Showing posts with label рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░. Show all posts
Showing posts with label рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░. Show all posts

рд╕рдиाрддрди-рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдЬाрдирдХाрд░ी рдЙрдкрд▓рдм्рдз рдХрд░ाрддी рдкुрд╕्рддрдХ- рд╕рдиाрддрди-рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдФрд░ рджрд░्рд╢рди

рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ: рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ ‘рд╢рд╢ि’

28, рд╕ाрд░ंрдЧ рд╡िрд╣ाрд░, рдордеुрд░ा-6; рдЪрд▓рднाрд╖: +91 987 063 1805; рдИрдоेрд▓: drdinesh57@gmail.com


рдкुрд╕्рддрдХ: рд╕рдиाрддрди-рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдФрд░ рджрд░्рд╢рди (рдЕрдз्рдпाрдд्рдо рдЪिंрддрди)
рдЖрдИрдПрд╕рдмीрдПрди: 978-93-94100-80-0
рд▓ेрдЦрдХ: рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░
рдкृрд╖्рда: 144, рдоूрд▓्рдп: ₹ 500 рд░ुрдкрдпे, рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╡рд░्рд╖: 2024
рдк्рд░рдХाрд╢рдХ: рдЧ्рд▓ोрдмрд▓ рдРрдХेрдбेрдоी рдкрдм्рд▓िрд╢рд░, рджрд░िрдпाрдЧंрдЬ рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी

рд╕ाрд╣िрдд्рдпрд╡ाрдЪрд╕्рдкрддि рдФрд░ рдмुрдж्рдзрд░рдд्рди рд╡ рдЧांрдзीрд░рдд्рди рдЬैрд╕े рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕рдо्рдоाрдиों рд╕े рдЕрд▓ंрдХृрдд, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХे рдкोрд╖рдХ, рдк्рд░рдЦрд░ рдЪिंрддрдХ, рддрдеा рдЪौ.рдЪрд░рдгрд╕िंрд╣ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоेрд░рда рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХुрд▓рдкрддि, рд▓ोрдХрдкाрд▓, рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рд╕ुрднाрд░рддी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдоेрд░рда рдПрд╡ं рдЧ्рд▓ोрдмрд▓ рдкीрд╕ рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкрдд्рд░िрдХा рдХे рдоुрдЦ्рдп рд╕рдо्рдкाрджрдХ, рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рдЬी, рд╕ौ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЧ्рд░рди्рдеों рдХे рд▓ेрдЦрдХ рдПрд╡ं рд╕рдо्рдкाрджрдХ рд╣ैं। рдЖрдкрдиे рдЧрдд 35 рд╡рд░्рд╖ों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рдПрд╡ं рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рд╕ौрд╣ाрд░्рдж рд╣ेрддु рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдЕрдиेрдХ рджेрд╢ों рдоें рд╢ाрди्рддि рдпाрдд्рд░ाрдУं рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдХिрдпा рд╣ै। рдЕрдиेрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп-рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрдЧोрд╖्рдаिрдпों рд╡ рдХाрд░्рдпрд╢ाрд▓ाрдУं рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХिрдпा рд╣ै। рдЖрдкрдХी рдкुрд╕्рддрдХ рд╕рдиाрддрди-рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдФрд░ рджрд░्рд╢рди рдкреЭрдиे рдХा рд╕ौрднाрдЧ्рдп рдоिрд▓ा।

рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рд╕рдиाрддрди-рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рд╕рдо्рдмрди्рдзी 28 рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдЖрд▓ेрдЦों рдХो рд╕рдоाрд╣िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै।

рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рдкрд╣рд▓े рдЖрд▓ेрдЦ-’рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХे рдоूрд▓ рд╕िрдж्рдзाрди्рдд’ рдоें рд╡िрдж्рд╡ाрди рд▓ेрдЦрдХ рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ.рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рдЬी рдиे ‘рдПрдХ рд╣ी рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп рд╕рдордЧ्рд░рддा рдХी рд╡िрдж्рдпрдоाрдирддा рдФрд░ рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдПрдХрддा рдХी рд╕рдд्рдпрддा рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕’, рдХो рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХे рджो рдоूрд▓ рдЖрдзाрд░ рдоाрдиा рд╣ै। 
рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ ‘рд╢рд╢ि’
 


рджूрд╕рд░े рдЖрд▓ेрдЦ рдХा рд╢ीрд░्рд╖рдХ рд╣ै-’рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХा рд╕рдд्рдп рдФрд░ рдЗрд╕рдХी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा’। рдЗрд╕ рдЖрд▓ेрдЦ рдоें рд▓ेрдЦрдХ рдиे рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХे рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╕рдд्рдп рдХा рдЙрдж्рдШाрдЯрди рдХिрдпा рд╣ै। рдЙрдирдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдЕрди्рдп рдХिрд╕ी рднी рдордд, рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдФрд░ рдкंрде рдХा рд╡िрд░ोрдз рдХрднी рдирд╣ीं рдХрд░рддा рд╣ै। рд╡рд╣ рд▓िрдЦрддे рд╣ैं-
‘рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо, рд╕рдорд╕्рдд рдорддों, рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ों рд╡ рдкंрдеों рдФрд░ рдзрд░्рдо рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдпों рдХे рдк्рд░рддि рдЖрджрд░ рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рдПрдХांрдЧिрддा рдПрд╡ं рдЕрди्рдзाрдиुрдХрд░рдг рд╕े рд╡िрд▓рдЧ्рдирддा рдХा рдоाрдирд╡ рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХрд░рддा рд╣ै। рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдкंрдеों рдХे рд╕ंрд╕ाрд░ рдХो рд╡िрднिрди्рди рдзाрд░ाрдУं рд╡ाрд▓े рдПрдХ рд╡िрд╢ाрд▓ рдЬрд▓рдоाрд░्рдЧ рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХृрддि рджेрддा рд╣ै рдЬिрдирдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЕрдкрдиी рдЬीрд╡рди рдпाрдд्рд░ा рдкрд░ рдЖрдЧे рдмреЭрддे рд╣ुрдП рд╡्рдпрдХ्рддि (рдорд╣िрд▓ा рдЕрдерд╡ा рдкुрд░ुрд╖) рджेрд╢рдХाрд▓ рдХी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें, рдЬो рдЕрд╕рдоाрди рд╣ोрддी рд╣ैं, рдиिрд╕्рд╕ंрджेрд╣, рдПрдХ рд╣ी рд▓рдХ्рд╖्рдп рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै। (рдкृрд╖्рда-8)

рддीрд╕рд░ा рдЖрд▓ेрдЦ-’рд╡рд╕ुрдзैрд╡ рдХुрдЯुрдо्рдмрдХрдо्: рдПрдХрддा рдФрд░ рд╕рдоाрдирддा рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХा рдЙрдж्рдШोрд╖’ рдоें рдЛрдЧ्рд╡ेрдж, рдИрд╢ोрдкрдиिрд╖рдж्, рдорд╣ोрдкрдиिрд╖рдж् рдЖрджि рдХे рдЙрдж्рдзрд░рдгों рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╡िрдж्рд╡ाрди рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдпрд╣ рд╕िрдж्рдз рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдпा рд╣ै рдХि рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рд╣ी рдПрдХ рдРрд╕ा рдзрд░्рдо рд╣ै рдЬो ‘рд╡рд╕ुрдзैрд╡ рдХुрдЯुрдо्рдмрдХрдо्’ рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдпाрдиि рд╕ाрд░ा рд╕ंрд╕ाрд░ рдПрдХ рдкрд░िрд╡ाрд░ рд╣ै рдХी рдзाрд░рдгा рдХी рдкुрд╖्рдЯि рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рд╕рднी рдк्рд░ाрдгिрдпों рдХे рд╕ाрде рдПрдХ рд╕ा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै-
‘рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп рд╕рдордЧ्рд░рддा рд╣ी рдПрдХрдоाрдд्рд░ рд╢ाрд╢्рд╡рдд-рд╕рдиाрддрди рд╕рдд्рдп рд╣ै। рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп рд╕рдордЧ्рд░рддा рд╣ी рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдПрдХрддा рдХा рдЖрдзाрд░ рд╣ै। рд╡рд╣ी рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп рд╕рдордЧ्рд░рддा, рдЬैрд╕ा рдХि рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै, рдИрд╢्рд╡рд░, рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдФрд░ рдм्рд░рд╣्рдо рд╕рд╣िрдд рдЕрдиेрдХाрдиेрдХ рдиाрдоों рд╕े, рдЕрдкрдиे рдЧुрдгों рдФрд░ рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдХाрд░्рдпों рдХे рд▓िрдП рд╕рдо्рдмोрдзिрдд рд╣ै।’ (рдкृрд╖्рда-13)

‘рдЕрд╣िंрд╕ा рдХा рд╕рдиाрддрди рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп’ рдиाрдо рд╣ै рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рдЪौрдеे рдЖрд▓ेрдЦ рдХा। рдЗрд╕ рдЖрд▓ेрдЦ рдоें рд╕ाрдорд╡ेрдж, рдЛрдЧ्рд╡ेрдж, рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж рдФрд░ рдЕрдерд░्рд╡рд╡ेрдж, рдкुрд░ाрдг, рдЙрдкрдиिрд╖рдж्, рд╢्рд░ीрдордж्рднाрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा, рд░ाрдоाрдпрдг, рдорд╣ाрднाрд░рдд, рдХрдаोрдкрдиिрд╖рдж, рдЫाрди्рджोрдЧ्рдпोрдкрдиिрд╖рдж् рдЖрджि-рдЖрджि рдЕрдиेрдХ рдЧ्рд░рди्рдеों рдХे рдЕрди्рджрд░ рдиिрд╣िрдд рдоंрдд्рд░ों, рд╕ूрдХ्рддों, рдордбрд▓ों рдЖрджि рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдЬो рдЕрд╣िंрд╕ा рдХी рдкрдХ्рд╖рдзрд░рддा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рд╣ैं-
‘рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХे рдЕрди्рдп рд╕рднी рдк्рд░рдоुрдЦ рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рдЕрд╣िंрд╕ा рдЕрдкрдиी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рдХे рд╕ाрде рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖рддः рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЫाрди्рджोрдЧ्рдпोрдкрдиिрд╖рдж्, рдорд╣ाрднाрд░рдд рдФрд░ рд╢्рд░ीрдордж्рднाрдЧрд╡рдд рдЧीрддा рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдЕрдиेрдХ рдкुрд░ाрдгों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।’ (рдкृрд╖्рда-17)

рдкांрдЪрд╡ां рдЖрд▓ेрдЦ-’рдмीрдЬ рд╕े рд╡ृрдХ्рд╖ рддрдХ: рд╢ाрди्рддि рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд╡ैрджिрдХ-рд╣िрди्рджू рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг’ рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╡िрдж्рд╡ाрди рд▓ेрдЦрдХ рдбॉ.рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рдЬी рдиे рдЕрд╢ाрди्рддि рдХो рдмैрд░-рд╢рдд्рд░ुрддा рдФрд░ рдЕрдХрд▓्рдпाрдг рдХा рдХाрд░рдг рдмрддाрдпा рд╣ै рдпाрдиि рдЗрд╕рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд рд╢ाрди्рддि рдХो рдПрдХ рдкрд░рдо рдЖрд╢ीрд░्рд╡ाрдж рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрдпिрдд рдХिрдпा рд╣ै-
‘рд╢ाрди्рддि, рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें, рдИрд╢्рд╡рд░ीрдп рд╡ैрднрд╡ рд╣ै। рд╕рд░्рд╡рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рдоाрд░्рдЧ рдЕрдерд╡ा рдоाрдз्рдпрдо рд╣ै। рдИрд╢्рд╡рд░, рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп рд╕рдордЧ्рд░рддा рд░ूрдк рд╣ैं। рдХुрдЫ рднी, рдХोрдИ рднी, рдЙрдирдХी рдкрд░िрдзि рд╕े рдмाрд╣рд░ рдирд╣ीं рд╣ै। рд╡े рд╕्рд╡рдпं, рд╣рдо рдмाрд░рдо्рдмाрд░ рдкुрдирд░ाрд╡ृрдд्рддि рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं, рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдПрдХрддा рдХे рдиिрд░्рдоाрддा рд╣ैं рдФрд░ рдпрд╣ рднी рдкुрдирд░ाрд╡ृрдд्рддि рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рд╢ाрди्рддि рдХा рдоूрд▓ рд╢्рд░ोрдд рд╣ै। рдЕрддः рд╢ाрди्рддि рдПрдХांрдЧी рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी। (рдкृрд╖्рда-23)

рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдоें рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓рддा рдХो рдкुрд╖्рдЯ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд╣ै рдЖрд▓ेрдЦ-рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдФрд░ рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓рддा’। 
рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рдХुрдЫ рдЕрди्рдп рдЖрд▓ेрдЦों рдХे рдиाрдо рд╣ैं-рд╡ैрд╢्рд╡ीрдХрд░рдг рдФрд░ рднाрд░рдд рдХा рдПрдХ рд╡िрд╢्рд╡ рджрд░्рд╢рди, рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдПрдХрддा рдХा рдиिрдпрдо, рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдПрдХрддा рдХे рдиिрдпрдо рдХा рдкाрд▓рди рд╣ी рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХी рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдХुंрдЬी, рд╡ेрдж: рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдФрд░ рдоाрдирд╡рддा, рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг-рдк्рд░рдмрди्рдзрди рдФрд░ рдк्рд░рдХृрддि-рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг: рдПрдХ рд╡ैрджिрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг, рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓рддा рдж्рд╡ाрд░ा рдЬрдЧрдд рдХрд▓्рдпाрдг,: рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдоूрд▓ рд╡िрд╢ेрд╖рддा, рд╢िрдХ्рд╖ा рдоें рдЖрдирди्рдж: рд╕рдиाрддрди рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп, рдоाрдирд╡ рдФрд░ рд╡िрд╡ेрдХ: рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХे рд╡िрд╢ेрд╖ рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп рдоें рдЖрджि-рдЖрджि। рдкुрд╕्рддрдХ рдХा 28 рд╡ां рдФрд░ рдЖрдЦिрд░ी рдЖрд▓ेрдЦ рд╣ै-’-рд╡िрд╢्рд╡рдЧुрд░ू рдХे рд░ूрдк рдоें рднाрд░рдд рдХे рдмреЭрддे рдХрджрдо’।

28 рдЖрд▓ेрдЦों рд╕े рдкрд░िрдкूрд░्рдг рдпрд╣ рдкुрд╕्рддрдХ рдордиुрд╖्рдп рдХो рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯрддाрдУं рд╕े рднрд▓ी рднाँрддि рднिрдЬ्рдЮ рдХрд░ाрддे рд╣ुрдП рдоाрдирд╡ рдзрд░्рдо рд╕िрдЦाрдиे рд╡ाрд▓ी рдФрд░ рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХी рдорд╣рдд्рддा рдХो рдк्рд░рддिрдкाрджिрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдЕрдж्рднुрдд рдкुрд╕्рддрдХ рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдкुрд╕्рддрдХ- рд╕рдиाрддрди-рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдФрд░ рджрд░्рд╢рди рдХे рдк्рд░ाрдХ्рдХрдерди рдоें рд╡िрдж्рд╡ाрди рд╕рдд्рдпрд╡्рд░рдд рд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдЬी рдиे рд╕рд╣ी рд╣ी рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि-
рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп рд╕рдордЧ्рд░рддा рдФрд░ рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдПрдХрддा рдХी рд╕рдд्рдпрддा рдХे рд╕ाрде, рдЗрд╕ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХो рдбॉ.рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा ‘рд╕рдиाрддрди-рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдФрд░ рджрд░्рд╢рди’рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд░ाрдП рдЬा рд░рд╣े рдЗрд╕ рдЧ्рд░рди्рде рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдЕрдз्рдпाрдпों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрд╕ рдЧ्рд░рди्рде рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдиिрдмрди्рдз рд╕рдиाрддрди-рд╡ैрджिрдХ рджрд░्рд╢рди рдХी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рдХो рд╕рдоाрд╣िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдЙрдирдоें рд╕े рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЕрдкрдиे рдЖрдк рдоें рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рд╣ै рдФрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рдпोрдЧ्рдп рд╣ै рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд╣ рдХिрд╕ी рдХ्рд╖ैрддिрдЬ рдпा рдКрд░्рдз्рд╡ाрдзрд░ рддрд▓ рдХे рд╡िрдкрд░ीрдд, рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдФрд░ рдЙрдкрдЪाрд░ाрдд्рдордХ рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдФрд░ рдЕрдиुрдХूрд▓ рдвंрдЧ рд╕े рд╡िрд╖рдп рдХा рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХрд░рддा рд╣ै।(рдкृрд╖्рда-i)

рдЕрдкрдиे рд▓ेрдЦрди рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡िрдж्рд╡ाрди рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ.рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рдЬी рдХी рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдоें рдЬो рдиिрд░рди्рддрд░ рдзाрд░ा рдк्рд░рд╡ाрд╣िрдд рд╣ोрддी рд╣ै, рдпрд╣ рдкुрд╕्рддрдХ рднी рдЙрд╕рдХा рдПрдХ рдкाрдпрджाрди рд╣ै। рдкुрд╕्рддрдХ рдХी рднाрд╖ा-рд╢ैрд▓ी рд╕рд░рд▓ рдФрд░ рд╕рд╣рдЬ рдЧ्рд░ाрд╣ृрдп рд╣ै। рдЖрд╡рд░рдг рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк् рд╕рд░рд▓ рдФрд░ рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рд╣ै рддрдеा рдоुрдж्рд░рдг рдд्рд░ुрдЯिрд╣ीрди рд╣ै। рдкुрд╕्рддрдХ рдХा рдкाрдарди рдФрд░ рдЪिंрддрди-рдордирди, рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рд╕рдиाрддрди-рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рд╕े рдЕрд╡рдЧрдд рдХрд░ाрддे рд╣ुрдП рдордиुрд╖्рдп рдХो рд╡िрд╢्рд╡ рдмрди्рдзुрдд्рд╡ рдФрд░ рд╡िрд╢्рд╡-рдХрд▓्рдпाрдг рдХी рдУрд░ рд▓े рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ा, рд▓ाрднрдХाрд░ी рд╕िрдж्рдз рд╣ोрдЧा, рдРрд╕ी рдЖрд╢ा рд╣ी рдирд╣ीं рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै।

рд╕рдиाрддрди: рд╡्рдпुрдд्рдкрдд्рддि, рд╢рдм्рдж рдХा рдоूрд▓ рдФрд░ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп

рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░

рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░

рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдФрд░ рд╕рд░рджाрд░ рдкрдЯेрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рднाрд░рддीрдп рд╢िрдХ्рд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдПрд╡ं рдоेрд░рда рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпрд▓рдп, рдоेрд░рда (рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢) рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХुрд▓рдкрддि рд╣ैं।
рд╕рдиाрддрди рд╢рдм्рдж ‘рд╕рдиा’ (‘рд╕рди्’+’рдЖ’) рдФрд░ ‘рддрди’ рдХी рд╕рди्рдзि рд╕े рдмрдиा рд╣ै। 'рд╕рди्' рд╕рджैрд╡ рдХा рдж्рдпोрддрдХ рд╣ै। рдЕрд░्рдеाрдд्, рдЖрджि рдФрд░ рдЕрди्рдд рдХी рд╕ीрдоा рд╕े рдкрд░े рдЬो рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╣ै; рдЬो рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рд╣ै, рд╕рджा рд╣ी рд╕्рдеाрдкिрдд рдПрд╡ं рд╕рдд्рдп рд╣ै। 'рдЖ', рдХंрда-рдЙрдЪ्рдЪाрд░िрдд рдк्рд░рдердо рдЕрдХ्рд╖рд░ 'рдЕ' рдХा рджीрд░्рдШ рд░ूрдк рд╣ै рддрдеा рдХрд░्рддा рдХा рд╕ूрдЪрдХ рд╣ै। ‘рд╕рдиा’ (‘рд╕рди्’+’рдЖ’ рдХे рдЬोреЬ) рдХा рдЬो рдЕрдЪ्рдЫा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╕ाрдордиे рдЖрддा рд╣ै, рд╡рд╣ рд╕рджा рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╕्рдеिрддि рдХा рдк्рд░рдХрдЯрдХрд░्рддा рд╣ै। рдЕрдЯрд▓рддा рдХो рдк्рд░рджрд░्рд╢िрдд рдХрд░рддा рд╣ै। 'рддрди', рдвाँрдЪे рдпा рдиिрдпрдо рдЕрдерд╡ा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдЕрд░्рде рдоें рд╣ै। рдкूрд░े рд╕рдиाрддрди рд╢рдм्рдж рдХा рд╢्рд░ेрд╖्рда рдФрд░ рд╕рд░्рд╡рдоाрди्рдп рдЕрд░्рде рд╕рджा рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдпा рд╕рджैрд╡ рд╕्рдеाрдкिрдд рд╕рдд्рдп рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рдиिрдпрдо, рдвाँрдЪा рдЕрдерд╡ा рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╣ै।

рдЕрдм рдк्рд░рд╢्рди рдпрд╣ рд╣ै рдХि рд╕рдиाрддрди рд╢рдм्рдж рдХा рдЙрдж्рдЧрдо рд╕्рдеाрди рдХौрди-рд╕ा рд╣ै? рджूрд╕рд░े рд╢рдм्рджों рдоें, рд╕рдиाрддрди рд╢рдм्рдж рд╕рдмрд╕े рдкрд╣рд▓े рдХрд╣ाँ рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ुрдЖ рд╣ै? рдпрд╣ рдЬाрдирдиा рдЕрддि рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдЖрдЬрдХрд▓ рдЗрд╕ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рднाँрддि-рднाँрддि рдХी рдЪрд░्рдЪाрдПँ рд╣ो рд░рд╣ी рд╣ैं। рд╕рдиाрддрди рд╢рдм्рдж рдХो рд▓ेрдХрд░ рддрд░्рдХ-рд╡िрддрд░्рдХ рд╣ो рд░рд╣े рд╣ैं। рдРрд╕े рддрд░्рдХ-рд╡िрддрд░्рдХों рд╕े рдХрдИ рдмाрд░ рд╕рдиाрддрди рд╢рдм्рдж рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХी рдЕрдирджेрдЦी рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдЗрд╕рдХी рдЕрддि рдЙрдЪ्рдЪ рдЧрд░िрдоा рдХो рдиिрдо्рди рдХрд░рдиे рдХे рдк्рд░рдпाрд╕ рднी рд╕ाрдордиे рдЖрддे рд╣ैं, рдпрдж्рдпрдкि рд╕рдд्рдпрддा –рд╢ाрд╢्рд╡рддрддा рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╕рдиाрддрди рд╢рдм्рдж рдХी рдЧрд░िрдоा рдПрд╡ं рдЧौрд░рд╡ рдХрднी рднी рдХрдо рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддे।

рд╕рдиाрддрди рд╢рдм्рдж рдХा рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдк्рд░ाрдХрдЯ्рдп рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╕рдмрд╕े рдк्рд░ाрдЪीрди рд╡ैрджिрдХ рдЧ्рд░рди्рде рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдоें рд╣ी рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдХी рд▓िрдкिрдмрдж्рдзрддा рдХा рдХाрд▓ рдЕрддि рдк्рд░ाрдЪीрди рд╣ै। рдордд-рдорддाрди्рддрд░ों рдХे рдмाрдж рднी рднाрд░рдд рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╡िрджेрд╢ी рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдж्рд╡ाрд░ा рдпрд╣ рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рдЗрд╕рдХी рд▓िрдкिрдмрдж्рдзрддा рддрдеाрдЧрдд рдЧौрддрдо рдмुрдж्рдз рдХे рдЬрди्рдо рд╕े рдЕрдиेрдХ рд╢рддाрдм्рджिрдпों рдкूрд░्рд╡ рд╣ुрдИ। 'рдзрд░्рдо' рдХे рдмрд╣ुрд╡рдЪрди 'рдзрд░्рдоाрдгि' рдХे рд╕ाрде рд╣ी 'рд╕рдиाрддрди' (рд╕рдирддा) рд╢рдм्рдж рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдХे рддृрддीрдп рдордг्рдбрд▓ рдХे рддृрддीрдп рд╕ूрдХ्рдд рдХे рдк्рд░рдердо рдоंрдд्рд░ рдоें рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ै। рдЕрддि рд╕рд░рд▓ рд╢рдм्рджों рдоें рдХрд╣ें, рддो рдЗрд╕ рдоंрдд्рд░ рдж्рд╡ाрд░ा рдЕрдЧ्рдиि рдХे рдЕрдкрд░िрд╡рд░्рддрдиीрдп (рд╢ाрд╢्рд╡рдд) рдЧुрдгों рдХी рд╕рдиाрддрдирддा рдХो рдЙрдж्рдзृрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╡िрдж्рд╡ाрди рдЬрди рд╕े рд╕рджैрд╡ рд╣ी рд╢्рд░ेрд╖्рда рдЖрдЪрд░рдгों рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХी рдЧрдИ рд╣ै। рдРрд╕ा рдХрд░рдиे рд╕े рд╡े рджोрд╖рдордп рдирд╣ीं рд╣ोрддे; рд╡े, рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें, рд╡ृрд╣рдж् рдХрд▓्рдпाрдгाрд░्рде рд╕рдд्рдпрдЬ्рдЮाрди рдк्рд░рджाрди рдХрд░ рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡рднाрд╡ों рдХो рдЧौрд░рд╡ाрди्рд╡िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं; рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдоाрдЪрд░рдг рдХрд░рддे рд╣ैं।

рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдХे рдЗрд╕ рдоंрдд्рд░ (3: 3: 1) рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░:
"рд╡ैрд╢्рд╡ाрдирд░ाрдп рдкृрдеुрдкाрдЬрд╕े рд╡िрдкो рд░рдд्рдиा рд╡िрдзрди्рдд рдзрд░ुрдгेрд╖ु рдЧाрддрд╡े/
рдЕрдЧ्рдиिрд░्рд╣ि рджेрд╡ाँ рдЕрдоृрддो рджुрд╡рд╕्рдпрдд्рдпрдеा рдзрд░्рдоाрдгि рд╕рдирддा рди рджूрджुрд╖рдд्//"

"рдЬैрд╕े рдЕрдЧ्рдиि рдЕрдкрдиे рд╕рдиाрддрди рдЧुрдг, рдХрд░्рдо, рд╕्рд╡рднाрд╡ों рдХो рдЕрдХ्рд╖ुрдг्рдг рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рджोрд╖рдоुрдХ्рдд рд╣ै, рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рд╡िрдж्рд╡ाрди рд▓ोрдЧ рдЬрди-рд╣िрддाрд░्рде рд╡िрдж्рдпा (рд╕рдд्рдпрдЬ्рдЮाрди) рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиे рд╕्рд╡рднाрд╡ों рдХो рднूрд╖िрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рд╡े рдзрд░्рдоाрдЪрд░рдг рдХрд░рддे рд╣ैं।"         

рдиिрд╕्рд╕рди्рджेрд╣, рдЕрдЧ्рдиि рдХो рдХेрди्рдж्рд░ рдоें рд░рдЦрдХрд░, рдЙрд╕рдХे рдЧुрдг, рдХрд░्рдо, рд╕्рд╡рднाрд╡ों –рддेрдЬ, рдКрд░्рдЬा, рдк्рд░рдХाрд╢ рдЖрджि рдХो рдЙрдж्рдзृрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕рдиाрддрди рдХी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рдпрд╣ाँ рд╕्рдкрд╖्рдЯрддः рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ै। рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯрддा рдЕрдкрд░िрд╡рд░्рддрдиीрдп –рд╕рджा рд╕्рдеाрдкिрдд рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ी рд╕्рдеिрддि рдХो рд╕ाрдордиे рд▓ाрддी рд╣ै। рдЖрджि рдПрд╡ं рдЕрди्рдд рдХी рд╕्рдеिрддि рд╕े рдкрд░े рд╕рдиाрддрди рдХी рд╕рдд्рдпрддा рдХो рджрд░्рд╢ाрддी рд╣ै।

рдоूрд▓рддः рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдоें рдк्рд░рдХрдЯ рд╕рдиाрддрди рд╢рдм्рдж рдкुрд░ाрдгों, рдордиुрд╕्рдоृрддि рдФрд░ рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा рдоें рднी рдЙрд▓्рд▓िрдЦिрдд рд╣ै। рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рд╢िрд╡рдкुрд░ाрдг (2: 2: 16) рдоें рд╕рдиाрддрди рд╢рдм्рдж рдЕрд╡िрдиाрд╢ी рдФрд░ рдордиुрд╕्рдоृрддि (4: 128 ) рдоें рд╕рдд्рдп рдХा рдк्рд░рддिрд░ूрдк рд╣ै। рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा (14: 27) рдоें рдЬो рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╢рдм्рдж рдЖрддा рд╣ै, рд╡рд╣ рднी рд╕рдиाрддрди рдХे рдкрд░्рдпाрдп рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ी рд╣ै।

рдкुрд░ाрдгों, рд╕्рдоृрддिрдпों, рд░ाрдоाрдпрдг рдФрд░ рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा рд╕рд╣िрдд рдорд╣ाрднाрд░рдд рдХे рд░рдЪрдиाрдХाрд▓-рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд╡िрд╖рдп-рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮों, рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдФрд░ рдЕрдиुрд╕ंрдзाрдирдХрд░्рддाрдУं рдХे рдордз्рдп, рдЬाрдиे-рдЕрдирдЬाрдиे, рдорддрднेрдж рд╣ैं। рдоैं рдРрд╕े рдорддрднेрджों рдХी рдЪрд░्рдЪा рдпрд╣ाँ рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ूँ। рд▓ेрдХिрди, рд╕ाрде рд╣ी, рдоैं рдЕрдкрдиी рдЗрд╕ рдмाрдд рдкрд░ рддो рджृреЭ рд╣ूँ рдХि рд╕рдиाрддрди рд╢рдм्рдж рдЕрдкрдиी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рдХे рд╕ाрде рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдердо рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдоें рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ुрдЖ рд╣ै।

рдпрд╣ рдПрдХ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╕рдд्рдп рд╣ै рдХि рд╢ाрдХ्рдпрдоुрдиि рдЧौрддрдо рдХे рдЬीрд╡рдирдХाрд▓ рд╕े рдкрд╣рд▓े рднाрд░рддीрдп рдЙрдкрдорд╣ाрдж्рд╡ीрдк рдоें рд╡ैрджिрдХрдХाрд▓ рдеा। рд╡ैрджिрдХ рдХाрд▓ рдоें рд╡ेрджों рдХा рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдеा। рдмौрдж्рдз рд╕ूрдд्рд░ों –рдЧौрддрдо рдмुрдж्рдз рдХी рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рдоें рд╡ेрджों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै। рддрдеाрдЧрдд рдж्рд╡ाрд░ा рдордЬ्рдЭिрдордиिрдХाрдп рдоें рд╕ाрд╡िрдд्рд░ी (рдЧाрдпрдд्рд░ी) рдорди्рдд्рд░ рдХो рд╡ैрджिрдХ рдЛрдЪाрдУं рдХी рдЧрд░िрдоा рдПрд╡ं рдЧौрд░рд╡ рдШोрд╖िрдд рдХрд░рдиे рдХा рдк्рд░рд╕ंрдЧ рдЖрддा рд╣ै।

рдпрд╣ी рдирд╣ीं, рдЗрд╕ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдПрдХ рдЕрди्рдп рдк्рд░ाрдоाрдгिрдХ рдмाрдд рднी рд╕ाрдордиे рдЖрддी рд╣ै। рдЧौрддрдо рдмुрдж्рдз рдЖрдирди्рдж рдХे рд╕ाрде рд╡ैрд╢ाрд▓ी-рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рдеे। рджोрдиों рдХे рдордз्рдп рд╡ाрд░्рддाрд▓ाрдк рдЪрд▓ рд░рд╣ा рдеा। рдЙрд╕ рд╡ाрд░्рддाрд▓ाрдк рдоें рд╢ाрдХ्рдпрдоुрдиि рдиे 'рддрдм рддрдХ рд╡рдЬ्рдЬिрдпों рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рдХी рдмाрдд рдХी, рдЬрдм рддрдХ рдХि рд╡े рдкूрд░्рд╡ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХाрд░्рдп рдХрд░ें'। рдкूрд░्рд╡ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХ्рдпा? рд╡рд╣, рдЬो рд╡ैрджिрдХрдХाрд▓ рдоें рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХा рдЖрдзाрд░ рдеा; ‘рд╕рднा’, ‘рд╕рдоिрддि’ рдФрд░ ‘рд╡िрджрде’ рдЬैрд╕ी рд▓ोрдХрддाрди्рдд्рд░िрдХ рд╕ंрд╕्рдеाрдПँ рдЬिрд╕рдоें рд╢ाрд╕рди рдХी рд░ीреЭ рдеीं।

рддрдеाрдЧрдд рдЧौрддрдо рдмुрдж्рдз рдХी, рдЬैрд╕ा рдХि рд╣рдо рд╕рднी рдЬाрдирддे рд╣ै, рдХрд░ुрдгा рдФрд░ рд╡ृрд╣рдж् рд╕्рддрд░ीрдп рдоाрдирд╡-рд╕рдоाрдирддा рдХेрди्рдж्рд░िрдд рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджी рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рдоें рд╕рдиाрддрди рд╢рдм्рдж рд╕ाрдордиे рдЖрддा рд╣ै। рдЙрджाрд╣рд░рдгाрд░्рде, рдзрдо्рдордкрдж (рдпрдордХ рд╡рдЧ्рдЧो-5) рдоें рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै, "рдПрд╕ рдзрдо्рдоो рд╕рдирди्рддрдиो –рдпрд╣ी рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рд╣ै", рдЕрд░्рдеाрдд्, рд╕рджा рд╕े рдЪрд▓ा рдЖ рд░рд╣ा рдиिрдпрдо рд╣ै।

рдЛрдЧ्рд╡ेрдж рдХे рдЙрдж्рдзृрдд рдорди्рдд्рд░ (3: 3: 1) рдоें рд╡рд░्рдгिрдд рд╢рдм्рдж рд╕рдиाрддрди рдФрд░ рдЗрд╕ी рд╢рдм्рдж рдХे рддрдеाрдЧрдд рдЧौрддрдо рдмुрдж्рдз рдХी рд╢िрдХ्рд╖ाрдУं рдоें рд╣ुрдП рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ, рджोрдиों рдХी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рдПрдХ рд╕рдоाрди рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕рджाрдЪाрд░ (рдЙрджाрд░рддा, рдмрди्рдзुрдд्рд╡рддा рдФрд░ рд╢ुрдж्рдз рд╣ृрджрдпрддा рдХे рд╕ाрде рд╕рдЬाрддीрдпों рдХे рдХрд▓्рдпाрдг) рдХा рдоाрдирд╡ाрд╣्рд╡ाрди рд╣ै। рд╕рджाрдЪाрд░ рд╣ी рдЬीрд╡рди-рд╕ाрд░्рдердХрддा рдХा рдоाрд░्рдЧ рд╣ै; рдпрд╣ी рд╕рдиाрддрди рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдЕрдерд╡ा рдиिрдпрдо рд╣ै। рдЗрд╕ рд╢рдм्рдж рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдк्рд░рддिрдлрд▓ рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕рджैрд╡ рд╕्рдеाрдкिрдд рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдиिрдпрдо рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХो рджрд░्рд╢ाрдиा рд╣ै। рдЕрди्рддрддः рдЕрдкрд░िрд╡рд░्рддрдиीрдп рд╕рдд्рдп рдХो рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рдиा рд╣ै।

рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдФрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ी

рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░

рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░

рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдФрд░ рд╕рд░рджाрд░ рдкрдЯेрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рднाрд░рддीрдп рд╢िрдХ्рд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдПрд╡ं рдоेрд░рда рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпрд▓рдп, рдоेрд░рда (рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢) рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХुрд▓рдкрддि рд╣ैं।
рдЕँрдЧ्рд░ेрдЬी рджाрд╕рддा рд╕े рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдХी рдоुрдХ्рддि рдХे рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдоें, рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдмीрд╕рд╡ीं рд╢рддाрдм्рджी рдХे рдк्рд░рдердо,  рдж्рд╡िрддीрдп рдФрд░ рддृрддीрдп рджрд╢рдХ рдоें, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ 'рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп' рдФрд░ 'рд╕्рд╡рджेрд╢ी' рдпे рджो рд╢рдм्рдж рдк्рд░рдоुрдЦрддा рд╕े рдЙрднрд░े। рдЗрди рд╢рдм्рджों рдиे рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдиाрд░ों рдХे рд░ूрдк рдоें рдЕрдкрдиी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рдХे рд╕ाрде рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдЙрдирдХे рд╣ृрджрдпों рдХी рдЧрд╣рд░ाрдИ рддрдХ рдЫुрдЖ। рднाрд░рддीрдпों рдХो рд╡िрджेрд╢ी рдкрд░ाрдзीрдирддा рд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рд▓िрдП рд╕рддрдд рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХрд░рдиे рд╣ेрддु рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдк्рд░ेрд░िрдд рдХिрдпा।
рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдПрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╢рдм्рдж рд╣ै। рдпрд╣ рд╕्рд╡ (рд╕्рд╡рдпं) рдФрд░ рд░ाрдЬ्рдп (рдк्рд░рдХाрд╢рдоाрди) рдХे рдпोрдЧ рд╕े рдмрдиा рд╣ै। рдЖрдд्рдорд╕ंрдпрдо рд╕рд╣िрдд рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдп рдиैрддिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХे рдкाрд▓рди рдж्рд╡ाрд░ा рдЬीрд╡рди рдХो рдЙрд╕рдХे рд▓рдХ्рд╖्рдп рддрдХ рд▓े рдЬाрдиा рдЗрд╕рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै। рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп, рд▓рдЧрднрдЧ рджो рд╣рдЬाрд░ рдкाँрдЪ рд╕ौ рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рд╡ рддрдеाрдЧрдд рдЧौрддрдо рдж्рд╡ाрд░ा рдоाрдирд╡ рдХो рдЙрд╕рдХे рдЬीрд╡рди рдХी рд╕ाрд░्рдердХрддा рдХे рд▓िрдП рджिрдП рдЧрдП рд╕рди्рджेрд╢, "рдЕрдк्рдк рджीрдкो рднрд╡ः –рд╕्рд╡рдпं рдк्рд░рдХाрд╢рдоाрди рд╣ो" рдХी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣ी рд╣ै।
рд╕्рд╡рджेрд╢ी рднी рдПрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рд╢рдм्рдж рд╣ै। рдпрд╣ рд╕्рд╡ рдПрд╡ं рджेрд╢ рдХे рд╡िрд╢ेрд╖рдг рджेрд╢ी рдХी рд╕рди्рдзि рд╕े рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ै। рд╕ाрдзाрд░рдг рд╢рдм्рджों рдоें рдЗрд╕рдХा рдЕрд░्рде рд╣ै, 'рд╕्рд╡рдпं рджेрд╢ рдХा'।

рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдФрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ी, рджोрдиों рд╢рдм्рдж, рдЬैрд╕ा рдХि рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░ рдЪुрдХे рд╣ैं, рдЕँрдЧ्рд░ेрдЬी рджाрд╕рддा рд╕े рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдХी рдоुрдХ्рддि рдХे рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдХे рд╕рдордп рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ेрд░рдгाрд╕्рд░ोрдд рдмрдиें। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рд╕рд╢рдХ्рдд рдиाрд░ों рдХे рд░ूрдк рдоें рдХрд░ोреЬों рднाрд░рддीрдпों рдХो рддिрд▓рдХ рдФрд░ рдЧाँрдзी рд╕рд╣िрдд рдЙрд╕ рдХाрд▓ рдХे рдЕрди्рдп рдЕрдЧ्рд░рдгीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдиेрддाрдУं рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдЖрди्рджोрд▓рдиों рдоें  рдк्рд░рддिрдмрдж्рдзрддा рдХे рд╕ाрде рдЬोреЬा। рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा рд╕े рджेрд╢ рдХी рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдФрд░ рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдиिрд╕्рд╕рди्рджेрд╣ рдЙрд╕ рд╕рдордп рдЗрдирдХे рд╕ाрде рдЬुреЬी рднाрд╡рдиाрдПँ рдеीं। рд▓ेрдХिрди, рдЗрди рд╢рдм्рджों рдХी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рднाрд░рдд рдХी рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдпрд╡ाрджिрдпों рд╕े рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕рдоृрдж्рдзि рд╕े рдХрд╣ीं рдЖрдЧे рдЬाрдХрд░ рд╡ृрд╣рдж् рдоाрдирд╡-рдХрд▓्рдпाрдг рдоें рд╣ै। рдЗрдирдХा рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп рдоें рдЖрдЬ рднी рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдорд╣рдд्рдд्рд╡ рд╣ै। рдХैрд╕े? рдпрд╣ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рднाрд░рдд рдХे рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдХे рд╕рдордп рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рд╡ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХे рдиाрд░ों рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдк्рд░ेрд░рдгाрд╕्рд░ोрдд рдФрд░ рд▓ोрдЧों рдоें рдЗрдирдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЖрдИ рдЬाрдЧृрддि рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдЖрдЧे рдХी рдЪрд░्рдЪा рдоें рд╕्рд╡рддः рд╣ी рд╕ाрдордиे рдЖ рдЬाрдПрдЧी।

рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рд░ूрдк рдоें рдЙрднрд░рдХрд░ рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХा рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рд╡ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ोрдд्рдеाрди рдХे рд▓िрдП рд╕्рд╡рдпं рдоाрд░्рдЧ-рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рдиे рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдЗрди рдиाрд░ों рдХे рдк्рд░рдгेрддा рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж 'рд╕рд░рд╕्рд╡рддी' рдеे।

рдПрдХ рд╣ी рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп рд╕рдордЧ्рд░рддा –рд╕рд░्рд╡рд╢рдХ्рддिрдоाрди, рд╕рд░्рд╡рдкाрд▓рдХ рдФрд░ рд╕рд░्рд╡рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ рдХी рд╕рдд्рддा рдоें рджृреЭ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕рдХрд░्рддा рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж 'рд╕рд░рд╕्рд╡рддी' рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХे, рдЬिрд╕рдоें рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЬрди рд╕्рд╡ाрдзीрди рд╣ो рдФрд░ рдЕрди्рддрддः рд╕рдоाрди рд░ूрдк рд╕े рдЕрдкрдиी рдЙрди्рдирддि рдХा рдЕрдкрдиे рдкुрд░ुрд╖ाрд░्рде рд╕े рдоाрд░्рдЧ рдк्рд░рд╢рд╕्рдд рдХрд░ рд╕рдХे, рдШोрд░ рд╕рдорд░्рдердХ рдеे। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдоाрдирддे рдеे рдХि рд╕्рд╡рдпं рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ рдХी рдУрд░ рд╕े рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЬрди, рдиाрд░ी-рдкुрд░ुрд╖, рдХो рдЕрдкрдиे рдЙрдд्рдеाрди рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै। рдЙрдирдХी рдпрд╣ рднी рдк्рд░рдмрд▓ рдЕрднिрд▓ाрд╖ा рдеी рдХि рджेрд╢рд╡ाрд╕ी рдЕрдкрдиे рдоूрд▓्рдпों рд╡ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдоें рд╕्рд╡рдпं рдХे рд╕ंрд╕ाрдзрдиों рдФрд░ рд╢्рд░рдо рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХी рд╕рдо्рдкрди्рдирддा рдХा рдХाрд░्рдп рдХрд░ें, рд╡ рджेрд╢ рдХे рдЧौрд░рд╡ рдХो рд╕्рдеाрдкिрдд рд░рдЦें। рдорд╣рд░्рд╖ि рдиे рдЗрд╕ рд╣ेрддु рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдЬाрдЧृрдд рдХрд░рдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдЬीрд╡рдирднрд░ рдХाрд░्рдп рдХिрдпा। рдпрд╣ाँ рдпрд╣ рдмाрдд рд╕рдордЭ рд▓ेрдиी рдЪाрд╣िрдП рдХि рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж 'рд╕рд░рд╕्рд╡рддी' рдиे рднрд▓े рд╣ी рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдФрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХी рдмाрдд рднाрд░рдд рдХो рдХेрди्рдж्рд░ рдоें рд░рдЦрдХрд░ рдХी рд╣ो, рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рд╕рдорд╕्рдд рдЬрди рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдеी। рд╕рдоाрди рд░ूрдк рд╕े рд╕рдмрдХा рдЙрдд्рдеाрди рдеा। рд╕्рд╡ाрдоीрдЬी рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдоें рдХिрд╕ी рдХी рднी рдкрд░рддंрдд्рд░рддा рдХो рдХोрдИ рд╕्рдеाрди рдирд╣ीं рдеा। рдХोрдИ рднी рд╕्рд╡ рдк्рд░рдХाрд╢ –рд╕्рд╡рдпं рдХे рдЙрдд्рдеाрди рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рд╕े рд╡ंрдЪिрдд рдирд╣ीं рдеा। рд╕्рд╡рдпं рдорд╣рд░्рд╖ि рджрдпाрдирди्рдж 'рд╕рд░рд╕्рд╡рддी' рдХे рд╢рдм्рдж рд╣ैं, "рдЬैрд╕ा рд╕्рд╡рджेрд╢ рд╡ाрд▓ों рдХे рд╕ाрде рдордиुрд╖्рдпोрди्рдирддि рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рд╡рд░्рдд्рддрддा рд╣ूँ, рд╡ैрд╕ा рд╡िрджेрд╢िрдпों рдХे рд╕ाрде рднी рддрдеा рд╕рдм рд╕рдЬ्рдЬрдиों рдХो рднी рд╡рд░्рдд्рддрдиा рдпोрдЧ्рдп рд╣ै।" (рд╕рдд्рдпाрд░्рде рдк्рд░рдХाрд╢: рднूрдоिрдХा, рдкृрд╖्рда 3)

рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдФрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╕рдо्рдмрди्рдзी рдЕрдкрдиे рдЕрддि рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╡िрдЪाрд░ों рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рдорд╣рд░्рд╖ि рджрдпाрдирди्рдж рджाрджाрднाрдИ рдиौрд░ोрдЬी, рд░ाрдиाрдбे, рдЧोрдЦрд▓े, рд▓ाрдЬрдкрдд рд░ॉрдп, рдЕрд░рд╡िрди्рдж рдШोрд╖, рдЯैрдЧोрд░, рдмिрдкिрди рдЪрди्рдж्рд░ рдкॉрд▓, рд╕ाрд╡рд░рдХрд░ рдЖрджि рдЬैрд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдиाрдпрдХों рдХे рдк्рд░ेрд░рдгाрд╕्рд░ोрдд рдмрдиे। рдпрд╣ाँ рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж 'рд╕рд░рд╕्рд╡рддी' рдХे рджो рдФрд░ рд╕рдордХाрд▓ीрдиों, рдиाрдордзाрд░ी рд╕рди्рдд рд░ाрдо рд╕िंрд╣ рдХूрдХा рдФрд░ рдмंрдХिрдо рдЪрди्рдж्рд░ рдЪрдЯрд░्рдЬी рдХे рдиाрдо рднी, рдЬो рд╕рдоाрдЬрд╕ुрдзाрд░ рдХाрд░्рдпों рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕्рд╡рджेрд╢ी рднाрд╡рдиा рд╕े рд▓ोрдЧों рдХो рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рдиे рдоें рдЕрдЧ्рд░рдгीрдп рдеे, рдЙрд▓्рд▓ेрдЦрдиीрдп рд╣ैं।  
рдЗрд╕ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж 'рд╕рд░рд╕्рд╡рддी' рдиे рдЬिрди рджो рдорд╣ाрдиाрдпрдХों рдХो, рдЬैрд╕ा рдХि рдоेрд░ा рдЕрдкрдиा рдоाрдирдиा рд╣ै, рд╕рд░्рд╡ाрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХिрдпा, рд╡े рдеे рд▓ोрдХрдоाрди्рдп рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ рдФрд░ рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी। рдЗрд╕ीрд▓िрдП, рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдФрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рддिрд▓рдХ рдФрд░ рдЧाँрдзी рдХे рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рдХे рдХेрди्рдж्рд░ рдоें рд░рд╣े। "рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдоेрд░ा рдЬрди्рдорд╕िрдж्рдз рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै, рдоैं рдЗрд╕े рд▓ेрдХрд░ рд░рд╣ूँрдЧा", рдЗрд╕ рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХे рд╕ाрде рддिрд▓рдХ рдФрд░ "рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдХी рдЖрдд्рдоा рд╣ै", рдЗрд╕ рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рдк्рд░рддिрдмрдж्рдзрддा рдХे рд╕ाрде рдЧाँрдзी рджेрд╢ рдХी рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдХे рд▓िрдП рдЬीрд╡рдирднрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖рд░рдд рд░рд╣े। рджोрдиों рдиे рдЗрд╕ рджिрд╢ा рдоें, рдЬैрд╕ा рдХि рджेрд╢ рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рдкृрд╖्рда рд╕ाрдХ्рд╖ी рд╣ैं, рдаोрд╕ рдХाрд░्рдп рднी рдХिрдП рдФрд░ рд╡े  рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдФрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХे рдк्рд░ेрд░рдХों рдХे рд░ूрдк рдоें рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд╣ृрджрдпों рдоें рдмрд╕ рдЧрдП। рдЖрдЬрддрдХ рднी рд╡े рдЗрд╕ рд░ूрдк рдоें рдорд╣ाрди рдк्рд░ेрд░рдХों рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ैं।

рд▓ोрдХрдоाрди्рдп рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ рдХी рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдФрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा, рдеोреЬे-рдмрд╣ुрдд рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рдЕрди्рддрд░ рдХे рд╕ाрде рднी, рдЬो рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै, рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж 'рд╕рд░рд╕्рд╡рддी' рд╕े рднिрди्рди рдирд╣ीं рд░рд╣ी। рд╡ेрджाрди्рдд рджрд░्рд╢рди рдоें рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕рдХрд░्рддा рдФрд░ ‘рдЧीрддाрд░рд╣рд╕्рдп’ рдЬैрд╕ी рдХृрддि рдХे рд░рдЪрдиाрдХाрд░ рд▓ोрдХрдоाрди्рдп рддिрд▓рдХ рд╕рдмрдХी рд╕рдоाрди рдЙрди्рдирддि, рд╕ुрдЦрдордп рдЬीрд╡рди рдЬीрдиे рдХे рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ рддрдеा рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рд╕рдорд░्рдердХ рдеे, рдФрд░ рдЗрд╕े рдЙрдЪ्рдЪ рдиैрддिрдХрддा рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рдеे। рдПрдХ рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХрд╣ा рдеा, "рдЪूँрдХि рд╕рднी рд╕рдЬीрд╡ … рд╡рд╕्рддुрдУं рдоें рдПрдХ рд╣ी рдЖрдд्рдоा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдк्рд░рд╕рди्рдирддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдЬीрдиा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХा рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ рд╣ै। рдФрд░, рдпрджि рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЗрд╕ рд╕ाрдоाрди्рдп рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ рдХी рдЕрдирджेрдЦी рдХेрд╡рд▓ рдЗрд╕рд▓िрдП рдХрд░рддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд╣ рд╡्рдпрдХ्рддि рдпा рд╕рдоाрдЬ рд╢рдХ्рддि, рд╕ंрдЦ्рдпा, рдЙрдкрдХрд░рдг рдФрд░ рддрдХрдиीрдХ рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рджूрд╕рд░े рд╡्рдпрдХ्рддि рдпा рд╕рдоाрдЬ рд╕े рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ै, рддो рдпрд╣ рдЕрдиैрддिрдХ рд╣ै।"

рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдХे рдмाрд░े рдоें рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд▓ोрдХрдоाрди्рдп рдиे рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХिрдпा, "рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдиैрддिрдХрддा рдХा рд╡िрдЬ्рдЮाрди рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рд╣ै। рдпрджि рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдЖрдкрдХो рдкрд░ाрдзीрдирддा рдХी рдУрд░ рд╡ाрдкрд╕ рд▓े рдЬाрддा рд╣ै, рддो рд╣рдо рдЗрд╕े рдЕрд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ैं। рд░ाрдЬрдиीрддि рджेрд╢ рдХा рд╡ेрджाрди्рдд рд╣ै। рдЖрдк рд╕рднी рдоें рдЖрдд्рдоा рд╣ै। рдоैं рдмрд╕ рдЗрд╕े рдкुрдирд░्рдЬीрд╡िрдд рдХрд░рдиे рдЬा рд░рд╣ा рд╣ूँ।"
рд╡िрджेрд╢ी рд╕рдд्рддा рд╕ुрдзाрд░ рдЕрдЪ्рдЫे рд╢ाрд╕рди рдпा рд╕ुрд░ाрдЬ рдХा рдХिрддрдиा рднी рджाрд╡ा рдХ्рдпों рди рдХрд░े, рд╡рд╣ рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд╡िрдХрд▓्рдк рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा। рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп–рд╕्рд╡рд╢ाрд╕рди рдХे рдмिрдиा рдк्рд░рдЧрддि рд╕рдо्рднрд╡ рдирд╣ीं। рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХे рдмिрдиा рдХрд╣ीं рднी рдЬрдирддा рдХी рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░рддा рдХी рд╕рдо्рднाрд╡рдиा рдирд╣ीं। рд▓ोрдХрдоाрди्рдп рддिрд▓рдХ рдЗрд╕ рджृрдв़ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХे рд╕ाрде рдиिрд░рди्рддрд░ рдЬрдирдоाрдирд╕ рдХो рдЬाрдЧृрдд рдХрд░рддे рд░рд╣े। рд╡े рдЬीрд╡рдирднрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ рдФрд░ рдХाрд░्рдп рдХрд░рддे рд░рд╣े।

рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें, рдЕрдиुрд╢ाрд╕िрдд рдФрд░ рдЖрдд्рдо-рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдЬрди рдмाрд╣्рдп-рдЖрди्рддрд░िрдХ рдиिрдпंрдд्рд░рдг рд╕े рдоुрдХ्рдд рдФрд░ рд╢ाрд╕рди-рд╕рдд्рддा рдкрд░ рдХрдо-рд╕े-рдХрдо рдиिрд░्рднрд░ рд╣ों, рдпрд╣ рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдХे рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп-рд╡िрдЪाрд░ рдХे рдХेрди्рдж्рд░ рдоें рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी, рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рджेрд╢рдХाрд▓ рдХी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХी рдоाँрдЧ рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рдирдП рдЖрдпाрдоों рдХो рднी рдЫुрдП, рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдХा рдоाрдз्рдпрдо рджेрд╢ी рдоूрд▓्рдп, рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░  рд╕рдн्рдпрддा рд╣ो, рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдХा рдпрд╣ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рднी рдеा। рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдоें рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рднेрджрднाрд╡ рдХो рд╕्рдеाрди рдирд╣ीं, рд╕рд░्рд╡рдХрд▓्рдпाрдг рдЗрд╕рдХी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рд╣ै рдФрд░ рдЗрд╕рдоें рдХाрдпिрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЕрдХ्рд╖рдо, рдЕрдкंрдЧ рдФрд░ рджृрд╖्рдЯिрд╣ीрди рднी рдЕрдкрдиी рдЖрд╡ाрдЬ рдФрд░ рднाрдЧीрджाрд░ी рдХी рдЕрдиुрднूрддि рдХрд░े।

рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ी, рдЬैрд╕ा рдХि рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░ рдЪुрдХे рд╣ैं, рд╕्рд╡рд░ाрдЬ рдХी рдЖрдд्рдоा рд╣ै।  рдЗрд╕рдоें рдЖрд░्рдеिрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рд╡рд╕्рддुрдУं рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдиिрдХрдЯрддрдо рдкрд╣ुँрдЪ рдХे рд▓ोрдЧों (рдкреЬोрд╕िрдпों) рдХे рд╕ाрде рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХो рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा, рд╡िрджेрд╢ी рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЕрдкрдиे рд╕्рд░ोрддों рд╕े рджेрд╢ी рд╡рд╕्рддुрдУं рдХे рдЙрдд्рдкाрджрди рд╡ рдиिрд░्рдоाрдг рдФрд░, рд╕ाрде рд╣ी, рдЙрдирдХा рдЙрдкрднोрдЧ, рд╡ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоूрд▓्рдп рдХेрди्рдж्рд░िрдд рдЕрдкрдиी рд╣ी рднाрд╖ा рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ै। рдЕрдкрдиे рд╕्рд░ोрддों рд╡ рдоूрд▓्рдпों рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рдЖрдЧे рдмреЭрдиा, рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें, рдЙрди्рдирддि рдХा рд╢्рд░ेрд╖्рда рдФрд░ рдкрд░िрдгाрдордХाрд░ी рдоाрд░्рдЧ рд╣ै। рдпрд╣ рдк्рд░ेрдо рдФрд░ рдоाрдирд╡рддा рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рд╣ै। рд╕्рд╡рдпं рдЧाँрдзीрдЬी рдХे рд╢рдм्рджों рдоें, "рдоैं рдЖрдЧ्рд░рд╣рдкूрд░्рд╡рдХ рдХрд╣ूँрдЧा рдХि рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╣ी рдПрдХрдоाрдд्рд░ рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рд╣ै рдЬो рд╡िрдирдо्рд░рддा рдФрд░ рдк्рд░ेрдо рдХे рдиिрдпрдо рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рд╣ै।" рдпрд╣ рд╕рдоाрдирддा рдХा рдоाрд░्рдЧ рдк्рд░рд╢рд╕्рдд рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдиैрддिрдХрддा рдХे рд╕िрдж्рдзाрди्рдд рдХा рднी рдкाрд▓рди рдХрд░рддा рд╣ै।

рдЕрди्рддрддः рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдХा рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдЖрдд्рдордиिрд░्рднрд░ рдмрдиाрдиा рд╣ै। рдЗрд╕ीрд▓िрдП, рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдеा рдХि рднाрд░рдд рд╕्рд╡рджेрд╢ी рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рдЖрдЧे рдмреЭे। рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдХा рд╕ुрджृреЭ рднрд╡рди рддैрдпाрд░ рд╣ो рдФрд░ рд╡рд╣ рдкूрд░े рд╡िрд╢्рд╡ рдХो рднी рдоाрд░्рдЧ рджिрдЦाрдП। 
рд╕ाрд░ рд░ूрдк рдоें рд╣рдо рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рдпрд╣ рдХрд╣ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж 'рд╕рд░рд╕्рд╡рддी' рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рддрдХ рдХे рд╕्рд╡рд░ाрдЬ्рдп рдФрд░ рд╕्рд╡рджेрд╢ी рд╕рдо्рдмрди्рдзी рд╡िрдЪाрд░, рднाрд░рдд рдХी рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╡ рд╕рдоृрдж्рдзि рдХेрди्рдж्рд░िрдд рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж рднी рдЕрдкрдиी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рдоें рдЕрди्рддрддः рд╡ृрд╣рдж् рдЬрди-рдХрд▓्рдпाрдг рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рд░рд╣े। рдпे рд╡िрдЪाрд░ рдЖрдЬ рднी рд╕ाрд░े рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХ рд╣ैं рдФрд░ рдЙрди рдХрд░ोреЬों рдЬрди рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ेрд░рдгाрджाрдпी рд╣ैं, рдЬो рдЕрдк्рд░рдЬाрддांрдд्рд░िрдХ рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдк्рд░рдЬाрддंрдд्рд░ाрдд्рдордХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдУं рд╡ाрд▓े рджेрд╢ों рдоें рднी рд╡िрднिрди्рди рд░ूрдкों рдоें рд╡ंрдЪिрдд рд╣ै –рд╕рдоाрдирддा, рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा, рди्рдпाрдп рд╡ рдЕрдзिрдХाрд░ों рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рд╕े рджूрд░ рд╣ैं।

рд╣िрди्рджी рдФрд░ рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी

рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░

рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░

рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдФрд░ рд╕рд░рджाрд░ рдкрдЯेрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рднाрд░рддीрдп рд╢िрдХ्рд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдПрд╡ं рдоेрд░рда рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпрд▓рдп, рдоेрд░рда (рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢) рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХुрд▓рдкрддि рд╣ैं।

“рд╣рдоाрд░ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рднाрд╖ा рдХे рдХ्рдпा рд▓рдХ्рд╖рдг рд╣ोрдиे рдЪाрд╣िрдПँ?
1-рд╡рд╣ рднाрд╖ा рд╕рд░рдХाрд░ी рдиौрдХрд░ों рдХे рд▓िрдП рд╕рд░рд▓ рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП
2-рдЙрд╕ рднाрд╖ा рдж्рд╡ाрд░ा рднाрд░рдд рдХा рдЖрдкрд╕ी рдзाрд░्рдоिрдХ, рдЖрд░्рдеिрдХ рдФрд░ рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдХाрд░्рдп рд╣ो рд╕рдХрдиा рдЪाрд╣िрдП
3-рдЙрд╕ рднाрд╖ा рдХो рднाрд░рдд рдХे рдЕрдзिрдХांрд╢ рдЬрди рдмोрд▓рддे рд╣ों
4-рд╡рд╣ рднाрд╖ा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд▓िрдП рд╕рд░рд▓ рд╣ो; (рддрдеा)
5-рдЙрд╕ рднाрд╖ा рдХा рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рддे рд╕рдордп рдХ्рд╖рдгिрдХ рдЕрдерд╡ा рдХुрдЫ рд╕рдордп рддрдХ рд░рд╣рдиे рд╡ाрд▓ी рд╕्рдеिрддि рдкрд░ рдмрд▓ рди рджिрдпा рдЬाрдП। рдЕँрдЧ्рд░ेрдЬी рднाрд╖ा рдоें рдЗрдирдоें рд╕े рдПрдХ рднी рд▓рдХ्рд╖рдг рдирд╣ीं рд╣ै। (рдЗрди рдкाँрдЪ рдоें рд╕े) рдкрд╣рд▓ा рд▓рдХ्рд╖рдг рдоुрдЭे рдЕрди्рдд рдоें рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП рдеा। рдкрд░рди्рддु рдоैंрдиे рдЙрд╕े рдкрд╣рд▓े рдЗрд╕рд▓िрдП рд░рдЦा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рд▓рдХ्рд╖рдг рдЕँрдЧ्рд░ेрдЬी рднाрд╖ा рдоें рджिрдЦाрдИ рдкрдб़ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдЧрдо्рднीрд░рддा рд╕े рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рдкрд░ рд╣рдо рджेрдЦेंрдЧे рдХि рдЖрдЬ рднी рд╢ाрд╕рдХीрдп рд╕ेрд╡рдХों рдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ (рдЕँрдЧ्рд░ेрдЬी)рднाрд╖ा рд╕рд░рд▓ рдирд╣ीं рд╣ै। рдпे рдкाँрдЪों рд▓рдХ्рд╖рдг рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓ी рд╣िрди्рджी (рднाрд╖ा) рдХी рдк्рд░рддिрд╕्рдкрд░्рдзा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдЕрди्рдп рдХोрдИ рднाрд╖ा (рднाрд░рдд рдоें)рдирд╣ीं рд╣ै...। рд╣िрди्рджी рдХे рдзрд░्рдоोрдкрджेрд╢рдХ рдФрд░ рдЙрд░्рджू рдХे рдоौрд▓рд╡ी рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рднाрд░рдд рдоें рдЕрдкрдиे рднाрд╖рдг рд╣िрди्рджी рдоें рд╣ी рджेрддे рд╣ैं ।” –рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी

рд╡рд░्рддрдоाрди рдкीреЭी рдоें рд╕े рдХрджाрдЪिрдд् рд╣ी рдХोрдИ рдЬाрдирддा рд╣ोрдЧा рдХि рдЧांрдзीрдЬी рдиे рдпे рд╡िрдЪाрд░ 20 рдЕрдХ्рдЯूрдмрд░, 1917 рдИрд╕рд╡ीं рдХो рднреЬौрдЪ (рднрд░ूрдЪ) рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рдж्рд╡िрддीрдп рдЧुрдЬрд░ाрдд рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрд░िрд╖рдж рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЕрдкрдиे рд╕рдо्рдмोрдзрди рдоें рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдП рдеे। рд▓рдЧрднрдЧ рдПрдХ рд╕ौ рд╡рд░्рд╖ рдкूрд░्рд╡ рд╡्рдпрдХ्рдд рдЙрдирдХे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рд╣рдо рдЖрдЬ рднी рдпрд╣ рднрд▓ी-рднाँрддि рд╕рдордЭ рд╕рдХрддे рд╣ैं рдХि рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рднाрд░рдд рдХे рд▓िрдП рд╣िрди्рджी рдХी рдорд╣рдд्рддा рдХो рдЧांрдзीрдЬी рдХिрддрдиा рдкрд╣рдЪाрдирддे рдПрд╡ं рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рдеे।

рдпрд╣ी рдирд╣ीं, рдЗрд╕рд╕े рдкूрд░्рд╡, рд▓рдЧрднрдЧ рджрд╕ рдоाрд╣ рдкрд╣рд▓े 26 рд╕े 30 рджिрд╕рдо्рдмрд░, 1916 рдИрд╕рд╡ीं рдХे рдордз्рдп рдЕрдо्рдмिрдХाрдЪрд░рдг рдордЬूрдорджाрд░ (рдЬीрд╡рдирдХाрд▓: 1850-1922) рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдоें рд▓рдЦрдирдК рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рдПрдХ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди рдХो рдЧांрдзीрдЬी рдиे рд╣िрди्рджी рдоें рд╕рдо्рдмोрдзिрдд рдХिрдпा рдеा рдФрд░ рдЙрд╕ी рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди рдХे рд╕рдордп рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдпрд╣ рддрдп рдХिрдпा рдеा рдХि рд╡े рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдХाँрдЧ्рд░ेрд╕ рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди рдХो (рдЬिрд╕рдоें рднी рд╡े рднाрдЧीрджाрд░ी рдХрд░ेंрдЧे) рд╣िрди्рджी рдоें рд╣ी рд╕рдо्рдмोрдзिрдд рдХрд░ेंрдЧे। рдЙрдирдХी рдЙрд╕ рдк्рд░рддिрдмрдж्рдзрддा рдХा рдЕрди्рдп рд╕рдордХाрд▓ीрдиों, рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдЕрд╣िрди्рджी рднाрд╖ी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рд╕े рдЖрдиे рд╡ाрд▓े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдиेрддाрдУं рдкрд░ рдХिрддрдиा рдк्рд░рднाрд╡ рдкреЬा, рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк рдЙрд╕рдиे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоुрдХ्рддि рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рд╕्рд╡рд░्рдгрдХाрд▓ –рдЧांрдзी-рдпुрдЧ рдоें рд╣िрди्рджी рдХे рднाрд░рддрднрд░ рдоें рдЙрдд्рдеाрди, рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡्рдпाрдкी рдмрдирдиे рдоें рдХिрддрдиा рдмреЬा рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा, рд╡рд░्рддрдоाрди рдкीреЭी рдХो рдЙрд╕े рдЬाрдирдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╣िрди्рджी рдк्рд░рд╕ाрд░-рдк्рд░рдЪाрд░ рдХाрд░्рдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоुрдХ्рддि рдЖрди्рджोрд▓рди рдХा рдПрдХ рднाрдЧ рдмрди рдЧрдпा рдеा। рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рдЖрди्рджोрд▓рди рдХे рдЧांрдзी-рдпुрдЧ рдоें рд╡рд╣ рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ेрдиाрдиिрдпों рдХी рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдХे рд╕ाрде рдЬुреЬ рдЧрдпा рдеा।

рдоाрд░्рдЪ, 1918 рдИрд╕рд╡ीं рдоें рдЧांрдзीрдЬी рдиे рдЗрди्рджौрд░ рдоें рдЖрдпोрдЬिрдд рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖рддा рдХी। рдЕрдкрдиे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ीрдп рднाрд╖рдг рдоें рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╣िрди्рджी рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рднाрд╖ा рдмрдиाрдП рдЬाрдиे рдХा рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХा рджृреЭрддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХिрдпा। рджेрд╢рднрд░ рдоें рд╣िрди्рджी рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╣ेрддु рдПрдХ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдкрд╣рд▓ рдХी। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдХुрдЫ рд▓ोрдЧों рдХा рдЪрдпрди рдХिрдпा, рдЬो рджेрд╢рднрд░ рдоें рдЬाрдХрд░ рд╣िрди्рджी рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХाрд░्рдп рдХो рдЖрдЧे рдмреЭाрдП। рдЪрдпрдиिрдд рд▓ोрдЧों рдоें рдЙрдирдХे рд╕рдмрд╕े рдЫोрдЯे рдкुрдд्рд░ рджेрд╡рджाрд╕ рдЧांрдзी (рдЬीрд╡рдирдХाрд▓: 1900-1957 рдИрд╕рд╡ीं) рднी рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рдеे рдФрд░ рдЙрди рд▓ोрдЧों рдиे рдЕрдкрдиा рдХाрд░्рдп рдж्рд░рд╡िреЬ рдХ्рд╖ेрдд्рд░ –рдЖрдЬ рдХे рддрдоिрд▓рдиाрдбु рд╕े рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХिрдпा।

рд╡рд░्рд╖ 1919 рдИрд╕рд╡ीं рд╕े рдЧांрдзीрдЬी рдиे, рджेрд╢ рдХे рдЖрдо рдФрд░ рдЦाрд╕рдЬрди рдХो рд╡्рдпाрдкрдХ рд░ूрдк рд╕े рдЬाрдЧृрдд рдХрд░ рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдХी рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рдиे рдФрд░ рднाрд░рддीрдп рдоाрд░्рдЧ рд╕े рд╣ी рднाрд░рдд рдХे рдкुрдирд░्рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ेрддु рдЙрди्рд╣ें рддैрдпाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े, рджो рд╕ुрдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╕ाрдк्рддाрд╣िрдХों рдХा рд╕рдо्рдкाрджрди-рдк्рд░рдХाрд╢рди рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХिрдпा। рдЙрдирдоें рд╕े рдПрдХ рдирд╡рдЬीрд╡рди  рд╣िрди्рджी рдоें рдеा, рдЬो рдмाрдж рдоें рд╣рд░िрдЬрдирд╕ेрд╡рдХ  рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕ाрдордиे рдЖрдпा। рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рджिрдиों рдоें рдирд╡рдЬीрд╡рди  рддрджुрдкрд░ाрди्рдд рд╣рд░िрдЬрдирд╕ेрд╡рдХ  рдиे рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдФрд░ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рджेрд╢рд╡्рдпाрдкी рд╕्рддрд░ рдкрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдПрд╡ं рдоूрд▓्рдпों рдХे рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдФрд░ рдПрдХрддा рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рдЬो рдЕрддिрдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा, рд╡рд╣ рдЖрдЬрддрдХ рдЕрд╡िрд╕्рдорд░рдгीрдп рд╣ै। рдЬीрд╡рди рдХे рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рднी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рд╕े рдЬुреЬे рд╡िрд╖рдпों, рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдЖрдордЬрди рд╕े рдЬुреЬी рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рд╡ рдЙрдирдХे рдиिрджाрди, рддрдеा рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоुрдж्рджों рдкрд░ рд╕्рд╡рдпं рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдФрд░ рдЕрди्рдп рдиेрддाрдУं, рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдЬीрд╡рди рдоें рд╕ंрд▓рдЧ्рди рд▓ोрдЧों рд╡ рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХे рдПрдХ-рд╕े-рдмреЭрдХрд░-рдПрдХ рдЖрд▓ेрдЦ рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдоें рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рд╣ुрдП।

рд╡рд╣ рдХाрд░्рдп рдЕрднूрддрдкूрд░्рд╡ рдеा। рд╕्рд╡рдпं рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдХे рдЙрдд्рдеाрди рдПрд╡ं рд╕рдоृрдж्рдзि рдХी рджिрд╢ा рдоें рдаोрд╕ рдХрджрдо рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЗрд╕рдХे рдЧौрд░рд╡ рдФрд░ рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рдХा рдк्рд░рдХрдЯीрдХрд░рдг рднी рдеा। рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рдоें рд╣िрди्рджी рдХी рднूрдоिрдХा рддрдеा рдпोрдЧрджाрди рдХा рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рд╕े рд╕ुрдкрд░िрдЪрдп рдХрд░ाрддा рдеा, рдЖрдЬрддрдХ рднी рдХрд░ाрддा рд╣ै।

рдпे рдХुрдЫ рдПрдХ рдЙрджाрд╣рд░рдг рдоाрдд्рд░ рд╣ैं, рдЧांрдзीрдЬी рдХे рднाрд░рдд рдХे рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ंрдЧ्рд░ाрдо рдоें рд╡िрдзिрд╡рдд –рд╕рдХ्рд░िрдп рд░ूрдк рдоें рдЬुреЬाрд╡ рдХे рд╕рдордп рдХे рдФрд░ рдХुрдЫ рдк्рд░ाрд░рдо्рднिрдХ рд╡рд░्рд╖ों рдХे, рдЬрдм рдЙрди्рд╣ोंрдиे рджेрд╢ рдХे рд▓ोрдЧों рдХो рдПрдХрдмрдж्рдз рдХрд░рдиे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рд╡िрд╢ुрдж्рдз рдоाрдирд╡рддा рдХेрди्рдж्рд░िрдд рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХी, рдЬो рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХा рд╕рдЪ्рдЪा рдкрд░िрдЪрдп рд╣ै, рднाрд╡рдиा рд╕े рдУрдд-рдк्рд░ोрдд рдХрд░рдиे рдХा рдмीреЬा рдЙрдаाрдпा। рдЕँрдЧ्рд░ेрдЬी рд╕ाрдо्рд░ाрдЬ्рдпрд╡ाрдж рд╕े рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдХी рдоुрдХ्рддि рдХे рд▓िрдП рдЕрд╣िंрд╕ा-рдоाрд░्рдЧ рдЪुрдиा рдФрд░ рдЗрд╕ рд╣ेрддु рдЬрдиैрдХрддा рд╕्рдеाрдкрдиा рдПрд╡ं рдЖрдордЬрди рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХी рднाрд╡рдиा рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХे рд▓िрдП рд╣िрди्рджी рдХी рднूрдоिрдХा, рдорд╣рдд्рддा рдФрд░ рдпोрдЧрджाрди рдХो рдк्рд░ाрдердоिрдХрддा рд╕े рд╕рдордЭा, рддрджрдиुрд╕ाрд░ рдХाрд░्рдп рдХो рдиिрд░рди्рддрд░ рдЖрдЧे рдмреЭाрдпा।

рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХाрд░्рдп рдХो, рдЬैрд╕ा рдХि рдкрд╣рд▓े рднी рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХिрдпा рд╣ै, рднाрд░рдд рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдоुрдХ्рддि рдЖрди्рджोрд▓рди рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХा рдПрдХ рднाрдЧ рдмрдиाрдпा। рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рдоें рдЧांрдзीрдЬी рд╕्рд╡рдпं рдЬीрд╡рдирднрд░ рд╕рдХ्рд░िрдп рд░рд╣े। рд╡े рд▓ोрдЧों рдХो, рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рд╕्рд╡ाрдзीрдирддा рд╕ेрдиाрдиिрдпों рд╡ рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ рдХाрд░्рдпрдХрд░्рддाрдУं рдХो рдк्рд░ेрд░िрдд рдХрд░рддे рд░рд╣े। рджेрд╢рднрд░ рдоें рд╣िрди्рджी рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХाрд░्рдп рдХी рдк्рд░рдЧрддि рдЖрдЦ्рдпाрдПँ рдирд╡рдЬीрд╡рди рдоें  рдиिрд░рди्рддрд░ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ोрддी рд░рд╣ीं। рд╡рд╣ рдХाрд░्рдп рдЕрд╕ाрдзाрд░рдг рдеा। рд╣िрди्рджी рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡्рдпाрдкी рдк्рд░рд╕ाрд░-рдк्рд░рдЪाрд░ рдФрд░ рдЙрдд्рдеाрди рдХी рджिрд╢ा рдоें рдПрдХ рдоीрд▓ рдХे рдкрдд्рдерд░ рдХे рд╕рдоाрди рдеा। рдЙрд╕ рдХाрд░्рдп рдХी рдмрд╣ुрдд рдмреЬी рдорд╣рдд्рддा рдХो рд╣рдо рдЖрдЬ рднी рд╕рдордЭ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдЙрд╕рд╕े рд╕ीрдЦ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рджिрд╢ाрдиिрд░्рджेрд╢ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХрд░ рдиिрд░рди्рддрд░ рдЖрдЧे рдмреЭ рд╕рдХрддे рд╣ैं।

рдЧांрдзीрдЬी рдХा рд╣िрди्рджी рдк्рд░ेрдо рдФрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрдирдХी рд╣िрди्рджी рдХी рд╕्рд╡ीрдХाрд░्рдпрддा рдХो рдХिрд╕ी рдкुрд╖्рдЯि рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рд╣ै। рд╡े рджेрд╢ рдХे рдк्рд░рдд्рдпेрдХрдЬрди рд╕े рднी рдЗрд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рд╡ीрдХाрд░рдиे рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рдХрд░рддे рдеे। рдЙрдирдХा рджृреЭрддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдоाрдирдиा рдеा, “рд╣िрди्рджी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рднाрд╖ा рд╣ै। рдЙрд░्рджू рднी рд╣िрди्рджी рдХी рд╢рдХ्рддि рд╕े рд╣ी рдЙрдд्рдкрди्рди рд╣ुрдИ рд╣ै। рд╣िрди्рджी (рдоें рд╣ी рд╡рд╣ рдХ्рд╖рдорддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣) рдж्рд░рд╡िреЬ рдЬрдирддा (рд╕рд╣िрдд рдкूрд░े рджेрд╢ рдХे рд▓ोрдЧों рдХे рджिрд▓ों) рдоें рдЕрд╡िрд▓рдо्рдм рдШрд░ рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै।” (рдоेрд░े рд╕рдкрдиों рдХा рднाрд░рдд, рдкृрд╖्рда  218)

рдЧांрдзीрдЬी рдЬрд╣ाँ рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рдпрд╣ рдоाрдирддे рдеे рдХि рд╣िрди्рджी рджेрд╢ рдХे рдЕрдзिрдХांрд╢рдЬрди рдж्рд╡ाрд░ा рдмोрд▓ी рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рднाрд╖ा рд╣ै, рд╡рд╣ीं рд╡े рдпрд╣ рднी рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рдеे рдХि рд╣िрди्рджी рджेрд╢ рдХे рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рднी рдЕрд╣िрди्рджी рднाрд╖िрдУं рдж्рд╡ाрд░ा рднी, рди्рдпूрдиाрдзिрдХ, рд╕рдордЭ рд▓िрдП рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рднाрд╖ा рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░, рдпрд╣ рджेрд╢ рдХे рд▓ोрдЧों рдХी рдЬीрд╡рди рд░ेрдЦा рд╣ै। рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं, рджेрд╡рдиाрдЧрд░ी рд▓िрдкि рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдЙрдирдХा рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рдеा, “рднाрд░рдд рдХे рдЕрдзिрдХांрд╢ рд▓ोрдЧ рдЙрд╕े рдЬाрдирддे рд╣ैं; рдоैं (рдЗрд╕ीрд▓िрдП) рдпрд╣ рдоाрдирддा рд╣ूँ рдХि рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдХोрдИ рдк्рд░рдоाрдг рджेрдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा (рд╣ी) рдирд╣ीं рд╣ै рдХि рджेрд╡рдиाрдЧрд░ी рд╣ी рд╕рд░्рд╡ рд╕ाрдоाрди्рдп рд▓िрдкि (рднी) рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП।” (рдпंрдЧ рдЗрдг्рдбिрдпा, 27 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1925 рдИрд╕рд╡ीं) рдЕрд░्рдеाрдд्, рджेрд╢ рдХी рд╕рднी рднाрд╖ाрдУं рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╣ी рджेрд╡рдиाрдЧрд░ी рд▓िрдкि рд╣ो, рдЬिрд╕рд╕े рджेрд╢ рдХी рдЕрдиेрдХाрдиेрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдПँ рд╕ुрд▓рдЭेंрдЧी, рднाрд╖ाрдпी рд╡िрд╡ाрдж рдиिрдкрдЯेंрдЧे рдФрд░ рд▓ोрдЧों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рддिрдмрдж्рдзрддा рдХा рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╡िрдХाрд╕ рд╣ोрдЧा। 

рдЗрд╕ рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдиे рдпंрдЧ рдЗрдг्рдбिрдпा рдХे 27 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1925 рдИрд╕рд╡ीं рдХे рдЕंрдХ рдоें “рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рднाрд╖ा рдФрд░ рд▓िрдкि” рд╢ीрд░्рд╖рдХ рд╕े рдЕрдкрдиे рд▓ेрдЦ рдоें рдХрд╣ा, “рдоैं рдоाрдирддा рд╣ूँ рдХि рдЗрд╕ рдмाрдд рдХा рдХोрдИ рдк्рд░рдд्рдпрдХ्рд╖ рдк्рд░рдоाрдг рджेрдиे рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдирд╣ीं рдХि рджेрд╡рдиाрдЧрд░ी рд╣ी рд╕рд░्рд╡рдоाрди्рдп рд▓िрдкि рд╣ोрдиी рдЪाрд╣िрдП, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕рдХे рдкрдХ्рд╖ рдоें рдиिрд░्рдгाрдпрдХ рдмाрдд рдпрд╣ рд╣ै рдХि рдЙрд╕े рднाрд░рдд рдХे рдЕрдзिрдХांрд╢ рднाрдЧ рдХे рд▓ोрдЧ рдЬाрдирддे рд╣ैं...।” рд╣िрди्рджी рдФрд░ рджेрд╡рдиाрдЧрд░ी рдХो рдХेрди्рдж्рд░ рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдЖрдЧे рдпрд╣ рднी рдХрд╣ा, “рдоेрд░ी рд╡िрдирдо्рд░ рд╕рдо्рдорддि рдоें рд╕рдорд╕्рдд рдЕрд╡िрдХрд╕िрдд рдФрд░ рдЕрд▓िрдЦिрдд рдмोрд▓िрдпों рдХा рдмрд▓िрджाрди рдХрд░рдХे рдЙрди्рд╣ें рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдХी рдмреЬी рдзाрд░ा рдоें рдоिрд▓ा рджेрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдпрд╣ рдЖрдд्рдоोрдд्рдХрд░्рд╖ рдХे рд▓िрдП рдХिрдпा рдЧрдпा рдмрд▓िрджाрди рд╣ोрдЧा...рдпрджि рд╣рдоें рд╕ुрд╕ंрд╕्рдХृрдд рднाрд░рдд рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рд╕ाрдоाрди्рдп рднाрд╖ा рдмрдиाрдиी рд╣ो, рддो рд╣рдоें рднाрд╖ाрдУं рдФрд░ рд▓िрдкिрдпों рдХी рд╕ँрдЦ्рдпा рдмреЭाрдиे рд╡ाрд▓ी рдпा (рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд) рджेрд╢ рдХी рд╢рдХ्рддिрдпों рдХो рдЫिрди्рди-рднिрди्рди рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдХिрд╕ी рднी рдХ्рд░िрдпा рдХा рдмреЭрдиा рд░ोрдХрдиा рд╣ोрдЧा। рдРрд╕ा рд╣ोрдиे рдПрдХ рд╕ाрдоाрди्рдп рднाрд╖ा (рд╡ рд▓िрдкि) рдХी рд╡ृрдж्рдзि рдХрд░рдиी рд╣ोрдЧी।”            

рдЧांрдзीрдЬी рдХा рдпрд╣ рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд╣рдиा рдеा рдХि рд╣िрди्рджी рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рдХे рд╕ूрдд्рд░ рдоें рдкिрд░ोрдиे рдХा рд╕рдмрд╕े рд╕ुрджृреЭ рдЖрдзाрд░ рдмрди рд╕рдХрддी рд╣ै। рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХी рд╡рд╣ी рдПрдХрдмрдж्рдзрддा рд╕рдорди्рд╡рдпрдХाрд░ी, рд╡िрдХाрд╕ोрди्рдоुрдЦ рдФрд░ рд╡िрднिрди्рдирддाрдУं рдоें рдПрдХрддा рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рдиिрд░рди्рддрд░ рд╕ुрджृреЭрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╣рдоाрд░े рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХो, рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХे рд╡ृрд╣рдж рдХрд▓्рдпाрдг рдХा рдоाрдз्рдпрдо рдмрдиाрддे рд╣ुрдП, “рд╡рд╕ुрдзैрд╡ рдХुрдЯुрдо्рдмрдХрдо्” рдЕрд╡рдзाрд░рдгा рдХो рдЪрд░िрддाрд░्рде рдХрд░ рд╕рдХрддी рд╣ै। рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХा рд╣िрди्рджी рдХो рд▓ेрдХрд░ рдЗрддрдиा рд╡िрд╢ाрд▓ рдФрд░ рдоाрдирд╡ीрдпрддा рд╕े рднрд░рдкूрд░ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рдеा।

рд╣िрди्рджी рдХे рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХी рдЪрд░्рдЪा рдХрд░рддे рд╕рдордп рд╣рдоें рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдХे рдк्рд░рддि рдЙрдирдХे рдЖрджрд░-рд╕рдо्рдоाрди рдХो рд╕्рдорд░рдг рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╣िрди्рджी рдХे рдиिрдзि-рднрдг्рдбाрд░ рдоें рдЙрдирдХे рдпोрдЧрджाрди рдХो рд╢्рд░рдж्рдзाрдкूрд░्рд╡рдХ рдирдорди рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╣िрди्рджी рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рд╡ рдЙрдд्рдеाрдиाрд░्рде рдХिрдП рдЧрдП рдХाрд░्рдпों, рд╕ाрде рд╣ी рд╣िрди्рджी рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдХी рдЙрдирдХी рдХрдЯिрдмрдж्рдзрддा рд╕े рд╕ीрдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП, рдЕрддिрд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рдЙрдирдХी рдЙрд╕ рдЕрднिрд▓ाрд╖ा рд╕े, рдЬिрд╕рдоें рд╡े рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рдХो рджेрд╢ рдХी рд╕рднी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп-рдк्рд░ाрди्рддीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХी рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдХ –рдкाрд▓рдиे-рдкोрд╕рдиे рд╡ाрд▓ी рдоाрддा рдХे рд╕рдоाрди рдмрдирддी рднी рджेрдЦрдиा рдЪाрд╣рддे рдеे। рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣िрди्рджी рд╣ी рд╕рднी рдк्рд░ाрди्рддीрдп рднाрд╖ाрдУं рдоें рд╕рдорди्рд╡рдп рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╣ो рддрдеा рдЙрд╕рдХे рд╕्рдеाрди рдкрд░ рдЕँрдЧ्рд░ेрдЬी рдХрджाрдкि рди рд╣ो। рдЕрди्рддрддः рд╣िрди्рджी рдЗрд╕ рд░ूрдк рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рдХा рд╕рдЬीрд╡ рдЙрджाрд╣рд░рдг рдмрдиे।

рднाрд░рдд рдоें рдЬिрддрдиी рднी рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп-рдк्рд░ाрди्рддीрдп рднाрд╖ाрдПँ рд╣ैं, рд╕्рдеाрдиीрдп рдмोрд▓िрдпाँ рд╣ैं, рд╡े рд╕рднी рдЙрди्рд╣ें рдмोрд▓рдиे рд╡ाрд▓ों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░ाрдгрдк्рд░िрдп рд╣ैं। рдЕрди्рддрддः рд╡े рдЙрдирдХी рдоाрддृрднाрд╖ाрдПँ рд╣ैं। рдЗрд╕ीрд▓िрдП, 25 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1946 рдИрд╕рд╡ीं рдХो рд╣рд░िрдЬрдирд╕ेрд╡рдХ рдоें рдпрд╣ рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХि, “рдоेрд░ी рдоाрддृрднाрд╖ा рдоें рднрд▓े рд╣ी рдХिрддрдиी рднी рдд्рд░ुрдЯिрдпाँ рдХ्рдпों рди рд╣ों, рдоैं рдЙрд╕рд╕े рдЙрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдЪिрдкрдЯा рд░рд╣ूँрдЧा, рдЬिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдЕрдкрдиी рдоाँ рдХी рдЫाрддी рд╕े”, рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕्рдеाрдиीрдп-рдХ्рд╖ेрдд्рд░ीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХी рд╕рдоाрди рдЙрди्рдирддि рдХा рднी рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХिрдпा рдФрд░ рдпрд╣ рд╣ाрд░्рджिрдХ рдХाрдордиा рдХी рдХि рд╣िрди्рджी рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╣ी рдХी рднाँрддि рд╕рдмрдХो рд╕рдоाрд╣िрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╕िрдж्рдз рд╣ो। рдХрдаोрд░рддा рдФрд░ рдПрдХांрдЧिрддा рд╕े рджूрд░ рд░рд╣рдХрд░ рджेрд╢ рдХी рд╕рджाрдмрд╣ाрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕рджृрд╢्рдп рд╕्рдеाрдкिрдд рд╣ो рдФрд░ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрдиी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХा рд╕рдЬीрд╡ рдЙрджाрд╣рд░рдг рдмрдирдХрд░ рдЙрднрд░े, рддрдеा рд╡िрд╢्рд╡рднрд░ рдоें рднाрд░рдд рдХी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рднाрд╖ा рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣िрди्рджी рдХी рдЬрдп-рдЬрдпрдХाрд░ рд╣ो। 
рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧांрдзी рдХे рдЗрд╕ рдЖрд╣्рд╡ाрди рд╡ рдХाрдордиा рдХो рдЕрдкрдиे рдорд╕्рддिрд╖्рдХ-рд╣ृрджрдпों рдоें рджृреЭрддाрдкूрд░्рд╡рдХ рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рд╣рдоें рд╣िрди्рджी-рд╕ेрд╡ा –рд░ाрд╖्рдЯ्-рд╕ेрд╡ा, рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рд╡ рд╕рдоृрдж्рдзि рдХे рдХाрд░्рдп рдоें рдЬुрдЯрдиा рдЪाрд╣िрдП। рд╣िрди्рджी рдХे рдк्рд░рдЪाрд░-рдк्рд░рд╕ाрд░ рдХाрд░्рдп рдХो рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा, рдЕрдЦрдг्рдбрддा рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдзि рдХे рд░ूрдк рдоें рд╣ी рд▓ेрдиा рдЪाрд╣िрдП। рдпрд╣ी рд╣рдоाрд░े рд▓िрдП рд╢्рд░ेрдпрд╕्рдХрд░ рд╣ोрдЧा। рдЧांрдзीрдЬी рдХी рд╣िрди्рджी рдкрд░िрдХрд▓्рдкрдиा рдХो рд╕ाрдХाрд░ рдХрд░рдиे рдХी рджिрд╢ा рдоें рдЖрдЧे рдмреЭрдиा рд╣ोрдЧा।
****

рдоाрдирд╡-рдЬीрд╡рди рдоें рд╡िрд╡ेрдХ

рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░

рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░

рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдФрд░ рд╕рд░рджाрд░ рдкрдЯेрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рднाрд░рддीрдп рд╢िрдХ्рд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдПрд╡ं рдоेрд░рда рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпрд▓рдп, рдоेрд░рда (рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢) рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХुрд▓рдкрддि рд╣ैं।

рдоाрдирд╡ рд╕ृрд╖्рдЯि рдХा рд╢्рд░ेрд╖्рда рдк्рд░ाрдгी рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рдЬрдЧрдд рдоें рдордиुрд╖्рдп рдХी рд╕्рдеिрддि рднी рдЕрддिрд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╣ै। рдоाрдирд╡ рдХी рд╢्рд░ेрд╖्рдарддा рдФрд░ рдЕрддिрд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╕्рдеिрддि рдХे рджो рдХाрд░рдг рд╣ैं। рдк्рд░рдердо, рдордиुрд╖्рдп рдоें рдмुрдж्рдзि рдХा рд╣ोрдиा। рдпрд╣ाँ рдпрд╣ рдз्рдпाрди рдоें рд░рдЦрдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рдмुрдж्рдзि рдФрд░ рдмुрдж्рдзिрдордд्рддा** (”рдмुрдж्рдзिрдорддा" –рдЧीрддा, 7: 10), рдПрдХ рд╣ी рд╡्рдпुрдд्рдкрдд्рддि рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕рдоाрди рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрдиे рдХे рдЙрдкрд░ाрди्рдд рднी рджो рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рдмाрддें рд╣ैं। рдж्рд╡िрддीрдп, рд░рдЪрдиाрдд्рдордХрддा рдХी рдЙрд╕рдХी рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि। рдпрд╣ाँ рд░рдЪрдиाрдд्рдордХрддा рд╕े рдоेрд░ा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рдХ्рд░िрдпाрд╢ीрд▓рддा рдпा рд╕рдХ्рд░िрдпрддा –рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдЙрд╕рдХे рдж्рд╡ाрд░ा рдХुрдЫ (рдирдпा) рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХрд░рдиे рд╕े рд╣ै। рд╕ृрдЬрдиाрдд्рдордХрддा рднी рдЗрд╕ी рд╕े рдЬुреЬा рдкрдХ्рд╖ рд╣ै। рдпे рджोрдиों, рдмुрдж्рдзि рдФрд░ рд░рдЪрдиाрдд्рдордХрддा, рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдордиुрд╖्рдп рдоें рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ैं। рдмुрдж्рдзि рдХे рд╕्рддрд░ рдФрд░ рдХ्рд░िрдпाрд╢ीрд▓рддा рдпा рд░рдЪрдиाрдд्рдордХрддा рдХी рдХ्рд╖рдорддा рдХा рд╕рднी рдоें рдПрдХ рд╕рдоाрди рди рд╣ोрдиा рджूрд╕рд░ी рдмाрдд рд╣ै।

рдмुрдж्рдзि рдФрд░ рд░рдЪрдиाрдд्рдордХрддा, рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें, рдоाрдирд╡ рдХो рдк्рд░рджрдд्рдд рд╡े рджो рдорд╣ाрдЧुрдг рд╣ैं, рдЬो, рдЬैрд╕ा рдХि рдкрд╣рд▓े рднी рдХрд╣ा рд╣ै, рдк्рд░ाрдгिрдЬрдЧрдд рдоें рдЙрд╕рдХी рд╢्рд░ेрд╖्рда рдЕрдерд╡ा рдЕрддिрд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╕्рдеिрддि рдХा рдиिрд░्рдзाрд░рдг рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпे рдоाрдирд╡-рдЬीрд╡рди рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХो рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЬीрд╡рди-рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХे рдоाрд░्рдЧ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЬिрд╕рдХी рдк्рд░ाрдк्рддि рдЕрди्рддрддः рд╡िрд╡ेрдХ рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡िрд╡ेрдХ, рдмुрдж्рдзि рдХा рд╕рдоुрдЪिрдд рд╡िрдХाрд╕ рд╣ै। рдпрд╣ рдЬीрд╡рди рдХे рдЕрдиुрднрд╡ों –рдиिрд░рди्рддрд░ рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ोрддी рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдоें рдЙрдд्рддрд░ोрдд्рддрд░ рд╡ृрдж्рдзि рдЕрдерд╡ा рд╡िрдХाрд╕ рдХा рд╡िрд╖рдп рд╣ै। рд╡िрд╡ेрдХ рдХे рд╕ाрде рдмुрдж्рдзि рджेрд╡-рдЧुрдг рддुрд▓्рдп рд╣ै। рдЕрддि рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рдоुрдХ्рддि-рдоाрд░्рдЧ рдк्рд░рд╢рд╕्рдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рд╣ै।

рдмुрдж्рдзिрдордд्рддा, рд╡िрд╡ेрдХ рдХी рд╕рдоाрдиाрд░्рдеी рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рдд्рдп-рдЬ्рдЮाрди рдХा рдЖрдзाрд░ рдпा рдоाрд░्рдЧ рд╣ै; рд╡िрд╡ेрдХ рдХे рдмिрдиा рдмुрдж्рдзि рдЕрдзूрд░ी рд╣ै рдФрд░ рд╡िрд╡ेрдХ рдХे рдмिрдиा рдЬ्рдЮाрди рдпрдеाрд░्рде рдирд╣ीं рд╣ै। 

рд╡िрд╡ेрдХ, рдоाрдирд╡-рдорди рдХो рд╕ुрджृрдв़ рдмрдиाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рддрд░्рдХ рд╕ंрдЧрддрддा рдФрд░ рдоाрдирд╕िрдХ рд╕्рд╡рд╕्рдерддा рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ै। рдЪेрддрди рдЕрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╕ंрд╡рд░्рдзрди рд╡िрд╡ेрдХ рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рд╣ोрддा рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рд╣ी рдордиुрд╖्рдп рдЕрдкрдиे рдЪрд░िрдд्рд░ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдЬीрд╡рди рдоें рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдк्рд░рддिрдХूрд▓ рдЕрдерд╡ा рдХрдаिрди рд╕्рдеिрддि рд╕े рд╕рдлрд▓рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдЕрдиुрдХूрд▓ рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рддैрдпाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै।

рд╡िрд╡ेрдХ, рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдЕंрдзाрдиुрдХрд░рдг рд╕े рджूрд░ рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕े рд╕्рд╡рдпं рдЕрдкрдиी рд╡ैрдЪाрд░िрдХ рдХ्рд╖рдорддा рд╕े рд╕рдд्рдп-рдмोрдз рдХрд░ाрддा рд╣ै। рдоाрдирд╡-рдЬीрд╡рди рдоें рд╡िрд╡ेрдХ рдХी рд╕рд░्рд╡рдХाрд▓िрдХ рдорд╣рдд्рддा рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЗрд╕рд▓िрдП рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै: 
"рд╣िрддрдордд्рд╡ाрдЬ्рдЮाрди рдХेрди्рдж्рд░ рд╕्рд╡ाрддंрдд्рд░्рдпेрдд рд╡िрдЪाрд░рдпेрдд्/ 
рдиाрди्рдзाрдиुрд╕рд░рдгं рдХुрд░्рдпाрдд рдХрджाрдЪिрдд् рдХोрд╜рдкि рдХрд╕्рдпाрдЪिрдд//"

рдЕрд░्рдеाрдд्, “рд╡िрд╡ेрдХ рдХो рд╣ी рдХрд▓्рдпाрдг рдХा рдоूрд▓ рдХाрд░рдХ рд╕рдордЭрдХрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡िрд╖рдп рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рд╕्рд╡рддंрдд्рд░ рд╕्рдеिрддि рдоें рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП। рдХिрд╕ी рднी рджрд╢ा рдоें рдЕрди्рдзाрдиुрдХрд░рдг рдирд╣ीं рдХрд░рдиा рдЪाрд╣िрдП।"

рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рдФрд░ рд╡िрд╢ेрд╖ рдХा рдк्рд░рдХрдЯрдХрд░्рддा рд╡िрд╡ेрдХ, рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ-рдЕрд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдХा рдмोрдз рдХрд░ाрддा рд╣ै। рдЬैрд╕ा рдХि рдХрд╣ा рд╣ै, рдпрд╣ рдордиुрд╖्рдп рдХो рдн्рд░рдо-рд╕्рдеिрддि рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХाрд▓рдХрд░ рдЪिрди्рддрди, рддрд░्рдХ рдФрд░ рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдж्рд╡ाрд░ा рд╕рдд्рдп-рдЕрд╕рдд्рдп рдХे рдиिрд░्рдзाрд░рдгाрд░्рде рдиिрд░्рдгрдп-рдХ्рд╖рдорддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै।‘рдиोрдж्рд╡िрдЬेрдд्’ –рдЕрд╡िрдЪрд▓рди (рдЧीрддा, 5: 20) рдЕрд╡рд╕्рдеा рд╕े рдоुрдХ्рдд рджрд╢ा рдоें рд▓ाрдХрд░ рдоाрдирд╡ рдоें рдпрдеाрд░्рде рдХे рдЖрд▓िंрдЧрди рд╣ेрддु рдиिрд╢्рдЪрдп рдХे рд▓िрдП рд╕ाрдорд░्рде्рдп рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рдХрд░рддा рд╣ै। 

рд╡िрд╡ेрдХ рдоाрдирд╡-рдЬीрд╡рди рдХे рдЪрд╣ुँрдоुрдЦी рд╡िрдХाрд╕ рдХा рдоाрдз्рдпрдо рд╣ै। рдЗрд╕рдоें рдХोрдИ рд╕рди्рджेрд╣ рдирд╣ीं рд╣ै рдХि рд╡िрд╡ेрдХ рдХे рдмिрдиा рдоाрдирд╡-рдЬीрд╡рди рдЕрд░्рдердкूрд░्рдг рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддा; рдЬीрд╡рди рдЕрдкрдиे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдХो рдк्рд░ाрдк्рдд рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा। 
рд╢िрдХ्рд╖ा рднी, рдЬो рдЬीрд╡рди рдкрд░्рдпрди्рдд рдЪрд▓рдиे рд╡ाрд▓ी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै, рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рдЕрд░्рде рдоें рднीрддрд░ рд╡िрдж्рдпрдоाрди рдЧुрдгों рдХो рдмाрд╣рд░ рд▓ाрддी рд╣ै рддрдеा рдЙрдирдХे рдиिрд░рди्рддрд░ рд╡िрдХाрд╕ рдж्рд╡ाрд░ा рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो, рдЙрд╕рдХी рдЖрдд्рдо-рдиिрд░्рднрд░рддा рдХा рдоाрд░्рдЧ рдк्рд░рд╢рд╕्рдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП, рдЕрди्рддрддः рдоुрдХ्рддि-рдж्рд╡ाрд░ рддрдХ рд▓े рдЬाрддी рд╣ै (“рд╕ा рд╡िрдж्рдпा рдпा рд╡िрдоुрдХ्рддрдпे"), рд╡िрд╡ेрдХ рдХे рдмिрдиा рдлрд▓рджाрдпी рдирд╣ीं рд╣ो рд╕рдХрддी।

рднाрд░рдд рдХी рдоूрд▓ рдк्рд░ाрдЪीрди-рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрдж्рдзрддि, рдЬिрд╕рдХी рдЬреЬें рдк्рд░ाрдЪीрди рдЧुрд░ुрдХुрд▓ों рд╕े рдЬुреЬी рд╣ैं рдФрд░ рдЬिрд╕рдХे рдк्рд░рд╕ाрд░рдХ рдЖрдЪाрд░्рдпों рдоें рд╡ाрд▓्рдоीрдХि, рд╡ाрдорджेрд╡, рд╡िрд╢्рд╡ाрдоिрдд्рд░, рдзौрдо्рдп, рдЪ्рдпрд╡рди, рдХрдкिрд▓, рдХрдг्рд╡, рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп, рд░ाрдоाрдиुрдЬाрдЪाрд░्рдп, рдордз्рд╡ाрдЪाрд░्рдп рдЬैрд╕े рджाрд░्рд╢рдиिрдХ рдЛрд╖ि рд╡ рдкрд░рдорд╡िрдж्рд╡ाрди рднी рдеे, рдиिрд░рди्рддрд░ рд╡िрд╡ेрдХ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рдеी। рдЗрд╕ рдкрдж्рдзрддि рдХे рд╕ाрде рд╕рднी рд╡िрд╖рдпों рдоें рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рд╕ाрде рдЪिрди्рддрди-рдордирди, рддрд░्рдХ, рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг, рд╕ंрд╡ाрдж рдЖрджि рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд░ूрдк рд╕े рдЬुреЬे рдеे। рдк्рд░рдЪीрдирдХाрд▓िрдХ рдиाрд▓рди्рджा, рд╡рд▓्рд▓рднी, рд╡िрдХ्рд░рдорд╢िрд▓ा, рддрдХ्рд╖рд╢िрд▓ा рд╕рд╣िрдд рдЕрдиेрдХ рдЕрди्рдп рд╕ंрд╕्рдеाрдиों рдоें рд╡्рдпाрдХрд░рдг, рдЦрдЧोрд▓-рдЬ्рдЮाрди, рд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХे рд╕ाрде рдЕрди्рд╡ेрд╖рдг, рд╢ोрдз рдХाрд░्рдп рдФрд░ рдиैрддिрдХрддा рд╡ рд╕рджाрдЪाрд░ рдХी рд╢िрдХ्рд╖ा рд╡िрд╡ेрдХ рдХो рд╡िрдХрд╕िрдд рдХрд░рдиे рдХे рд▓िрдП рд╣ी рдеी। рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдоें рд╡िрд╡ेрдХ рдХो рдПрдХ рд╕рдоुрдЪिрдд рд╡ рдЕрдкेрдХ्рд╖िрдд рд╕्рддрд░ рддрдХ рд▓ाрдиे рд╣ेрддु рдеी, рдЬिрд╕рдХी рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा рдЖрдЬ рднी рдЬ्рдпों-рдХी-рдд्рдпों рд╣ै।  
рдпрд╣ рдоाрдирд╡ рдХा рд╡िрд╡ेрдХ рд╣ी рд╣ै, рдЬो рдЙрд╕े рдПрдХ рдиिрд░рди्рддрд░ рдмрд╣рддी рд╕рд░िрддा рдХी рдзाрд░ा рдХी рдЕрдиुрднूрддि рдХрд░ाрддे рд╣ुрдП, рдЙрд╕рдХे рдЬीрд╡рди рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдПрд╡ं рд▓рдХ्рд╖्рдп рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХा рдЬ्рдЮाрди рджेрддा рд╣ै, рдПрд╡ं рддрджрдиुрд╕ाрд░ рдЬीрд╡рди-рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рдЖрдЧे рдмреЭрдиे рд╣ेрддु рдЙрд╕рдХा рдкрдердк्рд░рджрд░्рд╢рди рднी рдХрд░рддा рд╣ै। рд╡िрд╡ेрдХ, рдоाрдирд╡ рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХрд░рддा рд╣ै рдХि рд╡рд╣ рдЬीрд╡рди рдХो рдПрдХ рдирджी рдХी рднाँрддि рдЬिрдП। рдирджी рдХрднी рдкीрдЫे рдирд╣ीं рдЬाрддी। рдЗрд╕рд▓िрдП, рднूрддрдХाрд▓ рдХो рднूрд▓рдиा, рд╡рд░्рддрдоाрди рдкрд░ рдз्рдпाрди рдХेрди्рдж्рд░िрдд рдХрд░рдиा рдФрд░ рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдп рдХрд░्рдоों (“рди рд╣ि рдХрд╢्рдЪिрдд्рдХ्рд╖рдгрдордкि рдЬाрддु рддिрд╖्рдардд्рдпрдХрд░्рдордХृрдд् –рдХोрдИ рдПрдХ рдХ्рд╖рдг рдХे рд▓िрдП рднी рдХрд░्рдорд╡िрд╣ीрди рдирд╣ीं рд░рд╣ рд╕рдХрддा”, рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा, 3: 5) рдХो рд╕ुрдХрд░्рдо рдмрдиाрдХрд░ рдЙрдирдХे рдмрд▓ рдкрд░ рднрд╡िрд╖्рдп рдХे рдоुрдХ्рддि-рдоाрд░्рдЧ рдХा рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиा рд╣ी рдоाрдирд╡-рдЬीрд╡рди рдХी рд╕ाрд░्рдердХрддा рдХा рдоूрд▓рдоंрдд्рд░ рд╣ै। рд╕ुрдХрд░्рдо, рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╕рдордЧ्рд░ рдПрдХрддा рдХो рдХेрди्рдж्рд░ рдоें рд░рдЦрдХрд░ рд╡ृрд╣рдж् рдХрд▓्рдпाрдгाрд░्рде рдХिрдП рдЬाрдиे рд╡ाрд▓े рдХрд░्рдо рд╣ैं। рдЗрд╕ рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें  рдоाрдирд╡-рдЬीрд╡рди рдоें рд╡िрд╡ेрдХ рдХी рднूрдоिрдХा рдЕрддिрдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ोрдиे рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдиिрд░्рдгाрдпрдХ рднी рд╣ै।
****

**рдиिрд╕्рд╕рди्рджेрд╣, рдЙрдЪिрдд-рдЕрдиुрдЪिрдд; рд╡ृрд╣рдж् рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп рдоें рд╕рдд्рдп-рдЕрд╕рдд्рдп рдХा рднेрдж рдХрд░рдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा, рдЬो рдЙрдЪिрдд, рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рддрдеा рд╕рдд्рдп рдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдХрд░рдиे рдХी рд╕ाрдорд░्рде्рдп рд╡ рд╢рдХ्рддि рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ै।

рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХी рд╡िрд╢ाрд▓рддा, рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдПрдХрддा рд╡ рдЗрд╕рдХे рд╕рд░्рд╡рдХрд▓्рдпाрдг-рд╕рдорд░्рдкрдг рдХो рд╕िрдж्рдз рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдкुрд╕्рддрдХ -”рд╕рдиाрддрди-рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо”

рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ: рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ ‘рд╢рд╢ि’

28, рд╕ाрд░ंрдЧ рд╡िрд╣ाрд░, рдордеुрд░ा-6; рдЪрд▓рднाрд╖: +91 987 063 1805; рдИрдоेрд▓: drdinesh57@gmail.com

рд╕рдоीрдХ्рд╖्рдп рдкुрд╕्рддрдХ: рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдПрдХрддा рдФрд░ рдоाрдирд╡-рдХрд▓्рдпाрдг рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╕рдиाрддрди-рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо (рдЕрдз्рдпाрдд्рдо рдЪिंрддрди)
ISBN: 978-81-928008-4-4
рд░рдЪрдиाрдХाрд░: рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ.рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░
рдкृрд╖्рда: 96, рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╡рд░्рд╖- 2017
рдоूрд▓्рдп: ₹ 120 рд░ुрдкрдпे
рдк्рд░рдХाрд╢рдХ:рд╡рд░्рд▓्рдб рдкीрд╕ рдоूрд╡рдоेंрдЯ рдЯ्рд░рд╕्рдЯ, рдоेрд░рда-250001

рд╕ाрд╣िрдд्рдпрд╡ाрдЪрд╕्рдкрддि рдФрд░ рдмुрдж्рдзрд░рдд्рди рд╡ рдЧाँрдзीрд░рдд्рди рдЬैрд╕े рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕рдо्рдоाрдиों рд╕े рдЕрд▓ंрдХृрдд,рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрджी рд╡िрдЪाрд░рдзाрд░ा рдХे рдкोрд╖рдХ, рдк्рд░рдЦрд░ рдЪिंрддрдХ, рддрдеा рдЪौрдзрд░ी рдЪрд░рдгрд╕िंрд╣ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоेрд░рда рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХुрд▓рдкрддि, рд▓ोрдХрдкाрд▓, рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж рд╕ुрднाрд░рддी рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдоेрд░рда рдПрд╡ं рдЧ्рд▓ोрдмрд▓ рдкीрд╕ рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкрдд्рд░िрдХा рдХे рдоुрдЦ्рдп рд╕рдо्рдкाрджрдХ, рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рдЬी, рд╕ौ рд╕े рдЕрдзिрдХ рдЧ्рд░рди्рдеों рдХे рд▓ेрдЦрдХ рдПрд╡ं рд╕рдо्рдкाрджрдХ рд╣ैं। рдЖрдкрдиे рдЧрдд 35 рд╡рд░्рд╖ों рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा рдПрд╡ं рд╕ाрдо्рдк्рд░рджाрдпिрдХ рд╕ौрд╣ाрд░्рдж рд╣ेрддु рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдЕрдиेрдХ рджेрд╢ों рдоें рд╢ाрди्рддि рдпाрдд्рд░ाрдУं рдХा рдиेрддृрдд्рд╡ рдХिрдпा рд╣ै। рдЕрдиेрдХ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп-рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрдЧोрд╖्рдаिрдпों рд╡ рдХाрд░्рдпрд╢ाрд▓ाрдУं рдХा рдЖрдпोрдЬрди рдХिрдпा рд╣ै। рдЖрдкрдХी рдкुрд╕्рддрдХ ‘рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдПрдХрддा рдФрд░ рдоाрдирд╡-рдХрд▓्рдпाрдг рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╕рдиाрддрди-рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо’ рдкреЭрдиे рдХा рд╕ौрднाрдЧ्рдп рдоिрд▓ा।

рдпрд╣ рдкुрд╕्рддрдХ рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рдЬी рдХी, рдУрдбेрди्рд╕, рдбेрдирдоाрд░्рдХ рдоें рд╡рд╣ाँ рдХी рдПрдХ рд╢ोрдз рдЫाрдд्рд░ा рд╕ुрд╢्рд░ी рддाрди्рдпा рд╡ рдЙрдирдХी рдоाрддाрд╢्рд░ी рд╢्рд░ीрдорддी рд▓ेрдиे рдХे рд╕ाрде, рд╕рдиाрддрди рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо рдХे рдоूрд▓ाрдзाрд░- рд╡ृрд╣рдж рдХрд▓्рдпाрдг рдФрд░ рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдПрдХрддा рдХे рд▓िрдП рдЗрд╕рдХी рдХрдЯिрдмрдж्рдзрддा рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рд╣ुрдИ рд╡ाрд░्рддा рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै।

рджिрдиेрд╢ рдкाрдардХ ‘рд╢рд╢ि’
рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рдЬी рдХрд╣рддे рд╣ैं, ”рд╕рдиाрддрди-рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо рдХी рд╡्рдпाрдкрдХрддा, рд╢ाрд╢्рд╡рддрддा рдФрд░ рд╕рд░्рд╡рдХाрд▓िрдХрддा рдХो рд╕ाрдзाрд░рдг рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рдиा рд╣ी рдоेрд░ा рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХो рд╕рдордЭा рдЬा рд╕рдХे, рдпрд╣ी рдоेрд░ा рдЕрднिрдк्рд░ाрдп рд╣ै।” (рдкृрд╖्рда 13)
рд╡िрдж्рд╡ाрди рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдкूрд░ी рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рдЬрдЧрд╣-рдЬрдЧрд╣ рд░ाрдордЪрд░िрдд рдоाрдирд╕, рдЧीрддा, рднाрдЧрд╡рдд рдИрд╢ोрдкрдиिрд╖рдж, рд╕ंрд╣िрддाрдПँ, рд╕ूрдд्рд░ рдФрд░ рдкुрд░ाрдг् рдЖрджि-рдЖрджि рдЧ्рд░рди्рдеों рдХे рдЙрдж्рдзрд░рдг рджेрддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рд╕िрдж्рдз рдХिрдпा рд╣ै рдХि рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рд╣ी рдПрдХрдоाрдд्рд░ рдРрд╕ा рдзрд░्рдо рд╣ै рдЬो рд╡िрд╢्рд╡-рдХрд▓्рдпाрдг рдФрд░ рд╡िрд╢्рд╡ рдмрди्рдзुрдд्рд╡ рдХी рднाрд╡рдиा рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓ा рдФрд░ рдлैрд▓ाрдиे рд╡ाрд▓ा рд╣ै-
“рдЧीрддा рдоेрд░े рдЕрди्рддःрдХрд░рдг рдХो рдЬाрдЧ्рд░рдд рд░рдЦрддी рд╣ै। рдЖрдд्рдоा, рдмुрдж्рдзि, рдорди рдПрд╡ं рдЪिрдд्рдд рдХो рдиिрд╖्рдХाрдо рдХрд░्рдордпोрдЧ рдХी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдиिрд░्рджेрд╢िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рд╣िрди्рджू рд╣ृрджрдп-рд╕рдо्рд░ाрдЯ рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХे рд╕рд░्рд╡рдХाрд▓िрдХ рдк्рд░рд╣рд░ी рдорд░्рдпाрджाрдкुрд░ुрд╖ोрдд्рддрдо рд╢्рд░ीрд░ाрдо рдХे рдЬीрд╡рди рдХो рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддी рд░ाрдоाрдпрдг рдФрд░ рд╢्рд░ीрд░ाрдордЪрд░िрдд рдоाрдирд╕ рдЬрдиैрдХрддा-рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдПрдХрддा рдХे рдоुрдЭे рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд् рд░ूрдк рдоें рджрд░्рд╢рди рдХрд░ाрддी рд╣ै-‘рд╕िрдпाрд░ाрдо рдордп рд╕рдм рдЬрдЧ рдЬाрдиी, рдХрд░рд╣ुँ рдк्рд░рдиाрдо рдЬोрд░ि рдЬुрдЧ рдкाрдиी।’ “ (рдкृрд╖्рда 16)

рдЗрддрдиा рд╣ी рдирд╣ीं рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рдЬी рдиे рд╢ोрдзрдЫाрдд्рд░ा рд╕ुрд╢्рд░ी рддाрди्рдпा рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдоाँ рд╢्рд░ीрдорддी рд▓ेрдиे рдХे рд╕рднी рдк्рд░рд╢्рдиों рдХा рдЙрдд्рддрд░ рджेрддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рднी рд╕िрдж्рдз рдХिрдпा рд╣ै рдХि рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рд╣ी рдк्рд░ाрдЪीрдирддрдо рдзрд░्рдо рд╣ै-
“рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рд╕े рдЬुреЬे рдк्рд░ाрдЪीрдирдХाрд▓िрдХ рдЧ्рд░рди्рдеों, рд╡ाрд▓्рдоीрдХीрдп рд░ाрдоाрдпрдг рдФрд░ рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा рдоें, рдЬो рдХि рд╣рдЬाрд░ों рд╡рд░्рд╖ рдк्рд░ाрдЪीрди рд╣ैं, рд╡ेрджों рдХे рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╕े рднी рдЗрдирдХी рдЕрддि рдк्рд░ाрдЪीрди рдХाрд▓िрдХрддा рд╕िрдж्рдз рд╣ै। рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХी рдЖрдзाрд░рднूрдд рдзрд░्рдо рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ै।

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдХрд░рдиे рдкрд░, рд╡ेрджों рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднाрд╖ा рдХो рдХेрди्рдж्рд░ рдоें рд░рдЦрдХрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░рдиे рдХे рдмाрдж, рджृреЭрддा рдкूрд░्рд╡рдХ рдпрд╣ рдХрд╣ा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рд╡िрд╢्рд╡ рдХा рдк्рд░ाрдЪीрдирддрдо рдзрд░्рдо рд╣ै। (рдкृрд╖्рда 26)

рд╢ोрдз рдЫाрдд्рд░ा рд╕ुрд╢्рд░ी рддाрди्рдпा рдХे рдпрд╣ рдкूрдЫे рдЬाрдиे рдкрд░ рдХि рдХ्рдпा рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо -рд╡ैрджिрдХ рд╣िрди्рджू рдЬीрд╡рди рдоाрд░्рдЧ рдХी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рдХो рдЗрд╕ рд░ूрдк рдоें рд╕्рдкрд╖्рдЯрддः рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдРрд╕े рдХिрд╕ी рд╢्рд░ेрд╖्рда рдоंрдд्рд░ рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं? рдХे рдЙрдд्рддрд░ рдоें рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рдЧाрдпрдд्рд░ी рдоंрдд्рд░ рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдг рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдЙрд╕рдХे рдкुрд╖्рдЯिрдХрд░рдг рдХे рд▓िрдП рджिрдП рдЧрдпे рдЬैрди рдзрд░्рдо рдХी рд╕्рддुрддिрдпों рд╡ рдк्рд░ाрд░्рдердиाрдУं, рдмौрдж्рдз рдзрд░्рдо рдХी рдк्рд░рддिрдмрдж्рдзрддाрдУं, рд╕िрдЦ рдзрд░्рдо-рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдХे рдоूрд▓рдоंрдд्рд░, рдкрд╢्рдЪिрдо рдПрд╢िрдпा рдХे рдкाँрдЪ рдк्рд░рдоुрдЦ рдзрд░्рдо-рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдпों рдоें-рдпрд╣ूрджी рдк्рд░ाрд░्рдердиाрдУं, рдкाрд░рд╕ी-рдЬрд░рдеुрд╕्рдд्рд░ी рдХी рдоूрд▓ рдоाрди्рдпрддाрдУं, рдИрд╕ाрдЗрдпों рдХी рдХाрдордиाрдУं рддрдеा рдЗрд╕्рд▓ाрдо рдоें рдк्рд░рдХрдЯ рдк्рд░ाрд░्рдердиा-рд╕्рддुрддि рдФрд░ рдмрд╣ाрдИ рдзрд░्рдо-рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп рдХे рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ों рдХा, рдФрд░ рдЪीрди рдХे рджो рдзрд░्рдо-рд╕рдо्рдк्рд░рджाрдп-рдХрди्рдл्рдпूрд╢ी рд╡ рддाрдУ рдоें рдХрди्рдл्рдпूрд╢ी рдХे рд╡िрдЪाрд░ рддрдеा рддाрдУ рдХी рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХे рд╕्рдкрд╖्рдЯीрдХрд░рдг рджिрдП рдЧрдпे рд╣ैं рд╕ाрде рд╣ी рдЕрдиेрдХ рдЙрджाрд╣рд░рдг рдИрд╢ोрдкрдиिрд╖рдж् рд╕े, рддैрдд्рддрд░ीрдп рдЙрдкрдиिрд╖рдж् рд╕े, рдоाрдг्рдбूрдХ्рдпोрдкрдиिрд╖рдж् рд╕े рддрдеा рдХेрдиोрдкрдиिрд╖рдж् рд╕े, рдХрдаोрдкрдиिрд╖рдж् рд╡ рд╣िрд░рдг्рдпрдЧрд░्рдн рд╕ूрдХ्рдд рдЖрджि рд╕े рджिрдП рдЧрдпे рд╣ैं рдЬो рд▓ेрдЦрдХ рдХी рд╕рд░्рд╡рддोрдоुрдЦी рдк्рд░рддिрднा рдПрд╡ं рдЧрд╣рди рдЕрдз्рдпрдпрдирд╢ीрд▓рддा рдХो рджрд░्рд╢ाрддे рд╣ुрдП рдЙрдирдХी рдк्рд░рдХाрдг्рдб рд╡िрдж्рд╡рддा рдХो рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рддा рд╣ै।

рдЗрд╕ рдмाрдд рдХी рдкुрд╖्рдЯि рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рдк्рд░ाрдХ्рдХрдерди рдоें рдЬे.рдХे. рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдХे рдХुрд▓рдкрддि рдбॉ.рдПрдо.рд░ाрдорд░рдд्рдирдо् рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рд╕े рднी рд╣ोрддी рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╡े рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рдЬी рдХे рдмाрд░े рдоें рд▓िрдЦрддे рд╣ैं-
“рдЬрдм рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрд╕ाрдзाрд░рдг рдк्рд░рддिрднा рдХा рдк्рд░рджрд░्рд╢рди рдХрд░рддा рд╣ै рдФрд░ рдЙрд╕ рдк्рд░рддिрднा рд╕े рд╕рдд्рдпрдоाрд░्рдЧ рдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЬрдЧрдд-рдЙрдд्рдеाрди рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЖрдЧे рдмреЭрддी рд╣ै рддो рдРрд╕ा рд╕्рд╡рдпं рдИрд╢्рд╡рд░ рдЕрдкрдиी рд╢рдХ्рддि рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрд╕ рдордиुрд╖्рдп рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╣ी рдХрд░ाрддे рд╣ैं।” (рдкृрд╖्рда 6)

рдкुрд╕्рддрдХ рдоें рдордиुрд╖्рдп рдХो рд╕ृрд╖्рдЯि рдХा рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдк्рд░ाрдгी рдмрддाрддे рд╣ुрдП, рд╡िрдж्рд╡ाрди рд▓ेрдЦрдХ рдиे рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХे рдоूрд▓ рдЧ्рд░рди्рде, рд╡ेрдж рдорд╣ाрд╡ाрдХ्рдпों рдиेрддि рдиेрддि,рдЕрд╣ं рдм्рд░рд╣्рдоाрд╕्рдоि, рдЕрдпं рдЖрдд्рдоा рдм्рд░рд╣्рдо рддрдеा рдЕрдж् рдкिрдг्рдбे рддрдж् рдм्рд░рд╣्рдоाрдг्рдбे рдЖрджि рдХा рдЙрдж्рдзрд░рдг рджेрддे рд╣ुрдП рд▓िрдЦा рд╣ै-
“рдоाрдирд╡ рд╕ृрд╖्рдЯि рдоें рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рда рдк्рд░ाрдгी рд╣ै। рдЙрд╕े рдИрд╢्рд╡рд░ рдХी рд╡िрд╢ेрд╖ рдХृрдкा рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ै। рдк्рд░рднु-рдХृрдкा рд╕े рд╡рд╣ рдЕрддि рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рдЧुрдгों рд╕े рд╕ंрдпुрдХ्рдд рд╣ै। рдЙрд╕рдоें рдЕрдиुрднूрддि рдПрд╡ं рдк्рд░рдЧрддि рдХी рдЕрдкाрд░ рдХ्рд╖рдорддाрдПँ рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ैं। рдЗрд╕рд▓िрдП, рд╕рдорд╕्рдд рдк्рд░ाрдгिрдпों рдоें рдордиुрд╖्рдп рдХो рд╣ी рдХрд░्рдд्рддрд╡्рдпो рд╕े рдмांрдзा рдЧрдпा рд╣ै। рдЗрди рд╡ेрдж рдорд╣ाрд╡ाрдХ्рдпों рд╕े рдоाрдирд╡ рдЕрдкрдиी рд╕рдо्рдк्рд░рднुрддा рдХी рдЕрдиुрднूрддि рдХрд░े। рдЕрд░्рдеाрдд् рд╡рд╣ рднрд▓ीрднाँрддि рдпрд╣ рд╕рдордЭे рдХि рд╡рд╣ рджिрд╡्рдпрддा рд╕े рдкрд░िрдкूрд░्рдг рд╣ै। рдЙрд╕рдХा рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдорд╣िрдоाрд╡ाрди рд╣ै, рдкрд░рдорд╢рдХ्рддिрд╢ाрд▓ी рд╡ рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╣ै। рд╕рд░्рд╡ рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рд▓िрдП рд╡рд╣ рд╕рдХ्рд╖рдо рд╣ै। рд╕ाрде рд╣ी рдк्рд░ाрдгिрдоाрдд्рд░ рдХे рдХрд▓्рдпाрдг рд╣ेрддु рднी рд╡рд╣ рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдКрдкрд░ рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд░рдЦрддे рд╣ुрдП рдЙрд╕े рд╕्рд╡рдЕрдиुрднूрддि рдХрд░рдиी рдЪाрд╣िрдП।” (рдкृрд╖्рда 50, 51)

рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдЖрджि рдХाрд▓ рд╕े рд╣ी рдЕрдкрдиी рд╕рд░्рд╡рд╢्рд░ेрд╖्рдарддा рд╕िрдж्рдз рдХрд░рддा рдЖ рд░рд╣ा рд╣ै। рд╡िрдж्рд╡ाрди рд▓ेрдЦрдХ рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рдЬी рдиे рднी рдЕрдиेрдХ рдЙрджाрд╣рд░рдгों рд╕рд╣िрдд рдкुрд╕्рддрдХ-‘рд╕рдиाрддрди рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо’ рдоें рдкुрдиः-рдкुрдиः рдЗрд╕ рдмाрдд рдХो рдЙрдж्рдШाрдЯिрдд рдХिрдпा рд╣ै-
“рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо-рд╡ैрджिрдХ-рд╣िрди्рджू рдоाрд░्рдЧ рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдПрдХрддा рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рдЕрдкрдиे рдЕрдж्рд╡िрддीрдп рдоूрд▓ाрдзाрд░ рдПрд╡ं рд╕рд░्рд╡ рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рдЕрдкрдиे рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рддрдеा рд╕ौрд╣ाрд░्рдж, рд╕рд╣िрд╖्рдгुрддा, рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓рддा, рд╕्рд╡ीрдХाрд░्рдпрддा рдФрд░ рдкрд░рд╕्рдкрд░ рдЖрджрд░ рдЬैрд╕े рдЕрдкрдиे рдЕрдиुрдпाрдпिрдпों рдХे рдЕрддिрд╢्рд░ेрд╖्рда рд╕ंрд╕्рдХाрд░ों рдХी рд╢рдХ्рддि рд╕े рд╡िрд╢्рд╡рдирдЬ рдХो, рдмिрдиा рдХिрд╕ी рднेрджрднाрд╡ рдФрд░ рдкूрд░्рд╡ाрдЧ्рд░рд╣ рдХे рд╕рдоृрдж्рдзि рдХे рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рдиेрддृрдд्рд╡ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдХ्рд╖рдо рд╣ै।” (рдкृрд╖्рда 86)

‘рд╕рд░्рд╡े рднрд╡рди्рддु рд╕ुрдЦिрдиा’ рддрдеा ‘рд╕рдмрдХा рд╕ाрде, рд╕рдмрдХा рд╡िрдХाрд╕’ рдХी рднाрд╡рдиा рд░рдЦрдиे рд╡ाрд▓ा рд╕рдиाрддрди-рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо , рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рд╕рдорд╕्рдд рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХे рдиिрд░ाрдХрд░рдг рдХी рдХ्рд╖рдорддा рднी рд░рдЦрддा рд╣ै, рдРрд╕ा рд▓ेрдЦрдХ рдХा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै-
“рд╣рдо рд╢рдм्рдж рдХो рдХेрди्рдж्рд░ рдоें рд░рдЦрдХрд░ рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг-рд╕ाрдордЬрд╕्рдп рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдЕрд╡рд░ोрдз, рдХрдаिрдиाрдИ, рд╡िрд░ोрдзाрднाрд╕, рд╡िрд╕ंрдЧрддि рд╡ рд╕рдорд╕्рдпा , рд╡рд╣ рдЫोрдЯी рд╣ो рдпा рдмреЬी рд╕्рдеाрдиीрдп рдпा рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп, рд╕рдоाрдзाрди рдХे рд▓िрдП рд╕рдорд╕्рдд рдзрд░ाрд╡ाрд╕िрдпों рдХो рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рдЕрдерд╡ा рд╕ाрдЭे рдк्рд░рдпाрд╕ों-рдк्рд░рдпрдд्рдиों рдж्рд╡ाрд░ा рдПрдХ рд╕ाрде рд▓ाрдиे рдХी рдХ्рд╖рдорддा рднी рд╕рдиाрддрди-рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо рд░рдЦрддा рд╣ै। (рдкृрд╖्рда 87)

рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рдЕंрддिрдо рдЖрда рдкृрд╖्рдаों рдоें рдоूрд░्рдзрди्рдп рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░, рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рдЬी рдиे рдПрдХ рдЖрд▓ेрдЦ-‘рд╕рдиाрддрди-рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо рдХे рджрд░्рдкрдг рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि’ рднी рд╕рдоाрд╣िрдд рдХिрдпा рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рдмрд╣ुрдд рд╣ी рд╕ाрд░рдЧрд░्рднिрдд рд░ूрдк рд╕े рд╕рдиाрддрди-рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо рдХी рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХी рдЧрдИ рд╣ै।

рдкुрд╕्рддрдХ рдХी рднाрд╖ा-рд╢ैрд▓ी рд╕рд░рд▓ рдФрд░ рд╕рд╣рдЬ рдЧ्рд░ाрд╣्рдп рд╣ै। рдЖрд╡рд░рдг рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рдЖрдХрд░्рд╖рдХ рд╣ै рддрдеा рдоुрдж्рд░рдг рдд्рд░ुрдЯिрд╣ीрди рд╣ै। рдкुрд╕्рддрдХ рдХा рдкाрдарди рдФрд░ рдЪिंрддрди-рдордирди рдиिрд╢्рдЪिрдд рд░ूрдк рд╕े рд╕рдиाрддрди-рд╣िрди्рджू рдзрд░्рдо рдХी рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдУं рд╕े рдЕрд╡рдЧрдд рдХрд░ाрдиे рд╡ाрд▓ा, рд▓ाрднрдХाрд░ी рд╕िрдж्рдз рд╣ोрдЧा, рдРрд╕ी рдЖрд╢ा рд╣ी рдирд╣ीं рдкूрд░्рдг рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рд╣ै।

рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि: рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдоूрд▓्рдпों рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि

рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░

рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░

рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдФрд░ рд╕рд░рджाрд░ рдкрдЯेрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдбॉ0 рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рднाрд░рддीрдп рд╢िрдХ्рд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдПрд╡ं рдоेрд░рда рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпрд▓рдп, рдоेрд░рда (рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢) рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХुрд▓рдкрддि рд╣ैं।

рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕рдиाрддрди рдоूрд▓्рдпों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै। рд╕рдиाрддрди рдоूрд▓्рдп рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╣ैं। рдЗрд╕ीрд▓िрдП, рдЗрди рдоूрд▓्рдпों рд╕े рдЬुреЬे рд░рд╣рдиा рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдп рд╣ै। рдпे рд╕рд░्рд╡рдХाрд▓िрдХ рдФрд░ рд╕рджा рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХ рд╣ैं। рд╕рд░्рд╡рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рд╣ैं। рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕े рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рд╕्рддрд░ рддрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рд╕ुрдЪाрд░ु рд╕ंрдЪाрд▓рдиाрд░्рде рдЗрди рд╕рдиाрддрди-рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдоूрд▓्рдпों рд╕े рдоाрдирд╡рддा рдЕрдкрдиे рдХो рдкृрдердХ рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддी। рд╣рдЬाрд░ों рд╡рд░्рд╖ों рд╕े рд╡िрд╢ुрдж्рдзрддः рд╕рдиाрддрди рдоूрд▓्рдпों рд╕े рдмंрдзी рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рднेрджрднाрд╡ рдХे рдмिрдиा рд╡ृрд╣рдж् рдоाрдирд╡-рдХрд▓्рдпाрдг рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рд░рд╣ी рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдкрд░ рдмाрд░рдо्рдмाрд░ рдЖрдХ्рд░рдордг рд╣ुрдП। рдЖрдХ्рд░ाрди्рддाрдУं-рдЖрддрддाрдпिрдпों-рдзрд░्рдоाрди्рдзों, рдЖрди्рддрд░िрдХ рд╡ рдмाрд╣्рдп, рджोрдиों, рдиे рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдХे рдоूрд▓ рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХो рдЫिрди्рди-рднिрди्рди рдХрд░рдиे рдХे рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рдпाрд╕ рдХिрдП। рд▓ेрдХिрди рд╡े рд╕рджैрд╡ рд╣ी рд╡िрдлрд▓ рд╣ुрдП। рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рд╡ैрднрд╡ рддрдеा рдЧौрд░рд╡ рдЕрдХ्рд╖ुрдг्рдг рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдоूрд▓ рд╕्рд╡рд░ूрдк рдоें рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕ाрд░े рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рд▓िрдП рдЖрдЬ рднी рдЕрдиुрдХрд░рдгीрдп рд╣ै।

             рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдЬिрди рдЖрдзाрд░рднूрдд рд╕рдиाрддрди-рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдоूрд▓्рдпों рдЕрдерд╡ा рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯрддाрдУं рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ै, рдЙрдирдоें рдПрдХ рд╣ी рд╕्рд░ोрдд рд╕े рдЙрдд्рдкрди्рди рдпा рдк्рд░рдХрдЯ рдк्рд░ाрдгिрдоाрдд्рд░ рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдХ्рд░िрдп рд╕рдж्рднाрд╡рдиा рд░рдЦрдиा, рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдоाрдирд╡-рд╕рдоाрдирддा рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиा, рд╡ृрд╣рдж् рд╕рдЬाрддीрдп рд╕рд╣рдпोрдЧ рдФрд░ рд╕ौрд╣ाрд░्рдж рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрдд-рдиूрддрди рдХрд░рдиे рдХे рджृреЭ рд╕ंрдХрд▓्рдк рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕рдоाрд╡ेрд╢ी рднाрд╡рдиा рд░рдЦрддे рд╣ुрдП, рдЕрдиेрдХрддा рдоें рдПрдХрддा рдХे рд╕ाрде рд╡िрдХाрд╕ рдоाрд░्рдЧ рдкрд░ рдиिрд░рди्рддрд░ рдЖрдЧे рдмреЭрдиा рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ै। рдпे рд╣ी рд╕рдиाрддрди рдоूрд▓्рдп рднाрд░рдд рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд╡े рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддाрдПँ рднी рд╣ैं, рдЕрдерд╡ा рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рд╡े рдЖрдзाрд░рднूрдд рдЧुрдг рд╣ैं, рдЬिрд╕рдХे рдмрд▓ рдкрд░ рд╡рд╣ рдЗрд╕ рджेрд╢ рдХी рдПрдХрддा рдХो рдЕрдХ्рд╖ुрдг्рдг рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдХा рдоाрд░्рдЧ рдк्рд░рд╢рд╕्рдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдбॉ0 рднीрдорд░ाрд╡ рдЖрдо्рдмेрдбрдХрд░ рдЬैрд╕े рд╡्рдпрдХ्рддिрдд्рд╡ рдиे рднी рди рдХेрд╡рд▓ рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдЗрд╕ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рддрде्рдп рдХो рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХिрдпा, рдЕрдкिрддु рднाрд░рдд рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рдЕрдж्рд╡िрддीрдп рдФрд░ рдорд╣ाрди рдоाрдирддे рд╣ुрдП рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдХे рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХो рднी рдЗрд╕ी рдХे рджрд░्рдкрдг рдоें рджेрдЦा। рдбॉ0 рдЖрдо्рдмेрдбрдХрд░ (рдЬीрд╡рдирдХाрд▓: 1991-1956 рдИрд╕рд╡ीं) рдиे рдХрд╣ा рдеा, “рдЗрд╕ (рднाрд░рддीрдп) рдк्рд░ाрдпрдж्рд╡ीрдк рдХो рдЫोреЬрдХрд░ рд╕ंрд╕ाрд░ рдХा рдХोрдИ рджेрд╢ рдРрд╕ा рдирд╣ीं рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рдЗрддрдиी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╕рдорд░рд╕рддा рд╣ो। рд╣рдо рдХेрд╡рд▓ рднौрдЧोрд▓िрдХ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рд╣ी рд╕ुрдЧрдаिрдд рдирд╣ीं рд╣ैं, рдЕрдкिрддु рд╣рдоाрд░ी рд╕ुрдиिрд╢्рдЪिрдд рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рдПрдХрддा рднी рдЕрд╡िрдЪ्рдЫिрди्рди рдФрд░ рдЕрдЯूрдЯ рд╣ै, рдЬो рдкूрд░े рджेрд╢ рдоें рдЪाрд░ों рджिрд╢ाрдУं рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рд╣ै।“

     рдЕрддि рдХрдаिрди рд╕рдордп рдоें, рдЬрдм рднाрд░рдд рд╡िрджेрд╢ी рд╢ाрд╕рдиाрдзीрди рдеा, рдЙрд╕ рд╕рдордп рднी рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдиे рджेрд╢ рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж рдХी рдЕрд▓рдЦ рдЬрдЧाрдиे рдФрд░ рджेрд╢рд╡ाрд╕िрдпों рдХो рдЕрдкрдиी рдоाрддृрднूрдоि рдХी рд╕्рд╡рддंрдд्рд░рддा рдХे рд▓िрдП рд╕ंрдШрд░्рд╖ рд╣ेрддु рдПрдХрдмрдж्рдз рдХрд░рдиे рдоें рдЕрддिрдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднूрдоिрдХा рдХा рдиिрд░्рд╡рд╣рди рдХिрдпा। 15 рдЕрдЧрд╕्рдд, 1947 рдИрд╕рд╡ीं рдХो рдЕँрдЧ्рд░ेрдЬी рджाрд╕рддा рд╕े рдоुрдХ्рддि рдХे рдЙрдкрд░ाрди्рдд рд╕рд░рджाрд░ рд╡рд▓्рд▓рднрднाрдИ рдкрдЯेрд▓ рдХे рдиेрддृрдд्рд╡ рдоें рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрди рдХे рдПрдХीрдХрд░рдг рдХा рд╡िрд╢ाрд▓ рдХाрд░्рдп рдПрдХ рдмреЬी рд╕ीрдоा рддрдХ, рдЬैрд╕ा рдХि рдоेрд░ा рдоाрдирдиा рд╣ै, рджेрд╢ рдХी рд╕ाрдЭी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡िрд░ाрд╕рдд, рдЬो рд╡िрднिрди्рди рд░ूрдкों рдоें рднाрд░рдд рдХी рдПрдХрддा рдФрд░ рдЗрд╕рдХी рдЖрд╡рд╢्рдпрдХрддा рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХрд░рддी рд╣ै, рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ो рд╕рдХा। рдЗрд╕ рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХो рд╕्рд╡рдпं рд╕рд░рджाрд░ рд╡рд▓्рд▓рднрднाрдИ рдкрдЯेрд▓ рдХे рдПрдХ рдЕрдкीрд▓ рдХे рд╕рдоाрди рдЙрд╕ рд╡рдХ्рддрд╡्рдп рд╕े рднрд▓ी-рднाँрддि рд╕рдордЭा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै, рдЬिрд╕े рдЙрди्рд╣ोंрдиे 5 рдЬुрд▓ाрдИ, 1947 рдИрд╕рд╡ीं рдХो рднाрд░рдд рдХी рднौрдЧोрд▓िрдХ-рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдПрдХрддा рдХे рдорд╣ाрди рдпрдЬ्рдЮ рдХो рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЬाрд░ी рдХिрдпा рдеा। рдЕрдкрдиे рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рд╡рдХ्рддрд╡्рдп рдоें рд╕рд░рджाрд░ рдкрдЯेрд▓ рдиे рдХрд╣ा рдеा рдХि рдпрд╣ рджेрд╢ рдЕрдкрдиी рд╕ंрд╕्рдеाрдУं рдХे рд╕ाрде рдпрд╣ाँ рдмрд╕рдиे рд╡ाрд▓े рд▓ोрдЧों рдХी рдЧौрд░рд╡рд╢ाрд▓ी рд╡िрд░ाрд╕рдд рд╣ै। рдпрд╣ рдПрдХ рджुрд░्рдШрдЯрдиा рд╣ै рдХि рдХुрдЫ (рджेрд╢ी) рд░ाрдЬ्рдпों рдоें рд░рд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рдХुрдЫ рдм्рд░िрдЯिрд╢ рднाрд░рдд рдоें, рд▓ेрдХिрди рд╕рднी рд╕рдоाрди рд░ूрдк рд╕े рдЗрд╕рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि (рдЬो рд╡िрд╡िрдзрддाрдУं рдоें рдПрдХрддा рдХी рдк्рд░рддीрдХ рд╣ै) рдФрд░ рдЪрд░िрдд्рд░ рдХा рднाрдЧ рд╣ैं। рд╣рдо рд╕рдм рд░рдХ्рдд рдФрд░ рднाрд╡рдиाрдУं рдХे рд╕ाрде рдмंрдзे рд╣ुрдП рд╣ैं...рдХोрдИ рднी рд╣рдоें рдЦрдг्рдбों рдоें рд╡िрднाрдЬिрдд рдирд╣ीं рдХрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै; рд╣рдоाрд░े рдордз्рдп рдХोрдИ рдЕрдЧрдо्рдп рдЕрд╡рд░ोрдз рд╕्рдеाрдкिрдд рдирд╣ीं рдХिрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै...рдоैं рдЕрдкрдиे рдоिрдд्рд░ों, (рджेрд╢ी) рд░ाрдЬ्рдпों рдХे рд╢ाрд╕рдХों рдФрд░ рд▓ोрдЧों рдХो рдЖрдоंрдд्рд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ूँ (рдХि рд╡े) рдПрдХ рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдк्рд░рдпाрд╕ рд╣ेрддु рдоिрдд्рд░рддा рдФрд░ рд╕рд╣рдпोрдЧ рдХी рднाрд╡рдиा рдХे рд╕ाрде рдЖрдЧे рдЖрдПँ...рдЕрдкрдиी рдоाрддृрднूрдоि (рдЙрд╕рдХी рдПрдХрддा, рдЕрдЦрдг्рдбрддा, рдкुрдирд░्рдиिрд░्рдоाрдг, рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдзि) рд╣ेрддु рд╕ाрдЭी рдиिрд╖्рдаा рд╕े рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдХी рднрд▓ाрдИ рдХे рд▓िрдП рдХाрд░्рдп рдХрд░ें।

     рд╕ाрде рд╣ी, рд╡िрдЪाрд░ों рдоें рддाрд▓рдоेрд▓ (рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп), рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓рддा, рд╢ुрдж्рдз рд╣ृрджрдпрддा рдФрд░ рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕рд░्рд╡рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рд╡ рдЕрдЪ्рдЫे рд╡िрдЪाрд░ рдХो рд╣рд░ рд╕्рд░ोрдд рд╕े (рднрд▓े рд╣ी рд╡рд╣ рдмाрд╣्рдп рднी рд╣ो) рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рдиे рдПрд╡ं рдЕрдкрдиे рдоें рд╕рдоाрд╣िрдд рдХрд░рдиे рдХी рдк्рд░рдХृрддि (рдЬो рдоूрд▓ рднाрд░рддीрдп рджрд░्рд╢рди рдХे рдХेрди्рдж्рд░ рдоें рд╡िрдж्рдпрдоाрди рд╣ै рдПрд╡ं рдЬिрд╕рдиे рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрдиी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рднी рдЕрдд्рдпрдзिрдХ рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХिрдпा) рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯрддाрдУं рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ैं। рдпрд╣ी рдХाрд░рдг рд╣ै рдХि "рд╡рд╕ुрдзैрд╡ рдХुрдЯुрдо्рдмрдХрдо्" рдХे рд╕ाрде рд╣ी "рд╕рд░्рд╡े рднрд╡рди्рддु рд╕ुрдЦिрдиः", "рд╕рд░्рд╡ँ  рд╢ाрди्рддि" рддрдеा "рд▓ोрдХाрдиुрдХрдо्рдкाрдп” рдЬैрд╕े рд╕рд░्рд╡рдХрд▓्рдпाрдгрдХाрд░ी рдЙрдж्рдШोрд╖, рдПрд╡ं "рдЬिрдпो рдФрд░ рдЬीрдиे рджो" рдЬैрд╕ी рдЕрдж्рд╡िрддीрдп рдХाрдордиा рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рд╕рди्рджेрд╢ों рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ोрддी рд╣ै। рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े, рдЗрди्рд╣ीं рд╡िрд╢िрд╖्рдЯрддाрдУं рдХे рдХाрд░рдг рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕рдорд╕्рдд рд╕ंрд╕ाрд░ рдХे рд▓िрдП рдЖрдХрд░्рд╖рдг рдХा рдХेрди्рдж्рд░ рдмрдиी। рд╡िрд╢्рд╡рднрд░ рдХे рд╡िрднिрди्рди рднाрдЧों рдХे рд▓ोрдЧों рдиे рд╕рд╣िрд╖्рдгु, рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓ рдФрд░ рд╕рдоाрд╡ेрд╢ी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рджेрд╢ рднाрд░рдд рдоें рдЕрдкрдиा рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕ोрди्рдоुрдЦ рднрд╡िрд╖्рдп рджेрдЦा। рдЧрдд рдЕрдиेрдХ рд╢рддाрдм्рджिрдпों рдоें рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдЕрдиेрдХ рджेрд╢ों рдХे рд╡े рдоाрдирд╡-рд╕рдоूрд╣ рд╕рдордп-рд╕рдордп рдкрд░ рднाрд░рдд-рднूрдоि рдкрд░ рдкрд╣ुँрдЪे, рдЬिрдирдХे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдкрд░ рд╕्рд╡рдпं рдЙрдирдХे рдЕрдкрдиे рд╣ी рджेрд╢ों рдоें рдк्рд░рд╢्рдирдЪिрд╣्рди рд▓рдЧा рдеा; рдЬिрди्рд╣ें рдЕрдкрдиी-рдЕрдкрдиी рдЬрди्рдорднूрдоि рдкрд░ рдЙрдд्рдкीрдб़िрдд рдХिрдпा рдЧрдпा рдФрд░ рдЙрди्рд╣ें рдЧрдо्рднीрд░ рд░ूрдк рд╕े рдк्рд░рддाрдб़िрдд рд╣ोрдиा рдкреЬा рдеा। рдРрд╕े рд▓ोрдЧ рднाрд░рдд рдЬрдм рдкрд╣ुँрдЪे, рддो рдЗрд╕ рджेрд╢ рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдиे рдЙрди्рд╣ें рдЖрдд्рдорд╕ाрдд рдХрд░ рд▓िрдпा। рдЙрди्рд╣ें рднाрд░рдд-рднूрдоि рдкрд░ рдк्рд░ेрдо рдФрд░ рд╕рдо्рдоाрди рдоिрд▓ा। рдЙрдирдХी рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдУं, рд░ीрддिрдпों рдФрд░ рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХो рдкूрд░ी рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдоिрд▓ी। рдЙрди्рд╣ें рднी рдлрд▓рдиे-рдлूрд▓рдиे рдХे рд╕рдоाрди рдЕрд╡рд╕рд░ рдоिрд▓े।

рд╕рдиाрддрди-рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдоूрд▓्рдпों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд╢рдХ्рддि рдЕрдеाрд╣ рд╣ै। рджेрд╢ рдХी рдПрдХрддा рдХे рдиिрд░्рдоाрдг рд╡ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рдоें, рдФрд░ рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕्рддрд░ рдкрд░ рднाрд░рдд рдХी рдк्рд░рддिрд╖्рдаा рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рдиे рдоें рдЗрд╕рдХी рднूрдоिрдХा рдЕрддिрдорд╣рдд्рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдЕрдкрдиे рдЕрдиुрдпाрдЗрдпों рд╕े рдЙрдХ्рдд рдЙрдж्рдШोрд╖ों рдХे рдЕрдиुрд░ूрдк рд╕рдиाрддрди-рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдоूрд▓्рдпों рдкрд░ рдЕрдбिрдЧ рд░рд╣рдиे рдХी рдЕрдкेрдХ्рд╖ा рд░рдЦрддी рд░рд╣ी рд╣ै। рдЗрди рдоूрд▓्рдпों рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╣ोрдХрд░ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░-рд╕ंрд▓рдЧ्рдирддा рд╣ेрддु рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХे рд╕ाрде рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рджेрддी рд░рд╣ी рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХा рдЖрдЬ рднी рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рд╣िрди्рджुрд╕्рддाрдиिрдпों рдХे рд▓िрдП рдк्рд░рдмрд▓ рдХाрдордиा рдХे рд╕ाрде рдпрд╣ी рдиिрд░्рджेрд╢ рд╣ै। рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХो рд╣рдоें рдЕрдкрдиे рд╣ृрджрдпों рдоें рдЙрддाрд░рдиा рд╣ै, рдЗрд╕рдХे рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдоें, рдЗрд╕рдХे рдиिрд░्рджेрд╢ाрдиुрд╕ाрд░ рдЖрдЧे рдмреЭрдиा рд╣ै, рдФрд░ рднाрд░рдд рдХो рд╡िрд╢्рд╡рдЧुрд░ु рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдХрд░рдиा рд╣ै।

***

*рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдФрд░ рд╕рд░рджाрд░ рдкрдЯेрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдбॉ0 рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рднाрд░рддीрдп рд╢िрдХ्рд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдПрд╡ं рдоेрд░рда рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпрд▓рдп, рдоेрд░рда (рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢) рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХुрд▓рдкрддि рд╣ैं।
***

рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░

рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░
рдбॉ0 рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рд╕ुрд╡िрдЦ्рдпाрдд рднाрд░рддीрдп рд╢िрдХ्рд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी, рд╕рдоाрдЬрд╡िрдЬ्рдЮाрдиी, рд░рдЪрдиाрдд्рдордХ рд▓ेрдЦрдХ рдПрд╡ं рдЪौрдзрд░ी рдЪрд░рдг рд╕िंрд╣ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдоेрд░рда рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХुрд▓рдкрддि рд╣ैं। рдбॉ0 рдХुрдоाрд░ рдЧौрддрдо рдмुрдж्рдз, рдЬрдЧрдж्рдЧुрд░ु рдЖрджि рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп, рдЧुрд░ु рдЧोрдмिрди्рдж рд╕िंрд╣, рд╕्рд╡ाрдоी рджрдпाрдирди्рдж 'рд╕рд░рд╕्рд╡рддी', рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж, рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी рдФрд░ рд╕рд░рджाрд░ рд╡рд▓्рд▓рднрднाрдИ рдкрдЯेрд▓ рд╕рд╣िрдд рдорд╣ाрдирддрдо рднाрд░рддीрдпों, рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рднी рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдиिрд░्рдоाрддाрдУं рдПрд╡ं рдЕрдиेрдХ рд╡ीрд░ांрдЧрдиाрдУं рдХे рдЬीрд╡рди, рдХाрд░्рдпों-рд╡िрдЪाрд░ों, рддрдеा рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рд╕рдн्рдпрддा, рдоूрд▓्рдп-рд╢िрдХ्рд╖ा рдФрд░ рдЗंрдбोрд▓ॉрдЬी рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рдПрдХ рд╕ौ рд╕े рднीрдЕрдзिрдХ рдЧ्рд░рди्рдеों рдХे рд▓ेрдЦрдХ/рд╕рдо्рдкाрджрдХ рд╣ैं। рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рд╕рдорд╕्рдд рдорд╣ाрдж्рд╡ीрдкों рдХे рд▓рдЧрднрдЧ рдПрдХ рд╕ौ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдпों рдоें рд╕ौрд╣ाрд░्рдж рдФрд░ рд╕рдорди्рд╡рдп рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдЬीрд╡рди-рдоाрд░्рдЧ, рдЙрдЪ्рдЪ рдоाрдирд╡ीрдп-рдоूрд▓्рдпों рддрдеा рдпुрд╡ा-рд╡рд░्рдЧ рд╕े рдЬुрдб़े рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рдкाँрдЪ рд╕ौ рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрди рджे рдЪुрдХे рд╣ैं; рд▓рдЧрднрдЧ рдПрдХ рд╣рдЬाрд░ рдХी рд╕ंрдЦ्рдпा рдоें рджेрд╢-рд╡िрджेрд╢ рдХी рдЕрдиेрдХ рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдкрдд्рд░िрдХाрдУं рдоें рдПрдХрддा, рдмрди्рдзुрдд्рд╡, рд╕рдорди्рд╡рдп-рд╕ौрд╣ाрд░्рдж рдФрд░ рд╕ाрд░्рдердХ-рд╢िрдХ्рд╖ा рдкрд░ рд▓ेрдЦ рд▓िрдЦрдХрд░ рдХीрд░्рддिрдоाрди рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░ рдЪुрдХे рд╣ैं। рднाрд░рддीрдп рд╡िрдж्рдпाрднрд╡рди, рдоुрдо्рдмрдИ рд╕े рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ोрдиे рд╡ाрд▓े рднрд╡рди्рд╕ рдЬрд░्рдирд▓ рдоें рд╣ी рдЧрдд рдмीрд╕ рд╡рд░्рд╖ों рдХी рд╕рдордпाрд╡рдзि рдоें рдбॉ0 рдХुрдоाрд░ рдиे рдПрдХ рд╕ौ рдкрдЪाрд╕ рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ рдЕрддि рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рд▓ेрдЦ рдЙрдХ्рдд рд╡рд░्рдгिрдд рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рдоें рд▓िрдЦрдХрд░ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд░рдЪा рд╣ै। рд╡िрд╢्рд╡ рдХे рдЕрдиेрдХ рджेрд╢ों рдоें рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдЕрд╣िंрд╕ा рджिрд╡рд╕ рдХे рдЕрд╡рд╕рд░ рдкрд░ рд╢ाрди्рддि-рдпाрдд्рд░ाрдУं рдХो рдиेрддृрдд्рд╡ рдк्рд░рджाрди рдХрд░рдХे рддрдеा рдкिрдЫрд▓े рдкैंрддीрд╕ рд╡рд░्рд╖ों рдХी рд╕рдордпाрд╡рдзि рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдПрдХрддा, рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рднाрд░рддीрдп рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рд╡ाрдж, рд╢िрдХ्рд╖ा, рд╢ाрди्рддि рдФрд░ рд╡िрдХाрд╕, рд╕рдиाрддрди рдоूрд▓्рдпों, рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рдЬीрд╡рди рдоें рдиैрддिрдХрддा рдФрд░ рд╕рджाрдЪाрд░ рдПрд╡ं рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рд╕े рд╕рдо्рдмрдж्рдз рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рдиिрд░рди्рддрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп-рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ंрдЧोрд╖्рдаिрдпाँ-рдХाрд░्рдпрд╢ाрд▓ाрдПँ рдЖрдпोрдЬिрдд рдХрд░ рд╕्рд╡рд╕्рде рдФрд░ рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрд▓ рд╕рдоाрдЬ-рдиिрд░्рдоाрдг рд╣ेрддु рдЕрднूрддрдкूрд░्рд╡ рдпोрдЧрджाрди рджिрдпा рд╣ै। рдбॉ0 рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рд╢िрдХ्рд╖ा, рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЕрдкрдиे рдЕрднूрддрдкूрд░्рд╡ рдпोрдЧрджाрди рдХी рдоाрди्рдпрддाрд╕्рд╡рд░ूрдк ‘рдмुрдж्рдзрд░рдд्рди’ рдЬैрд╕े рдЕрди्рддрд░्рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рддрдеा ‘рднाрд░рдд рдЧौрд░рд╡’, ‘рд╕рд░рджाрд░ рдкрдЯेрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕рдо्рдоाрди’, ‘рд╕ाрд╣िрдд्рдпрд╡ाрдЪрд╕्рдкрддि’, ‘рд╕ाрд╣िрдд्рдпрд╢्рд░ी’, ‘рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕ुрдзा’, ‘рд╣िрди्рджी рднाрд╖ा рднूрд╖рдг’ рдПрд╡ं ‘рдкрдж्рдо рд╢्рд░ी‘  рдЬैрд╕े рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕рдо्рдоाрдиों рд╕े рднी рдЕрд▓ंрдХृрдд рд╣ैं।

рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдФрд░ рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо: рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा рдХे рд╡िрд╢ेрд╖ рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें

рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдбॉ. рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░

рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░

рдкрдж्рдорд╢्рд░ी рдФрд░ рд╕рд░рджाрд░ рдкрдЯेрд▓ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдбॉ0 рд░рд╡ीрди्рдж्рд░ рдХुрдоाрд░ рднाрд░рддीрдп рд╢िрдХ्рд╖ाрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рдПрд╡ं рдоेрд░рда рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпрд▓рдп, рдоेрд░рда (рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢) рдХे рдкूрд░्рд╡ рдХुрд▓рдкрддि рд╣ैं।

рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо, рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें, рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рд╣ै। рд╢рдм्рджाрд░्рде рдФрд░ рд╕्рд╡рдпं рдоें рдиिрд╣िрдд рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा, рджोрдиों рдХे рджृрд╖्рдЯिрдХोрдг рд╕े рд╢ाрд╢्рд╡рдд, рдЕрд░्рдеाрдд् рд╕рджा рд╕्рдеाрдкिрдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा – рдмिрдиा рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рдХे рддрдеा рдЕрди्рдд-рд░рд╣िрдд рдПрд╡ं рд╕рджैрд╡ рдк्рд░рд╡рд╣рдоाрди рдиिрдпрдо рд╣ी рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рд╣ै। рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо, рдЪрд░-рдЕрдЪрд░ рдПрд╡ं рджृрд╢्рдп-рдЕрджृрд╢्рдпрдоाрди рдм्рд░рд╣्рдоाрдг्рдб –рдЬрдЧрдд рдХे рдПрдХ рд╣ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеाрдкрдХ, рдиिрдпंрдд्рд░рдХ рдФрд░ рд╕ंрдЪाрд▓рдХ –рдИрд╢्рд╡рд░, рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░, рдкрд░рдоाрдд्рдоा, рдк्рд░рднु рдЖрджि рдЕрд╕ंрдЦ्рдп рдиाрдоों рд╕े рд╕рдо्рдмोрдзिрдд рдПрдХрдоाрдд्рд░ рд╢ाрд╢्рд╡рдд рд╕рдд्рддा (рдЬो рдкрд░рдорд╕рдд्рдп рд╣ै рдПрд╡ं рдПрдХ рд╣ी рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рддрдеा рдиिрд░рди्рддрд░ рдк्рд░рд╡рд╣рдоाрди рдиिрдпрдо рдж्рд╡ाрд░ा рджृрд╢्рдп-рдЕрджृрд╢्рдп рд╡ рдЪрд▓-рдЕрдЪрд▓ рдм्рд░рд╣्рдоाрдг्рдб рдХा рд╕्рд╡рдпं рд╕рдЮ्рдЪाрд▓рди рднी рдХрд░рддी рд╣ै) рдХे рдиिрдоिрдд्рдд (рдЕрдерд╡ा рдЙрд╕ी рдкрд░ рдиिрд░्рднрд░) рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдПрдХрддा рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рд╣ै। рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо, рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рдиिрдпрдо рдХी рд╕рдд्рдпрддा рдХो рдЕंрдЧीрдХाрд░ рдХрд░ рд╕рд░्рд╡рдХрд▓्рдпाрдг рдХे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХा рдЕрдкрдиे рдкрд░рдо рдХрд░्рдд्рддрд╡्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдиिрд░्рдоाрдг рдХрд░рдиे рдПрд╡ं рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХी рдк्рд░рдд्рдпाрднूрддि, рдк्рд░рдЧрддि рдФрд░ рд▓рдХ्рд╖्рдп-рдк्рд░ाрдк्рддि рд╣ेрддु рдЕрдкрд░िрд╣ाрд░्рдп рд╡ृрд╣рдж् рд╕рдЬाрддीрдп рд╕рд╣рдпोрдЧ рд╡ рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп рд╣ेрддु рдЕрд╣िंрд╕ा рдХो, рдЗрд╕рдХी рджो рд╕рд░्рд╡ोрдд्рдХृрд╖्рдЯ рддрдеा рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рд╕рд╣िрд╖्рдгुрддा рдФрд░ рд╕рд╣рдирд╢ीрд▓рддा рдХे рд╕ाрде, рджैрдиिрдХ рдЧрддिрд╡िрдзिрдпों рдФрд░ рдкрд░рд╕्рдкрд░ рд╕рдо्рдмрди्рдзों рдХा рдЖрдзाрд░ рдмрдиाрдиे рдХा рдоाрдирд╡ рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХрд░рддा рд╣ै।

рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдПрдХрддा –рдЕрд╡िрднाрдЬ्рдп рд╕рдордЧ्рд░рддा рдХी рд╕рдд्рдпрддा рдФрд░ рдПрдХ рд╣ी рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рд╕рдд्рддा рдм्рд░рд╣्рдо рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХे рдк्рд░рдХрдЯрдХрд░्рддा рд╡ेрдж – рдЛрдЧ्рд╡ेрдж, рдпрдЬुрд░्рд╡ेрдж, рд╕ाрдорд╡ेрдж рдФрд░ рдЕрдерд░्рд╡рд╡ेрдж, рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХे рдЖрджिрдХाрд▓ीрди рд╡ рдЖрдзाрд░рднूрдд рдЧ्рд░рди्рде рд╣ैं, рдоूрд▓ рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрддा рд╣ैं। рд╡ेрдж, рд╡िрд╢्рд╡ рдХी рдк्рд░ाрдЪीрдирддрдо рддрдеा рдЕрдд्рдпрди्рдд рд╣ी рдкрд░िрдоाрд░्рдЬिрдд рдПрд╡ं рд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рд╡्рдпाрдХрд░рдг рдХी рдзрдиी рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднाрд╖ा рдоें, (рдЬो рд╣िрди्рджी, рд╕िрди्рдзी, рдмांрдЧ्рд▓ा, рдорд░ाрдаी, рдкंрдЬाрдмी, рдЧुрдЬрд░ाрддी, рдЙреЬिрдпा, рдЕрд╕рдоिрдпा рдЖрджि рд╕рд╣िрдд рдЕрдзिрдХांрд╢ рдЖрдзुрдиिрдХ рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ाрдУं рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдиेрдкाрд▓ी рднाрд╖ा рдХी рднी рдЬрдирдиी рд╣ै рддрдеा рдЬिрд╕рдХा рдЕрди्рдп рднाрд░рддीрдп рднाрд╖ाрдУं –рдорд▓рдпाрд▓рдо, рддेрд▓ुрдЧु, рддрдоिрд▓ рддрдеा рдХрди्рдиреЬ рдкрд░ рдЧрд╣рди рдПрд╡ं рдХрдИ рдПрд╢िрдпाрдИ-рдпूрд░ोрдкीрдп рднाрд╖ाрдУं рдкрд░ рднी, рди्рдпूрдиाрдзिрдХ, рдк्рд░рднाрд╡ рд╣ै), рд░рдЪिрдд рд╣ैं। рдЕрди्рдп рд▓рдЧрднрдЧ рд╕рднी рдЖрдзाрд░рднूрдд рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдЧ्рд░рди्рде рднी рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднाрд╖ा рдоें рд╣ी рд░рдЪिрдд рд╣ैं। рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдоें рд╣ी рд░рдЪिрдд рдЙрдкрдиिрд╖рдж् рд╡ैрджिрдХ рд╡ाрдЩ्рдордп рдХे рдЕрднिрди्рди рднाрдЧ рд╣ैं। рдЕрд░्рдеाрдд्, рд╡ेрджों рдХे рднाрдЧ рд╣ैं рдФрд░ рд╡े, рдЗрд╕ीрд▓िрдП, рд╡ेрджाрди्рдд рднी рдХрд╣рд▓ाрддे рд╣ैं। рд╡ेрджों рдХी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╣ी рдм्рд░рд╣्рдо –рдкрд░рдоाрдд्рдоा, рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХрддा, рдЖрдд्рдоा, рдЕрдз्рдпाрдд्рдо рдЖрджि рд╕рд╣िрдд рд╕рдорд╕्рдд рдоूрд▓ рдоाрдирд╡ीрдп рд╡िрд╖рдпों рд╕े рд╕рдо्рдмрди्рдзिрдд рдЧ्рд░ाрд╣्рдп рдкрд░рдо рдЬ्рдЮाрди рдЕрдж्рд╡िрддीрдп рдЧुрд░ु-рд╢िрд╖्рдп рдкрд░рдо्рдкрд░ा рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЙрдкрдиिрд╖рджों рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░ूрдкिрдд рд╣ै। рдк्рд░рдоुрдЦрддः рд╡ेрджों рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЕрднिрди्рди рднाрдЧ рдЙрдкрдиिрд╖рджों рдж्рд╡ाрд░ा рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрдпिрдд рдФрд░  рдк्рд░рд╕ाрд░िрдд рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╣ी рд╕рдиाрддрди рдзрд░्рдо рдХो рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рднी рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।  
рдЪूँрдХि рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдХे рдоूрд▓ –рдЖрдзाрд░рднूрдд рдЧ्рд░рди्рде рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдоें рд╣ैं; рдЕрди्рдп рдк्рд░рдоुрдЦ рдЧ्рд░рди्рде –рд╕्рдоृрддिрдпाँ, рд╕ंрд╣िрддाрдПँ, рд╡ेрджांрдЧ, рдкुрд░ाрдг, рдЖрд░рдг्рдпрдХ рд╕рд╣िрдд рдм्рд░рд╣्рдо, рдЬीрд╡ рдФрд░ рдЬрдЧрдд-рдЬ्рдЮाрди рдХे рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрддा рдЙрдкрдиिрд╖рдж् рдЖрджि рднी рдЗрд╕ी рднाрд╖ा (рд╡ैрджिрдХ рдФрд░ рд▓ौрдХिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд) рдоें рд╣ैं, рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднाрд╖ा рдоें рдк्рд░рдХрдЯ рд╡ैрджिрдХ рдоंрдд्рд░ों рдФрд░ рдЗрд╕ी рдоें рд░рдЪिрдд рдЕрди्рдп рдЧ्рд░рди्рдеों рдХे рд╢्рд▓ोрдХों рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдХे рдоूрд▓ рд╕िрдж्рдзाрди्рддों рдХी рд╡िрд╡ेрдЪрдиा-рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рд╣ुрдИ рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдПрдХ-рджूрд╕рд░े рд╕े рдШрдиिрд╖्рдарддः рд╕рдо्рдмрдж्рдз рд╣ैं।
рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा, рд╡ेрджों рдоें рдк्рд░рдХрдЯ рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХрддा рдФрд░ рдм्рд░рд╣्рдорд╡ाрдж рддрдеा рдЙрдкрдиिрд╖рджों рдХे рдЕрдз्рдпाрдд्рдо –рдЧ्рд░ाрд╣्рдп рдкрд░рдо рдЬ्рдЮाрди рдХो рдЕрдкрдиे рдоें рд╕рдоाрд╣िрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рддрджрдиुрд╕ाрд░, рдоाрдирд╡ рдХा рдЙрд╕рдХी рдЬीрд╡рди рд╕ाрд░्рдердХрддा рдХे рдкрд░рдоोрдж्рджेрд╢्рдп рд╕े рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдХрд░рддी рд╣ै। рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░, рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा рд╕्рд╡рдпं рд╕рдиाрддрди –рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдХे рдПрдХ рдоूрд▓, рдЕрддि рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рдПрд╡ं рдЕрдиुрдХрд░рдгीрдп рдЧ्рд░рди्рде рдХे рд░ूрдк рдоें рдЙрднрд░рддी рд╣ै। рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдХी рдоूрд▓ рднाрд╡рдиा рдХो, рд╕्рд╡рдпं рдзрд░्рдо рдХी рд╢्рд░ेрд╖्рдарддрдо рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдФрд░ рдзрд░्рдо рдХो рдоाрдирд╡-рдХрд░्рдд्рддрд╡्рдп рдХे рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рддिрд╖्рдаाрдкिрдд рдХрд░рддे рд╣ुрдП, рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдЬрдЧрдд-рд╕्рд╡рд░ूрдк рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдЕрд╢्рд╡рдд्рде рд╡िрдж्рдпा, рдм्рд░рд╣्рдо рдХे рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें рдЕрд╡्рдпрдпрдкुрд░ुрд╖ рд╡िрдж्рдпा, рдкрд░ा рдк्рд░рдХृрддि-рдЬीрд╡ рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдЕрдХ्рд╖рд░рдкुрд░ुрд╖ рд╡िрдж्рдпा, рдЕрдкрд░ा рдк्рд░рдХृрддि-рднौрддिрдХ рдЬрдЧрдд рдХे рд╕рдо्рдмрди्рдз рдоें рдХ्рд╖рд░рдкुрд░ुрд╖ рд╡िрдж्рдпा рдХा рд╕ूрдХ्рд╖рдорддा, рд╕्рдкрд╖्рдЯрддा рддрдеा рдиिрд╖्рдкрдХ्рд╖рддा рд╕े рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг, рдПрд╡ं рд╕ाрде рд╣ी, рдпोрдЧрд╢ाрд╕्рдд्рд░, ‘рдХрд░्рдордпोрдЧ’ –“рдпोрдЧः рдХрд░्рдорд╕ु рдХौрд╢рд▓рдо्” рдж्рд╡ाрд░ा рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрдж рдХे рдк्рд░рдХрдЯрдХрд░्рддा рдкрд╡िрдд्рд░ рдФрд░ рдЧ्рд░ाрд╣्рдп рд╕рди्рджेрд╢ рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा рдХो рдЕрдз्рдпाрдд्рдо рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдХी рдПрдХ рдЕрдж्рд╡िрддीрдп рдФрд░ рд╢ीрд░्рд╖рд╕्рде рдХृрддि рдХे рд░ूрдк рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдХрд░рддा рд╣ै। "рдпोрдЧः рдХрд░्рдорд╕ु рдХौрд╢рд▓рдо्" рдХा рд╡ाрд╕ुрджेрд╡ рд╢्рд░ीрдХृрд╖्рдг рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдордиुрд╖्рдп рдХे рд▓िрдП рд╣ै। рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा рдХिрд╕ी рднी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рднेрджрднाрд╡ рдХे рдмिрдиा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рдоाрдирд╡ рдХा рддрджрдиुрд╕ाрд░ рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕ंрд╢рдпों, рдж्рд╡рди्рдж्рд╡ рдФрд░ рдЕрд╕рдоंрдЬрд╕ рдХी рд╕्рдеिрддि рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХाрд▓рдХрд░ рдЙрд╕े рд╕ुрдХрд░्рдоों рдХी рдУрд░ рдЕрдЧ्рд░рд╕рд░ рдХрд░рддी рд╣ै।

рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा (18 рдЕрдз्рдпाрдпों рдоें 700 рд╢्рд▓ोрдХों рдХो рд╕рдоाрд╣िрддрдХрд░्рддा рд╡ рдоूрд▓ рд░ूрдк рд╕े рдорд╣ाрднाрд░рдд рдХे рднीрд╖्рдордкрд░्рд╡ рдХे рднाрдЧ рд╕े рдиिрд░्рдЧрдд рдЧ्рд░рди्рде) рд╡ेрджों рдПрд╡ं рдЙрдкрдиिрд╖рджों рдХी рд╣ी рднाँрддि рдоूрд▓рддः рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднाрд╖ा рдоें рд╕्рдеाрдкिрдд рдПрдХ рдРрд╕ा рдЕрддि рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рдЧ्рд░рди्рде рд╣ै, рдЬिрд╕рдиे рд╕ैंрдХреЬों рд╡рд░्рд╖ों рд╕े рднाрд░рдд рд╣ी рдирд╣ीं, рдЕрдкिрддु рд╡िрд╢्рд╡рднрд░ рдХे рд╡िрдж्рд╡ाрдиों, рдЪिрди्рддрдХों рдФрд░ рдоाрдирд╡рддाрд╡ाрджिрдпों рдХे рд╡िрдЪाрд░ों рдФрд░ рдХाрд░्рдпों рдХो рдЧрд╣рдирддा рд╕े рдк्рд░рднाрд╡िрдд рдХिрдпा рд╣ै।

рд▓ौрдХिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдоें рд░рдЪिрдд рд╢्рд▓ोрдХ рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा рдХी рдПрдХ рдЕрддि рдЙрдд्рдХृрд╖्рдЯ рд╡िрд╢ेрд╖рддा рд╣ै। рдЗрд╕рдиे рд╕ैंрдХреЬों рд╡рд░्рд╖ों рд╕े рджेрд╢-рд╡िрджेрд╢ рдХे рдкрд░рдо рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдХा рдз्рдпाрди рдЕрдкрдиी рдУрд░ рдЖрдХрд░्рд╖िрдд рдХिрдпा рд╣ै। рдкрд░िрдгाрдорд╕्рд╡рд░ूрдк, рдЗрд╕рдХे рдоूрд▓ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рдкाрда рдХा рд╡िрд╢्рд╡рднрд░ рдХी рдкрдЪाрд╕ рд╕े рднी рдЕрдзिрдХ рднाрд╖ाрдУं рдоें рдЕрдиुрд╡ाрдж рд╣ुрдЖ рд╣ै। рдк्рд░ाрдЪीрди рд╕े рдЖрдзुрдиिрдХрдХाрд▓ рддрдХ рдХे рдЕрдиेрдХाрдиेрдХ рдЛрд╖िрддुрд▓्рдп рднाрд░рддीрдп рд╕рди्рддों-рдЪिрди्рддрдХों, рд╡िрд╢ेрд╖рдХрд░ рдЖрджि рд╢ंрдХрд░ाрдЪाрд░्рдп (рдЬीрд╡рдирдХाрд▓: 788-820 рдИрд╕рд╡ीं), рд░ाрдоाрдиुрдЬाрдЪाрд░्рдп (рдЬीрд╡рдирдХाрд▓: 1017-1137 рдИрд╕рд╡ीं), рдордз्рд╡ाрдЪाрд░्рдп (рдЬीрд╡рдирдХाрд▓: 1238-1317 рдИрд╕рд╡ीं; рдПрдХ рдЕрди्рдп рдорддाрдиुрд╕ाрд░ 1199-1278 рдИрд╕рд╡ीं), рд╡рд▓्рд▓рднाрдЪाрд░्рдп (рдЬीрд╡рдирдХाрд▓: 1479–1531 рдИрд╕рд╡ीं), рдЬ्рдЮाрдиेрд╢्рд╡рд░ (рдЬीрд╡рдирдХाрд▓: 1275-1296 рдИрд╕рд╡ीं), рдмाрд▓ рдЧंрдЧाрдзрд░ рддिрд▓рдХ, рдЕрд░рд╡िрди्рдж рдШोрд╖, рд╕्рд╡ाрдоी рд╡िрд╡ेрдХाрдирди्рдж, рдорд╣ाрдд्рдоा рдЧाँрдзी, рдкрд░рдорд╣ंрд╕ рдпोрдЧाрдирди्рдж (рдЬीрд╡рдирдХाрд▓: 1893-1952 рдИрд╕рд╡ीं) рд╡ рднрдХ्рддि рд╡ेрджाрди्рдд рдк्рд░рднुрдкाрдж (рдЬीрд╡рдирдХाрд▓: 1896-1977 рдИрд╕рд╡ीं) рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд╕ेрдиाрд░्рдЯ (рдЬीрд╡рдирдХाрд▓: 1847-1928 рдИрд╕рд╡ीं), рдЬी0 рдеिрдмॉрдЯ (рдЬीрд╡рдирдХाрд▓: 1848-1914 рдИрд╕рд╡ीं), рдПрдбрдЧрд░्рдЯрди (рдЬीрд╡рдирдХाрд▓: 1885-1963 рдИрд╕рд╡ीं), рд╣рд░рдорди/рд╣ेрд░рдоाрди рдХाрд░्рд▓ рд╣ेрд╕/рд╣ेрд╕्рд╕े (рдЬीрд╡рдирдХाрд▓: 1877-1962 рдИрд╕рд╡ीं) рдПрд╡ं рдеिрдУрдбोрд░ (рдЬрди्рдо 1959 рдИрд╕рд╡ीं рдоें) рдЬैрд╕े рдЕрдЧ्рд░िрдо рдкंрдХ्рддि рдХे рд╡िрджेрд╢ी рд╡िрдж्рд╡ाрдиों рдиे рднी рдЗрд╕ рдкрд░, рдЗрд╕рдоें рдк्рд░рдоुрдЦрддा рд╕े рдЙрднрд░े рд╡िрд╖рдп рдХो рдХेрди्рдж्рд░ рдоें рд░рдЦрддे рд╣ुрдП, рднाрд╖्рдп-рдЯीрдХाрдПँ рд▓िрдЦीं।

рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдХे рдоूрд▓ рд╕िрдж्рдзाрди्рддों рдХे рд╕ाрде рд╣ी, рд╡िрд╢ेрд╖ рд░ूрдк рд╕े рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा рдоें рдк्рд░рдХрдЯ рдиिрд╖्рдХाрдордХрд░्рдордпोрдЧ –рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдХрд░्рдоों рдоें рд╕ंрд▓рдЧ्рди рд░рд╣рддे рд╣ुрдП рдФрд░ рдм्рд░рд╣्рдоाрдг्рдб рдХे рд╕्рд╡ाрдоी –рдЬрдЧрддрдкрддि рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ाрдзीрди рд░рд╣рдХрд░ рд╣ी рдиिःрд╢्рд░ेрдпрд╕ рдк्рд░ाрдк्рддि –рдЬीрд╡рди рд╕ाрд░्рдердХрддा рдХा рд╕िрдж्рдзाрди्рдд, рдЬैрд╕ा рдХि рд╣рдо рд╕рднी рдЬाрдирддे рд╣ैं, рдЗрдирдоें рд╕рд░्рд╡рдк्рд░рдоुрдЦ рд░рд╣ा рд╣ै। рдЗрд╕ рд░ूрдк рдоें рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा, рдиिрд╕्рд╕рди्рджेрд╣, рд╡िрд╢्рд╡рднрд░ рдХे рдЧिрдиे-рдЪुрдиे рдзрд░्рдо рдЧ्рд░рди्рдеों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ै। рдЗрд╕ рдЧ्рд░рди्рде рдХी рд╕рдоाрдирддा рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдХोрдИ рдФрд░ рдзрд░्рдо рдЧ्рд░рди्рде, рдХрджाрдЪिрдд्, рдкूрд░े рд╡िрд╢्рд╡ рдоें рдирд╣ीं рд╣ै। рдкрд░рдоाрдд्рдоा рдХे рдЕрдиाрджि, рд╕рд░्рд╡рдоूрд▓ –рддेрдЬ, рдмुрдж्рдзि, рд╢рдХ्рддि рдФрд░ рд╕рдд्рдп рдХे рд╕्рд░ोрдд рдПрд╡ं рдЬрдЧрдд рдХाрд░рдХ рд╣ोрдиे рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХрддा рдХो рдк्рд░рдХрдЯ рдХрд░рддे рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा рдХे рдЕрдз्рдпाрдп рд╕ाрдд рдХे рддीрди (6, 7 рддрдеा 10) рдЕрддि рдоूрд▓्рдпрд╡ाрди рдФрд░ рд▓ोрдХрдк्рд░िрдп рд╢्рд▓ोрдХों рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рдпрд╣ाँ рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХ рд╣ोрдЧा: 
“рдПрддрдж्рдпोрдиीрдиि рднूрддाрдиि рд╕рд░्рд╡ाрдгीрдд्рдпुрдкрдзाрд░рдп/ 
рдЕрд╣ं рдХृрдд्рд╕्рдирд╕्рдп рдЬрдЧрддः рдк्рд░рднрд╡ः рдк्рд░рд▓рдпрд╕्рддрдеा// 
рдордд्рддः рдкрд░рддрд░ं рдиाрди्рдпрдд्рдХिрдЮ्рдЪिрджрд╕्рддि рдзрдирдЮ्рдЬрдп/ 
рдордпि рд╕рд░्рд╡рдоिрджं рдк्рд░ोрддं рд╕ूрдд्рд░े рдордгिрдЧрдгा рдЗрд╡// 
рдмीрдЬं рдоां рд╕рд░्рд╡рднूрддाрдиां рд╡िрдж्рдзि рдкाрд░्рде рд╕рдиाрддрдирдо्/ 
рдмुрдж्рдзिрд░्рдмुрдж्рдзिрдорддाрдорд╕्рдоि рддेрдЬрд╕्рддेрдЬрд╕्рд╡िрдиाрдорд╣рдо्//”

рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें, рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдПрдХрддा, рд╕рд░्рд╡рд╕рдоाрдирддा рдФрд░ рд╕рдд्рдп рдХी рдкрд░ाрдХाрд╖्рдаा (рдиिрд░рди्рддрд░ рдк्рд░рд╡рд╣рдоाрди рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХ рдиिрдпрдо рд░ूрдк) рд╕рд░्рд╡рд╢рдХ्рддिрдоाрди рдкрд░рдоेрд╢्рд╡рд░ –рдм्рд░рд╣्рдо рд╕рд╣िрдд, рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдХे рдоूрд▓ рд╕िрдж्рдзाрди्рддों рдХी рдЕрддिрд╢्рд░ेрд╖्рда рд╡्рдпाрдЦ्рдпा рд╡ рддрдд्рд╡рдЬ्рдЮाрди рдХा рд▓ौрдХिрдХ рд╕ंрд╕्рдХृрдд –рд╕ुрд╕ंрд╕्рдХृрдд рдХाрд╡्рдпрд╢ैрд▓ी рдоें рд╡рд░्рдгрди рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा рдХी рд╡िрд▓рдХ्рд╖рдгрддा рд╣ै। рдЗрд╕ी рдХे рд╕ाрде рд╢्рд░ीрдордж्рднрдЧрд╡рдж्рдЧीрддा рд╡ैрджिрдХ рдзрд░्рдо рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрдд рднाрд╖ा рдХी рдШрдиिрд╖्рдарддा рдХा рдПрдХ рдмेрдЬोреЬ рдПрд╡ं рдЕрддिрд╢्рд░ेрд╖्рда рдЙрджाрд╣рд░рдг рднी рд╣ै।