдеा, рдк्рд░ेрдо рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдХो рдХ्рдпों рдЪुрдиा рдЧрдпा? рдХ्рдпों рд░рдд्рдирд╕ेрди (рд╣िंрджू) рдиाрдпрдХ рдмрдиाрдпा рдЧрдпा? рдХ्рдпों рдЬाрдпрд╕ी рдХी рд╕рд╣ाрдиुрднूрддि рд░рдд्рдирд╕ेрди (рд╣िंрджू) рдХे рдк्рд░рддि рд╣ै рдЕрд▓ाрдЙрдж्рджीрди (рдоुрд╕рд▓рдоाрди) рдХे рдк्рд░рддि рдирд╣ीं? рдЗрд╕рдХा рддो рдХрдИ рдЬрдЧрд╣ рд╡िрд╡ेрдЪрди рднी рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЬाрдпрд╕ी рдХो рд╣िрди्рджू рд╕ंрд╕्рдХाрд░ों рдПрд╡ं рдкрд░ंрдкрд░ाрдУं рдХा рдЧрд╣рд░ा рдЬ्рдЮाрди рдеा। ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдоें рдХрдИ рдЬрдЧрд╣ рд╢ंрдХрд░-рдкाрд░्рд╡рддी рдПрд╡ं рд░ाрдо-рд╕ीрддा рдХा рднी рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдоिрд▓рддा рд╣ै।

рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рдиे рдПрдХ рдРрд╕ा рдоाрд░्рдЧ рдк्рд░рд╢рд╕्рдд рдХिрдпा рдЬिрд╕рд╕े рдЬाрдпрд╕ी рд╕ंрдмंрдзी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХा рд╡िрдХाрд╕ рд╕рдоुрдЪिрдд рддрд░ीрдХे рд╕े рд╣ो рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рдХे рдмाрдж рдЬाрдпрд╕ी рд╕ंрдмंрдзी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рдХ्рд░рдо рдоें рдоिрд╢्рд░рдмंрдзुрдУं рдХा рдиाрдо рдк्рд░рдоुрдЦрддा рд╕े рд▓िрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдоिрд╢्рд░рдмंрдзुрдУं (рд╢ुрдХрджेрд╡ рдмिрд╣ाрд░ी, рд╢्рдпाрдо рдмिрд╣ाрд░ी, рдПрд╡ं рдЧрдгेрд╢ рдмिрд╣ाрд░ी рдоिрд╢्рд░) рдиे ‘рдоिрд╢्рд░рдмंрдзु рд╡िрдиोрдж’ рдоें рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “рдорд▓िрдХ рдоुрд╣рдо्рдордж рдЬाрдпрд╕ी рдиे рдЕрдЦрд░ाрд╡рдЯ рдФрд░ рдкрдж्рдоाрд╡рдд рдиाрдордХ рджो рдЧ्рд░ंрде рдмрдиाрдпा рд╣ै рдЬो рд╣рдоाрд░े рдкाрд╕ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд╣ै।”  рдоिрд╢्рд░рдмंрдзुрдУं рдиे рдЙрдирдХे  рдж्рд╡ाрд░ा рд░рдЪिрдд рджो рдЧ्рд░ंрдеों рдХे рдмाрд░े рдоें рдмрддाрдпा। рдЖрдЬ рдЬाрдпрд╕ी рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдХाрдлी рдЦोрдЬрдмीрди рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдпрд╣ рдкрддा рдЪрд▓ा рд╣ै рдХि рдЙрди рджो рдЧ्рд░ंрдеों рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рднी рдЙрди्рд╣ोंрдиे ‘рдЖрдЦिрд░ी рдХрд▓ाрдо’, ‘рдХрди्рд╣ाрд╡рдд’ рдЗрдд्рдпाрджि рдХी рд░рдЪрдиा рдХी рд╣ै।

рдЬाрдпрд╕ी рдиे рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиा ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдоें рдЕрдкрдиे рд╕рдордп рдХे рд░ाрдЬा рдПрд╡ं рд╢ाрд╕рдХ рдХी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХी рд╣ै। рдХुрдЫ рд╡िрдж्рд╡ाрди рдпрд╣ рдоाрдирддे рд╣ैं рдХि рдЕрдкрдиे рд╕рдордп рдХे рд░ाрдЬा, рд╢ाрд╕рдХ рдПрд╡ं рд╢ाрд╣ेрд╡рдХ्рдд рдХी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХрд░рдиा рд╕ूрдлी рдХाрд╡्рдп рдзाрд░ा рдХी рдПрдХ рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рд╣ै। рдЗрд╕ рдкрдж्рдзрддि рдХो рдХुрдЫ рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдиे рдорд╕рдирд╡ी рд╢ैрд▓ी рдХा рдиाрдо рджिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕ंрдмंрдз рдоें рдоिрд╢्рд░рдмंрдзुрдУं рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “рдмाрджрд╢ाрд╣ рдХे рдиाрдо рд╕े рд▓िрдЦрдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдкрдб़ी рдХी рдлाрд░рд╕ी рдиिрдпрдоाрдиुрд╕ाрд░ рдЧ्рд░ंрде рдмрдиाрдиे рдоें рдЦुрджा, рд░рд╕ूрд▓ рдФрд░ рдЦрд▓ीрдлाрдУं рдХी рд╕्рддुрддि рдХрд░рдХे рдЙрд╕ рд╕рдордп рдХे рдмाрджрд╢ाрд╣ рдХी рднी рддाрд░ीрдл рдХी рдЬाрддी рд╣ै।”  рдЬिрд╕ рдорд╕рдирд╡ी рд╢ैрд▓ी рдЕрдерд╡ा рдлाрд░рд╕ी рдиिрдпрдо рдХी рдмाрдд рдоिрд╢्рд░рдмंрдзुрдУं рдиे рдмрддाрдпी рд╣ै, рдЙрд╕ी рдХो рдЖрдЬ рдХे рдХुрдЫ рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрд▓ рдЖрд▓ोрдЪрдХ рдЬाрдпрд╕ी рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рдЕрдкрдиा рдкैрд░ाрдоीрдЯрд░ рдоाрди рдЪुрдХे рд╣ैं। рд╣ाрд▓ांрдХि рд╡िрдЬрдпрджेрд╡ рдиाрд░ाрдпрдг рд╕ाрд╣ी рдиे рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╕рднी рдЕрд╡рдзाрд░рдгाрдУं рдХो рдЦाрд░िрдЬ рдХिрдпा рд╣ै।

рдпрд╣ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЬाрдпрд╕ी рдиे рдЕрд╡рдзी рднाрд╖ा рдоें ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХी рд░рдЪрдиा рдХी। рдЬाрдпрд╕ी рд╕े рдкрд╣рд▓े рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ рдЕрд╡рдзी рднाрд╖ा рдоें рд▓िрдЦ рд░рд╣े рдеे, рдкрд░ंрддु рдЬाрдпрд╕ी рдиे ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдЬैрд╕े рдмृрд╣рдж рдХाрд╡्рдп рдХी рд░рдЪрдиा рдЕрд╡рдзी рднाрд╖ा рдоें рдХी। рдкрдж्рдоाрд╡рдд рдХी рднाрд╖ा рд╕्рд╡рдпं рдоें рдПрдХ рдк्рд░рддिрдоाрди рдХे рд░ूрдк рдоें рдЖрдЬ рднी рдЙрдкрд╕्рдеिрдд рд╣ै। ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХे рдмाрдж рдЕрд╡рдзी рдк्рд░рдоुрдЦ рд░ूрдк рд╕े рдХाрд╡्рдп рдХी рднाрд╖ा рдмрди рдЧрдИ। ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рд╕े рдкрд╣рд▓े рднी рдЕрд╡рдзी рднाрд╖ा рдоें рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ рдХाрд╡्рдп рд╕ृрдЬрди рдХрд░ рд░рд╣े рдеे рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕ рднाрд╖ा рдоें рджो рдмреЬे рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рд▓िрдЦे рдЧрдП, рдЬिрд╕рдоें рдпрд╣ рд╕рдордп рдХे рд╣िрд╕ाрдм рд╕े рдкрд╣рд▓ा рд╣ै। рдЗрд╕ рд░рдЪрдиा рдХे рдмाрдж рдХाрд╡्рдп рдХी рднाрд╖ा рд╣ी рдмрджрд▓ рдЧрдпी। рдЙрд╕рдХे рдмाрдж рдЬрдм рддрдХ рдХाрд╡्рдп рдХे рд▓िрдП рдм्рд░рдЬрднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рдпोрдЧ рд╢ुрд░ू рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рддрдм рддрдХ рдЗрд╕ рднाрд╖ा рдХा рдПрдХाрдзिрдкрдд्рдп рд╕्рдеाрдкिрдд рд░рд╣ा। рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ рдпрд╣ рд╕िрдж्рдз рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं рдХि рдЬाрдпрд╕ी рдЕрд╡рдзी рднाрд╖ा рдХे рдк्рд░рдердо рдХрд╡ि рд╣ैं। рдоिрд╢्рд░рдмंрдзुрдУं рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “рдмрд╣ुрдд рд▓ोрдЧों рдХा рдордд рд╣ै рдХि рдпрд╣ рдорд╣ाрд╢рдп рд╡рд░्рддрдоाрди рднाрд╖ा рдХे рд╡рд╕्рддुрддः рдк्рд░рдердо рдХрд╡ि рд╣ैं, рд╣рдоाрд░ा рдЗрд╕ рдордд рд╕े рд╡िрд░ोрдз рд╣ै।”  рддाрдд्рдкрд░्рдп рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдоिрд╢्рд░рдмंрдзुрдУं рдиे рдЬाрдпрд╕ी рдХो рдЕрд╡рдзी рднाрд╖ा рдХा рдк्рд░рдердо рдХрд╡ि рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдирд╣ीं рдХिрдпा рд╣ै। рдоिрд╢्рд░рдмंрдзुрдУं рдиे рдЗрд╕рдХा рдХाрд░рдг рднी рдмрддाрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “ ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдмрдирдиे рдХे 15 рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рд╡ рд╕ंрд╡рдд 1558 рдоें рджाрджрд░ рдЧ्рд░ाрдо рдиिрд╡ाрд╕ी рд╣рд░рдк्рд░рд╕ाрдж рдкुрд░ुрд╖ोрдд्рддрдо рдиे ‘рдзрд░्рдорд╕्рд╡рдоेрдШ’ рдиाрдордХ рдмрдб़ा рдЧ्рд░ंрде рдмрдиाрдпा।”

рдкрдж्рдоाрд╡рдд рдХो рджो рднाрдЧों рдоें рдмांрдЯा рдЧрдпा рд╣ै। рдкूрд░्рд╡ाрд░्рдж्рдз рднाрдЧ рдоें рд░ाрдЬा рд░рдд्рдирд╕ेрди рддрдеा рдкрдж्рдоाрд╡рддी рдХे рдЬрди्рдо рд╕े рд▓ेрдХрд░ рджोрдиों рдХे рдоिрд▓рди рддрдХ рдХी рдХрдеा рд╣ै। рдЙрдд्рддрд░ाрд░्рдж्рдз рднाрдЧ рдоें рдЕрд▓्рд▓ाрдЙрдж्рджीрди рдХे рдЪिрдд्рддौрдб़рдЧрдв़ рдЖрдиे рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдкрдж्рдоाрд╡рддी рдХे рдЕрдЧ्рдиिрд╕्рдиाрди рддрдХ рдХी рдХрдеा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдкूрд░्рд╡ाрд░्рдж्рдз рдХो рдХाрд▓्рдкрдиिрдХ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рддрдеा рдЙрдд्рддрд░ाрд░्рдж्рдз рдХो рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдоिрд╢्рд░ рдмंрдзुрдУं рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “рдЗрд╕ рдЧ्рд░ंрде рдХी рдХрдеा рдордирдЧрдв़ंрдд рдирд╣ीं рд╣ै, рд╡рд░рди् рд╕िрд╡ा рджो-рдПрдХ рдЫोрдЯी-рдЫोрдЯी рдмाрддों рдХे рдЕрдХ्рд╕рд░ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╕े рдоिрд▓рддी рд╣ैं।”  рдЬрдмрдХि рд╕рдд्рдп рдирд╣ीं рд╣ै।

рдЬाрдпрд╕ी рдкрд░ рдпрд╣ рд╡िрдЪाрд░ рдЖрд░ंрдн рд╕े рд╣ी рдеोрдкा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рд╕ूрдлी рдХрд╡ि рд╣ैं рддрдеा ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рд╕ूрдлी рдХाрд╡्рдп। рдпрд╣ рдкрд░ंрдкрд░ा рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди рд╕े рдЪрд▓ी рдЖ рд░рд╣ी рд╣ै рдоिрд╢्рд░рдмंрдзुрдУं рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “рдЬाрдпрд╕ी рдХी рдХрдеा рдоें рд╕ूреЮी рд░рд╣рд╕्рдпрд╡ाрдж рдХे рдЕрдж्рд╡ैрдд рд╕िрдж्рдзांрдд рднी рдоिрд▓े рд╣ुрдП рд╣ैं।”  рд╕ूрдлी рдХाрд╡्рдп рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд╕ंрдмंрдз рдпрд╣ рдоाрдиा рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдЗрд╕рдоें рдЗрд╕्рд▓ाрдо рд╕े рд╕ंрдмंрдзिрдд рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рддрде्рдпों рдХे рд╕ाрде – рд╕ाрде рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдХा рднी рд╕рдоाрд╡ेрд╢ рдкाрдпा рдЬाрддा рд╣ै। рдЖрдЬ рдХा рд╕рдоाрдЬрд╢ाрд╕्рдд्рд░ीрдп рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдЬाрдпрд╕ी рдХो рдХрд╡ि рдоाрдирддा рд╣ै рдХेрд╡рд▓ рдФрд░ рдХेрд╡рд▓ рдХрд╡ि рди рдХी рд╕ूрдлी рдХрд╡ि। рдЗрд╕ рддрде्рдп рдХी рдкुрд╖्рдЯि рд╡िрдЬрдпрджेрд╡ рдиाрд░ाрдпрдг рд╕ाрд╣ी рдПрд╡ं рд░рдШुрд╡ंрд╢ рдиे рдХी рд╣ै।

‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдПрдХ рд╕ंрдкूрд░्рдг рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдХрд▓ाрдкрдХ्рд╖ рдХा рдк्рд░рд╡ाрд╣ рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддा рд╣ै рдЙрд╕рд╕े рдХрд╣ीं рдЬ्рдпाрджा рднाрд╡ рдкрдХ्рд╖ (рд╣ृрджрдп рдкрдХ्рд╖) рдХा рдк्рд░рднाрд╡ рджिрдЦрддा рд╣ै। рд╡िрдЬрдпрджेрд╡ рдиाрд░ाрдпрдг рд╕ाрд╣ी рдЬी рдиे ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХो рдд्рд░ाрд╕рджी рдоाрдиा рд╣ै। рд╢ुрдХ्рд▓ рдЬी рдиे рдЗрд╕ рд╕ंрдкूрд░्рдг рдХाрд╡्рдп рдоें рдк्рд░ेрдо рддрдд्рд╡ рдХो рд░ेрдЦांрдХिрдд рдХрд░рдиा рд╣ी рдЙрдЪिрдд рд╕рдордЭा рд╣ै। рдоिрд╢्рд░ рдмंрдзुрдУं рдиे рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि, “рдХрд▓ा рдкрдХ्рд╖ рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдз्рдпाрди рди рджेрдХрд░ рдЬाрдпрд╕ी рдиे рд╣ृрджрдп рдкрдХ्рд╖ рдкрд░ рдкрд░िрд╢्рд░рдо рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдХी рд╡िрд╢्рд░ांрдд рдЬीрд╡рди рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдЕрдзिрдХ рдкрдб़рддी рд╣ै।”  рдпрд╣ рд╕рдд्рдп рд╣ै рдХि рдЬाрдпрд╕ी рдиे ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдоें рдоाрдиुрд╖ рдЬीрд╡рди рдХो рд░ेрдЦांрдХिрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рд╣ै। ‘рдкрдж्рдоाрд╡рдд’ рдХा рдЖрдзाрд░ рдоाрдиुрд╖ рдк्рд░ेрдо рд╣ी рд╣ै –
‘рдоाрдиुрд╖ рдк्рд░ेрдо рднрдпो рдмैрдХुंрдаी’

рдЗрди рд╕рднी рд░рдЪрдиाрдХाрд░ों рдХो рджेрдЦрдиे рдкрд░ рдПрдХ рдмाрдд рд╕ाрдл рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдХि рдЗрди рддीрдиों рдЗрддिрд╣ाрд╕рдХाрд░ों рдиे рдЬाрдпрд╕ी рдХो рд╕ूреЮी рдХрд╡ि рдШोрд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдкрд░ंрдкрд░ा рдХा рд╕рдорд░्рдерди рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рд╢ुрдХ्рд▓ рдЬी рдиे рдХिрдпा рд╣ै। рд╣ाрд▓ांрдХि рд╢ुрдХ्рд▓ рдЬी рдиे рдЬाрдпрд╕ी рд╕ंрдмंрдзी рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рдХिрдпा рд╣ै рдЬाрдпрд╕ी рдХो рдПрдХ рд╡्рдпाрдкрдХ рдлрд▓рдХ рдк्рд░рджाрди рдХिрдпा рд╣ै рдлिрд░ рднी рд╡े рдЕрдкрдиे рдпुрдЧीрди рдмोрдз рд╕े рддрдеा рдкрд░ंрдкрд░ाрдЧрдд рдЬ्рдЮाрди рд╕े рдЙрдмрд░ рдирд╣ीं рдкाрдП рд╣ैं।

рд╕ंрджрд░्рдн
  1. рд╣िंрджुрдИ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕ : рдЧाрд░्рд╕ा-рдж-рддाрд╕ी (рдЕрдиु. рд▓рдХ्рд╖्рдоीрд╕ाрдЧрд░ рд╡ाрд░्рд╖्рдгेрдп), рдкृ. рд╕ं. -83, рд╣िंрджुрд╕्рддाрдиी рдПрдХेрдбेрдоी, рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж, рдк्рд░рдердо рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг 1953
  2. рд╡рд╣ी, рдкृ. рд╕ं. – 84
  3. рд╡рд╣ी, рдкृ. рд╕ं. – 86
  4. рд╡рд╣ी
  5. рд╡рд╣ी
  6. рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рдк्рд░рдердо рдЗрддिрд╣ाрд╕ : рд╕рд░ рдЬाрд░्рдЬ рдЕрдм्рд░ाрд╣рдо рдЧ्рд░िрдпрд░्рд╕рди (рдЕрдиु. рдХिрд╢ोрд░िрд▓ाрд▓ рдЧुрдк्рдд), рдкृ. рд╕ं. – 81, рд╣िंрджी рдк्рд░рдЪाрд░рдХ рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, 1957
  7. рд╡рд╣ी, рдкृ. рд╕ं. – 51
  8. рд╡рд╣ी
  9. рд╡рд╣ी
  10. рд╡рд╣ी, рдкृ. рд╕ं. – 52
  11. рдоिрд╢्рд░рдмंрдзु рд╡िрдиोрдж : рдоिрд╢्рд░рдмंрдзु, рдкृ. рд╕ं. – 245, рдЧंрдЧा рдкुрд╕्рддрдХрдоाрд▓ा, рд▓рдЦрдирдК, рдЪрддुрд░्рде рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг – 1937
  12. рд╡рд╣ी, рдкृ. рд╕ं. – 246
  13. рд╡рд╣ी, рдкृ. рд╕ं. – 247
  14. рд╡рд╣ी
  15. рд╡рд╣ी, рдкृ. рд╕ं. – 249
  16. рд╡рд╣ी, рдкृ. рд╕ं. – 250
  17. рд╡рд╣ी, рдкृ. рд╕ं. – 253

1 comment :

  1. рдЖрджрд░рдгीрдп рднाрдИ рдк्рд░рднाрдд рдЙрдкाрдз्рдпाрдп рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдпрд╣ рдЖрд▓ेрдЦ рдЬ्рдЮाрдирдк्рд░рдж рдПрд╡ рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдЖрджिрдХाрд▓ рдХी рд╡िрд╢ेрд╖ рдЬाрдирдХाрд░िрдпों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рд╕ंрд╕рдиीрдп рд╣ै।

    ReplyDelete

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।