рдпाрджों рдХे рдЭрд░ोрдЦे рдоें рджुрд╖्рдпंрдд рдХुрдоाрд░

рдЦुрд╢рдмू рдХुрдоाрд░ी

рд╢ोрдзाрд░्рдеी, рд░ाँрдЪी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд░ाँрдЪी
рджूрд░рднाрд╖: 7903143753
k.k01031988@gmail.com

рдЕрдкрдиे рд╢ोрдз рдХे рдХ्рд░рдо рдоें рдЬрдм рдоुрдЭे рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा рдХे рдмाрд░े рдоें рдкрддा рдЪрд▓ा, рдЬो рдХि рджुрд╖्рдпंрдд рдХुрдоाрд░ рдХे рдЕрдирди्рдп рдоिрдд्рд░ рд╣ैं, рддो рдЙрдирд╕े рд╕ंрдкрд░्рдХ рдХिрдпा। рдмрддाрддे рдЪрд▓ें рдХि рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рд╢ाрд╕рди рдХे рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡िрднाрдЧ рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рд╡िрднिрди्рди рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рдкैंрддीрд╕ рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рдЕрдз्рдпाрдкрди рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдордз्рдп рдк्рд░рджेрд╢ рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд▓ोрдХ рдХрд▓ा рдкाрд░िрд╖рдж рдХे рдк्рд░рдердо рд╕рдЪिрд╡ рддрдеा рдбॉ. рд╣рд░िрд╕िंрд╣ рдЧौрд░ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХुрд▓рдкрддि рднी рд░рд╣ рдЪुрдХे рд╣ैं। рдпрдж्рдпрдкि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоुрдЭे рдоिрд▓рдиे рдХा рд╕рдордп рддो рдирд╣ीं рджिрдпा, рдкрд░ рдЬिрд╕ рддрдд्рдкрд░рддा рд╡ рдЖрдд्рдоीрдпрддा рд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоेрд░े рдж्рд╡ाрд░ा рддैрдпाрд░ рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ рдХी рдк्рд░рд╢्рдиाрд╡рд▓ी рдХा рдк्рд░рдд्рдпुрдд्рддрд░ рдЕрдкрдиे рд╣ाрдеों рд╕े рд▓िрдЦा,рд╢ाрдпрдж рд╣ी рдХोрдИ рдЕрди्рдп рджे рд╕рдХे। рдЕрд╕्рд╕ी рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЕрдиेрдХ рд╡्рдпाрдзिрдпों рдХे рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиे рд╣ाрдеों рд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдоेрд░े рдк्рд░рд╢्рдиों рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдЬिрд╕ рдИрдоाрдирджाрд░ी рд╕े рджिрдП рд╣ैं рдЙрд╕े рджेрдЦрддे рд╣ुрдП рдпрд╣ी рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рдЗрд╕ рд╕рдЪ्рдЪे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕ेрд╡ी рдХी рдЬिрдЬीрд╡िрд╖ा рдЕрдж्рд╡िрддीрдп рд╣ै। рдРрд╕े рдХрд░्рдорда рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рд╣рдоाрд░ा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдиिрд░ंрддрд░ рдирдП рдХीрд░्рддिрдоाрди рдЧрдв़рддे рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рджुрд╖्рдпंрдд рдХुрдоाрд░ рдХे рдЬीрд╡рди рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдкрд░ рдЗрдирдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдбाрд▓े рдЧрдП рдк्рд░рдХाрд╢ рдиे рдоुрдЭे рдПрдХ рдирдИ рджृрд╖्рдЯि рдк्рд░рджाрди рдХी рд╣ै рджुрд╖्рдпंрдд рдХो рд╕рдордЧ्рд░рддा рдХे рд╕ाрде рд╕рдордЭрдиे рдоें। (рдЦुрд╢рдмू рдХुрдоाрд░ी)

рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд╣ै рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा рдХा рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░ –

рдЦुрд╢рдмू:
рдЖрдк рджुрд╖्рдпंрдд рдХुрдоाрд░ рдХो рдХрдм рд╕े рдФрд░ рдХिрд╕ рд░ूрдк рдоें рдЬाрдирддे рд╣ैं?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рджुрд╖्рдпंрдд рдХुрдоाрд░ рдд्рдпाрдЧी рд╕े рдоेрд░ा рдкрд░िрдЪрдп рдЕрдкрдиे рдХрдеाрдХाрд░ рджोрд╕्рдд рд╢ाрдиी рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣ुрдЖ рдеा। рдоैं рд╢ाрд╕рдХीрдп рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдЬрдЧрджрд▓рдкुрд░ (рдмрд╕्рддрд░) рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рдЕрдм рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़, рдоें рд╣िंрджी рдХा рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрддा рдеा। 1960 рдоें рдоैं рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рд▓ोрдХрд╕ेрд╡ा рдЖрдпोрдЧ, рдЗрди्рджौрд░ рдоें рд╣िंрджी рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрддा рдХे рдкрдж рдкрд░ рд╕ंрдкुрд╖्рдЯि рдХे рд▓िрдП рдЗрди्рдЯрд░рд╡्рдпू рджेрдиे рдЧрдпा рдеा। рд╡рд╣ाँ рд╕े рд▓ौрдЯрддे рд╣ुрдП рднोрдкाрд▓ рдХे рдЖрдХाрд╢рд╡ाрдгी рдХेंрдж्рд░ рдоें, рд╢ाрдиी рдХे рдкрдд्рд░ рдХे рд╕ाрде, рджुрд╖्рдпंрдд рд╕े рдоिрд▓рдиे рдЪрд▓ा рдЧрдпा рдеा। рд╡рд╣ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рдоुрд▓ाрдХाрдд рдеी। 1961 рдоें рдоेрд░ा рддрдмाрджрд▓ा рд╢ाрд╕рдХीрдп рд╣рдоीрджिрдпा рд╕्рдиाрддрдХोрдд्рддрд░ рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рднोрдкाрд▓ рдоें рд╣ो рдЧрдпा। рднोрдкाрд▓ рдХे рд╕рд░рдХाрд░ी рдХ्рд╡ाрд░्рдЯрд░्рд╕ рдоें рджुрд╖्рдпंрдд рдФрд░ рдоेрд░ा рдЕрд╕्рдеाрдпी рдиिрд╡ाрд╕ рд▓рдЧрднрдЧ рдЖрдордиे – рд╕ाрдордиे рдеा। 1962 рдоें рд╢ाрдиी (рднाрдпा рднोрдкाрд▓) рджिрд▓्рд▓ी рдЧрдпा рдеा – рдоुрдЭे рд╕ाрде рд▓ेрдХрд░। рдЙрд╕рдХे рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рднोрдкाрд▓ – рдк्рд░рд╡ाрд╕ рдоें рджुрд╖्рдпंрдд рд╕े рдЕंрддрд░ंрдЧ рдоुрд▓ाрдХ़ाрддों рдХा рд╕िрд▓рд╕िрд▓ा рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ।
рдЖрдХाрд╢рд╡ाрдгी, рднोрдкाрд▓ рдХेंрдж्рд░ рдоें рджुрд╖्рдпंрдд рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдЕрдзिрдХाрд░ी рдеा। рдЙрд╕рдХा рдкрд╣рд▓ा рдХाрд╡्рдп – рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ ‘рд╕ूрд░्рдп рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд’, 1957 рдоें рдЖ рдЪुрдХा рдеा рдФрд░ рдирдП рдХрд╡िрдпों рдоें рдЙрд╕рдХा рдиाрдо рдЪрд░्рдЪिрдд рдеा।

рдЦुрд╢рдмू: рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬрдЧрдд рдоें рдЗंрд╕ाрди рдХे рджो рд░ूрдк рд╣ोрддे рд╣ैं – рдПрдХ рд╡ैрдпрдХ्рддिрдХ рддрдеा рджूрд╕рд░ा рдХрд╡ि рд░ूрдк! рдЖрдк рдЙрдирдХे рдХिрд╕ рд░ूрдк рдХो рдмрдб़ा рдпा рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдоाрдирддे рд╣ैं рдФрд░ рдХ्рдпों?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рдоैं рд╕рдордЭрддा рд╣ूँ рдХि рдордиुрд╖्рдп рдХी рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдФрд░ рд░рдЪрдиाрдЧрдд рдЕрд▓рдЧ – рдЕрд▓рдЧ рдХोрдЯिрдпाँ рдпा рд╢्рд░ेрдгिрдпाँ рдирд╣ीं рд╣ोрддी।
‘рд░рдЪрдиा рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХी рднूрдоिрдХा’рдХे рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдоें рдоैं рдХрд╣ рдЪुрдХा рд╣ूँ рдХि “рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдХा рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рд╣ी рдЙрд╕рдХी рд░рдЪрдиा рдХी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा рдФрд░ рдХрд▓ाрдд्рдордХ рд╢्рд░ेрд╖्рдарддा рднी рддрдп рдХрд░рддा рд╣ै। рджुрд╖्рдпंрдд рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕्рддрд░ рдкрд░ рднी рдЦाрд╕ा рд╕ुрди्рджрд░, рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдФрд░ рдк्рдпाрд░ा рдЗंрд╕ाрди рдеा рдФрд░ рдХрджाрдЪिрдд рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрд╕рдХा рдХрд╡ि рд░ूрдк рднी рдЙрддрдиा рд╣ी рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдФрд░ рд╕ाрд░्рдердХ рд╣ै।
рдЦुрд╢рдмू: рдПрдХ рдЧ़рдЬ़рд▓рдХाрд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рджुрд╖्рдпंрдд рдХा рдпрд╢ рдЬрдЧрдд рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ै, рдкрд░ рдирдпी рдХрд╡िрддा рдХे рдХрд╡ि рдХे рд░ूрдк рдоें рдЖрдк рдЙрди्рд╣ें рдХिрддрдиा рд╕рдлрд▓ рдкाрддे рд╣ैं?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рдЧ़рдЬ़рд▓ рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें ( рд╡िрд╢ेрд╖ рдХрд░ рд╣िрди्рджी рдЧ़рдЬ़рд▓ рдХे рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें) рджुрд╖्рдпंрдд рдХो рдЦूрдм рд▓ोрдХрдк्рд░िрдпрддा рдоिрд▓ी рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдоेрд░ी рджृрд╖्рдЯि рдоें рдирдпी рдХрд╡िрддा рдХे рд╢्рд░ेрд╖्рда рдХрд╡िрдпों рдоें рдЙрд╕рдХी рд╕ाрд░्рдердХрддा рдЕрдзिрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै। рдЧ़рдЬ़рд▓ рдХे рд╢ाрдпрд░ाрдиा рдк्рд░рддिрдоाрдиों рдкрд░ рд╡рд╣ рдоुрдЭे рдЙрддрдиा рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╢ाрдпрд░ рдирд╣ीं рд▓рдЧрддा, рдЬिрддрдиा рдХि рдЙрд░्рджू рдХा рдФрд╕рдд рд╢ाрдпрд░ рднी рд╣ोрддा рд╣ै। рдмрд╣рд░рд╣ाрд▓ рдоैंрдиे рдЙрд╕рдХे рдХрд╡ि рдФрд░ рдХाрд╡्рдп -рдиाрдЯрдХрдХाрд░ рдХे рд░ूрдкों рдкрд░ рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рд▓िрдЦा рд╣ै। рдЙрд╕рдХा рдХाрд╡्рдп- рдиाрдЯрдХ ‘рдПрдХ рдХंрда рд╡िрд╖рдкाрдпी’ рдоेрд░ी рдирдЬрд░ рдоें рдЙрд╕рдХी рдЧौрд░рд╡рд╢ाрд▓ी рд░рдЪрдиा рд╣ै। рдпрд╣ рдЙрд╕рдХा magnum opus рд╣ै।

рдЦुрд╢рдмू: рдХ्рдпा рдЖрдкрдиे рдЙрди्рд╣ें рд╣ाрд░ा рд╣ुрдЖ рдпा рдкрд▓ाрдпрди рдХрд░рддा рд╣ुрдЖ рджेрдЦा рд╣ै? рдЕрдХ्рд╕рд░ рдЙрдирдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рдиिрд░ाрд╢ा рдФрд░ рдкрд▓ाрдпрди рдХे рднाрд╡ рджेрдЦрдиे рдХो рдоिрд▓рддे рд╣ैं।
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рдоैंрдиे рджुрд╖्рдпंрдд рдХो рд╣рдоेрд╢ा рдПрдХ рджрдмंрдЧ, рдЖрдХ्рд░ाрдордХрддा рдХी рд╣рдж рддрдХ рд╕्рд╡рдд्рд╡ाрдЧ्рд░рд╣ी рдФрд░ рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрдЦा – рдкाрдпा рд╣ै। рдиिрд░ाрд╢ा рдФрд░ рдкрд▓ाрдпрди рди рдЙрд╕рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдоें рдеे рдФрд░ рди рдЙрд╕рдХी рдХрд╡िрддा рдоें рд╣ैं। рд╣ाँ, рдЕрдкрдиी рдЗрдХрд▓ौрддी рдмेрдЯी рдЕрд░्рдЪрдиा (рдЬिрд╕े рд╡рд╣ рдмेрд╣рдж рдк्рдпाрд░ рдХрд░рддा рдеा) рдХी рдд्рд░ाрд╕рджी рд╕े рдЙрд╕े рдЧрд╣рд░ा рдоाрдирд╕िрдХ рдЖрдШाрдд рд▓рдЧा рдеा рдФрд░ рдХрджाрдЪिрдд рдЙрд╕ी рдордиोрджрд╢ा рдоें рдЙрд╕рдиे рдХुрдЫ рдРрд╕ी рдХрд╡िрддाрдПँ рд▓िрдЦी рд╣ो, рдЬिрдирдоें рдиिрд░ाрд╢ा рдХी рдЭрд▓рдХ рд╣ै। рджुрд╖्рдпंрдд рдХे рджो рдмेрдЯे – рдЖрд▓ोрдХ рдФрд░ рдЕрдкूрд░्рд╡ рд╣ैं। рджुрд╖्рдпंрдд рдЕрдкрдиी рдмेрдЯी рдЕрд░्рдЪрдиा рдХा рд╡िрд╡ाрд╣ рдЬрд╣ाँ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рдеा рд╡рд╣ाँ рдЙрд╕рдХी рдмेрдЯी рдиे рд╡िрд╡ाрд╣ рдирд╣ीं рдХिрдпा। рдЙрд╕рдХे рдк्рд░ेрдо-рд╡िрд╡ाрд╣ рдХे рд▓рдЧрднрдЧ рд╕ाрд▓ рднрд░ рдоें рд╣ी рдПрдХ рд╕рдб़рдХ рд╣ाрджрд╕े рдоें рдмेрдЯी-рджाрдоाрдж рджोрдиों рдХी рдЕрд╕ाрдордпिрдХ рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЧрдпी। рдпрд╣ी рджुःрдЦ, рдоुрдЭे рд▓рдЧрддा рд╣ै рдХि рджुрд╖्рдпंрдд рдХे рд╣ृрджрдпाрдШाрдд рдФрд░ рдЕंрдд рдХा рдХाрд░рдг рдмрдиा।

рдЦुрд╢рдмू: рдЙрдирдХी рдЬो рдХрд╡िрддाрдПँ рдк्рд░ेрдордкрд░рдХ рд╣ैं, рд╡े рдХिрди्рд╣ें рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╣ैं? рдпрдж्рдпрдкि рдк्рд░ेрдордкрд░рдХ рдХрд╡िрддाрдУं рдХा рдЖрд╡ेрдЧ рд╡ рдмрд╣ुрд▓рддा рд╕рдордп рдХे рд╕ाрде рдХрдо рд╣ोрддा рдЧрдпा рд╣ै। рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдоें рдЬрд╣ाँ рд╡े ‘рд╡ाрд╕рдиा рдХा рдЬ्рд╡ाрд░’, ‘рдЧीрдд рддेрд░ा’, ‘рдПрдХ рдкрдд्рд░ рдХा рдЕंрд╢’, рдЖрджि рдХрд╡िрддाрдПँ рд▓िрдЦрддे рд╣ैं рддो рдЖрдЦिрд░ी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоें ‘рддुрдЭे рдХैрд╕े рднूрд▓ рдЬाрдКँ’, ‘рдорди рдирд╣ीं рднрд░ा’ рдЬैрд╕ी рдХрд╡िрддाрдПँ рд▓िрдЦрддे рд╣ैं। рдЗрди рдХрд╡िрддाрдУं рдХे рдордз्рдп рдоें рдХौрди рд╣ैं?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рдЕрдкрдиी рд░ूрдоाрдиी рдФрд░ рдк्рд░ेрдордкрд░рдХ рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рджुрд╖्рдпंрдд рдиे рдмрдб़ी рдмेрдмाрдХी рд╕े рдЕрдкрдиी рдордиोрднाрд╡рдиाрдУं рдХो рд╕ीрдзी, рд╕рд╣рдЬ рдФрд░ рдЦुрд▓ी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рджी рд╣ै। рдЙрд╕рдХा рдХाрд╡्рдп-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ ‘рд╕ूрд░्рдп рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд’ рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж рдХी рдЙрд╕рдХी рдк्рд░ेрдоिрдХा рдХो рдФрд░ рджूрд╕рд░ा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ ‘рдЖрд╡ाрдЬों рдХे рдШेрд░े’ рднोрдкाрд▓ рдХी рдЙрд╕рдХी рдк्рд░ेрдоिрдХा рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╣ै। рдк्рд░ेрдо рдХा рдЖрд╡ेрдЧ рдФрд░ рдЖрд╡ेрд╢ рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЙрджाрдд्рдд-рдЕрдиुрджाрдд्рдд рд╣ोрддा рд░рд╣рддा рд╣ै। рдордиुрд╖्рдп рдХे рдордиोрд╡ेрдЧों рдХी рд╕्рдеिрддि рд╣рдоेрд╢ा рдПрдХ рд╕ी рдирд╣ीं рд░рд╣рддी। рдЬीрд╡рди рдХे рдШाрдд- рдк्рд░рддिрдШाрдд рдХे рдХाрд░рдг рдЙрдирдоें рдЙрддाрд░-рдЪрдв़ाрд╡ рдЖрддे рд░рд╣рддे рд╣ैं। рджुрд╖्рдпंрдд рдХी рдк्рд░ेрдо рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рдЙрд╕рдХे рдк्рд░ेрдо рдХे рдЖрд▓ंрдмрди рдХрд╣ीं рднी рдЕрд╢рд░ीрд░ी рдпा рдЕрдоूрд░्рдд рдирд╣ीं рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдЕंрддрд░ंрдЧ рдХ्рд╖рдгों рдоें рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рдк्рд░ेрдо рдФрд░ рд░ाрдЧाрдд्рдордХ рд╕ंрдмंрдзों рдХे рдмाрд░े рдоें рдоुрдЭрд╕े рдЦुрд▓рдХрд░ рдмाрддें рдХрд░рддा рдеा।

рдЦुрд╢рдмू: рдкूрд░्рд╡ рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдЖрдЦिрд░ी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ों рдоें рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдХृрдд рдк्рд░ेрдордЧीрдд рдХрдо рд╣ोрддे рдЧрдП рдкрд░ рдиिрд░ाрд╢ा рдФрд░ рдХ्рд╖ोрдн рдХा рд╕्рд╡рд░ рд╕рдШрди рд╣ोрддा рдЧрдпा рд╣ै। рдЖрдЦिрд░ рдХौрди рд╕ी рдРрд╕ी рджрд╢ाрдПँ рдеीं рдЬो рдЙрди्рд╣ें рдиिрд░ाрд╢ рдХिрдП рдЬा рд░рд╣ीं рдеीं। рдПрдХ рдЬीрд╡рдЯ рдФрд░ рдЖрд╕्рдеा рдХे рдХрд╡ि рдХा рдпूँ рдиिрд░ाрд╢ рд╡ рд╣рддाрд╢ рд╣ो рдЬाрдиा рдХ्рдпा рджрд░्рд╢ाрддा рд╣ै? рдпे рдХिрддрдиा рдЙрдЪिрдд рд╣ै?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдкрдиी рдЬीрд╡рди- рдпाрдд्рд░ा рдХे рджौрд░ाрди рдЬैрд╕े – рдЬैрд╕े рдоाрдирд╕िрдХ рдФрд░ рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╡िрд╡िрдз рдЕрдиुрднрд╡ рд╕ंрдкрди्рди, рд╡рдпрд╕्рдХ рдФрд░ рдк्рд░ौрдв़ рд╣ोрддा рдЬाрддा рд╣ै рд╡ैрд╕े – рд╡ैрд╕े рд░ूрдоाрдиी рдЖрд╡ेрдЧ рдердорддा – рдеिрд░ाрддा рдЬाрддा рд╣ै। рдиिрд░ाрд▓ा рд╕рд░ीрдЦे рджुрд░्рдзрд╖ рдЬीрд╡рдЯ рдФрд░ рджुрд░्рджांрдд рдЖрд╕्рдеा рдХे рдХрд╡ि рдиे рднी рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХे рдЙрдд्рддрд░ рд░ाрдЧ рдоें рдиिрд░्рд╡ेрдж рдФрд░ рд╡ैрд░ाрдЧ्рдп рдХी рдХрд╡िрддाрдПँ рд▓िрдЦीं। ‘рдЬुрд╣ी рдХी рдХрд▓ी’, ‘рдЕрднी рди рд╣ोрдЧा рдоेрд░ा рдЕрди्рдд, рдЕрднी – рдЕрднी рддो рдоेрд░े рдЬीрд╡рди рдоें рдЖрдпा рд╣ै рд╡рд╕ंрдд’ рдФрд░ ‘рдЬाрдЧो рдлिрд░ рдПрдХ рдмाрд░’ рд╕рд░ीрдЦी рдХрд╡िрддाрдПँ рд▓िрдЦрдиे рд╡ाрд▓े рдиिрд░ाрд▓ा рдиे рд╣ी ‘рдзिрдХ् рдЬीрд╡рди рдХो, рдЬो рдкाрддा рд╣ी рдЖрдпा рд╡िрд░ोрдз’ рдпा ‘рд╕्рдиेрд╣ рдиिрд░्рдЭрд░ рдмрд╣ рдЧрдпा рд╣ै’, рд░ेрдд рдЬ्рдпों рддрди рд░рд╣ рдЧрдпा рд╣ै’ рд╕рд░ीрдЦी рдХрд╡िрддाрдПँ рд▓िрдЦीं рд╣ैं। рдпрд╣ рдЬीрд╡рди рдХी рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдЧрддि рд╣ै।

рдЦुрд╢рдмू: рджुрд╖्рдпंрдд рдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рдк्рд░ेрдоाрднिрд╡्рдпрдХ्рддि, рджेрд╢рдк्рд░ेрдо рдЖрдд्рдоाрднिрд╡्рдпрдХ्рддि, рд╕рдЬрдЧ рд╡ рд╕рдЪेрдд рдиाрдЧрд░िрдХ, рдирд╡ीрдирддा рдХे рдЖрдЧ्рд░рд╣ी рд╡ рдХ्рд░ांрддि рдХे рдЕрдЧ्рд░рджूрдд рдХे рдоिрд▓े – рдЬुрд▓े рд╕्рд╡рд░ рд╕ुрдирдиे рдХो рдоिрд▓рддे рд╣ैं। рдкрд░ рдЖрдкрдХी рдирдЬрд░ рдоें рдЙрдирдХा рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕्рд╡рд░ рдХ्рдпा рд╣ै?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рдЕрдкрдиे рдЕрди्рдп рдЕрдиेрдХ рд╕рдорд╡рдпрд╕्рдХों рдФрд░ рд╕рдоाрдирдзрд░्рдоा рдХрд╡िрдпों рдХी рд╣ी рддрд░рд╣ рджुрд╖्рдпंрдд рдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рднी рдк्рд░ेрдоाрднिрд╡्рдпрдХ्рддि, рджेрд╢рд░ाрдЧ, рдЖрдд्рдоाрднिрд╡्рдпंрдЬрдиा, рдЖрдд्рдордЪेрддрд╕ рдФрд░ рд╡िрд╢्рд╡рдЪेрддрд╕, рдиाрдЧрд░िрдХрддा рдмोрдз, рдирд╡ीрдирддा рдХा рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдФрд░ рдХ्рд░ांрддि рдХे рд╕्рд╡рд░ рдоिрд▓े – рдЬुрд▓े рд╣ैं। рдпрд╣ рд╕рдм рдЙрд╕рдХी рдЕрдиुрднрд╡ рдФрд░ рдЕрдиुрднूрддि рдХी рд╡िрд╡िрдзрддा рдФрд░ рд╡्рдпाрдкрдХрддा рдХा рд╣ी рдирддीрдЬा рд╣ै। рджुрд╖्рдпंрдд рдХी рд░рдЪрдиाрд╢ीрд▓рддा рдоें рдоुрдЭे рдПрдХ рдЕंрддрд░्рдиिрд╣िрдд рдЙрдд्рдХंрдаा (yearning) рдоिрд▓рддी рд╣ै। рдпрд╣ी рдЙрд╕े рдиिрдд рдирдпी рд░ाрд╣ों рдХा рдЕрди्рд╡ेрд╖ी рдФрд░ рдЙрдд्рддрд░ोрдд्рддрд░ рд╢्рд░ेрд╖्рдарддा рдЕрд░्рдЬिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЖрдХांрдХ्рд╖ा рдХी рд░рдЪрдиाрдд्рдордХрддा рджेрддी рд╣ै। рд╡рд╣ рдЖрдд्рдорддुрд╖्рдЯ, рдЖрдд्рдордоुрдЧ्рдз рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдирд╣ीं рд╣ै। рдЙрд╕рдоें рдПрдХ рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ рдмेрдЪैрдиी рдФрд░ рд╕рдордЧ्рд░рддा рдФрд░ рдкूрд░्рдгрддा рдХी рддीрд╡्рд░ рд▓рд▓рдХ рд╣ै।

рдЦुрд╢рдмू: рдПрдХ рд╕рдоृрдж्рдз рдХाрд╡्рдп- рд╕ंрд╕ाрд░ рд╡ рд▓ोрдХрдк्рд░िрдпрддा рдХे рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рджुрд╖्рдпंрдд рдХो рди рддो рдХोрдИ рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕рд╣ाрдпрддा рдоिрд▓ी, рди рд╣ी рдкुрд░рд╕्рдХाрд░। рдЖрдк рдЙрд╕рдХे рдкीрдЫे рдХौрди рд╕ा рдХाрд░рдг рдоाрдирддे рд╣ैं?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рдЗрддрдиे рд╕рдоृрдж्рдз рд░рдЪрдиा рд╕ंрд╕ाрд░ рдФрд░ рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рдЧрдЬрд▓ों рдХा рд╢ाрдпрд░ рд╣ोрдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рджुрд╖्рдпंрдд рдХो рдХोрдИ рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕рд╣ाрдпрддा рдпा рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рдирд╣ीं рдоिрд▓ा, рдЗрд╕рдХा рдХाрд░рдг рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЗрди рд╕рдм рдХी рдЙрд╕рдиे рдлिрдХ्рд░-рдкрд░рд╡ाрд╣ рд╣ी рдирд╣ीं рдХी। рд╡рд╣ рд╕ंрдкрди्рди рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдз рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХा рдЙрдд्рддрд░ाрдзिрдХाрд░ी рдеा, рдЕрдЪ्рдЫी рдЦाрд╕ी рдиौрдХрд░ी рдХрд░ рд░рд╣ा рдеा, рдЙрд╕рдХी рдкрдд्рдиी рд░ाрдЬो рднाрднी, рд╕्рд╡рдпं рд╢ाрд╕рдХीрдп рд╕ेрд╡ा рдоें рдеीं। рд╡рд╣ рдХिрд╕ी рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕рд╣ाрдпрддा рдХा рдоोрд╣рддाрдЬ рдирд╣ीं рдеा। рдХिрд╕ी рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рдХे рд▓िрдП рди рддो рд╡рд╣ рд▓ाрд▓ाрдпिрдд рдеा рдФрд░ рди рдЙрд╕рдХे рд▓िрдП рдЙрд╕рдиे рдХोрдИ рдХोрд╢िрд╢ рдХी।

рдЦुрд╢рдмू: рдЧांрдзी рдЬी рдХी рд╣рдд्рдпा рдкрд░ рдмिрд▓рдЦрдиे рд╡ाрд▓े рд╡ рдХрдИ рдХрд╡िрддाрдПँ рд▓िрдЦрдиे рд╡ाрд▓े рдХрд╡ि рджुрд╖्рдпंрдд ‘рдпुрдж्рдз рдФрд░ рд╡िрд░ाрдо’рдХे рдмीрдЪ (рд╕рди्рджрд░्рдн 1965 рдХा рдпुрдж्рдз) рдоें рдЕрд╣िंрд╕ा рдФрд░ рд╢ांрддि рдкрд░ рдк्рд░рд╢्рдирдЪिрд╣्рди рд╕िрд░्рдл рдЦрдб़े рдХрд░рддे рд╣ैं – рддो рдпे рдк्рд░рд╢्рдирдЪिрд╣्рди рд╕िрд░्рдл рддрдд्рдХाрд▓ीрди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдкрд░ рд╣ी рд╣ै рдпा рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдЗрди рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдпों рд╕े рдЙрдирдХा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдЙрда рдЧрдпा рд╣ै?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рдоैं рдирд╣ीं рдЬाрдирддा рдХि рджुрд╖्рдпंрдд рдиे рдЕрд╣िंрд╕ा рдФрд░ рд╢ांрддि рдкрд░ рдХрд╣ाँ рдк्рд░рд╢्рдирдЪिрд╣्рди рдЦрдб़े рдХिрдП рд╣ैं? рд╣ाँ рдЙрд╕рдиे рдпुрдж्рдз рдкрд░ рдЬрд░ुрд░ рд╕рд╡ाрд▓ рдЦрдб़े рдХिрдП рд╣ैं। рдЙрд╕рдХे рдХाрд╡्рдп рдиाрдЯрдХ ‘рдПрдХ рдХंрда рд╡िрд╖рдкाрдпी’ рдХी рдХрдеा- рд╡рд╕्рддु рдФрд░ рдЙрд╕рдХा рдкूрд░ा рд░рдЪрдиा рд╕рд░рдЧрдо рдпुрдж्рдз рдХी рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдпрддा рдХे рдк्рд░рд╢्рди рдкрд░ рдХेंрдж्рд░िрдд рд╣ै। рдзрд░्рдорд╡ीрд░ рднाрд░рддी рдХे ‘рдЕंрдзा рдпुрдЧ’ рдХी рд╣ी рддрд░рд╣ рд╡рд╣ ‘рдпुрдж्рдз’ рдФрд░ ‘рдорд╣ाрднाрд░рдд’ рдХी рдЖрдд्рдпंрддिрдХ рдиिрд░рд░्рдердХрддा рдФрд░ рдЕрддाрд░्рдХिрдХрддा рдХो рднी рд░ेрдЦांрдХिрдд рдХрд░рддा рд╣ै।

рдЦुрд╢рдмू: рджुрд╖्рдпंрдд рдХा рдЕрдЪाрдирдХ рдЪрд▓ा рдЬाрдиा рдХिрддрдиा рдХ्рд╖рддिрдкूрд░्рдг рд░рд╣ा? рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬрдЧрдд рдХे рд▓िрдП рдФрд░ рдЙрдирдХी рдоिрдд्рд░ рдоंрдбрд▓ी рдХे рд▓िрдП?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рджुрд╖्рдпंрдд рдХा рдЕрдЪाрдирдХ рдпों рдЪрд▓े рдЬाрдиा рд╣िрди्рджी рд░рдЪрдиा рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рд▓िрдП рдЕрдд्рдпंрдд рдХ्рд╖рддिрдХाрд░рдХ рд░рд╣ा। рдЙрд╕рдХी рдк्рд░рддिрднा рдЬрдм рдЕрдкрдиे рдЪрд░рдо рдЙрд░ुрдЬ рдкрд░ рдеी рддрднी (рдорд╣рдЬ рдмрдпाрд▓ीрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдХी рдЙрдо्рд░ рдоें) рдЕрд╕рдордп рдЙрд╕рдХा рдЪрд▓ा рдЬाрдиा рд╣рдо рд╕рдмрдХे рд▓िрдП рджुрдЦрдж рдеा। рдЙрд╕рд╕े рдЕрдиेрдХ рдмрдб़ी рдФрд░ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд░рдЪрдиाрдУं рдХी рд╡ाрдЬिрдм рдЙрдо्рдоीрдж рд╣рдо рд╕рдмрдХो рдеी।

рдЦुрд╢рдмू: рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдкрд░िрдкेрдХ्рд╖्рдп рдХो рдЖрдк рджुрд╖्рдпंрдд рдХुрдоाрд░ рдХी рдЬीрд╡рди – рджृрд╖्рдЯि рд╡ рдХрд▓ा-рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рднिрди्рди рдпा рд╕рдоाрди рдкाрддे рд╣ैं?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдкрд░िрджृрд╢्рдп рдоें рд╕рдо्рднрд╡рддः рджुрд╖्рдпंрдд рдХी рдЬीрд╡рди - рджृрд╖्рдЯि рдФрд░ рдХрд▓ा – рджृрд╖्рдЯि рднी рдЕрдиुрдкрдпुрдХ्рдд рд╕ी рд▓рдЧрддी рд╣ै। рд╕्рд╡рдпं рдХो рдк्рд░ाрдпोрдЬिрдд рдФрд░ рдк्рд░рдХ्рд╖ेрдкिрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╕рдордХाрд▓ीрди рдоाрд╣ौрд▓ рдоें, рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдд्рдордХрддा рдХे рдк्рд░рддि рдиिрд╖्рдаाрд╡ाрди рд░рд╣рдХрд░ рд╣ी рдЕрдм рди рддो рдЬीрд╡рди рдпाрдкрди рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рди рд╕ाрд╣िрдд्рдп – рд╕ृрдЬрди। рд╡िрдЬ्рдЮाрдкрди рдХे рдЗрд╕ рдпुрдЧ рдоें рдЬрдм рд╣рд░ рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдп рдмाрдЬाрд░рд╡ाрдж рдХी рднेंрдЯ рдЪрдв़ рдЧрдпा рд╣ै, рддрдм рдиिрд╖्рдаाрд╡ाрди рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдЦुрдж рдХो рдЕрдиुрдкрдпुрдХ्рдд рд╣ी рдкाрддा рд╣ै।

рдЦुрд╢рдмू: рд░ाрдЬрдирдиैрддिрдХ рдХो рджुрд╖्рдпंрдд рдиे рд╣рдоेрд╢ा рдЖрдб़े рд╣ाрдеों рд▓िрдпा, рд╕рдо्рднрд╡рддः рдЗрд╕ рд▓िрдП рдХि рдЙрд╕рдХा рд╕ंрдмंрдз рджेрд╢ рдХे рдЖрдордЬрди рд╕े рдеा। рд▓ेрдХिрди рдЕрдЧрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╕्рд╡рдпं рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рдЖрдиे рдХा рдЕрд╡рд╕рд░ рдоिрд▓рддा рддो рдЖрдкрдХी рд░ाрдп рдоें рд╡े рдХिрддрдиा рд╕рдлрд▓ рдпा рдк्рд░рднाрд╡рдХाрд░ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рджे рдкाрддें?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рдПрдХ рдХрд╡ि – рд▓ेрдЦрдХ рдФрд░ рд╡िрдЪाрд░рдХ рдХी рд╣ैрд╕िрдпрдд рд╕े рд╕рдордХाрд▓ीрди рд░ाрдЬрдиीрддि рдФрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХी рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों – рд╡िрд╖рдорддाрдУं рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдмेрдмाрдХ рд░ाрдп рджेрдиा рдПрдХ рдмाрдд рд╣ै рдФрд░ рд╕्рд╡рдпं рд░ाрдЬрдирдиैрддिрдХ рдоें рд╕рдХ्рд░िрдп рд╣ोрдХрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдХрд░ рд╕рдХрдиा рдПрдХ рдмिрд▓्рдХुрд▓ рджूрд╕рд░ी рдмाрдд рд╣ै। рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдФрд░ рдЬрд╡ाрд╣рд░рд▓ाрд▓ рдиेрд╣рд░ू рд╕рд░ीрдЦी рдк्рд░рддिрднाрдПँ, рдоाрдирд╡ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рд╕рдЪрдоुрдЪ рджुрд░्рд▓рдн рд╣ी рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡ो рдорд╣ाрди рд▓ेрдЦрдХ – рд╡िрдЪाрд░рдХ рдФрд░ рдЙрддрд░рдиे рд╣ी рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдФрд░ рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рд░ाрдЬрдиेрддा рднी рдеे। рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХि рдХाрд░्рд▓-рдоाрд░्рдХ्рд╕ рднी рдХ्рд░ांрддिрдХाрд░ी рд╡िрдЪाрд░рдХ рддो рдеे, рд▓ेрдХिрди рд╕рдХ्рд░िрдп рд░ाрдЬрдиेрддा рдирд╣ीं। … рджुрд╖्рдпंрдд рдХी рд░ुрдЪि рднी рд╕рдХ्рд░िрдп рд░ाрдЬрдиीрддि рдоें рдЬाрдиे рдХी рдирд╣ीं рдеी। рдЙрд╕рдХी рддрд░рд╣ рдХा ‘рдИрдоाрд▓рд╕िрд╡’ ‘рд╕ेंрдЯीрдоेंрдЯрд▓’ рд╡्рдпрдХ्рддि рд░ाрдЬрдиैрддिрдХ рдоें рдоिрд╕рдлिрдЯ рд╣ी рд╣ोрддा।

рдЦुрд╢рдмू: рдЖрдк рдмрд╕्рддрд░ рдХे рдЙрд╕ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рд╕े рд╕ंрдмंрдз рд░рдЦрддे рд╣ैं рдЬрд╣ाँ рдХे рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд▓िрдП рджुрд╖्рдпंрдд рдиे рд╕рд░рдХाрд░ рд╕े рд░ाрд░ рдоोрд▓ рд▓िрдпा рдеा। ‘рдИрд╢्рд╡рд░ рдХो рд╕ूрд▓ी’ рдирдордХ рдХрд╡िрддा рд▓िрдЦрдХрд░। рдЖрдк рдЙрд╕ рдкूрд░े рдШрдЯрдиाрдХ्рд░рдо рдХो рдХैрд╕े рджेрдЦрддे рд╣ैं? рдХ्рдпा рдХुрдЫ рдФрд░ рднी рд▓ोрдЧ рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ोंрдиे рдЗрд╕ рдШрдЯрдиाрдХ्рд░рдо рдХो рдЕрдкрдиी рдЕрднिрд╡्рдпंрдЬрдиा рдХा рд╡िрд╖рдп рдмрдиाрдпा рд╣ै?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рдЬрдЧрджрд▓рдкुрд░ (рдмрд╕्рддрд░) рдоें рдоेрд░े рдЬीрд╡рди рдХे рдЖрд░ंрднिрдХ рдмीрд╕ рд╡рд░्рд╖ рдмीрддे рд╣ैं। рдоैंрдиे рд╡рд╣ाँ рдХे рд╢ाрд╕рдХीрдп рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рдиौрдХрд░ी рдХी рд╣ै। рдмрд╕्рддрд░ рд░ाрдЬ्рдп рдХे рд░ाрдЬा рдк्рд░рд╡ीрд░рдЪंрдж рднंрдЬрджेрд╡, рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдХी рджेрд╡ी ‘рджांрддेрдИрд╢्рд╡рд░ी’ (рджांрддेрд╡ाрдб़ा рдоें рдЬिрдирдХा рдоूрд▓ рдоंрджिрд░ рд╣ै) рдХे рд░ाрдЬрдкुрд░ोрд╣िрдд рднी рдеे рдФрд░ рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рдЙрди्рд╣ें рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рддрд░рд╣ рдкूрдЬрддे рднी рдеें। рдХрд╣рддे рд╣ैं рдЙрдирдХा рд▓ाрд▓рди-рдкाрд▓рди рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдж्рд╡ाрд░ा рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬों рдХी рддрд░рд╣ рд╣ुрдЖ рдеा рдФрд░ рдЙрдирдХा рд░ाрдЬ्рдп рд╣рдб़рдкрдиे рдХे рдЪрдХ्рдХрд░ рдоें рдЕँрдЧ्рд░ेрдЬों рдиे рдПрдХ рджुрд░рднि рд╕ंрдзि рдФрд░ рд╕ाрдЬिрд╢ рдоें, рдЙрди्рд╣ें рдмрдЪрдкрди рд╕े рд╣ी ‘рд╕्рд▓ो рдЖрд░्рд╕ेрдиिрдХ’ рдкрд░ рд░рдЦा рдЧрдпा рдеा। рдЗрд╕рдХे рдирддीрдЬрддрди рдпुрд╡ा рдЕрд╡рд╕्рдеा рддрдХ рдЖрддे-рдЖрддे рдЙрдирдоें рдХुрдЫ рдоाрдирд╕िрдХ рд╡िрдХाрд░ рдЖ рдЧрдП рдеे – рдорд╕рд▓рди ‘рдпौрди-рдкрд░рдкीрдб़рди’ рдХे рдЬाрд╣िрд░ рд╣ै рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд░рдд рдоें рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд╡िрд▓рдиीрдХрд░рдг рдХे рддрд╣рдд рдЙрдирдХा рд░ाрдЬ्рдп рднी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рднाрд░рдд рдХा рдЕंрдЧ рдмрди рдЧрдпा।… рд▓ेрдХिрди рдк्рд░рд╡ीрд░рдЪंрдж рднंрдЬрджेрд╡ рдХी рдк्рд░рддिрд╖्рдаा – рдоाрди-рд╕рдо्рдоाрди рдЖрджिрд╡ाрд╕िрдпों рдоें рдЬ्рдпों рдХा рдд्рдпों рдмрдиा рд░рд╣ा। рд╡ाрд░्рд╖िрдХ рд░рдердпाрдд्рд░ा рдоें рд╡े рдЙрд╕ी рддрд░рд╣ рд╡िрд░ाрдЬрдоाрди рд╣ोрддे рдеें рдФрд░ рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рдЙрдирдХा рд░рде рдЦींрдЪрдХрд░ рджूрд░ ‘рдХुрд▓्рд╣ाрдб़ाрдХोрдЯ’ рддрдХ рд▓े рдЬाрддे рдеें। рдХрднी-рдХрднी рдЙрдирдоें рдЕрдкрдиे ‘рд░ाрдЬрдд्рд╡’ рдФрд░ ‘рдк्рд░рднुрдд्рд╡’ рдХा рдЕрд╣ंрдХाрд░ рднी рдЬोрд░ рдоाрд░рдиे рд▓рдЧрддा рдеा рдЬिрд╕рд╕े рдХрдИ рдк्рд░рд╢ाрд╕рдиिрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рдЦрдб़ी рд╣ो рдЬाрддी рдеी। рдЙрдирдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рддрдеाрдХрдеिрдд рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рдмрдЧाрд╡рдд рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рдоैं рд╕्рд╡рдпं рднोрдкाрд▓ рдоें рд╣ी рдеा। рдЕрддः рдоेрд░ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдЕрдЦрдмाрд░ों – рд░ेрдбिрдпो рдФрд░ рдоौрдЦिрдХ рд╢्рд░ोрддों рдкрд░ рд╣ी рдЖрдзाрд░िрдд рдеी (рд╣ै)। рдЙрд╕ рдШрдЯрдиा рдоें рдк्рд░рд╡ीрд░рдЪंрдж рднंрдЬрджेрд╡ рдХी рдоृрдд्рдпु рдкрд░ рдЕрдиेрдХ рдЕрди्рддрд░рд╡िрд░ोрдзी рдЦ़рдмрд░ें рдлैрд▓ी рдХे рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рд╕े рдк्рд░ेрд░िрдд рджुрд╖्рдпंрдд рдХी рдЙрдкрдпुрдХ्рдд рдХрд╡िрддा рдХो рд▓ेрдХрд░ рднी рдХुрдЫ рд╡ाрдж-рд╡िрд╡ाрдж рд╣ुрдП। рдХाрд░्рдпाрд▓рдп рдоें рдЙрд╕рдХे рдХुрдЫ рд╡िрд░ोрдзिрдпों рдФрд░ рднोрдкाрд▓ рдХे рдХुрдЫ рдкрдд्рд░рдХाрд░ों рдиे рдЙрд╕ рд╡िрд╡ाрдж рдФрд░ рдХрд╡िрддा рдХो рддрдд्рдХाрд▓ीрди рдоुрдЦ्рдпрдоंрдд्рд░ी рдкंрдбिрдд рдж्рд╡ाрд░рдХा рдк्рд░рд╕ाрдж рдоिрд╢्рд░ рддрдХ рднी рдкрд╣ुँрдЪा рджिрдпा। рдоिрд╢्рд░ рдЬी рд╕्рд╡рдпं рдХрд╡ि рдФрд░ ‘рдХृрд╖्рдгाрдпрди’ рдорд╣ाрдХाрд╡्рдп рдХे рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдеें। рд╕ाрдоाрди्рдп рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рд╡िрднाрдЧ рдФрд░ рд╕ूрдЪрдиा-рдк्рд░рдХाрд╢рди-рд╕ंрдЪाрд▓рдиाрд▓рдп рд╕ीрдзे рдЙрди्рд╣ीं рдХे рдЕрдзीрди рдеा। рджुрд╖्рдпंрдд рдХी рдкेрд╢ी рд╣ो рдЧрдИ। рдЙрд╕рдиे рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдХि рдЙрди्рд╣ें рдШрдЯрдиाрдХ्рд░рдо рдФрд░ рд╡рд╕्рддुрд╕्рдеिрддि рдХी рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдФрд░ рдЖрдзिрдХाрд░िрдХ рдЬाрдирдХाрд░ी рдирд╣ीं рдеी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рддो рд╕ुрдиी-рд╕ुрдиाрдИ рдЕрдЦрдмाрд░ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдХे рдЖрдзाрд░ рдкрд░ рдХрд╡िрддा рд▓िрдЦ рджी рдеी। рд╢ाрд╕рдХीрдп рд╕ेрд╡ा рдХे рдЖрдЪрд░рдг рд╕ंрд╣िрддा рдХे рддрд╣рдд рдЙрд╕рдиे рдоाрдлी рдоांрдЧ рд▓ी рдФрд░ рдоाрдорд▓ा рд░рдлा-рджрдлा рд╣ो рдЧрдпा। … рд╣ाँ, рджुрд╖्рдпंрдд рдХे рдХुрдЫ рдЙрдд्рд╕ाрд╣ी рдк्рд░рд╢ंрд╕рдХों рдиे рдЙрд╕ рдХрд╡िрддा рдХो, рдЙрд╕рдХे рдмाрдж, рдЦूрдм рдЙрдЫाрд▓ा рдФрд░ рджुрд╖्рдпंрдд рдХो рд╡िрдж्рд░ोрд╣ी рдХрд╡ि рд╣ी рдирд╣ीं, рд╢рд╣ीрдж рдХा рджрд░्рдЬा рднी рджे рджिрдпा।
рдЦुрд╢рдмू: рдЖрдЬ рджुрд╖्рдпंрдд рдХुрдоाрд░ рдирд╣ीं рд╣ैं, рди рдЙрдирдХी рдХोрдИ рдЖрдд्рдордХрдеा рд╣ै। рддो рдЖрдкрдХी рдирдЬрд░ рдоें рдРрд╕े рдХौрди рд╕े рд╕्рд░ोрдд рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ें рдкрдв़рдХрд░ рдЙрд╕ рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдХो рдаीрдХ рд╕े рдЬाрдиा рдЬा рд╕рдХे?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬрдЧрдд рдХे рд╣рд░ рдХрд╡ि рдпा рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдЕрдкрдиी рдЖрдд्рдордХрдеा рдирд╣ीं рд▓िрдЦी рд╣ै рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрдирдХी рд░рдЪрдиाрдУं рдХो рдкрдв़рдХрд░ рд╣ी рдЙрдирдХे рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдХो рдаीрдХ рд╕े рдЬाрдиा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै। рдоैं рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рдЖрдд्рдоाрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХे рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдоें рд▓िрдЦ рдЪुрдХा рд╣ूँ рдХि рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рдХी рд░рдЪрдиा рдЙрд╕рдХी рдЖрдд्рдо-рдЕрднिрд╡्рдпंрдЬрдиा (self-expression) рд╣ी рдирд╣ीं, рдЙрд╕рдХा рдЖрдд्рдо-рдЙрдж्рдШाрдЯрди (Self exposition) рднी рд╣ोрддी рд╣ै। рдЯी. рдПрд╕. рдПрд▓िрдпрдЯ рдиे рд╣ी рддो рдХрд╣ा рд╣ै рдХि – “рдХрд╡िрддा рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдХा рдк्рд░рдХाрд╢рди (рд╣ी) рдирд╣ीं рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рд╕े рдоोрдХ्рд╖ рднी рд╣ोрддी рд╣ै। (рдХोрд╖्рдардХ рдоेрд░े) poetry is not the expression of personality, but an escape from persona।ity”… рд▓ोрдЧों рдиे escape рдХा рдорддрд▓рдм ‘рдкрд▓ाрдпрди’ рдХрд░ рд▓िрдпा рдЬрдм рдХि рдЙрд╕рдХा рдЕрд░्рде ‘рдоुрдХ्рддि – рдоोрдХ्рд╖’ рднी рд╣ै।
рдЦुрд╢рдмू: рдХ्рдпा рджुрд╖्рдпंрдд рдХुрдоाрд░ рдХी рдЖрдд्рдордХрдеा рд▓िрдЦрдиे рдпा рдбाрдпрд░ी рд▓िрдЦрдиे рдХी рдХोрдИ рдпोрдЬрдиा рдеी?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рдирд╣ीं, рдЙрд╕рдХी рдРрд╕ी рдХोрдИ рдпोрдЬрдиा рдирд╣ीं рдеी рдмрд▓्рдХि рдХुрдЫ рдХрд╡िрдпों рдХी ‘рдЖрдд्рдордХрдеा’ рдФрд░ ‘рдбाрдпрд░िрдпों’ рдХा рд╣рдо рджोрдиों рдордЬ़ाрдХ рднी рдЙрдб़ाрддे рдеे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें ‘рд╣ीрдирддा рдЧ्рд░ंрдеी’ рдХी ‘рдХ्рд╖рддिрдкूрд░्рддि’ рдХрд╣рддे рдеे рдХे рдЖрдд्рдордХрдеा рд▓िрдЦрдиे рдХे рд▓िрдП рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рд╕рд░ीрдЦी рд╕рдд्рдпрдиिрд╖्рдаा рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдХрдордЬोрд░िрдпों рдХो рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд░ूрдк рд╕े рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиे рдХा рд╕ाрд╣рд╕ рдоुрдЭे рддो рдЕрдм рддрдХ рдкрдв़ी рдЧрдИ рд▓рдЧрднрдЧ рдХिрд╕ी рднी ‘рдЖрдд्рдордХрдеा’ рдоें рдирд╣ीं рдоिрд▓ा।

рдЦुрд╢рдмू: рдЕрдкрдиे рд▓ंрдЧोрдЯिрдпा рдпाрд░ рдХा рдЪрд▓ा рдЬाрдиा рдмрдб़ा рд╣ी рджाрд░ुрдг рджृрд╢्рдп рд░рд╣ा рд╣ोрдЧा! рдЖрдкрдХी рдХ्рдпा рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдеी рдЕрдЪाрдирдХ рдпрд╣ рдЦрдмрд░ рд╕ुрдирдХрд░?
рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा: рдиिрд╢्рдЪрдп рд╣ी рд╡рд╣ рдмрдб़ा рд╣ी рджाрд░ुрдг рдФрд░ рд╣ृрджрдп рд╡िрджाрд░рдХ рдеा। рдоैं рди рдХेрд╡рд▓ рд╕्рддрдм्рдз рдмрд▓्рдХि рдиिрд╕्рд╕рд╣ाрдп рднी рд╣ो рдЧрдпा рдеा – рдЙрд╕ рдЦрдмрд░ рдХो рд╕ुрдирдХрд░ рдФрд░ рдЙрд╕рдХे рд╕ुрди्рджрд░-рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рдЪेрд╣рд░े рдХो рдиिрд╖्рдк्рд░ाрдг рджेрдЦрдХрд░…।


*рдкрд░िрдЪрдп*

рдЦुрд╢рдмू рдХुрдоाрд░ी:
рд╢ोрдзाрд░्рдеी (JRF),
рдХुрдЫ рдкрдд्рд░ – рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рд▓ेрдЦ рдФрд░ рдХрд╡िрддाрдПँ рд╕ंрдХрд▓िрдд,
рдмिрд╣ाрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рдХे рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡िрднाрдЧ рдХे рдЕंрддрд░्рдЧрдд рдЙрдЪ्рдЪ рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоें рд╣िрди्рджी рд╢िрдХ्рд╖िрдХा рдХे рдкрдж рдкрд░ рдХाрд░्рдпрд░рдд,
рд╡рд░्рддрдоाрди рдоें рд░ाँрдЪी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд░ाँрдЪी, рд╕े рдбॉ. рдоृрджुрд▓ा рдк्рд░рд╕ाрдж рдХे рдиिрд░्рджेрд╢рди рдоें ‘рджुрд╖्рдпंрдд рдХुрдоाрд░ рдХे рдХाрд╡्рдп рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рднाрд╖िрдХ рд╕рдо्рд╡ेрджрдиा’ рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рд╢ोрдз рдХाрд░्рдп (рдкीрдПрдЪ. рдбी)।

рдзрдиंрдЬрдп рд╡рд░्рдоा:
рдЬрдЧрджрд▓рдкुрд░, рд░ाрдпрдкुрд░, рд╕ाрдЧрд░ 1959 рдоें рдЫрдд्рддीрд╕рдЧрдв़ рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рд░ाрдпрдкुрд░ рд╕े рдЕрдз्рдпाрдкрди рд╢ुрд░ू рддрдеा рд╡िрднिрди्рди рд╕्рдеाрдиों рдкрд░ рдкैंрддीрд╕ рд╡рд░्рд╖ों рддрдХ рдЕрдз्рдпाрдкрди, рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╡िрднाрдЧ, рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рд╢ाрд╕рди рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рдХрд░्рддрд╡्рдпрд╕्рде рдЕрдзिрдХाрд░ी, рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд▓ोрдХ рдХрд▓ा рдкाрд░िрд╖рдж рдХे рдк्рд░рдердо рд╕рдЪिрд╡, рдбॉ. рд╣рд░िрд╕िंрд╣ рдЧौрд░ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХुрд▓рдкрддि। рд╕рдо्рдк्рд░рддि рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд▓ेрдЦрди।
рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдкрд░िрдЪрдп –
рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдкुрд╕्рддрдХें: рдиिрд░ाрд▓ा: рдХाрд╡्рдп рдФрд░ рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡, рдЖрд╕्рд╡ाрдж рдХे рдзрд░ाрддрд▓, рдЕंрдзेрд░ा рдирдЧрд░, рдиिрд░ाрд▓ा _рдХाрд╡्рдп: рдкुрдирд░्рдоूрд▓्рдпांрдХрди, рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖ेрдк, рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХी рд░рдЪрдиा рдпाрдд्рд░ा, рдЕंрдзेрд░े рдХे рд╡рд░्рддुрд▓, рдЖрдзुрдиिрдХрддा рдХे рдмाрд░े рдоें рддीрди рдЕрдз्рдпाрдп, рдЖрдзुрдиिрдХрддा рдХे рдк्рд░рддिрд░ूрдк, рд╕рдоाрд╡ेрд╢ी рдЖрдзुрдиिрдХрддा, рд╣िрди्рджी рдХрд╣ाрдиी рдХा рд░рдЪрдиा рд╢ाрд╕्рдд्рд░, рд╣рдордХो рдоाрд▓ूрдо рд╣ै рдЬрди्рдирдд рдХी рд╣рдХीрдХрдд рд▓ेрдХिрди, рд╣िрди्рджी рдХрд╣ाрдиी рдХा рд╕рдлрд░рдиाрдоा, рдкрд░िрднाрд╖िрдд рдкрд░рд╕ाрдИ, рд╣िрди्рджी рдЙрдкрди्рдпाрд╕ рдХा рдкुрдирд░ाрд╡рддрд░рдг, рд▓ेрдЦрдХ рдХी рдЖрдЬाрджी, рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХे рд╕рд░ोрдХाрд░, рдкрд░рдо рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдЦोрдЬ, рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХी рдЬрд░ूрд░рдд, рдЖрд▓ोрдЪрдиा рдХा рдЕंрддрд░ंрдЧ, рдПрдХ рдЖрд╡ाрдЬ: рд╕рдмрд╕े рдЕрд▓рдЧ।
рд╕ंрдкाрджрди: рд╣िрди्рджी рдХрд╣ाрдиी, рдХрд╡िрддा, рдЖрд▓ोрдЪрдиा, рднाрд╖ा рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдЙрди्рдиीрд╕ рдкुрд╕्рддрдХों рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрд▓ рд▓ेрдЦрдХ рд╕ंрдШ рдХी рдоुрдЦ्рдп рдкрдд्рд░िрдХा ‘рд╡рд╕ुрдзा’ рдХा 1985 рд╕े 1990 рддрдХ рд╕ंрдкाрджрди।

рд╕ेрддु, рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░ 2020

No comments :

Post a Comment

We welcome your comments related to the article and the topic being discussed. We expect the comments to be courteous, and respectful of the author and other commenters. Setu reserves the right to moderate, remove or reject comments that contain foul language, insult, hatred, personal information or indicate bad intention. The views expressed in comments reflect those of the commenter, not the official views of the Setu editorial board. рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд░рдЪрдиा рд╕े рд╕рдо्рдмंрдзिрдд рд╢ाрд▓ीрди рд╕рдо्рд╡ाрдж рдХा рд╕्рд╡ाрдЧрдд рд╣ै।