Showing posts with label 202205H. Show all posts
Showing posts with label 202205H. Show all posts

рдЕрдиुрдХ्рд░рдордгिрдХा, рдордИ 2022

рд╕ेрддु рд╡рд░्рд╖ 6, рдЕंрдХ 12, рдордИ 2022

рд╕рдо्рдкाрджрдХीрдп

рдХрдеा-рдХрд╣ाрдиी

рд╕्рдеाрдпी рд╕्рддрдо्рдн

рд╕рдоीрдХ्рд╖ा

рдЖрд▓ेрдЦ, рд╡िрдорд░्рд╢, рд╡ рд╢ोрдз

рдзрд░ोрд╣рд░

рдЪिрдд्рд░ाрд╡рд▓ी

рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд्рдХाрд░

рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕рдоाрдЪाрд░

рдХाрд╡्рдп-рдЧीрдд-рдкрдж्рдп


рдЕрдо्рдоा рдмोрд▓ी (рд░ाрдЬेंрдж्рд░ рдХृрд╖्рдг)
(рдХाрд╡्рдпाрдиुрд╡ाрдж: рдЧीрддि рдд्рдпाрдЧी)

рдЫोрдЯी рд╕ी рдмाрдд (рд▓рдШुрдХрдеा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣)
(рд▓ेрдЦрдХ: рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╢рд░्рдоा)


рдоाрдирд╡ीрдп рдЕрднिрдк्рд░ाрдпों рдХी рдбрдЧрд░
(рд▓ेрдЦрдХ: рдЪंрдж्рд░рдоोрд╣рди рднрдг्рдбाрд░ी)


рдЕрдиुрд░ाрдЧी рдорди (рдХрдеा рд╕ंрдЧ्рд░рд╣)
(рд▓ेрдЦрдХ: рдЕрдиुрд░ाрдЧ рд╢рд░्рдоा)
рдЖрдЧ рд╕े рдЕंрддрд░िрдХ्рд╖ рддрдХ
(рд▓ेрдЦрдХ: рдЕреЫीреЫ рд░ाрдп)
Basic Hindi 2 Workbook
(Sonia Taneja)

рдХुрдЫ рдФрд░ рд╕ुंрджрд░, рд░ोрдЪрдХ, рдЙрдкрдпोрдЧी, рдд्рд░ुрдЯिрд╣ीрди рдкुрд╕्рддрдХें рд╢ीрдШ्рд░ рдЖ рд░рд╣ी рд╣ैं
More books coming soon

рдХрд╡िрддा: рдЦाрдоोрд╢ी

рд╕ुрдзीрд░ рдХेрд╡рд▓िрдпा
рдЪाрд░ों рдУрд░ рдкрд╕рд░ी рдЦाрдоोрд╢ी
рдЕрд▓рдЧ-рдЕрд▓рдЧ рд░ंрдЧों рдХे рдЧुрдмाрд░ рдоें
рдЧुрдо рд╣ोрддे рдЗंрд╕ाрдиी рдЪेрд╣рд░े рд╡рд╣ाँ
рдЗрди рд░ंрдЧों рдХे рд╕ाрде
рд╣рд╡ा рдоें рдШुрд▓ी рдмाрд░ूрджी рдЧрди्рдз
рдзूрд▓ рдФрд░ рдзुँрдП рдХे рдЖрдЧोрд╢ рдоें
рдЕрдЬीрдм рд╕ा рдоंреЫрд░ рд╣ै рд╡рд╣ाँ

рдкाрд╕ рд╣ी рдмрд╣рддे рджрд░िрдпा рдХे
рд░ंрдЧрд╣ीрди рдкाрдиी рдоें
рдШुрд▓ рдЪुрдХे рд╣рд░ рд░ंрдЧ рдХे рдмाрдж рднी
рдЧुрдмाрд░ рдоें рдЕрд╕्рдкрд╖्рдЯ рд╕े рдЪेрд╣рд░े
рдвूंрдв рд░рд╣े рд╣ैं рджрд░िрдпा рдоें рд░ंрдЧ рдЕрдкрдиा
рднूрд▓рдХрд░ рдЗंрд╕ाрдиी рд▓рд╣ू рдХे рд░ंрдЧ рдХो
рдЕрдЬीрдм рд╕ा рдоंреЫрд░ рд╣ै рд╡рд╣ाँ

рдХोрдИ рдХुрдЫ рдХрд╣ рдирд╣ीं рд░рд╣ा рд╣ै рд╡рд╣ाँ
рдлिрд░ рднी рд╕ुрдиाрдИ рджे рд░рд╣ा рд╣ै рдмрд╣ुрдд рдХुрдЫ
рджिрдЦрддी рд╣ुрдИ рдХрдИ рдзुंрдзрд▓ाрддी рдЖँрдЦें
рдХाрдлी рд╣ै рдмрдпां рдХрд░рдиे рдХो рджाрд╕्рддाँ
рд░ंрдЧों рдХे рдЧुрдмाрд░ рдоें рдЕрднी рднी рдЬिंрджा рд╣ै
рдЪाрд░ों рдУрд░ рдкрд╕рд░ी рдЦाрдоोрд╢ी рд╡рд╣ाँ
рдЕрдЬीрдм рд╕ा рдоंреЫрд░ рд╣ै рд╡рд╣ाँ

рдХрд╣ाрдиी: рд╡рдирд╡ाрд╕

рдирдоिрддा рд╕рдЪाрди рд╕ुंрджрд░

5/138 рд╡िрдХाрд╕рдирдЧрд░, рд▓рдЦрдирдК - 226022

рдИрдоेрд▓: namitasachan9@gmail.com


“рдмिрдЯ्рдЯो рдУ рдмिрдЯ्рдЯो...” рдХी рдЖрд╡ाрдЬ рдХे рд╕ाрде рд╣ी рд▓ाрдаी рдЬрдоीрди рдкрд░ рдаोंрдХрдиे рдХी рдардХ-рдардХ рдФрд░ рд▓ाрдаी рдХे рдКрдкрд░ी рд╕िрд░े рдкрд░ рдмंрдзे рдШुंрдШрд░ुрдУं рдХी рд░ुрди-рдЭुрди рд╕ुрдирддे рд╣ी рдЧीрддू-рд╕ीрддू рдб्рдпोрдв़ी рдХे рдмрдб़рдХा рдлाрдЯрдХ рдХी рдУрд░ рджौрдб़ рдкрдб़ीं, “рд░ंрдЧी рдХाрдХा рдЖ рдЧрдП, рд░ंрдЧी рдХाрдХा рдЖ рдЧрдП।”
“рд╣ाँ рдмिрдЯ्рдЯो, рдЬैрд╕ेрдИ рдкрддा рдЪрд▓ा рдХि рд╣рдоाрд░ी рдмिрдЯ्рдЯो рд╣рд░ै рдЖрдп рдЧрдИं рд╣ैं, рд╣рдо рджौрдб़े рдЪрд▓े рдЖрдП।”
“рдирдорд╕्рддे рдХाрдХा, рдХैрд╕े рд╣ैं рдЖрдк?”
“рдЦूрдм рдЦुрд╕ी рд░рд╣ौ, рдмिрдЯ्рдЯो рдФрд░ рдХाрдХा рддो рддुрдо рдкंрдЪрди рдХो рджेрдЦ рдХे рд╣рд░िрдпा рдЧрдП рдЬैрд╕े рдЭुрд░ाрди рдкेрдб़ рдкे рдмрд░рдЦा рдкрдб़ рдЧрдИ।”
рдпे рд░ंрдЧी рдХौрди рд╣ैं рдФрд░ рдХрд╣ाँ рд╕े рдЖрдпे рдпрд╣ рддो рдХोрдИ рдаीрдХ-рдаीрдХ рдирд╣ीं рдЬाрдирддा рдкрд░ рд▓ोрдЧ рдмрддाрддे рд╣ैं рдХि рдХрд░ीрдм рд╕ाрдд-рдЖрда рдмрд░рд╕ рдкрд╣рд▓े рдПрдХ рджिрди рдХрд╣ीं рдЪрд▓рддे-рдЪрд▓ाрддे рд╡े рдЧाँрд╡ рдмाрд╣рд░ рдХे рдмрд░рдЧрдж рдХे рдиीрдЪे рдмрд░рдо- рджेрд╡ рдХी рдордаिрдпा рдкрд░ рд╕ुрд╕्рддाрдиे рдХे рд▓िрдП рд░ुрдХे рдеे। рдФрд░ рдмैрдаे-рдмैрдаे рдЕрдЪाрдирдХ рддाрди рдЫेрдб़ рджी рдеी। рд╢рдо्рднू рдмрдк्рдкा рдЧрд▓्рд▓ा рдмेрдЪ рдХे рдмाрдЬाрд░ рд╕े рд▓ौрдЯ рд░рд╣े рдеे। рд░ाрдо рд╡िрдпोрдЧ рдоें рддрдб़рдкрддे рджрд╢рд░рде рдорд╣ाрд░ाрдЬ рдХी рдкीрдб़ा рдЬैрд╕े рд░ंрдЧी рдХी рдЖрд╡ाрдЬ рдоें рдкिрдШрд▓-рдкिрдШрд▓ рдмрд╣ рд░рд╣ी рдеी। рд╢рдо्рднू рдмрдк्рдкा рдоंрдд्рд░ рдмिंрдзे рдордаिрдпा рддрдХ рдЦिंрдЪे рдЪрд▓े рдЧрдП рдФрд░ рдЦिंрдЪे рд╣ी рдирд╣ीं рдЪрд▓े рдЧрдП рд╡рд░рди् рд░ंрдЧी рдХाрдХा рдХी рджрд░्рдж рднрд░ी рдЖрд╡ाрдЬ рдЙрдирдХे рдХрд▓ेрдЬे рдоें рдРрд╕े рдЙрддрд░ рд░рд╣ी рдеी рдХि рдЙрдирдХी рдЖंрдЦ рд╕े рдЕंрд╕ुрдЕрди рдХी рдзाрд░ рдХрдм рдмрд╣рдиे рд▓рдЧी рдЙрди्рд╣ें рдкрддा рд╣ी рдирд╣ीं рдЪрд▓ा।
рдмрд╣ुрдд рдЕрдиुрд░ोрдз рдХрд░ рдХे рдмрдк्рдкा рдЙрди्рд╣ें рдШрд░ рддрдХ рд▓ाрдП। рд░ंрдЧी рддो рдмрд╕्рддी рдХे рднीрддрд░ рдЖрдиे рдХो рд╣ी рддैрдпाрд░ рдирд╣ीं рдеे рдкрд░ рд╢ाрдпрдж рдмрдк्рдкा рдХी рдЙрдо्рд░ рдФрд░ рдЙрдирдХी рдордиोрджрд╢ा рдХा рд╕рдо्рдоाрди рдХрд░рддे рд╣ुрдП рджेрд╣рд░ी рддрдХ рдЖрдП рдкрд░ рдЧाँрд╡ рдоें рд░ुрдХрдиे рдХा рдЕрдиुрд░ोрдз рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдирд╣ीं рд╕्рд╡ीрдХाрд░ा। рд╣ाँ, рдмрдк्рдкा рдиे рдЙрдирд╕े рд╡рдЪрди рдзрд░ा рд▓िрдпा рдХि рдШूрдорддे-рдлिрд░рддे рдЕрдЧрд░ рдлिрд░ рдЗрдзрд░ рд╕े рдиिрдХрд▓ेंрдЧें рддो рдмрдк्рдкा рд╕े рдЬрд░ूрд░ рдоिрд▓ेंрдЧें।
рдлिрд░ рдПрдХ рдмाрд░ рдХुрдЫ рд╕ाрд▓ों рдмाрдж рджрд╢рд╣рд░ा рдоेрд▓ा рдХे рд╕рдордп рд░ंрдЧी рдЕрдЪाрдирдХ рдк्рд░рдХрдЯ рд╣ो рдЧрдпे рдеे। рдЙрд╕ рдмाрд░ рдмрдб़ी рдб्рдпोрдв़ी рдХे рдбा. рднैрдпा рднी рджिрд▓्рд▓ी рд╕े рдЕрдкрдиे рдкрд░िрд╡ाрд░ рд╕рдоेрдд рдЖрдпे рдеे। рд░ंрдЧी рд╢рдо्рднु рдмрдк्рдкा рдХो рдвूंрдв़рддे рд╣ुрдП рд╣ी рдб्рдпोрдв़ी рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪे рдеे। рдЧाँрд╡ рдХे рдмрд╣ुрдд рд▓ोрдЧ рдЗрдХрдЯ्рдаा рдеे рд╡рд╣ाँ рднैрдпा рд╕े рдоिрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП। рд░ंрдЧी рддो рдмрдк्рдкा рд╕े рд░ाрдо-рд░ाрдо рдХрд░, рд╣ाрд▓-рдЪाрд▓ рд▓े рдЬाрдиे рдХो рдЙрдз्рд╡рдд рдеे рдкрд░ рднैрдпा рдиे рдХрд╣ा, “рдЕрд░े рдд्рдпोрд╣ाрд░, рдкрд░рд╡ рдХे рдоौрдХे рдкрд░ рд╣рдорд░ी рджेрд╣рд░ी рддे рдХोрдК рдоुंрд╣ рдЬुрдаाрд░े рдмिрдиा рдирд╣ीं рдЬाрдИ рд╕рдХрдд рд╣ै।”
рднैрдпा рдХी рдЗрди्рд╣ीं рдмाрддों рдкрд░ рддो рд╕ाрд░ा рдЧाँрд╡ рдиिрд╣ाрд▓ рд░рд╣рддा рдеा। рдЗрдд्рддा рдкрдв़ рд▓िрдЦ рдЧрдП, рдЬाрдиे рдХрдмрд╕े рд╢рд╣рд░ рдоें рдаाрда-рдмाрдЯ рд╕े рд░рд╣ рд░рд╣े рд╣ैं рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдоाрдЯी рд╕े рдЬुрдб़ाрд╡ рдирд╣ीं рдЦрдд्рдо рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд░ंрдЧी рдХो рднी рд░ुрдХрдиा рдкрдб़ा рдФрд░ рдлिрд░ рд╕рдмрдХे рдордиुрд╣ाрд░ рдФрд░ рд╕рдмрд╕े рдЬ्рдпाрджा рд╢рдо्рднू рдмрдк्рдкा рдХे рд╕ाрдзिрдХाрд░ рдЖрдЧ्рд░рд╣ рдХे рдЪрд▓рддे рд░ंрдЧी рдХो рдЧाрдиा рдкрдб़ा। рдЗрд╕ рдмाрд░ рд░ंрдЧी рдХोрдИ рд▓ोрдХ рдЧीрдд рд╕ुрдиा рд░рд╣े рдеे, рдЬिрд╕рдоें рдиीрд▓ рдЪिрд░ैрдпा рдШोंрд╕рд▓े рдкрд░ рд▓ौрдЯрдиे рдкрд░ рдмрдЪ्рдЪों рдХो рди рдкा рдлрдб़рдлрдб़ाрддी рд╣ै рдФрд░ рдлिрд░ рдХैрд╕े рджूрд░-рджूрд░ рджेрд╢ рднूрдЦी-рдк्рдпाрд╕ी рдЙрдб़рддी рд░рд╣рддी рд╣ै। рдПрдХ рддो рд░ंрдЧी рдХी рдЖрд╡ाрдЬ, рдЬिрд╕рдоें рднाрд╡ рдЬैрд╕े рд╕ाрдХ्рд╖ाрдд рдкैрда рдЬाрддे рд╣ैं рдФрд░ рдлिрд░ рдЧीрдд рдХे рдмोрд▓ рднी рдРрд╕े рдХि рдХрд▓рдкрддी рдиीрд▓ рдЪिрд░ैрдпा рдЬैрд╕े рдЖंрдЦों рдХे рд╕ाрдордиे рд╣ो। рдЬो рдЬрд╣ाँ рдеा, рд╡рд╣ाँ рд╕े рдЦिंрдЪा рдЪрд▓ा рдЖрдпा। рд░ंрдЧी рдХी рдЖрд╡ाрдЬ़ рдб्рдпोрдв़ी рдХे рднीрддрд░ рддрдХ рднी рдкрд╣ुँрдЪी рдФрд░ рдмрдЪ्рдЪे рдмाрд╣рд░ рдиिрдХрд▓ рдЖрдпे рдФрд░ рдЙрди्рд╣ीं рдХे рд╕ंрдЧ рдмाрд╣рд░ рдЖрдИं рдЧीрддू-рд╕ीрддू, рдбां рднैрдпा рдХी рдЬुрдб़рд╡ाँ рдмрдЪ्рдЪिрдпाँ।
рдЧीрдд рдЦрдд्рдо рдХрд░ рдЕрдкрдиी рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЖрддे рд╣ी рд░ंрдЧी рдХी рдирдЬрд░ рдЬैрд╕े рд╣ी рдЧीрддू-рд╕ीрддू рдкрд░ рдкрдб़ी рддो рдЬैрд╕े рдЪिрдкрдХ рдХрд░ рд░рд╣ рдЧрдИ।
рд░ंрдЧी рдХी рдирдЬрд░ рдХा рдЕрдиुрд╕рд░рдг рдХрд░рддे рд╢рдо्рднु рдмрдк्рдкा рдиे рдкрд░िрдЪрдп рдХрд░ाрдпा, “рдбा. рдмौрдЖ рдХी рдмिрдЯिрдпाँ рд╣ैं। рджिрд▓्рд▓ी рдоा рд░рд╣рдд рд╣ैं рдмौрдЖ।”
рд╣рдХрдмрдХा рдХрд░ рдмोрд▓े рдеे рд░ंрдЧी, “рдЕрдЪ्рдЫा-рдЕрдЪ्рдЫा।” рдлिрд░ рдеोрдб़ा рд╕ंрднрд▓ рдХрд░ рдХрд╣ा, “рдЦूрдм рдЦुрд╢ рд░рд╣ौ рдмिрдЯिрдпा।” рдФрд░ рдЭोрд▓ा рдЯांрдЧ рдЪрд▓ рджिрдП рдеे। рдкрд░ рдЙрд╕ рдмाрд░ рджрд╢рд╣рд░ा рдоेрд▓ा рдЦрдд्рдо рд╣ोрдиे рддрдХ рд░ुрдХे рдеे рдЧाँрд╡ рдоें рдФрд░ рдмाрдж рдоें рддो рдмрдб़рдХी рдб्рдпोрдв़ी рд╡ाрд▓ी рджाрджी рдХे рдмुрд▓ाрдиे рдкрд░ рд░ाрдоाрдпрдг рдХे рдЧीрдд рд╕ुрдиाрдиे рднी рдХрдИ рдмाрд░ рдЧрдП। рдФрд░ рдЙрд╕ी рджौрд░ाрди рдЧीрддू-рд╕ीрддू рд╕े рдЙрдирдХा рдмोрд▓рдиा-рдмрддिрдпाрдиा рд╢ुрд░ू рд╣ुрдЖ।
рдЗрд╕рдХे рдмाрдж рд╣ी рд░ंрдЧी рдХा рдЧाँрд╡ рдЖрдиा рдФрд░ рд░ुрдХрдиा рдмрдв़ рдЧрдпा। рд░ुрдХрдиे рдХा рдХ्рдпा, рд╕рдо्рдкрдд्рддि рдХे рдиाрдо рдкрд░ рд░ंрдЧी рдХे рдкाрд╕ рдмрд╕ рдПрдХ рдЭोрд▓ा рдеा рдЬिрд╕े рд╢ाрдпрдж рд╣ी рдХिрд╕ी рдиे рдХрднी рдЙрдирд╕े рдЕрд▓рдЧ рджेрдЦा рд╣ो। рдмाрдж рдоें рдПрдХ рдШुंрдШрд░ू рдмंрдзी рд▓ाрдаी рдФрд░ рдЬुрдб़ рдЧрдИ рдеी, рдЬो рджूрд░ рд╕े рд╣ी рд░ंрдЧी рдХे рдЖрдиे рдХी рд╕ूрдЪрдиा рджे рджेрддी рдеी। рд╕ो рд░ाрдд рдХो рд░ंрдЧी рдЕрдкрдиा рдеैрд▓ा рд╕िрд░ рдХे рдиीрдЪे рд░рдЦ рдЧाँрд╡ рдХे рдоंрджिрд░ рдХे рдмाрд╣рд░ рд╡ाрд▓े рдЪрдмूрддрд░े рдкрд░ рдкрдб़ рдЬाрддे рдеे।
рдЧीрддू-рд╕ीрддू рдХे рд▓िрдП рд░ंрдЧी рдХाрдХा рдЬैрд╕े рдХिрд╕ी рдлेрдпрд░ी рдЯेрд▓ рдХे рдкрди्рдиों рд╕े рдмाрд╣рд░ рдЖ рдиिрдХрд▓े рдкाрдд्рд░ рдеे। рдЧीрдд рд╣ी рдирд╣ीं, рдХिрд╕्рд╕ा рдХрд╣ाрдиी рдХрд╣рдиे рдХा рднी рд░ंрдЧी рдХा рддрд░ीрдХा рдмрд╣ुрдд рдЕрдиूрдаा рдеा। рдФрд░ рдлिрд░ рдЯी.рд╡ी. рдХे рдХाрд░्рдЯूрдиों  рдоें рд╡ो рд░рд╕ рдХрд╣ाँ рд╣ोрддा рдеा рдЬो рд░ंрдЧी рдХाрдХा рдХे рдХрдеा рд╕ंрд╕ाрд░ рдоें। рдпрд╣ рд╕ंрд╕ाрд░ рдмрдЪ्рдЪिрдпों рдХे рд▓िрдпा рд╕рд░्рд╡рдеा рдирдпा рдФрд░ рдЕрджेрдЦा рдеा, рдлिрд░ рд╡ो рдЬंрдЧрд▓ рдоें рднрдЯрдХрддा рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ рд╣ो, рд╣ंрд╕िрдиी рдХे рд░ूрдк рдоें рд╢्рд░ाрдк рдХी рдЕрд╡рдзि рдХाрдЯрддी рд░ाрдЬрдХुрдоाрд░ी рдпा рдХुрдо्рд╣ाрд░ рдХी рд╡ो рдЫोрдЯी рд╕ी рдмेрдЯी рдЬिрд╕рдХे рд░ंрдЧ рднрд░рдиे рд╕े рдЦिрд▓ौрдиों рдоें рд╕рдЪ्рдЪी рдоें рдЬाрди рдЖ рдЬाрддी рдеी।
рдЙрд╕ рд╕ाрд▓ рд░ंрдЧी рдЧрд░्рдоिрдпों рдХी рдЫुрдЯ्рдЯिрдпाँ рд╢ुрд░ू рд╣ोрдиे рд╕े рдеोрдб़ा рдкрд╣рд▓े рд╣ी рдЧाँрд╡ рдЖ рдЧрдП рдеे। рддрдмिрдпрдд рдХुрдЫ рдбांрд╡ाрдбोрд▓ рд░рд╣рдиे рд▓рдЧी рдеी рдЗрди рджिрдиों। рд░ाрд╕्рддा рдШाрдЯ рднрдЯрдХрддे- рднрдЯрдХрддे рд░ंрдЧी рдХा рд╢рд░ीрд░ рдЬैрд╕े рдЬрд╡ाрдм рджेрдиे рд▓рдЧा рдеा рдкрд░ рдорди, рдорди рддो рдЪाрдмुрдХ рд╕рдЯрдХाрд░рддा рд░рд╣рддा рдеा рдФрд░ рд░ंрдЧी рдлिрд░ рднाрдЧрдиे рд▓рдЧрддे рдеे, рдкрд░ рдЗрддрдиा рдЖрд╕ाрди рд╣ोрддा рд╣ै рдХ्рдпा рдЦुрдж рд╕े рднाрдЧрдиा। рдмрд╕ рдорди рдеोрдб़ा рдеिрд░ाрддा рд╣ै рддो рдЧीрддू-рд╕ीрддू рд╕े рдмрддिрдпाрддे рд╣ुрдП। рд╢рд░ीрд░ рднрд▓े рдердХ рд░рд╣ा рд╣ो рд░ंрдЧी рдХी рдЖрд╡ाрдЬ рдоें рджрд░्рдж рдХा рдЬाрджू рдлीрдХा рдирд╣ीं рд╣ुрдЖ рдеा, рдЗрд╕ीрд▓िрдП рдЧाँрд╡ рдХे рд▓ोрдЧ рдЦुрд╢ рдеे рдХि рдЕрдм рдХी рд░ंрдЧी рдХुрдЫ рджिрдиों рдХे рд▓िрдП рдоंрджिрд░ рдХे рдЪрдмूрддрд░े рдкрд░ рдбेрд░ा рдбाрд▓ें рд╣ैं। рдкрд░ рд░ंрдЧी рддो рдПрдХ-рдПрдХ рджिрди рдЧिрди рдХे рдХाрдЯ рд░рд╣े рдеे। рджिрди рддो рдлिрд░ рднी рдХрдЯ рдЬाрддा рдеा рдкрд░ рд░ाрддें, рдЙрдирдХी рд░ाрддें рддो рдЦुрд▓ी рдЖंрдЦों рдЕंрдзिрдпाрд░ा рдмांрдЪрддे рд╣ी рдЧुрдЬрд░рддी рдеीं। рдкрд▓рдХ рдЭрдкрдХाрдиे рд╕े рднी рдбрд░рддे рдеे рд░ंрдЧी। рд╕ोрдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдоें рдкрд▓рдХ рдЭрдкрдХाрдИ рдирд╣ीं рдХि рдЙрдд्рддे рдмрд░рд╕ рдкीрдЫे рдХी рд╡рд╣ рд░ाрдд рдЬैрд╕े рдЬीрдн рд▓рдкрд▓рдкाрддी рдЫाрддी рдкрд░ рд╕рд╡ाрд░ рд╣ो рдЬाрддी рдеी। рд╕рдм рдХुрдЫ рддрдмाрд╣ рд╣ो рдЧрдпा рдеा, рджुрдиिрдпा рдЙрдЬрдб़ рдЧрдИ рдеी рд░ंрдЧी рдХी। рдЙрдЬрдб़ рдХ्рдпा рдЧрдИ, рд░ंрдЧी рдиे рдЦुрдж рдЕрдкрдиे рд╣ाрдеों рдордЯिрдпाрдоेрдЯ рдХрд░ рдбाрд▓ा рдеा рд╕рдм। рдЕрдо्рдоा рдХा рдЧрд░ीрдмी рдХा рд░ोрдиा, рднौрдЬी рдХे рддाрдиे рдФрд░ рдКрдкрд░ рд╕े рдЙрд╕ рд░ाрдд рджोрд╕्рддों рдХे рд╕ंрдЧ рдмैрда рдирд╢ा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдЙрдирдХी рдмाрддें, рдкрддा рдирд╣ीं рдХौрди рдЬाрдирд╡рд░ рдЬाрдЧ рдЧрдпा рдеा рд░ंрдЧी рдХे рднीрддрд░। рдЧрд╣рд░ाрддी рд░ाрдд рдоें рдмेрд╕ुрдз рд╕ोрддी рдорд╣ुрдЖ рдХे рдкाрд╕ рд╕े рджोрдиों рдирд╡рдЬाрдд рдмрдЪ्рдЪिрдпों рдХो рдЙрдаा рднाрдЧे рдеे। рдХिрдд्рддे рдХोрд╕ рднाрдЧे, рдХौрди рджिрд╢ा рдоें рднाрдЧे рдпे рддो рдЙрд╕ рд╕рдордп рд░ंрдЧी рдХो рд╣ोрд╢ рд╣ी рдирд╣ीं рдеा। рдмрд╕ рдЬैрд╕े рд╣ी рдПрдХ рдоंрджिрд░ рдХा рдЪрдмूрддрд░ा рджिрдЦा, рдХрдкрдб़े рдоें рд▓िрдкрдЯी рдмрдЪ्рдЪिрдпाँ рд░рдЦी рдФрд░ рдкрд▓рдЯ рдкрдб़े। рдЕрдзाрдзुंрдз рдХिрдд्рддी рджूрд░ рднाрдЧे рдпрд╣ рддो рдаीрдХ рд╕े рдпाрдж рдирд╣ीं рдкрд░ рд╡рд╣ рдХ्рд╖рдг рдЖрдЬ рднी рд▓рдкрд▓ाрддा рд╣ै рд░ंрдЧी рдХी рдпाрджों рдоें рдЬрдм рдЕрдЪाрдирдХ рд╕े рджिрдоाрдЧ рдРрд╕े рд╕ाрдл рд╣ो рдЧрдпा рдеा рдЬैрд╕े рдЖрд╕рдоाрди рдоें рдЫाрдП рдХाрд▓े рдЧрд╣рд░े рдмाрджрд▓ рдЕрдЪाрдирдХ рд╕े рдЫंрдЯ рдЬाрдП। рд╣рдХ्рдХ рд╕े рд░рд╣ рдЧрдпा рдеा рд░ंрдЧी рдХा рджिрд▓ рдФрд░ рдЧिрд░рддे–рдкрдб़рддे рд╡ाрдкрд╕ рднाрдЧे рдеे рдкрд░ рд╡рд╣ाँ рддрдм рддрдХ рдХुрдЫ рдирд╣ीं рдеा। рдкाрдЧрд▓ों рдХी рддрд░рд╣ рдЗрдзрд░- рдЙрдзрд░ рджौрдб़े рдФрд░ рдлिрд░ рдердХ рд╣ाрд░ рд╡рд╣ीं рдмैрда рдЧрдП рдзрдо्рдо рд╕े।
рддрдм рддрдХ рдкौ рдлрдЯрдиे рдХी рдмिрд░िрдпा рддो рд╣ो рд╣ी рдЧрдИ рдеी। рдЖрд╡ा-рдЬाрд╣ी рднी рд╢ुрд░ू рд╣ो рдЧрдИ рдеी рдкрд░ рдмрдЪ्рдЪिрдпों рдХो рд▓े рдХрд░ рди рдХрд╣ीं рдХोрдИ рд╕ुрдЧрдмुрдЧाрд╣рдЯ, рди рдмрддрдХрд╣ी। рд╡ो рдкूрдЫрддे рднी рддो рдХ्рдпा рдХрд╣рддे, рдХ्рдпा рдкूрдЫрддे рдФрд░ рдХैрд╕े рдкूрдЫрддे। рдЖрдЦिрд░ рдХो рд▓ौрдЯ рдкрдб़े рдеे рдЧाँрд╡ рдХी рдУрд░। рдЧाँрд╡ рдмाрд╣рд░ рд╣ी рдоिрд▓ рдЧрдпा рдеा рдХिрд╕рдиा, рдмोрд▓ा рдеा, “рдЕрд░े рд░ंрдЧी рднैрдпा рддुрдо рдИ рддрд░рдл рд╕े рдЖ рд░рд╣े рд╣ो рдФрд░ рд╣рдо рднौрдЬी рдХा рддाрд▓ाрдм рдХी рддрд░рдл рдЬाрдд рджेрдЦेрди, рдЕрдм्рдмे рддो рд╕ौрд░ी...” рдкूрд░ी рдирд╣ीं рд╣ो рдкाрдИ рдеी рдХिрд╕рдиा рдХी рдмाрдд рдХि рд░ंрдЧी рджौрдб़ рдкрдб़े рдеे рддाрд▓ाрдм рдХी рдУрд░। рдХрдорд░ рддрдХ рдкाрдиी рдоें рдбूрдмी рдорд╣ुрдЖ рдХो рджेрдЦ рдЬोрд░ рд╕े рдЖрд╡ाрдЬ рд▓рдЧाрдИ рдеी рд░ंрдЧी рдиे। рджेрдЦा рдеा рдкрд▓рдЯ рдХрд░ рдорд╣ुрдЖ рдиे рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдЙрд╕ рдирдЬрд░ рдиे рд░ंрдЧी рдХो рдЬैрд╕े рд╡рд╣ीं рдЦрдб़े-рдЦрдб़े рджрдлрди рдХрд░ рджिрдпा рдеा। рдлिрд░ рднी рднाрдЧे рдеे рд░ंрдЧी рдкрд░ рдаोрдХрд░ рдЦा рдоुंрд╣ рдХे рдмрд▓ рдЧिрд░ рдкрдб़े рдеे рдФрд░ рдлिрд░ рдЬрдм рддрдХ рд╕िрд░ рдЙрдаाрдпा, рд╕ाрдордиे рддाрд▓ाрдм рдорд╣ुрдЖ рдХो рд▓ीрд▓ рдРрд╕ा рд╢ांрдд рдеा рдЬैрд╕े рдХुрдЫ рд╣ुрдЖ рд╣ी рди рд╣ो। рд▓ेрдХिрди рдорд╣ुрдЖ рдХी рд╡рд╣ рд╣िрдХाрд░рдд рднрд░ी рдЖрдЦिрд░ी рдирдЬрд░ рд░ंрдЧी рдХे рд╕ीрдиे рдоें рд╣рдоेрд╢ा рдХे рд▓िрдП рдЦंрдЬрд░ рд╕ी рдШुрдк рдЧрдИ рдеी।
рддрдмрд╕े рдмрд╕ рдРрд╕े рд╣ी рднрдЯрдХ рд░рд╣े рд╣ैं рд░ंрдЧी।
рдЙрд╕ рджिрди рдЧीрддू-рд╕ीрддू рдХो рджेрдЦ рдмрд╣ुрдд рджिрдиों рдмाрдж рд░ंрдЧी рдХे рдорди рдоें рднीрддрд░ рдХрд╣ीं рдХुрдЫ рдХुрдирдоुрдиाрдпा рдеा। рдХैрд╕ा рдкाрдк рд╣ो рдЧрдпा рдеा рдЙрдирд╕े, рдпрд╣ рджंрд╢ рдлिрд░ рд╕े рдЪुрднा рдеा, рдХिрдд्рддा рдХुрдЫ рдЦो рдЧрдпा рдХा рджрд░्рдж рднी рдЬाрдЧा рдеा рдкрд░ рдЗрдд्рддे рдмрд░рд╕ рдХे рдмाрдж рдЬैрд╕े рдеोрдб़ा рдоोрд╣ рднी рдЬाрдЧा рдеा। рдЙрд╕ी рд░ाрдд рдЖрд╕рдоाрди рдоें рдЬैрд╕े рдорд╣ुрдЖ рдХी рдЫाрдпा рд╕ी рдбोрд▓ी рдеी। рдмрд░рд╕рди рдмाрдж рдлूрдЯ рдлूрдЯ рдХे рд░ोрдП рдеे рд░ंрдЧी।
рддрдмрд╕े рд░ंрдЧी рдХी рдЬिंрджрдЧी рдХो рдПрдХ рдзुрд░ी рдоिрд▓ рдЧрдИ рдеी, рдЧीрддू-рд╕ीрддू рдХी рдЫुрдЯ्рдЯिрдпों рдХा рдЗंрддрдЬाрд░ рдХрд░рдиा рдкрд░ рдЗрд╕ рдмाрд░ рдоिрд▓рдиे рдХी рд▓рд▓рдХ рдХे рдмाрдж рднी рдорди рдЬैрд╕े рдеिрд░ा рдирд╣ीं рд░рд╣ा।
рдЖ рдЧрдИं рдеी рдмрдЪ्рдЪिрдпाँ рд╢рд╣рд░ рд╕े। рд░ंрдЧी рдХी рдХिрд╕्рд╕ा рдХрд╣ाрдиी рдФрд░ рдЧीрддों рдХा рдкिрдЯाрд░ा рдЦुрд▓рдиे рд▓рдЧा рдеा। рдЙрд╕ рджिрди рдмрдб़рдХी рдб्рдпोрдв़ी рдХी рджाрджी рдмोрд▓ी, “рд░ंрдЧी рд╣ो рдИ рджрдлे рд░ोрдЬ рдЖ рдЬाрд╡ा рдХрд░ो рдЕрдЙрд░ рдЬिрдд्рддा рдЦрдЬाрдиा рд╣ै рддुрдо्рд╣рд░े рдкाँрдЬрд░ рд╕рдм рд╕ुрдиा рджेрд╡ рдмिрдЯिрдпрди рдХा। рдбा. рдмौрдЖ рдХी рдмрджрд░ी рдФрд░ौ рджूрд░ рдХौрдиो рдЬрдЧрд╣ рд╣ुрдИ рдЧрдИ рд╣ै। рдЕрдм рдж्рдпाрдЦ्рдФ рдХिрдд्рддे-рдХिрдд्рддे рджिрди рдмाрдж рдЪрдХ्рдХрд░ рд▓ाрдЧे рдЗрди рд▓ोрдЧрди рдХेрд░।”
рдФрд░ рдмोрдЭिрд▓ рд╣ो рдЧрдпा рдеा рд░ंрдЧी рдХा рдорди। рдЙрди्рд╣ें рд▓рдЧ рд░рд╣ा рдеा рдХि рдЬिंрджрдЧी рддो рдмिрди рдкрддрд╡ाрд░ рдХी рдХрд╢्рддी рд╕ी рд╣ी рдбोрд▓ рд░рд╣ी рдеी рдФрд░ рдЕрдм рддो  рдХिрдиाрд░े рдкрд░ рдЬो рд░ौрд╢рдиी рдХी рдПрдХ рд▓ौ рдЬрд▓ी рдеी рд╡рд╣ рднी рджूрд░ рдЬा рд░рд╣ी рд╣ै। рдЙрд╕ рд░ाрдд рд▓ेрдЯे рд╣ुрдП рдЖрдХाрд╢ рдХी рдУрд░ рдПрдХрдЯрдХ рджेрдЦ рд╡ो рдорд╣ुрдЖ рд╕े рдорди рд╣ी рдорди рдмрддिрдпा рд░рд╣े рдеे, рдмрддिрдпा рдХ्рдпा рд░рд╣े рдеे рдЧिрдб़рдЧिрдб़ा рд░рд╣े рдеे, “рдорд╣ुрдЖ рдЕрдЙрд░ рдХिрдд्рддी рд╕рдЬा рдмाрдХी рд╣ै рд╣рдоाрд░। рдЕрдм рддो рдмुрд▓ाрдП рд▓ेрд╡ рдЕрдкрдиे рдкांрдЬрд░। рдмрд╣ुрдд рдердХ рдЧा рд╣ै рддुрдо्рд╣ाрд░ рд░ंрдЧी рдФрд░ рднी рди рдЬाрдиे рдХ्рдпा- рдХ्рдпा...” рдФрд░ рдлिрд░ рдЗрдд्рддे рдмрд░рд╕ рдоें рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░, рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдирд╣ीं рдХौंрдзी рдорд╣ुрдЖ рдХी рд╡рд╣ рд╡िрддृрд╖्рдгा рднрд░ी рдирдЬрд░। рд╣ाँ рджिрдЦा рдеा рдЧीрддू-рд╕ीрддू рдХे рдЧрдб्рдб- рдордб्рдб рд╣ोрддे рдЪेрд╣рд░ों рдХे рдмीрдЪ рд░ंрдЧी рдХो  рдЖрд╕рдоाрди рдХी рдЧाрдв़ी рдиीрд▓िрдоा рдоें рд▓рд╣рд░ाрддा рдорд╣ुрдЖ рдХा рд▓рд▓рдЫौंрд╣ा рдЕрдЪрд░ा рдФрд░ рджिрдЦे рдорд╣ुрдЖ рдХे рдорд╣ाрд╡рд░ рд░рдЪे рдкैрд░।
рд╕ाрд░ी рд░ाрдд рдЙрдарддी-рдЧिрд░рддी рд╕ाँрд╕ों рдХे рдмीрдЪ рдмुрджрдмुрджाрддे рд░рд╣े рдеे рд░ंрдЧी рдФрд░ рдлिрд░ рдкौ рдлрдЯрдиे рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдзीрд░े-рдзीрд░े рдоुंрджрддी рдкрд▓рдХों рдХो рдЬैрд╕े рдХिрд╕ी рдиे рд╣рдеेрд▓ी рд╕े рдЖрд╣िрд╕्рддा рд╕े рдв़ांрдк рджिрдпा।  рдЙрдзрд░ рдоंрджिрд░ рдоें рдкंрдбिрдд рдЬी рдм्рд░ाрд╣्рдо рдоुрд╣ुрд░्рдд рдХा рд╢ंрдЦ рдлूंрдХ рд░рд╣े рдеे рдФрд░ рдЗрдзрд░ рдкूрд░ी рд╣ो рдЧрдИ рдеी рд░ंрдЧी рдХे рд╡рдирд╡ाрд╕ рдХी рдоिрдпाрдж।

рд╡िрдЬ्рдЮाрдирдХु: рди्рдпूрдЯрди рдХे рддीрди рдиिрдпрдо

рд╕ुрднाрд╖ рдЪंрдж्рд░ рд▓рдЦेреЬा

рд╕ुрднाрд╖ рдЪंрдж्рд░ рд▓рдЦेрдб़ा


рддीрди рдиिрдпрдо
рди्рдпूрдЯрди рдиे рдмрддाрдП
рдЧрддि рд╕ंрдмंрдзी।

рдиिрдпрдо рдПрдХ
рдпрджि рдмрд▓ рди рд▓рдЧे
рдХुрдЫ рди рд╣िрд▓े।

рдЧрддिрд╢ीрд▓ рдЬो
рдмрд▓ рд▓рдЧेрдЧा рдЬрдм
рд░ुрдХेрдЧा рддрдм।

рдХрд╣рддे рдЗрд╕े
рдЬрдб़рдд्рд╡ рдХा рдиिрдпрдо
рд╣िंрджी рдоें рд╣рдо।

рджूрдЬा рдиिрдпрдо
рдмрд▓ рдХो рдоाрдкрдиे рдХी
рд╡िрдзि рдмрддाрдП।

рдж्рд░рд╡्рдпрдоाрди рдХो
рдд्рд╡рд░рдг рд╕े рдЧुрдгрдиा
рдмрд▓ рдЙрддрдиा।

рддीрдЬा рдиिрдпрдо
рдк्рд░рддिрдХ्рд░िрдпा рдЙрддрдиी
рдХ्рд░िрдпा рдЬिрддрдиी।

рджोрдиों рдХी рджिрд╢ा
рд╣ोрддी рд╣ै рд╡िрдкрд░ीрдд
рдпрд╣ी рд╣ै рд░ीрдд।

рд╡्рдпंрдЧ्рдп: рдПрд▓рд░्рд╕рд▓ी рдкाрд░्рдХ рдХी рдмेंрдЪ

рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрди

рдмिंрджाрд╕: рдзрд░्рдордкाрд▓ рдорд╣ेंрдж्рд░ рдЬैрди

рдЖрдк рдЬाрдирддे рд╣ी рд╣ैं рдХि рдмुрдж्рдз рдХो рдмोрдзрдЧрдпा рдоें рдмोрдзिрд╡ृрдХ्рд╖ рдХे рдиीрдЪे рдЬ्рдЮाрди рдоिрд▓ा рдеा। рд╡ैрд╕े рд╣ी рдЖрдкрдХो рдпрд╣ рднी рдЬाрдирдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рдоुрдЭे рдЯोрд░ंрдЯो рдХे рдПрд▓рд░्рд╕рд▓ी рдкाрд░्рдХ рдХी рдмेंрдЪ рдкрд░ рдЬ्рдЮाрди рдоिрд▓рддा рд╣ै। рдЬैрд╕े рд╣ी рдкाрд░्рдХ рдоें рдЖрддा рд╣ूँ рдоेрд░े рдЬ्рдЮाрдирддंрддु рдЫрд▓ाँрдЧें рдоाрд░рдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं। рдЪाрд░ों рддрд░рдл рдлैрд▓े рдоोрдЯे рддрдиे рд╡ाрд▓े рдШрдиे рдкेреЬ рдоुрдЭे рдЙрдирдХी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╕ुрдиाрдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं। рдЗрдирдоें рд╕े рдХुрдЫ рдХी рдЙрдо्рд░ рддो рддीрди рд╕ौ рд╕ाрд▓ рдЬिрддрдиी рд╣ोрдЧी, рдлिрд░ рднी рд╡े рд╢ेрдЦी рдирд╣ीं рдмрдШाрд░рддे рдХि рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдХी рд╕ाрдд-рдЖрда рдкीрдв़िрдпों рдХो рдЬ्рдЮाрди рджिрдпा рд╣ै। рдмрдб़рдмोрд▓े рдЖрджрдоी рдФрд░ рдоौрди рдкेрдб़ рдоें рдпрд╣ी рдЕंрддрд░ рд╣ै। рдЗрд╕ी рдЭुрд░рдоुрдЯ рдоें рдоेрд░ी рдмेंрдЪ рд▓рдЧी рд╣ै। рдЬрдм рдк्рд░рдЦрд░ рд╕ूрд░рдЬ рдХी рдХिрд░рдгों рдХो рдкेрдб़ों рдХी рдкрдд्рддिрдпाँ рд░ोрдХ рд▓ेрддी рд╣ैं рддो рдоुрдЭे рд▓рдЧрддा рд╣ै рдЬैрд╕े рдЬрдирддा рдЖрдХ्рд░ांрддा рд╕рдд्рддा рдХो рд░ोрдХ рд░рд╣ी рд╣ो। рдЪिрдб़िрдпाрдУं рдХे рдЭुंрдб рдиे рд╕्рдХूрд▓ी рдмрдЪ्рдЪों рдЬैрд╕ा рдЖрд░्рдХ्рд░ेрд╕्рдЯा рдЬрдоा рд▓िрдпा рд╣ै। рдЗрдирдоें рдЕрдоेрд░िрдХрди рд░ोрдмिрди, рдиीрд▓ी рдЬे, рд▓ाрд▓ рдХाрд░्рдбिрдирд▓, рдкीрд▓ी-рдмैंрдЧрдиी рдкेрд╕ेрд░िрди рдФрд░ рдХौрдП рдЬैрд╕ी рдлिंрдЪेрд╕ рдХी рд▓рдпрдмрдж्рдз рдЪींрдЪीं, рдЪींрдЪीं рд╢рд╣рдиाрдИ рдЬैрд╕ी рдЧूँрдЬрддी рд╣ै।

рдЫрд╣ рдорд╣ीрдиे рд╕े рд▓рдЧाрдХрд░ рдмाрд░рд╣ рд╕ाрд▓ рдХे рдмрдЪ्рдЪे рдпрд╣ाँ рд╣ैं। рдЬो рдмрдЪ्рдЪे рдЙрдЫрд▓рдХूрдж рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं, рд╡े рдкूрд░े рдЬोрд╢ рдХे рд╕ाрде рдзрдоाрдЪौрдХреЬी рдордЪा рд░рд╣े рд╣ैं। рдЙрдирдХे рд╕ाрде рдЖрдИ рдордо्рдоिрдпों рдиे рдпрд╣ीं рд▓ेрдбीрдЬ़ рдХ्рд▓рдм рдмрдиा рд▓िрдпा рд╣ै। рджो рдорд╣िрд▓ाрдПँ рдоिрд▓ें рддो рдПрдХ рд╕ंрдЧрдарди рдмрдиा рд╕рдХрддी рд╣ैं। рдЖрдЗрд╕рдХ्рд░ीрдо рдмेрдЪрдиे рд╡ाрд▓े рдХी рдЯрди-рдЯрди рдХрд░рддी рдЧाреЬी рдЖрддी рд╣ै рдФрд░ рд╕рдмрдХी рдЬिрд╡्рд╣ा рдХो рд░рд╕ीрд▓ा рдмрдиा рджेрддी рд╣ै। рдЬेрдмें рдвीрд▓ी рд╣ोрддी рд╣ैं рдкрд░ рдорди рдЪрд╣рдЪрд╣ाрддा рд╣ै। рдмрдЪ्рдЪों рдоें рдлिрд╕рд▓рдкрдЯ्рдЯिрдпों рдкрд░ рдлिрд╕рд▓рдиे, рдЭूрд▓ों рдкрд░ рдЭूрд▓рдиे рдФрд░ рдоंрдХी рдмाрд░ рдХे рдбंрдбों рдкрд░ рд▓рдЯूрдо рдЬाрдиे рдХी рдЕрджрдо्рдп рд╢рдХ्рддि рд╣ै। рдоैं рдЕрдм рдлिрд╕рд▓рдкрдЯ्рдЯी рдкрд░ рдлिрд╕рд▓рдиे рдХा рдЬोрдЦिрдо рдирд╣ीं рдЙрдаाрддा। рдлिрд╕рд▓ рдкाрдКँрдЧा рдпा рдирд╣ीं рдпрд╣ рддो рдирд╣ीं рдХрд╣ рд╕рдХрддा, рдкрд░ рдПрдХ-рджो рд╣рдб्рдбिрдпों рдоें ‘рд╣ेрдпрд░ рд▓ाрдЗрди’ рдл्рд░ैрдХ्рдЪрд░ рд╣ोрдиे рдХी рдЧाрд░ंрдЯी рд╣ै। рдаोрд╕ рдЫрдб़ों рд╕े рдмрдиी рдмाрд░ рдкрд░ рд▓рдЯрдХрдХрд░ рд▓рдЯूрдордиे рдХा рдЬोрд╢ рддो рд╣ै рдкрд░ рдХрдордЬोрд░ рдоांрд╕рдкेрд╢िрдпों рд╡ाрд▓ी рдмाрд╣ें рд╢рд░ीрд░ рдХा рднाрд░ рдирд╣ीं рдЙрдаा рдкाрдИं рддो рдЬрдоीрди рдкрд░ рдзреЬाрдо рд╕े рдЧिрд░рдиा рддрдп рд╣ै। рд╕ीрдзे рдоुँрд╣ рдЧिрд░ा рддो рдиाрдХ рдЯूрдЯेрдЧी рдФрд░ рдкीрда рдХे рдмрд▓ рдЧिрд░ा рддो рд░ीрдв़ рдХे рдордгрдХे рдЦिрд╕рдХ рдЬाрдПँрдЧे। рд╡िрдХрд▓्рдк рд╣ै рдХि рдХोрд╣рдиिрдпों рдХे рдмрд▓ рдЧिрд░ рдХрд░ рдХोрд╣рдиिрдпाँ рдЫिрд▓рд╡ाрд▓ूँ। рдоैं рд╕рдордЭрджाрд░ рдЖрджрдоी рдХी рддрд░рд╣ рдиिрд░्рдгрдп рд▓ेрддा рд╣ूँ рдФрд░ рдЖрдЧे рдмреЭ рдХрд░ рдоौрд╕рдоी рдлूрд▓ों рдоें рдЦो рдЬाрддा рд╣ूँ।  рдЯ्рдпुрд▓िрдк рдФрд░ рдЧुрд▓ाрдм рд╣ी рдЗрддрдиे рд░ंрдЧों рдоें рд╣ैं рдХि рдЙрдирдХे рдХрдИ рд░ंрдЧों рдХो рд╢рдм्рдж рдирд╣ीं рджे рдкाрддा। рдпे рдлूрд▓ рдмрд╣ुрдд рд╕ुंрджрд░ рд╣ैं рдкрд░ рдЗрдирдоें рдЦुрд╢рдмू рдирд╣ीं рд╣ै, рдЗрди्рд╣ोंрдиे рднी рдорд╣ाрдирдЧрд░ рдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рдЕрдкрдиा рд▓िрдпा рд╣ै। рдЦुрд╢рдмू рдХी рдЪाрд╣ рдоें рдорди рдЧाँрд╡ рдХी рдмрдЧिрдпा рддрдХ рдШूрдо рдЖрддा рд╣ै।

рдкेреЬों рдХी рдоोрдЯी рдбाрд▓िрдпों рдкрд░ рд░рд╕्рд╕े рдЯंрдЧे рд╣ैं। рдХрд╣ीं-рдХрд╣ीं рдЙрдирд╕े рдЕрд░्рдз рдЪंрдж्рд░ाрдХाрд░ рдЯाрдпрд░ рдмंрдзे рд╣ैं। рдмुрдЬुрд░्рдЧ рд▓ेрдЦрдХों рдХे рд▓िрдП рдпрд╣ी рдЬрдЧрд╣ рдоुрдлीрдж рд╣ै। рдХрд╡ि рдЕрдЬ्рдЮेрдп рдРрд╕े рдЭूрд▓े рдкрд░ рдмैрдардХрд░ рддाрд░-рд╕рдк्рддрдХ рдХे рдмाрд░े рдоें рд╕ोрдЪрддे рдеे। рд╢ेрдЦрдЪिрд▓्рд▓ी рдмिрдиा рд╣ाрде-рдкाँрд╡ рддुреЬрд╡ाрдпे рдРрд╕े рд╣ी рдЭूрд▓ों рдкрд░ рдЪिंрддрди рдХрд░рддे рдеे। рдоैं рднी рдЭूрд▓े рдХो рдкрдХрдб़, рд╣ाрдеों рдХो рд░рд╕्рд╕े рд╕े рдмाрд╣рд░ рдиिрдХाрд▓ рдХрд░ рд╕ीрдЯ рдкрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рдмैрда рдЬाрддा рд╣ूँ। рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдШрдЯी рддो рджुрд░्рдШрдЯрдиा рдШрдЯी। рд╢ीрддрд▓ рд╢ुрдж्рдз рдкрд╡рди рдоें рдкрд╣рд▓ी рдкेंрдЧ рд▓ेрддा рд╣ूँ, рдоेрд░ी рдкेंрдЧें рдХрд╣ाрдиिрдпों рдЬैрд╕ी рд▓ंрдмी рдирд╣ीं рдмрдирддीं, рд╕ीрдоिрдд рд╢рдм्рджों рдХे рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдЬैрд╕ी рдЫोрдЯी рд░рд╣ рдЬाрддी рд╣ैं। рдкेंрдЧें рдФрд░ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдЫोрдЯे рд╣ों рддो рдХ्рдпा, рдоैं рдЗрдХ्рдХीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рдХे рджो рд╕ौ рдЗрдХ्рдпाрд╡рди рд╢्рд░ेрд╖्рда рд╡्рдпंрдЧ्рдпрдХाрд░ों рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ूँ। рдЗрд╕ी рдЭूрд▓े рдкрд░ рдмैрдардХрд░ рдоैंрдиे рдоोрдмाрдЗрд▓ рдкрд░ рдЕрдкрдиा рд╡рд╣ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдЪрд╕्рдкा рдХрд░ рджिрдпा рдеा। рдЭूрд▓े рдкрд░ рдмैрдардХрд░ рд▓िрдЦो рддो рдХ्рдпा рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпाँ, рдХ्рдпा рд╡िрдж्рд░ूрдкрддाрдПँ, рдХ्рдпा рд╢ोрд╖рдг! рд╕рдм рдФрд░ рд╣рд░ी-рд╣рд░ी рдШाрд╕ рдХे рд╕िрд╡ाрдп рдХुрдЫ рдФрд░ рдирдЬрд░ рдирд╣ीं рдЖрддा рдФрд░ рдРрд╕ा рдлрдЯाрдлрдЯ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдмрди рдЬाрддा рд╣ै рдХि рдмрд╕! рдпрд╣ рди рддो рдкाрдардХ рдХो рд╡्рдпंрдЧ्рдп рд▓рдЧрддा рд╣ै рдФрд░ рди рд╕ंрдкाрджрдХ рдХो। рдкрд░ рдпрд╣ рд╡्рдпंрдЧ्рдп рдХे рдиाрдо рдкрд░ рдЫрдк рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рд╕ुрдмрд╣-рд╕ुрдмрд╣ рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдХी рдЧोрджी рдоें рдкрд╕рд░ рдЬाрддा рд╣ै। рд╕ौ рд▓ाрдЗрдХ्рд╕ рдХी рдЧाрд░ंрдЯी рд╣ै, рдЕрди्рдпрдеा рдкाँрдЪ рд╣рдЬाрд░ рдЖрднाрд╕ी рдоिрдд्рд░ рдХिрд╕ рдХाрдо рдХे!

рд░рдЪрдиा рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░рддे-рдХрд░рддे рдоेрд░ी рджृрд╖्рдЯि рдХिрд╢ोрд░ рдЬोреЬे рдкрд░ рдкреЬрддी рд╣ै। рдЙрди्рд╣ें рдирд╣ीं рдоाрд▓ूрдо рдк्рд░ेрдо рдХ्рдпा рд╣ोрддा рд╣ै। рдк्рд░ेрдо рдХी рдпрд╣ी рд╡िрдбंрдмрдиा рд╣ै, рдЬो рдк्рд░ेрдо рдХे рдмाрд░े рдоें рдХुрдЫ рдирд╣ीं рдЬाрдирддे рд╡े рд╕рдЪ्рдЪा рдк्рд░ेрдо рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं। рд╕рдордЭрдХрд░ рдк्рд░ेрдо рдХрд░рдиे рдХे рдЪрдХ्рдХрд░ рдоें рд▓ोрдЧों рдХी рдЙрдо्рд░ рдмीрдд рдЬाрддी рд╣ै। рдкрд╢्рдЪिрдоी рджेрд╢ों рдоें рд╕ाрд░्рд╡рдЬрдиिрдХ рд╕्рдерд▓ों рдкрд░ рдХोрдорд▓ рдЪुंрдмрди рдХे рдКрдкрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХाрд░ों рдХा рдкрд╣рд░ा рдирд╣ीं рд╣ै। рдЗрд╕рд▓िрдП рдкाрд░्рдХ рдоें рдХिрд╢ोрд░ рдЬोрдб़े рдк्рд░рдХृрддि рдХे рд╕ाрде рдк्рд░ेрдо рдХो рдЬीрддे рд╣ैं। рдпुрд╡ा рдЬोреЬे рдкाрд░्рдХ рдоें рдирд╣ीं рдЖрддे, рд╡े рдХ्рд▓рдмों рдоें рдоिрд▓рддे рд╣ैं। рдЕрдзेреЬ рдЬोреЬे рднी рдкाрд░्рдХ рдоें рдирд╣ीं рдЖрддे, рд╡े рдЗрд╕ рд╡рдХ्рдд рдЧ्рд░ोрд╕рд░ी рд╕्рдЯोрд░ рдоें рд╕рдм्рдЬी-рднाрдЬी рдЫाँрдЯ рд░рд╣े рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╡े рд╢ाрдпрд░ рдлैрдЬ рдХी рддрд░рд╣ рд╕ोрдЪрддे рд╣ैं- ‘рдФрд░ рднी  рджुрдЦ рд╣ैं рдЬ़рдоाрдиे рдоें рдоोрд╣рдм्рдмрдд рдХे рд╕िрд╡ा।’ рдмुрдЬुрд░्рдЧ рдЬोреЬे рдЕрдХ्рд╕рд░ рдпрд╣ाँ рдЖрддे рд╣ैं। рд╡े рдЕрдХ्рд╕рд░ рдЦाрдоोрд╢ рдмैрдаे рд░рд╣рддे рд╣ैं рдФрд░ рдЬрдм рдмोрд▓рддे рд╣ैं рддो рддрдХрд░ाрд░ рдХрд░рдиे рд▓рдЧ рдЬाрддे рд╣ैं। рдЪрдЯреЩ рд░ंрдЧों рд╡ाрд▓े рдкाрд░्рдХ рдоें рдк्рд░ेрдо рдХो рднी рд░ंрдЧрдмिрд░ंрдЧा рд╣ो рдЬाрдиा рдЪाрд╣िрдП рдеा, рдкрд░ рдЙрдирдХा рдк्рд░ेрдо рдХाрдЧрдЬी рдлूрд▓ों рдЬैрд╕ा рд▓рдЧрддा рд╣ै।

рд╕ुрдХрд╡ि рдХाрд▓िрджाрд╕ рдмрдЧीрдЪे рдоें рдмैрдардХрд░ рд░рд╕рд╕िрдж्рдз рдХाрд╡्рдп рд░рдЪрддे рдеे। рдоैं рдЙрдирдХा рд╡ंрд╢рдЬ рд╣ूँ рддो рдкाрд░्рдХ рдоें рдмैрдардХрд░ рдЕрддुрдХांрдд рддो рд▓िрдЦ рд╣ी рд╕рдХрддा рд╣ूँ। рдк्рд░ेрдпрд╕ी рдоेрд░ा рдЖрд▓ंрдмрди рди рд╕рд╣ी, рдмेंрдЪ рд╣ी рд╕рд╣ी। рд▓िрдЦрдиे рдХा рдорди рдирд╣ीं рднी рд╣ो рддो рдмेंрдЪ рдкрд░ рдоेрд░ी рдХрд╡िрддा рдиिрдХрд▓ рдЖрддी рд╣ै। рд╕рдордХाрд▓ рдХे рдХрд╡ि рдХा рдХौрд╢рд▓ рдХाрд▓िрджाрд╕ рд╕े рднिрди्рди рд╣ै। рд╡рд╣ рдк्рд░ेрдпрд╕ी рдХे рдЕрднाрд╡ рдоें рдХंрдХреЬ, рдкрдд्рдерд░ рдФрд░ рдЗрд▓ाрд╣ाрдмाрдж (рдЕрдм рдк्рд░рдпाрдЧрд░ाрдЬ) рдХे рдкрде рдкрд░ рдХрд╡िрддा рд▓िрдЦ рд╕рдХрддा рд╣ै। рдоैं рдмेंрдЪ рдХो рдШूрд░рдХрд░ рджेрдЦрддा рд╣ूँ рдФрд░ рдлिрд░ рд▓िрдЦрддा рд╣ूँ - рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдЧोрдж рдоें рдХिрддрдиे рд▓ोрдЧ рджрд░्рдЬ рд╣ैं / рдЕрдкрдиे рдЪुंрдмрдиों рдФрд░ рдордирдоुрдЯाрд╡ों рдХे рд╕ाрде / рдХुрдЫ рд▓ोрдЧ рдЕрдХेрд▓े рдмैрдаे рд╣ैं/ рдФрд░ рд╡े рднी рд╣ैं рдЬिрдирдХी рджेрд╣ рдЕрдм рдпрд╣ाँ рдирд╣ीं рд╣ै। рдаोрд╕ рдЬрдоी рдмрд░्рдл, рдЖंрдзी-рддूрдлाрдиों рдХे рд╕ाрде рдЖрдП рдмाрджрд▓ / рд╕рдм рддुрдо्рд╣ाрд░े рд╡рдХ्рд╖ рдоें рд╕рдоा / рдмрд╣ рдЬाрддे рд╣ैं рдоेрд░ी рдк्рд░िрдпрддрдоा। рддुрдо्рд╣ाрд░े рд╕ंрдЧ рд╣рд░ рдоौрд╕рдо рдХी рдпाрджें рдЦिрд▓рдиे рд▓рдЧрддी рд╣ैं/ рд╣рд░ी рджूрдм-рд╕ी।

рдИрдоेрд▓: dharmtoronto@gmail.com рдл़ोрди: + 416 225 2415
рд╕рдо्рдкрд░्рдХ: 22 Farrell Avenue, Toronto, M2R 1C8, Canada

рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣ рдФрд░ рдЙрдирдХी рдХрд╣ाрдиी ‘рдХाрдиों рдоें рдХँрдЧрдиा’

рдбॉ. рд╕िрддाрд░े рд╣िрди्рдж

рд╕िрддाрд░े рд╣िрди्рдж

рд╕рд╣ाрдпрдХ рдк्рд░ोреЮेрд╕рд░ (рдЕрддिрдеि), рд╣िрди्рджी рд╡िрднाрдЧ, рддрдоिрд▓рдиाрдбु рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рддिрд░ुрд╡ाрд░ूрд░, рддрдоिрд▓рдиाрдбुрдЪрд▓рднाрд╖: +91 897 823 8235; рдИрдоेрд▓: sitareeflu@gmail.com
рд░ाрдЬा рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣ рд╣िрди्рджी рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╣ैं। рдЗрдирдХे рд▓ेрдЦрди рдоें ‘рд╢ैрд▓ी’ рдХी рдк्рд░рдзाрдирддा рджिрдЦाрдИ рджेрддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рдХाрд░рдг рд╕े рдЗрди्рд╣ें ‘рд╢ैрд▓ी рд╕рдо्рд░ाрдЯ’ рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рдЬाрдиा рдЬाрддा рд╣ै। рдХाрд▓ рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдпे рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдпुрдЧ рдХे рдХрдеाрдХाрд░ рд╣ैं। рдЕрддः рдЗрдирдХी рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдпुрдЧीрди рдЖрджрд░्рд╢ рдХी рдЭрд▓рдХ рдоिрд▓рддी рд╣ै। рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣ рдХा рдЬрди्рдо 10 рд╕िрддंрдмрд░, рд╕рди् 1890 рдИ. рдХो рд╕ूрд░्рдпрдкुрд░ा, рд╢рд╣ाрдмाрдж (рдмिрд╣ाрд░) рдоें рд╣ुрдЖ рдеा। рдпे рд╢рд╣ाрдмाрдж рдХे рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдЬрдоींрджाрд░ рд░ाрдЬा рд░ाрдЬрд░ाрдЬेрд╢्рд╡рд░ी рд╕िंрд╣ ‘рдк्рдпाрд░े’ рдХे рдкुрдд्рд░ рдеे। рдЗрдирдХी рд╢ुрд░ुрдЖрддी рд╢िрдХ्рд╖ा рдШрд░ рдкрд░ рд╣ी рд╣ुрдИ। “рд╕рди् 1907 рдИ. рдоें рдЖрд░ा рдЬिрд▓ा рд╕्рдХूрд▓ рд╕े рдЗंрдЯ्рд░ेंрд╕, 1909-1910 рдИ. рдоें рд╕ेंрдЯ рдЬेрд╡िрдпрд░्рд╕ рдХॉрд▓ेрдЬ, рдХोрд▓рдХाрддा рд╕े рдПрдл.рдП., 1912 рдИ. рдоें рдк्рд░рдпाрдЧ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕े рдмी.рдП. рдФрд░ 1919 рдИ. рдоें рдХрд▓рдХрдд्рддा рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд╕े рдПрдо.рдП.(рдЗрддिрд╣ाрд╕) рдХी рдкрд░ीрдХ्рд╖ाрдПँ рдЙрдд्рддीрд░्рдг рдХीं।”1 рдЗрди्рд╣ोंрдиे рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рд╡िрднिрди्рди рд╡िрдзाрдУं рдоें рд▓ेрдЦрдиी рдЪрд▓ाрдИ рд╣ै। 
рдЗрдирдХे рдХрд╣ाрдиी-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ ‘рдЧрд▓्рдк рдХुрд╕ुрдоांрдЬрд▓ि’ (1922 рдИ.) рдФрд░ ‘рд╕ाрд╡рдиी рд╕рдоाँ(1938 рдИ.) рд╣ैं। рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें ‘рдХाрдиों рдоें рдХँрдЧрдиा’ (1913 рдИ.), ‘рдЧांрдзी рдЯोрдкी’ (1938 рдИ.), ‘рдиाрд░ी рдХ्рдпा рдПрдХ рдкрд╣ेрд▓ी?’ (1951 рдИ.), ‘рд╣рд╡ेрд▓ी рдФрд░ рдЭोрдкреЬी’ (1951 рдИ.), ‘рджेрд╡ рдФрд░ рджाрдирд╡’ (1951 рдИ.), ‘рд╡े рдФрд░ рд╣рдо’(1956 рдИ.), ‘рддрдм рдФрд░ рдЕрдм’ (1958 рдИ.), ‘рдзрд░्рдо рдФрд░ рдорд░्рдо’ (1959 рдИ.), ‘рдЕрдмрд▓ा рдХ्рдпा рдРрд╕ी рд╕рдмрд▓ा?’ (1962 рдИ.), рдмिрдЦрд░े рдоोрддी-рднाрдЧ-1 (1965 рдИ.), ‘рдмिрдЬрд▓ी’, ‘рджрд░िрдж्рд░рдиाрд░ाрдпрдг’, ‘рдорд░ीрдЪिрдХा’, ‘рдкैрд╕े рдХी рдШुँрдШрдиी’, ‘рдкрдж рдХा рдордж’, ‘рдЗрд╕ рд╣ाрде рджे рдЙрд╕ рд╣ाрде рд▓े’, ‘рдЬрдмाрди рдХा рдорд╕ाрд▓ा’, ‘рдХрд░्рддрд╡्рдп рдХी рдмрд▓िрд╡ेрджी’, ‘рдРрд╕ा рдорд╣ँрдЧा рд╕ौрджा’, ‘рдоाँ’, ‘рднрдЧрд╡ाрди рдЬाрдЧ рдЙрдаा’, ‘рдмाрдк рдХी рд░ोрдЯी’ рдЖрджि рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ैं। рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें ‘рд░ाрдо-рд░рд╣ीрдо’ (рд╕рди् 1936 рдИ.), ‘рдкुрд░ुрд╖ рдФрд░ рдиाрд░ी’ (1939 рдИ.), ‘рд╕ूрд░рджाрд╕’ (1942 рдИ.), ‘рд╕ंрд╕्рдХाрд░’ (1944 рдИ.), ‘рдкूрд░рдм рдФрд░ рдкрд╢्рдЪिрдо’ (1951 рдИ.), ‘рдЪुंрдмрдХ рдФрд░ рдЪाँрдЯा’ (1957 рдИ.) рд╣ैं। рд▓рдШु рдЙрдкрди्рдпाрд╕ों рдоें ‘рдирд╡ рдЬीрд╡рди’ (1912 рдИ.), ‘рддрд░ंрдЧ’ (1920 рдИ.), ‘рдоाрдпा рдоिрд▓ी рди рд░ाрдо’ (1936 рдИ.), рдоॉрдбрд░्рди рдХौрди, рд╕ुंрджрд░ рдХौрди (1964 рдИ.), рдЕрдкрдиी-рдЕрдкрдиी рдирдЬрд░, рдЕрдкрдиी-рдЕрдкрдиी рдбрдЧрд░ (1966 рдИ.) рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं। рдиाрдЯрдХों рдоें ‘рдирдпे рд░िрдлाрд░рдорд░’ рдпा ‘рдирд╡ीрди рд╕ुрдзाрд░рдХ’ (1911 рдИ.), ‘рдзрд░्рдо рдХी рдзुрд░ी’(1952 рдИ.) ‘рдЕрдкрдиा рдкрд░ाрдпा’ (1953 рдИ.) рд╣ैं। ‘рдирдЬрд░ рдмрджрд▓ी рдмрджрд▓ рдЧрдП рдирдЬाрд░े’ (1961 рдИ.) рдиाрдо рд╕े рдЗрдирдХा рдПрдХ рд╕ंрд╕्рдорд░рдг рднी рд╣ै। рдЧрдж्рдп рдХाрд╡्рдпों рдоें ‘рдирд╡ рдЬीрд╡рди’ рддрдеा рдк्рд░ेрдо рд▓рд╣рд░ी (1912 рдИ.) рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं।
рд╕рди् 1920 рдХी рдкрд╣рд▓ी рдЬрдирд╡рд░ी рдХो рдЕंрдЧ्рд░ेрдЬ рд╕рд░рдХाрд░ рдиे рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣ рдХो ‘рд░ाрдЬा’ рдХी рдЙрдкाрдзि рд╕े рд╡िрднूрд╖िрдд рдХिрдпा। рдЖрдЧे рдЪрд▓рдХрд░ рдЙрдирдХो рд╕ी.рдЖрдИ.рдИ. рдХी рдЙрдкाрдзि рднी рдоिрд▓ी। “1920 рдоें рд╡े рдмेрддिрдпा рдоें рдмिрд╣ाрд░ рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХे рдкंрдж्рд░рд╣рд╡ें рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдордиोрдиीрдд рд╣ो рдЧрдП рдеे। рдЙрдХ्рдд рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдХे рдкंрдж्рд░рд╣рд╡ें рдЕрдзिрд╡ेрд╢рди рдХे рд╡े рд╕्рд╡ाрдЧрддाрдз्рдпрдХ्рд╖ рднी рдеे। рд╡े ‘рдЖрд░ा рдиाрдЧрд░ी рдк्рд░рдЪाрд░िрдгी рд╕рднा’ рдХे рд╕рднाрдкрддि рднी рд╣ुрдП।”2 рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा “1922 рд╕े 1928 рддрдХ ‘рд╢ाрд╣ाрдмाрдж рдбिрд╕्рдЯ्рд░рд░ीрдХ्рдЯी рдмोрд░्рдб’ рдХे рдк्рд░рдердо рднाрд░рддीрдп рдЪेрдпрд░рдоेрди рд░рд╣े рддрдеा 1933 рд╕े 1940 рддрдХ ‘рд╣рд░िрдЬрди рд╕ेрд╡рдХ рд╕ंрдШ’ рдХे рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рддрдеा 1956 рд╕े 1964 рддрдХ рдпे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЕрдХाрджрдоी, рджिрд▓्рд▓ी рдХे рд╕рджрд╕्рдп рднी рд░рд╣े। 1962 рдоें рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рдкрддि рдж्рд╡ाрд░ा рд╣िрди्рджी рд╕ेрд╡ा рдХे рд▓िрдП рдкрдж्рдорднूрд╖рдг рдкुрд░рд╕्рдХाрд░, 1965 рдИ. рдоें рдмिрд╣ाрд░ рд░ाрд╖्рдЯ्рд░рднाрд╖ा рдкрд░िрд╖рдж् рдж्рд╡ाрд░ा рд╡рдпोрд╡ृрдж्рдз рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рд╕рдо्рдоाрди рддрдеा 1970 рдИ. рдоें рдк्рд░рдпाрдЧ рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕рдо्рдоेрд▓рди рдж्рд╡ाрд░ा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╡ाрдЪрд╕्рдкрддि рдХी рдЙрдкाрдзि рд╕े рдирд╡ाрдЬे рдЧрдП।”3 рдЕрдоूрд▓्рдп рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕ेрд╡ा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд░ाрдЬा рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣ рдиे 24 рдоाрд░्рдЪ 1971 рдХे рджिрди рдЗрд╕ рджुрдиिрдпा рдХो рдЕрд▓рд╡िрджा рдХрд╣ рджिрдпा। 
рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣ рдиे рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рдк्рд░рдзाрди рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд▓िрдЦी рд╣ै। рдЗрдирдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдЖрджрд░्рд╢ рдХो рдорд╣рдд्рд╡ рджिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╡рд░िрд╖्рда рдкрдд्рд░рдХाрд░ рдк्рд░िрдпрджрд░्рд╢рди рдиे рдмीрдмीрд╕ी рдХे рдПрдХ рд▓ेрдЦ рдоें рдЗрдирдХी рдХрд╣ाрдиी ‘рджрд░िрдж्рд░рдиाрд░ाрдпрдг’ рдкрд░ рдЪрд░्рдЪा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд▓िрдЦा рд╣ै рдХि “ ‘рджрд░िрдж्рд░ рдиाрд░ाрдпрдг’ рдиाрдо рд╕े рдПрдХ рдмрд╣ुрдд рд╕ुंрджрд░ рдХрд╣ाрдиी рд░ाрдЬा рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣ рдиे рд▓िрдЦी рд╣ै – рдЙрд╕рдХा рдЧрдж्рдп рдЕрдиूрдаा рд╣ै, рдЗрд╕рд▓िрдП рдХि рдЙрд╕рдоें рдЙрд░्рджू рдХी рдЫौंрдХ рдмрд╣ुрдд рдк्рдпाрд░ी рд╣ै।”4 рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдЬी рдХो рдЕрдиेрдХ рднाрд╖ाрдУं рдХा рдЬ्рдЮाрди рдеा। рдЗрди्рд╣ोंрдиे рдЗрд╕ рдЬ्рдЮाрди рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдУं рдоें рд╕рдлрд▓рддाрдкूрд░्рд╡рдХ рдХिрдпा рд╣ै। рдЗрдирдХा рдЧрдж्рдп рдХрд╣ीं-рдХрд╣ीं рддрдд्рд╕рдо рдмрд╣ुрд▓ рддो рдХрд╣ीं рд╡्рдпाрд╡рд╣ाрд░िрдХ, рдХрд╣ीं рдЙрд░्рджू-рдлाрд░рд╕ी рд╢рдм्рджों рд╕े рдпुрдХ्рдд рддो рдХрд╣ीं рдХाрд╡्рдпाрдд्рдордХ рддрдеा рдЕрд▓ंрдХाрд░िрдХрддा рд╕े рдкूрд░्рдг рд╣ै। рдиीрдЪे рдХुрдЫ рдЙрджाрд╣рд░рдг рджृрд╖्рдЯрд╡्рдп рд╣ैं- 
“рдоिрд╢्рд░ рдЬी рдХी рдоूँрдЫें рдХреЬी рд░рд╣рддीं, рддो рдЕрднाрд╡ рдХी рддреЬी рдмेрднाрд╡ рдирд╣ीं рдкреЬрддी। рдорд▓ाрдИ рдХी рдорд▓ाрд╣िрдпрдд рдкрд░ рдкाрд▓ी рд╣ुрдИ рдЬрдмाрди, рдЫाрдЫ рдХे рдЫूрдЫेрдкрди рдкрд░ рддिрд▓рдоिрд▓ा рдЙрдаी।”5 
“рдмреЬा рдШрд░рд╡ाрд▓ा рдЬрдм рдЧрд░ीрдм рд╣ोрддा рд╣ै, рддрдм рдЙрд╕рдХे рдЬीрд╡рди рдХी рджрд╕ों рджिрд╢ाрдПँ, рд╕ूрдиी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ैं। рднिрдЦрдоंрдЧे рдХो рднीрдЦ рдоाँрдЧрдиे рдоें рдХोрдИ рд▓ाрдЬ рдирд╣ीं, рдордЬрджूрд░ рдХो рдХुрджाрд▓ рдЙрдаाрдиे рдоें рдХोрдИ рд▓िрд╣ाрдЬ рдирд╣ीं, рдордЧрд░ рд╢рд░ीрдл рдЧрд░ीрдм рди рд╣ाрде рдкрд╕ाрд░ рд╕рдХрддा рд╣ै, рди рд╣ाрде рдЪрд▓ा рдкाрддा рд╣ै। рдЙрд╕े рддो рднूрдЦ рд╣ी рдирд╣ीं рдЦाрддी рд╢рд░्рдо рднी рдЦाрддी рд╣ै! рд╡рд╣ рд╕िрд░्рдл рднूрдЦ рд╕े рд╣ी рдирд╣ीं рдорд░рддा, рд▓ाрдЬ рд╕े рднी рдорд░рддा рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рд╢िрдХрдо рдоें рд╣ी рднрдЯ्рдаी рдирд╣ीं рдЬрд▓рддी, рдЙрд╕рдХी рдЫाрддी рдоें рднी рднрдЯ्рдаी рдЬрд▓рддी рд╣ै। рдЙрд╕рдХा рд╢рд░ीрд░ рд╣ी рддिрд▓-рддिрд▓ рдХрд░ рдирд╣ीं рдШुрд▓рддा, рдЬाрди рднी рдЕंрджрд░-рд╣ी-рдЕंрджрд░ рдШुрд▓рддी рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рд╕ाрде рдкेрдЯ рдХा рд╣ी рдХрд╣рд░ рдирд╣ीं, рд▓рд╣ू рдХी рднी рд▓рд╣рд░ рд╣ै, рджिрдоाрдЧ рдХा рднी рдЬрд╣рд░ рд╣ै। рдЧрд░ीрдмी рдХी рдЪिрддा рдкрд░ рд╢рд░ाрдлрдд рдХा рдШी рддрди рдФрд░ рдорди рджोрдиों рдХो рдлूँрдХ рдбाрд▓рддा рд╣ै। рдХुрд▓ी рдмेрдХाрд░ рд╕े рдХुрд▓ीрди рдмेрдХाрд░ рдХрд╣ीं рд╡िрдХрд░ाрд▓ рд╣ै।”6 
“рдЖрдЦिрд░ рд╕ाрд╡рди рдЖ рд╣ी рдЧрдпा। рд╡рд╣ी рдХाрд▓ी рдмрджрд░िрдпा; рд╡рд╣ी рдзाрдиी рдЪुрдирд░िрдпा। рд╡рд░्рд╖ा-рд╡рдзु рдХी рд╡рд╣ी рдиीрд▓ी рдХंрдЪुрдХी; рд╡рд╣ी рд░ंрдЧीрд▓ी рдУреЭрдиी। рдмिрдЬрд▓िрдпों рдХी рд░ंрдЧрд░рд▓िрдпाँ; рдкुрд░рд╡ैрдпा рдЕрдардЦेрд▓िрдпाँ। рдкेреЬों рдХे рдХंрдзे рдкрд░ рдмेрд▓ें рд▓рдкрдЯाрдиें рд▓рдЧीं। рдмेрд▓ों рдкрд░ рдХрд▓िрдпाँ рдоुрд╕рдХाрдиे рд▓рдЧीं। рдоेрдШ рдХी рдЫाрддी рдоें рд▓ौ рд▓рдЧी। рдк्рд░ाрдгों рдХे рдкрд╣рд▓ू рдоें рдоुрд░ाрджों рдХी рд╡ेрджрдиा рдЬрдЧी। рдмूंрджों рдХी рдЭрд░ी рдЖрдИ। рд╣рд░िрдпाрд▓ी рдХी рдШрдЯा рдЫाрдИ।”7 
рдКрдкрд░ рдХे рдЙрджाрд╣рд░рдгों рдоें рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдХि рд░ाрдЬा рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣ рдХी рднाрд╖ा рд╢ैрд▓ी рдоें рдкाрдардХों рдХो рдмाँрдзрдиे рдХा рдкूрд░्рдг рд╕ाрдорд░्рде्рдп рд╣ै। рдпे рдЙрд╕ рджौрд░ рдХे рд▓ेрдЦрдХ рдеे рдЬрдм рд╣िрди्рджी рдХрд╣ाрдиी-рдХрд▓ा рдиिрд░्рдоिрдд рд╣ो рд░рд╣ी рдеी। рджेрдЦा рдЬाрдП рддो рдЗрдирдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рд╕ुрдЧрдаिрдд рд╢िрд▓्рдк рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рдХрдеाрдирдХ рднी рдмेрд╣рдж рд╕ंрддुрд▓िрдд рдирдЬрд░ рдЖрддा рд╣ै। рдЗрдирдХी рднाрд╖ा рдХे рд╕ंрдмंрдз рдоें рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХोрд╢ (рднाрдЧ-1) рдоें рдХрд╣ा рдЧрдпा рд╣ै “рдЖрдкрдХी рд╕рдлрд▓рддा рдХा рд░рд╣рд╕्рдп рдЖрдкрдХी рдордиोрд░рдо рднाрд╖ा-рд╢ैрд▓ी рд╣ै। рдЖрдк рд╣िрди्рджी рдХे рдЖрдзुрдиिрдХ рдЧрдж्рдпрдХाрд░ों рдоें рдПрдХ рд╡िрд╢ेрд╖ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рднाрд╡ुрдХрддाрдк्рд░рдзाрди, рдХाрд╡्рдпाрдд्рдордХ, рд▓рдЪ्рдЫेрджाрд░ рддрдеा рдоुрд╣ाрд╡рд░ेрджाрд░ рднाрд╖ा рд╢ैрд▓ी рдХे рдХाрд░рдг рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╣ैं। рддрдд्рд╕рдо рд╕ाрдоाрд╕िрдХ рд╢рдм्рдж-рдпोрдЬрдиा рддрдеा рддुрдХрдкूрд░्рдг рдкрджाрд╡рд▓ी рдХे рдХाрд░рдг рдЖрдкрдХे рд▓ेрдЦрди рдоें рдмँрдЧрд▓ा рдЧрдж्рдп–рд╢ैрд▓ी рдХी рдЭрд▓рдХ рдкाрдИ рдЬाрддी рд╣ै।”8 
‘рдХाрдиों рдоें рдХँрдЧрдиा’ рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣ рдХी рдПрдХ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдХрд╣ाрдиी рд╣ै। рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी ‘рдЗंрджु’ рдкрдд्рд░िрдХा рдоें рд╕рди् 1913 рдИ. рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдИ рдеी। рдпрд╣ рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЖрджрд░्рд╢рд╡ाрджी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै। рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдоें рдХुрд▓ рдЫрд╣ рдкाрдд्рд░ (рдирд░ेंрдж्рд░ рдпा рдХрдеाрд╡ाрдЪрдХ рд╕्рд╡рдпं, рдХिрд░рдг, рдпोрдЧीрд╢्рд╡рд░, рдоोрд╣рди, рдХिрди्рдирд░ी рддрдеा рдЬूрд╣ी) рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рдоुрдЦ्рдп рдкाрдд्рд░ рдХे рд░ूрдк рдоें рдирд░ेंрдж्рд░ рд╣ी рд╣ै рдЬो рдХि рдЕрдкрдиी рдХрд╣ाрдиी рдХрд╣рддा рд╣ै। рд╢ेрд╖ рдкाрдд्рд░ рдЧौрдг рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рдХрдеा рдХी рд╕ंрд░рдЪрдиा рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ैं। рд╕ंрдХ्рд╖ेрдк рдоें рдХрд╣ाрдиी рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣ै- 
рдирд░ेंрдж्рд░ рдпा рд▓ेрдЦрдХ рдЕрдкрдиे рдкिрддा рдХी рдЖрдЬ्рдЮा рд╕े рдЕрдкрдиे рдкिрддा рдХे рд╣ी рд▓реЬрдХрдкрди рдХे рджोрд╕्рдд рдпोрдЧीрд╢्рд╡рд░ рдХी рдХुрдЯी рдоें рдзрд░्рдордЧ्рд░ंрде рдХे рдЕрдз्рдпрдпрди рд╣ेрддु рдЬाрддा рд╣ै। рд╡िрдж्рдпा рдЕрдз्рдпрдпрди рдкूрд░्рдг рд╣ोंрдиे рдХे рдЙрдкрд░ांрдд рдирд░ेंрдж्рд░ рдЧुрд░ु рджрдХ्рд╖िрдгा рдХे рд░ूрдк рдоें рдПрдХ рдЬोреЬा рдкीрддाрдо्рдмрд░, рдкाँрдЪ рд╕्рд╡рд░्рдг рдоुрдж्рд░ाрдПँ рддрдеा рдпोрдЧीрд╢्рд╡рд░ рдХी рдкुрдд्рд░ी рдХिрд░рдг рдХे рд▓िрдП рджो рдХрдирдХ рдХंрдЧрди рд▓े рдЬाрддा рд╣ै। рдЖрдЪाрд░्рдп рдпोрдЧीрд╢्рд╡рд░ рд╕рдмрдХुрдЫ рд╡ाрдкрд╕ рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं рдХेрд╡рд▓ рдХंрдЧрди рдХिрд░рдг рдЙрдаा рд▓े рдЬाрддी рд╣ै। рдХंрдЧрди рдкрд╣рдирдиे рдХे рдмाрдж рдЕрдиाрдпाрд╕ рд╣ी рдирд░ेंрдж्рд░ рдЕрдкрдиे рдЧुрд░ु рдпोрдЧीрд╢्рд╡рд░ рдХी рдкुрдд्рд░ी рдХिрд░рдг рдХे рд╕ौрди्рджрд░्рдп рдкрд░ рдоोрд╣िрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЗрд╕े рдЕрдиुрднрд╡ी рдпोрдЧीрд╢्рд╡рд░ рдЬाрди рд▓ेрддे рд╣ैं। рд╡ो рдЕрдкрдиी рдкुрдд्рд░ी рдХो рдирд░ेंрдж्рд░ рдХे рд╣ाрдеों рд╕ौंрдкрддे рд╣ुрдП рдХрд╣рддे рд╣ैं – 
 “рдирд░ेंрдж्рд░! рдЕрдм рдоैं рдЪрд▓ा, рдХिрд░рдг рддुрдо्рд╣ाрд░े рд╣рд╡ाрд▓े рд╣ै।”9
рдирд░ेंрдж्рд░ рдЕрдкрдиी рдкрдд्рдиी рдХी рд╕ुंрджрд░рддा рдкрд░ рдоोрд╣िрдд рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдПрдХ рджिрди рдЕрдкрдиे рджोрд╕्рдд рдоोрд╣рди рдХे рдпрд╣ाँ рдиाрдЪрдиे рд╡ाрд▓ी рдХिрди्рдирд░ी рд╕े рдЙрд╕рдХी рдЖँрдЦें рдоिрд▓рддी рд╣ैं рдФрд░ рд╡рд╣ рдоोрд╣िрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдХिрди्рдирд░ी рдХी рд╕ुंрджрд░рддा рдХे рд╡िрд╖рдп рдоें рдирд░ेंрдж्рд░ рдХрд╣рддा рд╣ै – 
“рдХिрди्рдирд░ी рд╕рдЪрдоुрдЪ рдХिрди्рдирд░ी рд╣ी рдеी рдиाрдЪрдиे рд╡ाрд▓ी рдирд╣ीं рдирдЪाрдиेрд╡ाрд▓ी рдеी।”10 
рдХिрди्рдирд░ी рдкрд░ рдоोрд╣िрдд рдирд░ेंрдж्рд░ рдЕрдкрдиी рдкрдд्рдиी рдХे рддрдоाрдо рдЬेрд╡рд░ рдХिрди्рдирд░ी рдкрд░ рди्рдпोрдЫाрд╡рд░ рдХрд░ рджेрддा рд╣ै। рддрдоाрдо рд╕ंрдкрдд्рддि рдЦोрдиे рдХे рдмाрдж рд╡рд╣ рдХिрд░рдг рд╕े рдХुрдЫ рднी рджेрдиे рдХो рдХрд╣рддा рд╣ै рддाрдХि рд╡рд╣ рдХिрди्рдирд░ी рдХो рд╕рдорд░्рдкिрдд рдХрд░ рд╕рдХे। рдирд░ेंрдж्рд░ рд╡ाрд╕рдиा рдХे рдирд╢े рдоें рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдХुрдЫ рдкंрдХ्рддिрдпाँ рдмрд╣ुрдд рд╣ी рдоाрд░्рдоिрдХ рд╣ैं-
“рдХिрд░рдг, рдХिрд░рдг । рддुрдо्рд╣ाрд░े рдкाрд╕ рдХोрдИ рдЧрд╣рдиा рднी рд░рд╣ा рд╣ै? 
“рд╣ाँ,” – рдХ्рд╖ीрдг рдХрдг्рда рдХी рдХाрдХрд▓ी рдеी। 
рдХрд╣ाँ рд╣ैं, рдЕрднी рджेрдЦрдиे рджो।” 
рдЙрд╕рдиे рдзीрд░े рд╕े рдШूँрдШрдЯ рд╕рд░рдХा рдХрд░ рдХрд╣ा- рд╡рд╣ी рдХाрдиों рдХा рдХँрдЧрдиा।”11 
рдЗрд╕рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдХिрд░рдг рдХी рдоृрдд्рдпु рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рдирд░ेंрдж्рд░ рдХा рдирд╢ा рдЯूрдЯ рдЬाрддा рд╣ै। рд▓ेрдХिрди рдЙрд╕рдХी рдЖँрдЦों рдХी рдкрдЯ्рдЯी рддрдм рдЦुрд▓рддी рд╣ै рдЬрдм рдЙрд╕рдХा рд╕рдмрдХुрдЫ рд▓ुрдЯ рдЬाрддा рд╣ै। 
рджेрдЦрдиे рдкрд░ рдпрд╣ рд╢िрдХ्рд╖ाрдк्рд░рдж рдХрд╣ाрдиी рдоाрд▓ूрдо рд╣ोрддी рд╣ै рдЬो рдХि рдж्рд╡िрд╡ेрджीрдпुрдЧीрди рдХрд╣ाрдиी рдХी рдПрдХ рдк्рд░рдоुрдЦ рд╡िрд╢ेрд╖рддा рднी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдЕрд▓ाрд╡ा рдкाрдардХों рдХे рдорди рдоें рддीрд╡्рд░ рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдЬрдЧाрдиे рдоें рдмेрдЬोрд░ рд╣ै। 
рдХрд╣ाрдиी рдоें рдХрдИ рдЬрдЧрд╣ рднाрд░рдд рдХी рджुрд░्рдЧрддि рдХा рдЬिрдХ्рд░ рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рд╣ाрд▓ाँрдХि рдЗрд╕рдХी рдЬрд░ूрд░рдд рдирд╣ीं рдеी, рд▓ेрдХिрди рдж्рд╡िрд╡ेрджी рдпुрдЧ рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ुрдзाрд░ рдХा рднी рдпुрдЧ рдеा। рдЕрддः рд▓ेрдЦрдХ рдиे рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рднी рдЕрд╡рдХाрд╢ рдиिрдХाрд▓ рд▓िрдпा рд╣ै। рдХрдеाрдХाрд░ рд╡рд░्рддрдоाрди рд╕्рдеिрддि рдкрд░ рдиिрд░ाрд╢ рд╣ोрддे рд╣ुрдП рд▓िрдЦрддा рд╣ै – 
“рд╕рдордп рдиे рд╕рдмрдХुрдЫ рдкрд▓рдЯ рджिрдпा। рдЕрдм рдРрд╕े рд╡рди рдирд╣ीं, рдЬрд╣ाँ рдХृрд╖्рдг рдЧोрд▓ोрдХ рд╕े рдЙрддрд░рдХрд░ рджो рдШреЬी рд╡ंрд╢ी рдХी рдЯेрд░ рджें। рдРрд╕े рдХुрдЯीрд░ рдирд╣ीं рдЬिрдирдХे рджрд░्рд╢рди рд╕े рд░ाрдордЪрди्рдж्рд░ рдХा рднी рдЕंрддрд░ рдк्рд░рд╕рди्рди рд╣ो, рдпा рдРрд╕े рдоुрдиीрд╢ рдирд╣ीं рдЬो рдзрд░्рдордзुрд░ंрдзрд░ рдзрд░्рдорд░ाрдЬ рдХो рднी рдзрд░्рдо рдоें рд╢िрдХ्рд╖ा рджें। рдпрджि рдПрдХ-рджो рднूрд▓े-рднрдЯрдХे рд╣ों рднी, рддрдм рдЕрднी рддрдХ рдЙрдирдкрд░ рджुрдиिрдпा рдХा рдкрд░рджा рдирд╣ीं рдЙрдаा - рдЬрдЧрди्рдоाрдпा рдХी рдоाрдпा рдирд╣ीं рд▓рдЧी।”12 
рдХрд╣ाрдиी рдоें рдкुрд░ुрд╖ рдХी рд╡ाрд╕рдиा рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рдирд░ेंрдж्рд░ рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХिрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдЬो рдПрдХ рд╕्рдд्рд░ी (рдХिрд░рдг) рдкрд░ рдоोрд╣िрдд рд╣ोрдиे рдХे рдмाрдж рдХिрди्рдирд░ी рдкрд░ рдоोрд╣िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдЕрддः рдЙрд╕े рдХिрд░рдг рд╕े рдк्рд░ेрдо рди рдеा, рдмрд▓्рдХि рд╡ाрд╕рдиा рдеी, рд▓ेрдХिрди рдХिрд░рдг рдХी рдоृрдд्рдпु рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рдЙрд╕े рдЙрд╕ рдк्рд░ेрдо рдХा рдПрд╣рд╕ाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ै рдЬो рдЙрд╕рдоें рдЕрдм рддрдХ рди рдеा। рдХрдеाрдХाрд░ рдиे рдпрд╣ाँ рдкрд░ рд╕्рдд्рд░ी рдХे рдк्рд░рддि рд╡ाрд╕рдиा рддрдеा рджाрдо्рдкрдд्рдп рдк्рд░ेрдо рдХे рдмीрдЪ рдХी рд░ेрдЦा рдХो рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рддे рд╣ुрдП рд╕ंрджेрд╢ рджेрдиा рдЪाрд╣ा рд╣ै рдХि рджाрдо्рдкрдд्рдп рдк्рд░ेрдо рдШрд░ рдХो рдмрдЪाрдиे рд╡ाрд▓ा рд╣ोрддा рд╣ै, рдЬрдмрдХि рдкрд░ рд╕्рдд्рд░ी рдХे рдк्рд░рддि рд╡ाрд╕рдиा рдШрд░ рдХो рдЙрдЬाреЬ рджेрддा рд╣ै। рд╡ाрд╕рдиा рддрдеा рдк्рд░ेрдо рдХे рддाрдиेрдмाрдиे рдкрд░ рдмुрдиी рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдХी рд╢ुрд░ुрдЖрдд рдмेрд╣рдж рдЕрд▓ंрдХाрд░िрдХ рдФрд░ рд╢ृंрдЧाрд░िрдХ рдЕंрджाрдЬ рдоें рд╣ुрдИ рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдЕंрдд рдЙрддрдиी рд╣ी рджुрдЦрдж рддрдеा рдоाрд░्рдоिрдХ рд╣ै। 
рджूрд╕рд░े рдХोрдг рд╕े рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рд╕्рдд्рд░ी-рдЧुрд▓ाрдоी рдХो рднी рджिрдЦрддी рд╣ै। рдпрд╣ाँ рдХिрд░рдг рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рдЧुрд▓ाрдо рд╕्рдд्рд░ी рдХी рдк्рд░рддीрдХ рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рдЕंрддिрдо рдкрд░िрдгрддि рдоृрдд्рдпु рдоें рд╣ोрддी рд╣ै। рдХрд╣ाрдиी рдоें рдХрдИ рдЬрдЧрд╣ рдоिрдердХीрдп рддрдеा рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдЪрд░िрдд्рд░ों рддрдеा рдШрдЯрдиाрдУं рдХा рднी рд╕рд╣ाрд░ा рд▓िрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдпे рдЪрд░िрдд्рд░ рдХृрд╖्рдг, рдиूрд░рдЬрд╣ाँ, рджुрд╖्рдпрдд рддрдеा рд╢рдХुंрддрд▓ा рдХे рд░ूрдк рдоें рдЖрдП рд╣ैं। рдпे рдЪрд░िрдд्рд░ рдХрдеाрдирдХ рдХे рд╡िрдХाрд╕ рддрдеा рдХрд╣ाрдиी рдХी рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдХो рдЙрджीрдк्рдд рдХрд░рдиे рдоें рдорд╣рддी рднूрдоिрдХा рдХा рдиिрд░्рд╡ाрд╣ рдХрд░рддे рд╣ैं। рдпрд╣ рд░ाрдЬा рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣ рдЬी рдХी рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд▓ेрдЦрди-рдХрд▓ा рдХा рдж्рдпोрддрдХ рд╣ै। 
рдХрд╣ाрдиी рдХी рднाрд╖ा-рд╢ैрд▓ी рдЕрд▓ंрдХाрд░िрдХ, рдХाрд╡्рдпाрдд्рдордХ рддрдеा рдХ्рд▓िрд╖्рдЯ рд╣ै। рд╡ाрддाрд╡рд░рдг рд╡िрдзाрди рдоें рдХрдИ рдЬрдЧрд╣ рдЕрдиाрд╡рд╢्рдпрдХ рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╣ोрдиे рдХे рдмाрд╡рдЬूрдж рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдХो рдЭрдХрдЭोрд░рдиे рдоें рдкूрд░्рдгрддः рд╕рдорд░्рде рд╣ै।  

рд╕ंрджрд░्рдн рд╕ूрдЪी 
1. Tojsiab. “рд░ाрдЬा рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рд╕िंрд╣- рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдЕрд░्рде рдФрд░ рд╕ाрдордЧ्рд░ी.” рд╡िрд╢्рд╡ рд▓ेрдЦ рдкрдв़ें, https://www.hmoob.in/hi/%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C%E0%A4%BE_%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%A7%E0%A4%BF%E0%A4%95%E0%A4%BE%E0%A4%B0%E0%A4%AE%E0%A4%A3_%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%B9
2. “рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣.”, рдХрдХрд╕ाреЬ, 8 Jan. 2020, www.kaksaadmagazine.page/2020/01/raadhikaaraman-prasaad-sinh-X6QJap.html.
3. “10 рд╕िрддрдо्рдмрд░ рдЬрдпंрддी рдкрд░ рд╡िрд╢ेрд╖: рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рд╡िрднूрддिрдпों рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं рд░ाрдЬा рд░ाрдзिрдХा рд░рдордг.” рджैрдиिрдХ рднाрд╕्рдХрд░, 10 Sept. 2021, www.bhaskar.com/amp/local/bihar/patna/shekhapura/news/raja-radhika-raman-is-included-in-the-figures-of-hindi-literature-128908477.html.
4. BBC News рд╣िंрджी, and рдк्рд░िрдпрджрд░्рд╢рди. “рдирдЬ़рд░िрдпा: рддाрдЬрдорд╣рд▓ рдХे рд╕ाрде рдХ्рдпा-рдХ्рдпा рдЫोрдб़ेंрдЧे рд╕ंрдЧीрдд рд╕ोрдо?” BBC News рд╣िंрджी, рдмीрдмीрд╕ी рд╣िंрджी, 16 Oct. 2017, www.bbc.com/hindi/india-41639471.
5. рд░ाрдЬा рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣ рдХी рд╢्рд░ेрд╖्рда рдХрд╣ाрдиिрдпाँ, рдХрдорд▓ाрдиंрдж рдЭा (рд╕ंрдкाрджрдХ), рдиेрд╢рдирд▓ рдмुрдХ рдЯ्рд░рд╕्рдЯ, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, рд╡рд░्рд╖-2017, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा- 2 
6. рд░ाрдЬा рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣ рдХी рд╢्рд░ेрд╖्рда рдХрд╣ाрдиिрдпाँ, рдХрдорд▓ाрдиंрдж рдЭा (рд╕ंрдкाрджрдХ), рдиेрд╢рдирд▓ рдмुрдХ рдЯ्рд░рд╕्рдЯ, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, рд╡рд░्рд╖-2017, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा -166 
7. рд░ाрдЬा рд░ाрдзिрдХाрд░рдордг рдк्рд░рд╕ाрдж рд╕िंрд╣ рдХी рд╢्рд░ेрд╖्рда рдХрд╣ाрдиिрдпाँ, рдХрдорд▓ाрдиंрдж рдЭा (рд╕ंрдкाрджрдХ), рдиेрд╢рдирд▓ рдмुрдХ рдЯ्рд░рд╕्рдЯ, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, рд╡рд░्рд╖-2017, рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा -59 
8. рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХा рд╡рд╕्рддुрдиिрд╖्рда рдЗрддिрд╣ाрд╕ (рдж्рд╡िрддीрдп рдЦंрдб), рдбॉ. рдХुрд╕ुрдо рд░ाрдп, рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдк्рд░рдХाрд╢рди, рд╡ाрд░ाрдгрд╕ी, рд╡рд░्рд╖- 2012 (рдк्рд░рдердо рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг), рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा- 193 (рдЙрдж्рдзृрдд)
9. рдЧрдж्рдп рддрд░ंрдЧ- рд╕ुрдиीрд▓ рдХुрдоाрд░ (рд╕ंрдкाрджрдХ), рдУрд░िрдпंрдЯ рдм्рд▓ैрдХ рд╕्рд╡ॉрди рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рд▓िрдоिрдЯेрдб, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж, рд╡рд░्рд╖- 2012 (рдк्рд░рдердо рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг), рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा-13 
10. рдЧрдж्рдп рддрд░ंрдЧ- рд╕ुрдиीрд▓ рдХुрдоाрд░ (рд╕ंрдкाрджрдХ), рдУрд░िрдпंрдЯ рдм्рд▓ैрдХ рд╕्рд╡ॉрди рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рд▓िрдоिрдЯेрдб, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж, рд╡рд░्рд╖- 2012 (рдк्рд░рдердо рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг), рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा-14 
11. рдЧрдж्рдп рддрд░ंрдЧ- рд╕ुрдиीрд▓ рдХुрдоाрд░ (рд╕ंрдкाрджрдХ), рдУрд░िрдпंрдЯ рдм्рд▓ैрдХ рд╕्рд╡ॉрди рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рд▓िрдоिрдЯेрдб, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж, рд╡рд░्рд╖- 2012 (рдк्рд░рдердо рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг), рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा-15
12. рдЧрдж्рдп рддрд░ंрдЧ- рд╕ुрдиीрд▓ рдХुрдоाрд░ (рд╕ंрдкाрджрдХ), рдУрд░िрдпंрдЯ рдм्рд▓ैрдХ рд╕्рд╡ॉрди рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ рд▓िрдоिрдЯेрдб, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж, рд╡рд░्рд╖- 2012 (рдк्рд░рдердо рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг), рдкृрд╖्рда рд╕ंрдЦ्рдпा-12

рдХрд╡िрддाрдПँ: рдЕрд╢ोрдХ рдХुрдоाрд░

рдЙрджाрд╕ी

рдЬрдм рднी рдЙрджाрд╕ рд╣ोрддा рд╣ूँ
рддो рдПрдХ рдпाрдд्рд░ा рдкрд░ рдиिрдХрд▓ рдкреЬрддा рд╣ूँ
рдЦुрдж рд╕े рдЦुрдж рдХी рдпाрдд्рд░ा рдкрд░।

рдЦुрдж рд╕े рд╕рд╡ाрд▓ рдХрд░рддा рд╣ूँ
рд╕рд▓ाрд╣ рдорд╢рд╡िрд░ा рджेрддा рд╣ूँ
рд╣ौрд╕рд▓ा рдЕрдлрдЬाрдИ рдХрд░рддा рд╣ूँ
рдФрд░ рдЦुрдж рд╕े рд╣ी рдЦुрдж рдХा рд╣ाрд▓рдЪाрд▓ рдкूрдЫ рд▓ेрддा।

рдХिрддрдиी рд╕ुрдЦрдж рдпाрдд्рд░ा рд╣ै рдпрд╣?

рдоैं рд╕ोрдЪрддा рд╣ूँ рдХि рдЦुрдж рдоें рд▓ौрдЯрдиे рдХे рд▓िрдП
рдХрднी-рдХрднी рдЙрджाрд╕ рд╣ो рдЬाрдиा рднी-
рдХिрддрдиा рдЬрд░ूрд░ी рд╣ोрддा рд╣ै।
***


рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдЖрдиा

рдмрд░्реЮ рд╣ोрддी рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдУं рдХे рдпुрдЧ рдоें
рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдоेрд░े рдкाрд╕ рд╣ोрдиा
рдХिрд╕ी рдорд░ुрднूрдоि рдоें рдЫांрд╡ рдХे рдПрдХ рдЯुрдХреЬे рдХी рддрд░рд╣ рдеा।

рдЫाँрд╡ рдХा рд╡рд╣ рд╢ीрддрд▓ рдЯुрдХреЬा
рдХि рдЬिрд╕рдХी рд╕рддрд╣ рдХे рдиीрдЪे
рдзрд░рддी рдХे рдЖрд░्рдж्рд░ рд╣ोрдиे рдХी рдЙрдо्рдоीрдж рдмाрдХी рдеी।

рдпा рдлिрд░ рдЙрд╕ рд╕ंрдЧीрдд рдХी рддрд░рд╣
рдХि рдЬिрд╕рдХे рдоाрдзुрд░्рдп рдоें рд╕िрдХ्рдд рд╣ृрджрдп
рдХुрдЫ рдХ्рд╖рдгों рд▓िрдП рд╕рдн्рдпрддाрдУं рдХे рд╢ोрд░ рдХो рднुрд▓ा рджे।

рдпा рдлिрд░ рдЙрд╕ рд╕ुрдЧंрдз рдХी рддрд░рд╣
рдЬो рдХि рддाреЫा рдЦिрд▓े рдлूрд▓ों рд╕े
рдУрд╕ рдХी рдиिрд░्рдорд▓ рдмूंрдж рдХे рдврд▓рдХрдиे рдХे рд╕ाрде рдЖрддी рд╣ै।

рдлिрд╕рд▓рддे рд╣ुрдП рдЙрд╕ рд╡рдХ्рдд рдХो
рдЕрдкрдиे рд╣ाрдеों рдоें рдеाрдордиे рдХे рддрдоाрдо рдк्рд░рдпрдд्рди рд╡्рдпрд░्рде рдеे
рдЗрд╕рд▓िрдП рддुрдордиे рд╡рдХ्рдд рдирд╣ीं рд╣ाрде рдеाрдоा।

рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдЖрдиा рдаीрдХ рд╡ैрд╕ा рдеा
рдЬैрд╕ा рдХि рдмाрд░िрд╢ рдХे рдмाрдж
рдк्рд░рдд्рдпाрд╢िрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдзрд░ा рдХा рд╣рд░ा рд╣ो рдЬाрдиा।
***


рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा

рд╢рд╣рд░ рдХे рд╡्рдпрд╕्рддрдо рдЪौрд░ाрд╣े рдкрд░ рдмैрдаा рд╡рд╣ рдХрд╡ि
рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рд╕े рдкрд╣рд▓े
рдЕрдкрдиी рдЖрдЦिрд░ी рдХрд╡िрддा рд▓िрдЦрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै।

рдЙрд╕рдиे рдЖрдЦिрд░ी рдХрд╡िрддा рдХे рд▓िрдП
рдХोрдИ рдПрдХांрдд рдирд╣ीं рдЪुрдиा
рдЬंрдЧрд▓, рдкрд╣ाреЬ рдпा рдирджी рдХा рдХिрдиाрд░ा рднी рдирд╣ीं рдЪुрдиा।

рдмीрдЪ рдмाрдЬाрд░ рдоें рдмैрдаा рд╣ुрдЖ рд╡рд╣
рдЙрди рд╢рдм्рджों рдХो рдЪुрди рд░рд╣ा рд╣ै
рдЬो рдиिрд╖्рдХाрд╕िрдд рднी рд╣ैं рдФрд░ рдк्рд░рддिрдмंрдзिрдд рднी।

рд╡рд╣ рдЙрди рд╢рдм्рджों рд╕े рд▓िрдЦ рд░рд╣ा рд╣ै рдХрд╡िрддा
рдЬो рдЗрд╕ рд╕ंрдХ्рд░рдордг рдХाрд▓ рдоें-
рдпा рддो рдШрдЯ рдЪुрдХे рд╣ैं рдпा рдлिрд░ рдШुрдЯ рдЪुрдХे рд╣ैं।

рдФрд░ рдоैं рд╕ोрдЪ рд░рд╣ा рд╣ूँ-
рдХि рдХिрддрдиी рдмुрд░ी рдмाрдд рд╣ोрдЧी рдпрд╣
рдХि рдкрд╣рд▓ी рджреЮा рдХोрдИ рддाрдиाрд╢ाрд╣ рдирд╣ीं
рдХोрдИ рдХрд╡ि рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдХрд░ рд▓ेрдЧा।
***


рдЕрдиुрдкрд╕्рдеिрддि

рдоैं рдЗрд╕ рд░ेрдЧिрд╕्рддाрди рдоें рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдХो
рджूрд░ рддрдХ рдлैрд▓ी рдЗрд╕ рдиीрд░рд╡рддा рдоें
рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░рдиे рдХी рдХोрд╢िрд╢ рдоें рд╣ूँ।

рдоैं рдЦेрдЬреЬी рдХे рдЕрдХेрд▓े рджрд░реЩ्рдд рдХी рддрд░рд╣
рдХिрд╕ी рдЯीрд▓े рдХी рддрд▓рд╣рдЯी рдкрд░ рдЦреЬा рд╣ूँ।

рддुрдо рдХोрдИ рд╣рд╡ा рдмрдирдХрд░ рдЖрдУ
рдФрд░ рдЭрдХрдЭोрд░ рджो рдоुрдЭे
рдХिрд╕ी рдмाрджрд▓ рдХे рдЯुрдХреЬे рдХी рддрд░рд╣ рдЖрдУ
рдФрд░ рдмрд░рд╕ рдкреЬो рдоुрдЭрдкрд░।

рдХिрддрдиा рдЦूрдмрд╕ूрд░рдд рд╣ै рдпрд╣ рд░ेрдЧिрд╕्рддाрди
рд░ेрдд рдкрд░ рдоेрд░े рдкैрд░ рдлिрд╕рд▓рддे рд╣ैं
рддुрдо рдЖрдУ рдФрд░ рдеाрдо рд▓ो рдоुрдЭे।

рдоैं рд░ाрдгा рдк्рд░рддाрдк рдХी рдоूрд░्рддि рдХे рдаीрдХ рдиीрдЪे рдмैрдардХрд░
рдЙрд╕ рдкुрд░ाрдиी рдмाрд╡реЬी рдоें рдкрдд्рдерд░ рдлेंрдХрддा рд╣ूँ
рддुрдо рдард╣рд░े рд╣ुрдП рдкाрдиी рдоें рдХिрд╕ी рд▓рд╣рд░ рд╕ी рдЖрдУ
рдФрд░ рдЫू рд▓ो рдоुрдЭे।
***


рд░ेрдЧिрд╕्рддाрди

рдЕрднी-рдЕрднी рджेрдЦрдХрд░ рдЖрдпा рд╣ूँ
рд╕рд╣ेрдЬे рд╣ुрдП рдпुрдж्рдз рдХे рдкुрд░ाрдиे рд╕ाрдоाрди
рдзाрд░рджाрд░ рд╣рдеिрдпाрд░
рдФрд░ рд╕рдн्рдпрддा рдХी рдкीрда рдкрд░ рдЦреЬा
рд╕рджी рдХा рд╕рдмрд╕े рдордЬрдмूрдд рдХिрд▓ा
рдХि рдЬिрд╕рдХी рдЬреЬें
рдХेрд░ рдХी рдЬреЬों рд╕े рдеोреЬा рдХрдо рдЧрд╣рд░ी рд╣ोрдЧी।

рдоैं рджेрдЦ рд░рд╣ा рд╣ूँ рдЦेрдЬреЬी рдХा рд╡ो рдкेреЬ
рдЬो рдЯीрдеिрд╕ рдХे рддрд▓ рд╕े рдирдоी рд▓ेрдХрд░
рдЗрд╕ рдзूрд╕рд░ рдзрд░рддी рдкрд░
рд╣рд░िрдпाрд▓ी рдХी рдЙрдо्рдоीрдж рд▓िрдП рдЦреЬा рд╣ै।

рдХिрд▓े рдХे рдКрдкрд░ी рдЭрд░ोрдЦे рд╕े
рдоैрдиे рдзोрд░ों рдХे рдмीрдЪोंрдмीрдЪ рджेрдЦे рд╣ैं рдЖрдХ рдХे рдлूрд▓
рдЬो рд░ोрд╣िреЬा рдХे рдлूрд▓ों рд╕े
рдоुрд╕्рдХुрд░ाрдХрд░ рдХрд╣ рд░рд╣े рд╣ैं
рдХि рджेрдЦो рдХिрддрдиा рдЦूрдмрд╕ूрд░рдд рд╣ै рд░ेрдЧिрд╕्рддाрди।
***

рдХрд╡ि рдкрд░िрдЪрдп
рдоूрд▓рдд: рдЬिрд▓ा рдЪрдо्рдмा рд╣िрдоाрдЪрд▓ рдк्рд░рджेрд╢।
рд╢िрдХ्рд╖ा: MA, B.ED
рдЬрди्рдорддिрдеि: 05 рдЬूрди 1981
рд╡рд░्рддрдоाрди рдкрддा: рдордХाрди рдирдо्рдмрд░-17, рдкाрдХेрдЯ-5, рд░ोрд╣िрдгी рд╕ेрдХ्рдЯрд░-21 рджिрд▓्рд▓ी-110086
рд╕рдо्рдк्рд░рддि: рджिрд▓्рд▓ी рдХे рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕्рдХूрд▓ рдоें рдЧрдгिрдд рдХे рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдХे рдкрдж рдХाрд░्рдпрд░рдд
рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╕ंрдЧ्рд░рд╣: “рдоेрд░े рдкाрд╕ рддुрдо рд╣ो” рдмोрдзि рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╕े, рд╣िрдорддрд░ू рдк्рд░рдХाрд╢рди рд╣िрежрдк्рд░реж рдХे рд╕ाँрдЭा рд╕ंрдХрд▓рди “рд╣ाрд╢िрдпे рд╡ाрд▓ी рдЬрдЧрд╣” рдоें рдХрд╡िрддाрдПँ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд।
рдЗрд╕рдХे рдЕрддिрд░िрдХ्рдд: рдпुрд╡ाрд╕ृрдЬрди, рдк्рд░ेрд░рдгाрдЕंрд╢ु, рдирд╡рдЪेрддрдиा, рдЫрдд्рддीрд╕рдЧреЭ рдоिрдд्рд░, рдХрдеाрдмिрдо्рдм, рд╣ंрд╕, рд╡ाрдЧрд░्рде, рдХृрддि рдмрд╣ुрдордд, рдХрдХрд╕ाреЬ, рд╡िрдкाрд╢ा, рдоें рдХрд╡िрддाрдпेँ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд, рдЖрдЬрдХрд▓ рдоें рдХрд╡िрддाрдПँ рд╕्рд╡ीрдХृрдд।
рд╣рд╕्рддाрдХ्рд╖рд░, рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХी, рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХुंрдЬ, рд╕рдордХाрд▓ीрди рдЬрдирдордд, рдЕрд╡िрд╕рдж рдФрд░ рдкोрд╢рдо्рдкा рдФрд░ рдЬрд░्рдирд▓ рдЗंрдж्рд░рдзрдиुрд╖ рдФрд░ рд╕рд╣िрдд्рдпिрдХी рдбॉрдЯ рдХॉрдо рд╡ेрдм рдкोрд░्рдЯрд▓ рдкрд░ рдХрд╡िрддाрдПँ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд।

рд╕ंрдкрд░्рдХ: 9015538006
akgautama2@gmail।com

‘рдУрд▓ा’ рдкाрдиी рдХैрд╕े рдмрди рдЬाрддा рд╣ै: рдоेрд╣рд░ूрди्рдиिрд╕ा рдкрд░рд╡ेрдЬ

рдЦेрдордХрд░рдг рд╕ोрдорди

рдЦेрдордХрд░рдг ‘рд╕ोрдорди’

рд╣िंрджी рд╡िрднाрдЧ, рд░ाрдЬрдХीрдп рдорд╣ाрд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рдоाрд▓рдзрдирдЪौреЬ, рдЬिрд▓ा-рдиैрдиीрддाрд▓, рдЙрдд्рддрд░ाрдЦрдг्рдб -244713 
рдоोрдмाрдЗрд▓: 09045022156
рдИрдоेрд▓: khemkaransoman07@gmail.com

рд╣िंрджी рдХрдеा-рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬрдЧрдд рдХे рд╣рд░े-рднрд░े рд╡िрд╕्рддृрдд рдзрд░ाрддрд▓ рдкрд░ рдРрд╕े рдХрдИ рдХрдеाрдХाрд░ рд╣ैं рдЬिрдирдХी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╕ुрдЦрдж-рджुःрдЦрдж рд░ंрдЧों-рдЖрдм рдЕрд░्рдеाрдд рд╡िрд╡िрдз рдЬीрд╡рдиाрдиुрднрд╡ों рд╕े рднрд░ी рд╣ुрдИ рд╣ैं। рдпे рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдПрдХ рдУрд░ рдЬрд╣ाँ рд╕рдоाрдЬ-рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдоें рдШुрд╕ी рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпाँ рдЙрдЬाрдЧрд░ рдХрд░рддी рд╣ैं, рд╡рд╣ीं рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдк्рд░рдХृрддि рдХो рджेрдЦрдиे рдХी рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рджृрд╖्рдЯि рднी рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ैं। рд╕рдоाрдЬ-рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдФрд░ рдк्рд░рдХृрддि рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдЬीрд╡рди-рджрд░्рд╢рди рдХी рдЧрд╣рд░ी рд╕рдордЭ рдФрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░ рджेрдиा рд╕рд░рд▓ рдХाрд░्рдп рдирд╣ीं рд╣ै। рдпрд╣ рд╕рдорд░्рде рдФрд░ рд╕рдоृрдж्рдз рдХрдеाрдХाрд░ों рдХी рд▓ेрдЦрдиी рдж्рд╡ाрд░ा рд╣ी рд╕рдо्рднрд╡ рд╣ै। рдРрд╕ी рд▓ेрдЦрдиी рдоें рдоेрд╣рд░ूрди्рдиिрд╕ा рдкрд░рд╡ेрдЬ рдХा рдиाрдоोрд▓्рд▓ेрдЦ рд╕рд░्рд╡рдеा рдЙрдЪिрдд рд╣ोрдЧा, рдЬो рдмीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдЙрдд्рддрд░ाрд░्рдж्рдз рдХी рдЪрд░्рдЪिрдд рдХрдеाрдХाрд░ рд╣ैं।

рдоेрд╣рд░ूрди्рдиिрд╕ा рдкрд░рд╡ेрдЬ
рдмीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рдХे рдЙрддрд░ाрд░्рдж्рдз рдоें рдХрдИ рд▓ेрдЦिрдХाрдПँ рд╣िंрджी рдХрд╣ाрдиी рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЕрдкрдиी рджрдорджाрд░ рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдХे рд╕ाрде рдЙрднрд░ीं। рдХрд╣рдиा рдЙрдЪिрдд рд╣ोрдЧा рдХि рдЗрди рд▓ेрдЦिрдХाрдУं рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि, рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рд╕्рд╡рддрди्рдд्рд░рддा рдк्рд░ाрдк्рддि рдХे рдЙрдкрд░ांрдд рд╣ुрдИ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдЙрдерд▓-рдкुрдерд▓ рдХा рдкрд░िрдгाрдо рд╣ै। рдЗрд╕рд╕े рдПрдХ рдмреЬा рд▓ाрдн рдпрд╣ рд╣ुрдЖ рдХि рд╕्рдд्рд░ी рд▓ेрдЦрдХों рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рднी рд╕рдордп, рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рджुрдиिрдпा рдХो рджेрдЦрдиे-рдкрд░рдЦрдиे рдФрд░ рдЧреЭрдиे рдХा рдХाрд░्рдп рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╣ुрдЖ। ‘рд╢ैрдХ्рд╖िрдХ рджрдЦрд▓’ рдкрдд्рд░िрдХा рдХे рд╕ंрдкाрджрдХ рдФрд░ рдпुрд╡ा рдХрдеाрдХाрд░ рджिрдиेрд╢ рдХрд░्рдиाрдЯрдХ рдЕрдкрдиी рдЖрд▓ोрдЪрдиाрдд्рдордХ рдкुрд╕्рддрдХ ‘рд╣िंрджी рдХрд╣ाрдиी рдХे рд╕ौ рд╕ाрд▓ рддрдеा рднूрдоंрдбрд▓ोрдд्рддрд░ рдХрд╣ाрдиी’ рдоें рдХрд╣рддे рд╣ैं, "рд╕ाрддрд╡ें-рдЖрдард╡ें рджрд╢рдХ рдоें рдЪंрдж्рд░рдХाрди्рддा, рдЪिрдд्рд░ा рдоुрдж्рдЧрд▓, рдоृрджुрд▓ा рдЧрд░्рдЧ, рдоंрдЬुрд▓ा рднрдЧрдд, рд╕ुрдзा рдЕрд░ोреЬा, рд░ाрдЬी рд╕ेрда, рдордорддा рдХाрд▓िрдпा, рдоाрд▓рддी рдЬोрд╢ी, рдоेрд╣рд░ूрди्рдиिрд╕ा рдкрд░рд╡ेрдЬ рдЖрджि рдПрдХ рд╕ाрде рдХрдИ рдорд╣िрд▓ाрдПँ рдХрд╣ाрдиी рд▓ेрдЦрди рдХे рдХ्рд╖ेрдд्рд░ рдоें рдЖрдХрд░ рд╕рджिрдпों рд╕े рдоाрд░ рдЦाрддे рдЖ рд░рд╣े рд╕्рдд्рд░ी рдХे рджрдмे-рдХुрдЪрд▓े рдорди, рдЖрдд्рдорд╕рдо्рдоाрди рдХी рднूрдЦ, рднीрддрд░ी рдПрд╣рд╕ाрд╕, рдЖрдд्рдоाрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдЗрдЪ्рдЫा рдФрд░ рдмाрд╣рд░-рднीрддрд░ рдХी рд▓реЬाрдЗрдпों рдХो рд╕рд╢рдХ्рдд рддрд░ीрдХे рд╕े рдЕрдкрдиी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдкेрд╢ рдХिрдпा। "1

рд╕рди 2005 рдоें рднाрд░рдд рд╕рд░рдХाрд░ рдж्рд╡ाрд░ा ‘рдкрдж्рдорд╢्рд░ी’ рд╕рдо्рдоाрди рд╕рд╣िрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдп рднूрд╖рдг рд╕рдо्рдоाрди, рдорд╣ाрд░ाрдЬा рд╡ीрд░рд╕िंрд╣ рдЬूрджेрд╡ рдкुрд░рд╕्рдХाрд░, рд╕ुрднрдж्рд░ाрдХुрдоाрд░ी рдЪौрд╣ाрди рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ рдФрд░ рдбॉ0 рд░ाрд╣ी рдоाрд╕ूрдо рд░рдЬा рдЖрджि рдкुрд░рд╕्рдХाрд░ों рд╕े рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рдоेрд╣рд░ूрди्рдиिрд╕ा рдкрд░рд╡ेрдЬ рдиे рд╣िंрджी рдХрдеा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХो рдЕрдкрдиी рд╕рд╢рдХ्рдд рд▓ेрдЦрдиी рдж्рд╡ाрд░ा рдХрдИ рдЙрдкрди्рдпाрд╕, рдХрд╣ाрдиी-рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдФрд░ рд╕्рдорд░рдгीрдп рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдк्рд░рджाрди рдХी рд╣ैं। рдЙрдирдХी рдХрдеाрдпाрдд्рд░ा рдХी рдЬрдоीрди рдкрд░ рдоुрд╕्рд▓िрдо рд╕्рдд्рд░िрдпों рдХा рдЬीрд╡рди-рдЪрд░िрдд्рд░, рдк्рд░ेрдо рдХे рдЪाрджрд░ рдоें рдЫुрдкी рд╣ुрдИ рджुрд░्рднाрд╡рдиाрдПँ, рджрд▓िрдд рд╡िрдорд░्рд╢, рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд╡िрдорд░्рд╢ рдФрд░ рдХрдИ рдк्рд░рдХाрд░ рдХी рдЕрд╕ंрдЧрддिрдпाँ рд╕рд╣िрдд рднाрд░рддीрдп рдордз्рдпрд╡рд░्рдЧीрдп рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХा рдЖрд░्рдеिрдХ, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ-рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ, рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдФрд░ рдордиोрд╡ैрдЬ्рдЮाрдиिрдХ рдкрдХ्рд╖ рдПрд╡ं рдкрд░िрд╡ेрд╢ рднी рдк्рд░рдоुрдЦрддः рд╕े рдЙрднрд░рддा рд╣ै। рдЙрдирдХी рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХे рдЖрд╕्рд╡ाрджрди рдХे рдЙрдкрд░ांрдд рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдпे рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╡िрдЪाрд░ рдФрд░ рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдХे рд╕ाрде рдкाрдардХ рдкрд░ рдРрд╕ा рдк्рд░рднाрд╡ рдбाрд▓рддी рд╣ैं рдХि рдкाрдардХीрдп рд╣ृрджрдп рднी рд╡िрдЪрд▓िрдд рд╣ो рдЬाрддा рд╣ै। рдЙрд╕рдХी рд╕्рдеिрддि рдХुрдЫ рдХ्рд╖рдгों рдХे рд▓िрдП ‘рдХ्рдпा рдХрд╣े рдФрд░ рдХ्рдпा рди рдХрд╣े’ рдЬैрд╕ी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕рди्рджрд░्рдн рдоें ‘рдУрд▓ा’ рд╢ीрд░्рд╖рдХ рдЙрдирдХी рдПрдХ рдЦूрдмрд╕ूрд░рдд рдХрд╣ाрдиी рдХा рд╕्рдорд░рдг рд╣ो рдЖрдиा рд╕्рд╡ाрднाрд╡िрдХ рд╣ै। рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рднी рдк्рд░рддीрдХ рдФрд░ рдмिрдо्рдм рдХे рд╕рд╣ाрд░े рдЕрдкрдиे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рддрдХ рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░ рдорди-рд╣ृрджрдп рдХे рд╢ाрди्рдд рдХोрдиे рдоें рдкрд╣ुँрдЪрдХрд░, рдЕрди्рддрддः рд▓рдо्рдмे рд╕рдордп рддрдХ рдЪрд▓рддे рд╡ाрд▓ा рд╡िрдХ्рд╖ोрдн рдЙрдд्рдкрди्рди рдХрд░ рджेрддी рд╣ै। рд╕рдорд░2 рдФрд░ рд▓ाрд▓ рдЧुрд▓ाрдм3 рдЖрджि рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХी рднाँрддि рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рднी рд▓ेрдЦिрдХा рдХे рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рдЬीрд╡рди рд╕े рдмрд╣ुрдд рдЧрд╣рд░ा рд╕рдо्рдмрди्рдз рд░рдЦрддी рд╣ै।

‘рдУрд▓ा’ рдоुрдЦ्рдп рд░ूрдк рд╕े рджो рджृрд╢्рдпों рдЕрдерд╡ा рджो рдЪрд░рдгों рдХी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै। рдЗрд╕рдХे рдкрд╣рд▓े рдЪрд░рдг рдоें рдмाрд▓рдорди рдХा рд╢्рд░рдо, рд▓рдЧрди, рдХौрддूрд╣рд▓ рдФрд░ рджुःрдЦ рд╣ै, рдФрд░ рджूрд╕рд░े рдЪрд░рдг рдоें рдпुрд╡ाрд╡рд╕्рдеा рдХा рд╡िрд╖рдо рджाрд░ूрдг рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХा рдЪिрдд्рд░рдг, рдЬो рдкрд╣рд▓े рдЪрд░рдг рд╕े рдЬुреЬрдХрд░ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖рд░ूрдк рдоें рдПрдХ рдЬीрд╡рди-рджрд░्рд╢рди рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддा рд╣ै। рдХрд╣ाрдиी рдк्рд░ाрд░рдо्рдн рд╣ोрддी рд╣ै рджूрд╕рд░ी рдХрдХ्рд╖ा рдоें рдкреЭрдиे рд╡ाрд▓ी рдмрдЪ्рдЪी рд╕े рдЬो рдШрд░ рдоें рд╕рдмрдХी рд▓ाрдбрд▓ी рдФрд░ рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ु рдк्рд░рд╡ृрдд्рддि рдХी рд╣ै। рдХрд╣ाрдиी рдХे рдХेрди्рдж्рд░ рдоें рдЕрддीрдд рдХा рд╕рдоाрдЬ рд╣ै, рдЕрддः рддрдм рд╡рд░्рддрдоाрди рдХे рд╕ाрджृрд╢्рдп рдк्рд░ाрдЗрд╡ेрдЯ, рдХॉрди्рд╡ेрдЯ рдЕрдерд╡ा рдк्рд▓े рд╕्рдХूрд▓ рдирд╣ीं, рдЕрдкिрддु рдЬ्рдЮाрди рдк्рд░ाрдк्рддि рдХा рдмреЬा рдХेрди्рдж्рд░ рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕्рдХूрд▓ рд╣ी рд╣ुрдЖ рдХрд░рддे рдеे। рд╡рд╣ рдЫोрдЯी рдмрдЪ्рдЪी рднी рдЗрд╕ी рд╕्рдХूрд▓ рдоें рдкреЭрддी рдеी।

рдПрдХ рджिрди рдЬрдм рдЙрд╕рдХे рдкाрд╕ рд╕्рдХूрд▓ рдХा рдХोрдИ рдХाрдо рдирд╣ीं рдеा рдФрд░ рдЕрдо्рдоाँ рддрдеा рдЙрд╕рдХा рдЫोрдЯा рднाрдИ рднी рдкреЬोрд╕ рдоें рдХिрд╕ी рдХे рдпрд╣ाँ рдЧрдП рд╣ुрдП рдеे। рддрднी рдЬोрд░рджाрд░ рдмाрд░िрд╢ рд╣ोрдиे рд▓рдЧी рдФрд░ рдЖрд╕рдоाрди рд╕े рдкाрдиी рдХे рд╕ाрде рдмрд░्рдл рдХे рдЧोрд▓-рдЧोрд▓ рдЯुрдХреЬे рднी рдЧिрд░рдиे рд▓рдЧे। рдпрд╣ рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ-рдордиोрд╣ाрд░ी рджृрд╢्рдп рджेрдЦрдХрд░ рдмрдЪ्рдЪी рдЖрд╢्рдЪрд░्рдп рдЪрдХिрдд рд╣ुрдИ। рдЪрдкрд░ाрд╕ी рдФрд░ рдШрд░ рдоें рдХाрдо рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдмाрдИ рдж्рд╡ाрд░ा рдЙрд╕े рдЬ्рдЮाрдд рд╣ुрдЖ рдХि рдмрд░्рдл рдХे рдЗрди рдЧोрд▓-рдЧोрд▓ рдЦрдг्рдбों рдХो рдУрд▓ा рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै।

рдЖрд╕рдоाрди рд╕े рдкाрдиी рдХे рд╕ाрде рдмрд░्рдл рдЧिрд░рддे рдЙрд╕рдиे рдЗрд╕рд╕े рдкूрд░्рд╡ рдХрднी рджेрдЦा рдирд╣ीं рдеा। рдЙрд╕े рдЕрдкрдиी рдЕрдо्рдоाँ рдХा рдз्рдпाрди рдЖрдпा рдЬो рдЙрд╕рдХी рджृрд╖्рдЯि рдоें рдмрд╣ुрдд рд╕рдордЭрджाрд░ рдеी। рдЙрд╕े рдирдИ-рдирдИ рдЬाрдирдХाрд░िрдпाँ рдПрд╡ं рдЬ्рдЮाрди рдХी рдмाрддें рдмрддाрдпा рдХрд░рддी рдеी। рдЪूँрдХि рдЕрдо्рдоाँ рдиे рдХрднी рдмाрд░िрд╢, рдкाрдиी рдФрд░ рдХрднी-рдХрднाрд░ рдмрд░्рдл рдпा рдУрд▓े рдЧिрд░рдиे рдХी рдмाрддें рдмрддाрдИ рдирд╣ीं рдеी рдЕрдерд╡ा рдЙрдирдХी рдмाрддों рдоें рдЗрди рдк्рд░ाрдХृрддिрдХ рдЪीрдЬों рдХा рдХрднी рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рди рд╣ोрдиे рд╕े рдмрдЪ्рдЪी рдиे рдпрд╣ рд╕рдордЭा рдХि рдЙрди्рд╣ें рднी рдпрд╣ рд╕рдм рдоाрд▓ूрдо рдирд╣ीं। рдЕрддः рдпे рдУрд▓े рдЕрдо्рдоाँ рдХो рджिрдЦाрдиा рд╣ै, рдпрд╣ рд╕ोрдЪрдХрд░ рд╡рд╣, рдЪрдкрд░ाрд╕ी рдФрд░ рдмाрдИ рдХे рд▓ाрдЦ рдордиा рдХрд░рдиे рдкрд░ рднी рдирд╣ीं рдоाрдирддी। рдмाрд░िрд╢ рдоें рд░ोрдоांрдЪिрдд рд╣ोрдХрд░ рд╡рд╣ рдУрд▓े рдЪुрди-рдЪुрдирдХрд░ рдкрд╣рд▓े рдЕрдкрдиे рдл्рд░ॉрдХ рдоें рдлिрд░ рдЦाрд▓ी рдмрд░्рддрдиों рднрд░рдиे рд▓рдЧी। рдПрдХ рдШंрдЯे рдмाрдж рдЬрдм рдмाрд░िрд╢ рдердоी, рдкाрдиी рдФрд░ рдУрд▓े рдЧिрд░рдиे рднी рдмंрдж рд╣ो рдЧрдП, рддрдм рдЕрдо्рдоाँ рднी рдШрд░ рдкрд░ рдЖ рдЧрдИं।

рдпрд╣ाँ рддрдХ рдХी рдХрдеाрд╡рд╕्рддु рд╕ाрдоाрди्рдп рд╣ै, рд▓ेрдХिрди рдмाрд▓ рдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рднी, рдХ्рдпोंрдХि рд╕рд░्рд╡рдоाрди्рдп рд╕्рд╡ीрдХृрддि рд╣ै рдХि рдмрдЪ्рдЪे, рдЕрдкрдиे рдХिрдП рдЧрдП рдХाрд░्рдп рдХी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдмреЬों рдж्рд╡ाрд░ा рдЪाрд╣рддे рд╣ैं। рдпрд╣ी рд╕рдм рдЗрд╕ рдмрдЪ्рдЪी рдХे рд╕ाрде рднी рд╣ै। рдкреЬोрд╕ рд╕े рдЕрдо्рдоाँ рдХे рдЖрдиे рдкрд░ рд╡рд╣ рдЙрдд्рд╕ाрд╣िрдд рдЙрди्рд╣ें рдУрд▓े рджिрдЦाрдиे рдХे рд▓िрдП рдШрд░ рдХे рдЕрди्рджрд░ рд▓े рдЬाрддी рд╣ै। рдЙрд╕рдХे рдЗрд╕ рдХाрд░्рдп рд╕े рдЕрдо्рдоाँ рдк्рд░рд╕рди्рди рд╣ोрдХрд░ рдк्рд░рд╢्рдиाрдХुрд▓ рдоुрдж्рд░ा рдоें рдХрд╣рддी рд╣ै, "рдЕрд░े, рддुрдордиे рдУрд▓े рдмीрдирдХрд░ рд░рдЦे рд╣ैं?" рдкрд░рди्рддु рдШрд░ рдХे рдЕрди्рджрд░ рдШुрд╕рддे рд╣ी рд╡рд╣ाँ рдХा рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рджृрд╢्рдп рддो рдкूрд░्рдгрддः рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рд╣ो рдЪुрдХा рдеा।

рдмрдЪ्рдЪी рдмрд░्рддрди рдЦोрд▓рдХрд░ рджिрдЦाрдиे рд▓рдЧी рдЬिрд╕рдоें рдУрд▓े рд░рдЦे рд╣ुрдП рдеे, рдкрд░рди्рддु рд╡рд╣ рдЬिрд╕ рднी рдмрд░्рддрди рдХो рдЦोрд▓рдХрд░ рджिрдЦाрддी, рдмрд░्рддрди рдоें рдУрд▓े рдХी рдЬрдЧрд╣ рдкाрдиी рд╣ोрддा। рдоाрд╕ूрдо рдмाрд▓рдорди рд╣ृрджрдп рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рд╡рд╣ рдкाрдиी рдХे рдаोрд╕, рдж्рд░рд╡ рдФрд░ рдЧैрд╕ рд╡ाрд▓े рд╕्рд╡рд░ूрдк рдпा рдЙрд╕рдХी рд╡ाрддाрд╡рд░рдгीрдп рд╕्рдеिрддिрдпों рд╕े рдЕрдкрд░िрдЪिрдд рдеी। рдЕрддः рдмрд░्рддрдиों рдоें рдкाрдиी рдХी рдЬрдЧрд╣ рдУрд▓े рджेрдЦрдХрд░ рд╡рд╣ рд╣рддрдк्рд░рдн рд╕ी рдЪीрдЦ рдкреЬी, "рдоेрд░े рдУрд▓े рдХрд╣ाँ рдЧрдП? рдХिрд╕рдиे рдЪुрд░ा рд▓िрдП। рдпрд╣ाँ рддो рдкाрдиी рднрд░ा рд╣ै?"

рдЕрдо्рдоाँ рдХो рдоुрд╕्рдХुрд░ाрддे рджेрдЦ, рдмрдЪ्рдЪी рдиे рдЙрди्рд╣ें рдкूрд░ा рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рджिрд▓ाрдпा рдХि рдЙрд╕рдиे рдУрд▓े рдЪुрдирдХрд░ рдЗрди्рд╣ीं рдмрд░्рддрдиों рдоें рд░рдЦे рдеे। рдЗрд╕ рдкрд░ рдЕрдо्рдоाँ рдиे рд╕рдордЭाрдпा рднी рдХि рдУрд▓े рдХрд╣ीं рдирд╣ीं рдЧрдП рд╣ै рдмрд▓्рдХि рдкाрдиी рдмрдирдХрд░ рдпрд╣ीं рд╣ै! рд╡рд╣ рддрдм рднी рд╕рдордЭ рдирд╣ी рдкाрдИ рдФрд░ рдиिрд░рди्рддрд░ рд░ोрддी рд░рд╣ी। рдЕрдо्рдоाँ рдиे рдмрд╕ рдЗрддрдиा рд╣ी рдХрд╣ा, "рд╕рдпाрдиी рд╣ो рдЬाрдПрдЧी рди, рддो рд╕рдм рд╕рдордЭ рдоें рдЖ рдЬाрдПрдЧा।"

рдУрд▓े рдкाрдиी рдХैрд╕े рд╣ो рдЧрдП? рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рдХрдИ рдк्рд░рд╢्рди рдЙрджाрд╣рд░рдгाрд░्рде- рдкрд╣ाреЬ рдХैрд╕े рдмрдиें? рдоिрдЯ्рдЯी рдХैрд╕े рдмрдиी? рдмाрд░िрд╢ рдХ्рдпों рд╣ोрддी рд╣ै? рджिрди-рд░ाрдд рдХैрд╕े рд╣ोрддे рд╣ैं? рдпा рдкрд╢ु-рдкрдХ्рд╖ी рдордиुрд╖्рдп рдХी рддрд░рд╣ рдХ्рдпों рдирд╣ीं рдмोрд▓рддे? рд╕्рдХूрд▓ рдЕрдЪ्рдЫा рдХ्рдпों рдирд╣ीं рд▓рдЧрддा? рдЖрджि рд╕ैрдХреЬों рдк्рд░рд╢्рди рднाрд░рддीрдп рдШрд░ों рдоें рдмिрдЦреЬे рдкреЬे рд╣ैं। рдЬिрдирдХे рдЙрдд्рддрд░ рдоाрддा-рдкिрддा рдФрд░ рдЕрднिрднाрд╡рдХ рдЕрдкрдиे рд╕्рддрд░ рд╕े рджे рд╕рдХрддे рд╣ैं। рдкрд░рди्рддु рдк्рд░ाрдпः рдпрд╣ рджेрдЦा рдЧрдпा рд╣ै рдХि рд╡े рдмाрд▓рд╕ुрд▓рдн рдорди рд╕े рдмाрддрдЪीрдд рдХрд░рдиा рдЕрдерд╡ा рдЙрдирдХी рдЬिрдЬ्рдЮाрд╕ा рдХो рд╢ाрди्рдд рдХрд░рдиे рдХी рдкрд╣рд▓ рдирд╣ीं рдХрд░рддे। рднрд╡िрд╖्рдп рдоें рдЙрди्рд╣ें рд╕्рд╡рдпं рд╣ी рд╕рдм рдХुрдЫ рд╕рдордЭ рдоें рдЖ рдЬाрдПрдЧा, рдРрд╕ा рдоाрдирдХрд░ рдиिрддांрдд рдЕрдХेрд▓े рдЫोреЬ рджेрддे рд╣ैं। рд╡िрдЪाрд░ рдХрд░ें рддो рд╕ीрдЦрдиे-рд╕िрдЦाрдиे рдХी рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдоें рдРрд╕े рдк्рд░рд╢्рдиों рдХो рдРрд╕े рд╣ी рдЫोреЬ рджेрдиा рдХрджाрдкि рдЙрдЪिрдд рдирд╣ीं। рдЗрд╕рд╕े рд╕рдмрд╕े рдмреЬी рд╣ाрдиि рдпрд╣ рд╣ोрддी рд╣ै рдХि рдЕрдкрдиे рдк्рд░рд╢्рдиों рдХा рдЙрдд्рддрд░ рди рдоिрд▓рдиे рдЕрдерд╡ा рдиिрд░рди्рддрд░ рдЯाрд▓рдиे рдкрд░ рдмрдЪ्рдЪे рдПрдХ рд╕рдордп рдХे рдмाрдж рдк्рд░рд╢्рди рдХрд░рдиा рд╣ी рдЫोреЬ рджेрддे рд╣ैं। рдРрд╕े рдмрдЪ्рдЪे рдмреЬे рд╣ोрдХрд░, рдПрдХ рдиाрдЧрд░िрдХ рдХे рд░ूрдк рдоें рднी рдЕрдкрдиे рд╕рдордп, рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рд╕рд░рдХाрд░ рд╕े рдк्рд░рд╢्рди рдкूрдЫ рдирд╣ीं рдкाрддे। рдЗрдХ्рдХीрд╕рд╡ीं рд╕рджी рддो рдпрд╣ी рдк्рд░рдоाрдгिрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдмрд╣рд░рд╣ाрд▓... рдХрд╣ाрдиी рдХा рдмाрд▓рдорди рдЬुреЬाрд╡ рд╣ोрдиे рдХे рдХाрд░рдг рдпрд╣ рдЕрддिрд░िрдХ्рдд рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдг рдЖ рдЬुреЬा рдЕрди्рдпрдеा ‘рдУрд▓ा’ рдХрд╣ाрдиी рдЕрдкрдиे рджूрд╕рд░े рдЪрд░рдг рдоें рдХुрдЫ рдФрд░ рд╣ी рдмिрдо्рдм рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░рддी рд╣ै।

рд╕рдордп рдмीрддрдиे рдХे рд╕ाрде рд╡рд╣ी рдмрдЪ्рдЪी рдЕрдм рдпुрд╡ा рд▓реЬрдХी рд╣ोрдХрд░ рдЕрдкрдиे рд╕рдордп, рд╕рдоाрдЬ рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХो рдЕрдЪ्рдЫी рддрд░рд╣ рд╕рдордЭрдиे рд▓рдЧी। рдЙрд╕рдХा рд╡िрд╡ाрд╣ рднी рд╕рдо्рдкрди्рди рд╣ो рдЧрдпा, рд▓ेрдХिрди рдЕрдо्рдоाँ рдХी рдХрд╣ी рд╣ुрдИ рдмाрддों рдХा рдЕрд░्рде рд╡рд╣ рдЖрдЬ рддрдХ рднी рд╕рдордЭ рди рдкाрдИ। рд╕рдордЭ рднी рддрдм рдЖрдИ рдЬрдм рдЙрд╕рдХा рд╕рдд्рд░рд╣ рд╡рд░्рд╖ीрдп рдХिрд╢ोрд░ рдкुрдд्рд░ рдЕрд╕рдордп рдЗрд╕ рджुрдиिрдпा рд╕े рдЪрд▓ा рдЧрдпा। рд╕ाрдордиे рдпुрд╡ा рдкुрдд्рд░ рдХी рд▓ाрд╢ рдкреЬी рд╣ुрдИ рдеी рдФрд░ рд╡рд╣ рдЬाрд░-рдЬाрд░ рд░ो рд░рд╣ी рдеी। рддрдм рдЙрд╕े рдЕрддीрдд рдХा рд╕्рдорд░рдг рд╣ो рдЖрддा рдФрд░ рд╡рд╣ рд╕рдм рдХुрдЫ рд╕рдордЭ рдЬाрддी рд╣ै, "рдЙрдл्рдл! рдУрд▓ा рдкाрдиी рдХैрд╕े рдмрди рдЬाрддा рд╣ै?" рдкुрдд्рд░ рдмिрдЫोрд╣ рдоें рдЖрд╣рдд рд╡рд╣ рдпुрд╡ा рд▓реЬрдХी рдЗрддрдиा рдбрд░ рдЬाрддी рд╣ै рдХि рдЕрдм рдЙрд╕े рдУрд▓े рджेрдЦрдХрд░ рднी рдбрд░ рд▓рдЧрдиे рд▓рдЧрддा рд╣ै।

рдкूрд░ी рдХрд╣ाрдиी рдоाрдд्рд░ рдЪाрд░-рдкाँрдЪ рдоिрдирдЯ рдоें рдкреЭी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рджृрд╖्рдЯि рд╕े рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рдЫोрдЯी рдЕрд╡рд╢्рдп рд╣ै рдкрд░рди्рддु рд╡िрдЪाрд░-рд╕ंрд╡ेрджрдиा рдоें рдмрд╣ुрдд рдмреЬी рдФрд░ рдЕрдкрдиे рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдоें рдкूрд░्рдгрддः рдкрд░िрдкूрд░्рдг। рдХрд╣ाрдиी рдмрддाрддी рд╣ै рдХि рдоाрдирд╡ीрдп-рдЬीрд╡рди рдХрдИ рдмाрд░ рдРрд╕ा рдзोрдЦा рджे рджेрддा рд╣ै рдХि рд╡्рдпрдХ्рддि рдардЧा рд╕ा рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै। рдЬैрд╕ा рдХि рдХрд╣ाрдиी рдХी рдиाрдпिрдХा ‘рдоैं’ рдЬो рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рд╕्рд╡рдпं рд▓ेрдЦिрдХा рд╣ै! рдкрд╣рд▓ी рдмाрд░ рдЕрдкрдиे рдмाрд▓्рдпाрд╡рд╕्рдеा рдоें рдФрд░ рджूрд╕рд░ी рдмाрд░ рдпुрд╡ाрд╡рд╕्рдеा рдЕрд░्рдеाрдд рдЬीрд╡рди рдХे рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдкреЬाрд╡ рдоें рдЕрдкрдиे рдкुрдд्рд░ рдХो рдЦोрдХрд░ рдардЧी рд╕ी рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░ рд░рд╣ी рдеी। рд▓ेрдЦिрдХा, рди рдмрдЪрдкрди рдоें рд╕рдордЭ рд╕рдХी рдХि ‘рдоेрд░े рдУрд▓े рдкाрдиी рдХैрд╕े рдмрди рдЧрдП?’ рдФрд░ рди рдЕрдкрдиी рдпुрд╡ाрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╕рдордЭ рд╕рдХी рдХि, "рдоेрд░े рдУрд▓े рдкाрдиी рдХैрд╕े рдмрди рдЧрдП?"

рдЬिрд╕ рдУрд▓े рдХो рд▓ेрдЦिрдХा рдиे рдмреЬे рдЬрддрди рд╕े рдПрдХрдд्рд░िрдд рдХिрдпा, рд╡े рдХुрдЫ рд╕рдордп рдкाрд╕ рд░рд╣рдХрд░ рдкाрдиी рд╣ो рдЧрдП। рд▓ेрдЦिрдХा рдЗрд╕ рдШрдЯрдиा рдХो рдЕрдкрдиे рдЬीрд╡рди рдХी рд╕рдмрд╕े рдмреЬी рдмिрдбрдо्рдмрдиा рд╕्рд╡ीрдХाрд░ рдХрд░рддी рд╣ैं, рдЬो рдмрдЪрдкрди рдоें рднी рдЙрдирдХे рд▓िрдП рдмрд╣ुрдд рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдеी рдФрд░ рдЕрдкрдиी рдпुрд╡ाрд╡рд╕्рдеा рдоें рднी। рдпрд╣ाँ рдпрд╣ рдХрд╣рдиा рдЙрдЪिрдд рдк्рд░рддीрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдХि рдоाрдирд╡ рдЬीрд╡рди рдоें рдУрд▓े рдХी рднाँрддि, рдЗрд╕ी рдк्рд░рдХाрд░ рдХрдИ рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпाँ рд╣ैं, рдЬो рдЙрд╕े рдЬीрд╡рдирдкрд░्рдпрди्рдд рдШेрд░े рд░рд╣рддी рд╣ैं। рдХрд╣ाрдиी рдоें рдЙрдд्рдкрди्рди рдЗрд╕ рд╕ौрди्рджрд░्рдпрдмोрдз рдХा рдХाрд░рдг рд╕्рд╡рдпं рд▓ेрдЦिрдХा рдХे рдЬीрд╡рди рдоें рдЖрдП рдЙрддाрд░-рдЪреЭाрд╡ рд╣ैं। рдЗрд╕ी рдиे рдЙрдирдХे рдкुрдд्рд░ рд╕рдорд░ рдХो рдЙрдирд╕े рд╣рдоेрд╢ा рдХे рд▓िрдП рдЫीрди рд▓िрдпा, рдЬिрдирд╕े рд╡े рдмेрдЗрди्рддрд╣ा рдк्рдпाрд░ рдХрд░рддी рдеीं। рдЗрд╕ рд╕ंрджрд░्рдн рдоें рдЕрдкрдиे рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ ‘рд╕рдорд░’ рдоें ‘рдоेрд░ी рдмाрдд’ рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд╡े рдХрд╣рддी рд╣ैं, "рд╕рдорд░ рддो рдоेрд░ी рдкрд╣рдЪाрди рдеा, рдоेрд░ा рддेрдЬ рдеा, рдоेрд░े рдоाрдеे рдХा рддिрд▓рдХ рдеा, рдЪंрджрди рдеा। рдоेрд░ी рд╕ाрд░ी рд╢рдХ्рддि рдоिрдЯ्рдЯी рдХा рдвेрд░ рдмрди рдЧрдИ рд╣ै।"4

рдоाँ рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рдкुрдд्рд░ рдХी рдорд╣рдд्рддा рдФрд░ рдк्рдпाрд░ рдЬрдЧрдЬाрд╣िрд░ рд╣ै рдкрд░рди्рддु рдЗрд╕ рдХрд╣ाрдиी рдХो рдоाрдд्рд░ рд▓ेрдЦिрдХा рдоेрд╣рд░ूрди्рдиिрд╕ा рдкрд░рд╡ेрдЬ рдХे рдЬीрд╡рди рд╕े рдЬोреЬрдХрд░ рдирд╣ीं рджेрдЦा рдЬा рд╕рдХрддा ! рд╡ाрд╕्рддрд╡ рдоें рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рдЙрди рдоाँрдУं рдХी рджुःрдЦрдж рд╡्рдпрдеा рднी рд╣ै рдЬिрдирд╕े рдЙрдирдХा рдкुрдд्рд░ рдЕрд▓्рдкाрдпु рдоें рдмिрдЫुреЬ рдЧрдпा। рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рдЙрди рдмрдЪ्рдЪों рдХी рдордиःрд╕्рдеिрддि рдХा рдЬीрд╡ंрдд рдЪिрдд्рд░рдг рднी рд╣ै, рдЬिрдирдХे рдкाрд╕ рдЕрдкрдиे рд╢्рд░рдо рдХे рдлрд▓рд╕्рд╡рд░ूрдк рдк्рд░рд╕рди्рдирддा рдФрд░ рдмреЬों рд╕े рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдкाрдиे рдХे рд▓िрдП рдеोреЬ़े рд╕े рдУрд▓े рдПрдХрдд्рд░िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рдлिрд░ рд╡рд╣ी рдУрд▓े рдЕрдЪाрдирдХ рдЬрдм рдкाрдиी рдмрдирдХрд░ рдкूрд░ा рдкрд░िрджृрд╢्рдп рдкрд░िрд╡рд░्рддिрдд рдХрд░ рджेрддे рд╣ैं рддрдм рдЗрд╕ рдХाрд░рдг рд╡े, рдмीрдоाрд░ рднी рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं। рдпрд╣ рдХрд╣ाрдиी рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиा, рд╕рдкрдиे, рдк्рд░рдХृрддि, рдк्рд░рддीрдХ рдФрд░ рджрд░्рд╢рди рдХे рдЖрд▓ोрдХ рдоें рдПрдХ рд╡िрдЪाрд░рдгीрдп рдк्рд░рд╕्рддुрддि рд╣ै। рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рд░ूрдк рдоें рдпрд╣ी рдХि рдЖрдд्рдордХрдеा рд╢ैрд▓ी рдоें рд▓िрдЦी рдЧрдИ ‘рдУрд▓ा’ рдПрдХ рдорд░्рдорд╕्рдкрд░्рд╢ी рдХрд╣ाрдиी рд╣ै рдЬिрд╕рдХी рдЕрдиुрдЧूँрдЬ рд▓рдо्рдмे рд╕рдордп рддрдХ рд╕ुрдиी рдЬा рд╕рдХрддी рд╣ै।

рд╕ंрджрд░्рдн рд╕ूрдЪी:
01. рджिрдиेрд╢ рдХрд░्рдиाрдЯрдХ, ‘рд╣िंрджी рдХрд╣ाрдиी рдХे рд╕ौ рд╕ाрд▓ рддрдеा рднूрдоंрдбрд▓ोрдд्рддрд░ рдХрд╣ाрдиी’, рд╕рдордп рд╕ाрдХ्рд╖्рдп, рджेрд╣рд░ाрджूрди, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг: 2020, рдкृрд╖्рда 90
02. рд╕рдорд░, рдоेрд╣рд░ूрди्рдиिрд╕ा рдкрд░рд╡ेрдЬ, рдЧ्рд░рди्рде рдЕрдХाрджрдоी, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг: 2002
03. рд▓ाрд▓ рдЧुрд▓ाрдм, рдоेрд╣рд░ूрди्рдиिрд╕ा рдкрд░рд╡ेрдЬ, рдк्рд░рднाрдд рдк्рд░рдХाрд╢рди, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг: 2006
04. рд╕рдорд░, рдоेрд╣рд░ूрди्рдиिрд╕ा рдкрд░рд╡ेрдЬ, рдЧ्рд░рди्рде рдЕрдХाрджрдоी, рдирдИ рджिрд▓्рд▓ी, рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг: 2002, рдкृрд╖्рда 08


рдоूрд▓्рдпांрдХрди: рдЙрдд्рдкीреЬрди рдХे рдоैрдЧ्рдиेрдЯिрдХ рд╕्рдХैрди- рдкिрдЫрд▓ी рдШाрд╕

рдордзु рд╕ंрдзु

рдкूрд░्рд╡ рдк्рд░ोреЮेрд╕рд░ рдПрд╡ं рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖, рд╣िрди्рджी рд╡िрднाрдЧ, рдЧुрд░ु рдиाрдирдХ рджेрд╡ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп, рдЕрдоृрддрд╕рд░, рдкंрдЬाрдм

рдЪрд▓िрдпे рдЖрдЬ рдЪрд▓рддे рд╣ैं рджीрдкрдХ рд╢рд░्рдоा рдХे рдпрд╣ाँ, рдЙрдирдХे рдирд╡рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ ‘рдкिрдЫрд▓ी рдШाрд╕’ рдХी рдпाрдд्рд░ा рдкрд░। рджीрдкрдХ рд╢рд░्рдоा рд╣िрди्рджी рдХी рд╕рд╢рдХ्рдд рдорд╣िрд▓ा рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рд╣ैं। 1979 рдХे рдзрд░्рдордпुрдЧ рдоें рдЙрдирдХी рдк्рд░рдердо рдХрд╣ाрдиी  ‘рдХोрд▓ंрдмрд╕ рдЕрд▓рд╡िрджा’ рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдИ, рдЬрдмрдХि рдкंрдЬाрдмी рдоें рдХрд╣ाрдиी рд▓िрдЦрдиा рдЙрди्рд╣ोंрдиे рд▓рдЧрднрдЧ рдПрдХ рджрд╢рдХ рдкрд╣рд▓े рд╢ुрд░ू рдХрд░ рджिрдпा рдеा । рдЙрдирдХे рдЗрдХ्рдХीрд╕ рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рд╣िрди्рджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдЬрдЧрдд рдХो рдоिрд▓ рдЪुрдХे рд╣ैं। рдк्рд░рдердо рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ ‘рд╣िंрд╕ाрднाрд╕’ 1993 рдоें рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ। рдкेрд╢े рд╕े рд╡े рдЕрдЩ्рдЧ्рд░ेреЫी рдХी рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ рд░рд╣ी рд╣ैं। рджीрдкрдХ рд╢рд░्рдоा рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдЙрдд्рдкीреЬрди рдХी, рд╕्рдд्рд░ी рдЙрдд्рдкीреЬрди рдХी рдПрдо. рдЖрд░. рдЖрдИ. рд╣ै। рдЗрд╕ рд░ेрдбिрдпोрдЬिрд╕्рдЯ рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдиे рднिрди्рди рдоैрдЧ्рдиेрдЯिрдХ рд╕्рдХैрди рд▓िрдП рд╣ैं। рдпрд╣ाँ рдЙрдд्рдкीреЬрди рдХी рд╡िрд╕्рддृрдд рдЫрд╡िрдпों рдХो рд░ेрдбिрдпो рддрд░ंрдЧों рдХी рддрд░рд╣ рдкрдХреЬрдиे рдХा рдк्рд░рдпाрд╕ рд╣ै।

рдордзु рд╕ंрдзु
‘рдкिрдЫрд▓ी рдШाрд╕’ 2021 рдоें рд░рд╢्рдоि рдк्рд░рдХाрд╢рди рд▓рдЦрдирдК рд╕े рдк्рд░рдХाрд╢िрдд рд╣ुрдЖ। рдЗрд╕рдоें рд╕ोрд▓рд╣ рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╣ैं। рдпрд╣ाँ рджрдорди, рдк्рд░рддाреЬрдиा, рд╕ंрдд्рд░ाрд╕ рдХा рдПрдХ рд╡ीрднрдд्рд╕ рд╕ंрд╕ाрд░ рд╣ै। рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рдЕंрджрд░ рдХी рдк्рд░ाрдгрдШाрддी рд╣िंрд╕ा рд╣ै, рдЬिрд╕े рд╣рдо рд╕рднी рдЬाрдирддे рдкрд╣рдЪाрдирддे рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рд╣рдоेрд╢ा рд╕े рдЗрд╕े рдкुрд░ुрд╖ рдХा рдЕрдзिрдХाрд░ рдФрд░ рд╕्рдд्рд░ी рдХी рдиिрдпрддि рдоाрди рд▓िрдпा рдЧрдпा рд╣ै। рдШрд░ेрд▓ू рд╣िंрд╕ा, рдЬो рдХрднी рдЕрдкрд░ाрдз рдХी рд╕ंрдЬ्рдЮा рд▓े рд╣ी рдирд╣ीं рдкाрдИ। рд╣िंрд╕ा рдЬो рджिрдоाрдЧी рд╕ंрддुрд▓рди рдХो рддाрд░-рддाрд░ рдХрд░ рджे। рд╣рд░ рдФрд░рдд рджुрд░्рднाрдЧ्рдп рдХी рдоाрд░ी рд╣ै। рдРрд╕े рддрдиाрд╡ рдоें рджिрдоाрдЧ рд╡рд╢ рдоें рдирд╣ीं рд░рд╣рддा рдФрд░ рдХрдИ рдмाрд░ рдЬुрдмाрди рднी। рд╣рдд्рдпा рдФрд░ рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдЙрд╕рдХे рд╕ाрде рдиिрдпрддि рдХी рддрд░рд╣ рдЪिрдкрдЯे рд╣ैं। рднाрд░рддीрдп рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдвांрдЪे рдоें рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓ рдоाрддा рдкिрддा рднी рдЪुрдкрдЪाрдк рдмैрдаे рд╣ैं। рдмेрдЯिрдпों рдХे рдХрд╖्рдЯ рдХो рдХ्рдпा рд╕िрд░्рдл рд╣рдд्рдпाрдПँ- рдЖрдд्рдо рд╣рдд्рдпाрдПँ рд╣ी рдиिрдкрдЯा рд╕рдХрддी рд╣ैं ? рдЙрдирдХी рд░ुрдЦрд╕рддी рдРрд╕ी рд╡ीрднрдд्рд╕ рдХ्рдпों ? рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдРрд╕े рдЕрд╕ंрдЦ्рдп рдк्рд░рд╢्рдиों рд╕े рдкाрдардХ рдХो рдЬूрдЭрдиे рдХे рд▓िрдП рд╡िрд╡рд╢ рдХрд░рддी рд╣ै।

рд▓ेрдЦिрдХा рд╣рдоें рд╕ुрджूрд░ рдЕрддीрдд рдоें рд▓े рдЬाрддी рд╣ैं- рдкिрдЫрд▓ी рдШाрд╕ рдкрд░ । рдпрд╣ рд╕्рдоृрддि рдХे рдЕंрддрд░्рдмोрдз рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╣ैं। ‘рдЪрдореЬे рдХा рдЕрд╣ाрддा’ 1950 рд╡ाрд▓े рджрд╢рдХ рдХा рд╕рдордп рд▓िрдП рд╣ै। ‘рдк्рд░ेрдд рдЫाрдпा’ рдоें 1928 рдоें рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоिрд╢рди рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें рдиिрдХрд▓рдиे рд╡ाрд▓े рдЬुрд▓ूрд╕ рдХा рд╡рд░्рдгрди рд╣ै। рдпрд╣ाँ 87 рд╡рд░्рд╖ीрдп рдЧोрдХुрд▓рдиाрде рдкीрдЫे рдоुрдб- рдоुрдб рдХрд░ рджेрдЦ рд░рд╣ा рд╣ै।  ‘рдХुंрдЬी’ рдоें 63 рд╡рд░्рд╖ीрдп рдмेрдЯा 1956 рдоें рдоोрддिрдпाрдмिрди्рдж рдХे рдСрдкрд░ेрд╢рди рдХे рдмाрдж рдорд░ी рдоाँ рдХो рдпाрдж рдХрд░ рд░рд╣ा рд╣ै।  ‘рдКंрдЯ рдХी рдХрд░рд╡рдЯ’ рдоें 1952/ 1961 рдХी рдпाрджें рд╣ैं।

рджीрдкрдХ рд╢рд░्рдоा
рдоाँ рдкрд░ рд╣ो рд░рд╣े рдЕрдд्рдпाрдЪाрд░ों рдФрд░ рд╣рдд्рдпा рдХा рдЪрд╢्рдорджीрдж рджрд░्рд╢рдХ рдПрдХ рдмрдЪ्рдЪा рд╣рд░ рдХрд╣ाрдиी рдоें рд╣ै। рд╕рдЪ рдХो рдЬाрдирдиे рдХे рдмाрдж рдкрдЪाрдиे рдХी рдХрдаिрдирддрдо рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рдЙрд╕े рдХिрд░рдЪ-рдХिрд░рдЪ рддोреЬ рд░рд╣ी рд╣ै। рджीрдкрдХ рд╢рд░्рдоा рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рдоृрдд рдоाँ рдФрд░ рд╕्рдоृрддिрдЬीрд╡ी рдмेрдЯे рдХे рдмीрдЪ рдоें рдард╣рд░े рдоूрдХ рдЖрдд्рдоीрдп рд╕ंрд╡ाрдж рдХी рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╣ैं। ‘рдЪрдореЬे рдХा рдЕрд╣ाрддा’ рдХा рдмेрдЯा рдЖрдЬ рд╕ाрддрд╡ीं рдоें рдкреЭрддा  рд╣ै। рдмрд╣ुрдд рдЫोрдЯा рдеा। рдЬрдм рдЙрд╕рдиे рдкिрддा рдХो рдоाँ рдХी рд╣рдд्рдпा рдХрд░рддे рджेрдЦा рдеा। ‘рдк्рд░ेрдд рдЫाрдпा’ рдХे рд╡ृрдж्рдз рдХो рдЕрдкрдиी рдЕрдмोрдз рдЖрдпु рдХे рд╡рд╣ рджृрд╢्рдп рдЕрдХ्рд╕рд░ рдЭिंрдЭोреЬा рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЬрдм рдкिрддा рдиे рдЙрд╕рдХी рдЬाрдИ рдХो рдЦुрд▓ी рдЫрдд рд╕े рдиीрдЪे рдлेंрдХ рджिрдпा рдеा। рд╕ाрдд рд╕ाрд▓ рдмाрдж рдЪेрдЪрдХ рд╕े рдкीреЬिрдд рдмрдЪ्рдЪे рдж्рд╡ाрд░ा рдЗрд╕рдХा рдХाрд░рдг рдкूрдЫрдиे рдкрд░ рдкिрддा рдЗрд╕े рдмुрдЦाрд░ рдХा рдк्рд░рд▓ाрдк рдмрддाрддे рдЙрд╕рдХे рдоुँрд╣ рдкрд░ рдкрдЯ्рдЯी рдмँрдзрд╡ा рджेрддा рд╣ै। ‘рдХрдм्рдЬे рдкрд░’ рдХी рдЖрд╢ु рдХी рдХрдирдкрдЯिрдпों рдкрд░ рд╣рдеोреЬे рдХी рддрд░рд╣ рдПрдХ рднрдирднрдиाрд╣рдЯ рд╕рд░рд╕рд░ाрддी рд░рд╣рддी рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдЙрд╕рдиे рджेрдЦा рд╣ै рдХि рд░ोреЫ рдоाँ рдХो реЫрдоीрди рдкрд░ рдлेंрдХ рдЙрд╕рдХे рдмाрд▓ рдиोрдЪрдиे рд╡ाрд▓े рдкिрддा рдиे рдоाँ рдХी рдХрд▓ाрдИ рдХाрдЯ рдЗрд╕े рдЖрдд्рдорд╣рдд्рдпा рдХा рдиाрдо рджे рджिрдпा рдеा рдФрд░ рдлिрд░ рдЕंрдЧूрдаी рдХे рд▓िрдП рдлрд▓ рдХाрдЯрдиे рд╡ाрд▓ी рдЫुрд░ी рд╕े рдХрдХреЬी рдХी рдлांрдХ рдХी рддрд░рд╣ рдоृрдд рдоाँ рдХी рдЕंрдЧुрд▓ी рдХाрдЯ рджी рдеी। ‘рдХुंрдЬी’ рдХा рдЧिрд░рдзрд░ рдЧोрдкाрд▓ рджेрдЦрддा рд╣ै рдХि рдиाрдиा рдХी рдоौрдд рдХे рдмाрдж рдкिрддा рдХा рдХрд░्рдгрднेрджी рд╣ोрддा рд╕्рд╡рд░ рдоाँ рдХी рд╣рдд्рдпा рдФрд░ рдХुंрдЬी рдкрд░ рдЕрдзिрдХाрд░ рдХे рдмाрдж рд╣ी рд╢ांрдд рд╣ोрддा рд╣ै। ‘рдкिрдЫрд▓ी рдШाрд╕’ рдХा рдмेрдЯा рдмрд╣рди рдХा рдмрд▓ाрдд्рдХाрд░ рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдкिрддा рдХे рди рдоुंрд╣ рд▓рдЧрддा рд╣ै, рди рдЙрд╕рд╕े рдЕрдкрдиी рдХोрдИ рдЦुрд╢ी рд╕ांрдЭी рдХрд░рддा рд╣ै। ‘рдКंрдЯ рдХी рдкीрда’  рдХा рдмेрдЯा рдЖрдЬ рднी рдЕрдкрдиे рд╢рд░ाрдмी, рдЬुрдЖрд░ी, рд▓рдо्рдкрдЯ рдкिрддा рдХो рднूрд▓ рдирд╣ीं рдкाрддा। рд╡рд╣ рдЕрдкрдиे рд╕्рдХूрд▓ी рдЬीрд╡рди рдХी рдмुрд░ी рд╕्рдоृрддिрдпों рдоें рдбूрдмा рд╣ै, рдоाрдиों рд╕рдм рдЕрднी рдШрдЯिрдд рд╣ुрдЖ рд╣ो- рдЬрдм рдиौрдХрд░ рдЦिрд▓ाрд╡рди рдиे рдЧुрд▓ाрдм рд╕ी рдЦूрдмрд╕ूрд░рдд рд▓реЬрдХी рд╕े рд╢ाрджी рдХी рдеी рдФрд░ рд▓рдо्рдкрдЯ рдкिрддा рддрдеा рдЙрд╕рдХा рдоुंрд╣рд▓рдЧा рдиौрдХрд░ рдЬрдЧрдкाрд▓ рдЙрд╕ рдкрд░ рд╣рд╡рд╕ рднрд░ी рдиреЫрд░ рд░рдЦे рдеे। рдкिрддा рдиे рдЬрдЧрдкाрд▓ рдХो рдХुрдПं рдоें рдЧिрд░ा рдХрд░ рдоाрд░ рджिрдпा рдФрд░ рдоाँ рдХे рдпрд╣ рдХрд╣рдиे рдкрд░ рдХि рд╡рд╣ рд╕рдм рдЬाрдирддी рд╣ै, рдЙрд╕ рдкрд░ рдЬрд▓рддा рд╕्рдЯोрд╡ рдлेंрдХ рдЙрд╕рдХी рдЗрд╣рд▓ीрд▓ा рд╕рдоाрдк्рдд рдХрд░ рджी рдеी। ‘рдоाँ рдХा рджрдоा’ рдоें рдЖрдард╡ी рдХा рдЫाрдд्рд░ рдмेрдЯा рдЬाрдирддा рд╣ै рдХि рджрдоे рд╕े рдкीреЬिрдд рдоाँ рдХो рдЕрдз्рдпाрдкрдХ рдкिрддा рдж्рд╡ाрд░ा рдХाрд░рдЦाрдиे рдоें рдм्рд▓ीрдЪिंрдЧ рдХी рдиौрдХрд░ी рдХे рд▓िрдП рдХ्рдпों рднेрдЬा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। ‘рдмाрдк рд╡ाрд▓ी’ рдХी рд╕ाрддрд╡ी рдХрдХ्рд╖ा рдоें рдкреЭ рд░рд╣ी рдмेрдЯी рдХे рдкाрд╕ рдХреЬрд╡ी рдпाрджें рдФрд░ рдбрд░ाрд╡рдиे рд╕рдкрдиे рд╣ैं рдХि рдХैрд╕े рдкिрддा рдоीрдаेрд▓ाрд▓ рдоाँ рдХो рдмूрдЯों рдФрд░ рд░ूрд▓ рд╕े рдоाрд░ा рдХрд░рддा рдеा।  ‘рдКँрдЯ рдХी рдкीрда’ рдХा  15-16 рд╡рд░्рд╖ीрдп рднाрдИ рдмрд╣рди рдХी рджुрд░्рджрд╢ा рдФрд░ рдлिрд░ рд░ेрд▓ рд╕े рдХрдЯ рдорд░рдиे рдХी рдд्рд░ाрд╕рджी рдорд╣рд╕ूрд╕ рдХрд░рддा рд╣ै। рд╕ंрддрдк्рдд рдмрд╣рди рдХрд╣рддी рд╣ै- 
  “рддुрдо्рд╣ाрд░े рдЬीрдЬा “рдоाрдиुрд╖ рдоांрд╕ рдЦाрддे рд╣ैं, рдоाрдиुрд╖ рд▓рд╣ू рдкीрддे рд╣ैं, рд╡े рдЖрджрдоी рдирд╣ीं рдЖрджрдордЦोрд░ рд╣ैं।”

‘рд╡рд╕ूрд▓ी’ рдХा рдЖрда рд╕ाрд▓ рдХा рдмрдЪ्рдЪा рдмрд╣ुрдд рдмрд╣ुрдд рдкрд░ेрд╢ाрди рд╣ै। рд╡рд╣ рдЬाрдирддा рд╣ै рдХि рди рдоाँ рдХो рдмрд╕्рддीрдкुрд░ рд╡ाрд▓े рдоौрд╕ा рдХे рдЖрд░े рд╕े рдмрдЪाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै рдФрд░ рди рджाрджी рдкिрддा рдж्рд╡ाрд░ा рдиिрд░्рдзाрд░िрдд рд░ेрд▓ рдХी рдкрдЯрд░िрдпों рд╕े рдоिрд▓рдиे рд╡ाрд▓ी рдоौрдд рд╕े। рдоृрдд рд╕्рдд्рд░ी рдХी рдХोрдИ рддрд╕्рд╡ीрд░ рддрдХ рдЗрди рдШрд░ों рдоें рдирд╣ीं।

рдкрддि рдкुрд░ुрд╖ों рдиे рд╕्рдд्рд░ी рдХो рдЕрдкрдоाрдирдЬрдирдХ  рд╕рдо्рдмोрдзрди рджे рд░рдЦे рд╣ैं।  ‘рджрдо рджрдореЬी’ рдоें рдЙрд╕े ‘рдардард░ी’ рдХрд╣ा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। ‘рдоाँ рдХा рджрдоा’ рдоें рдкрддि рдЙрд╕े ‘рдШोंрдШी’ рдХрд╣ рдХрд░ рдмुрд▓ाрддा рд╣ै। ‘рдЪрдореЬे рдХा рдЕрд╣ाрддा’ рдоें рдмेрдЯा рд╕ौрддेрд▓ी рдоाँ рдХो ‘рдЪрдордЧीрджреЬी’ рдХрд╣рддा рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рд╡рд╣ рдкिрддा рд╕े рдЕрдкрдиी рджो рдмेрдЯिрдпों рдХो рдмрдЪाрдиे рдХा рдХोрдИ рдЙрдкрдХ्рд░рдо рдирд╣ीं рдХрд░рддी рдФрд░ рдмेрдЯी рдХी рд░рдХ्рд╖ा рдХे рд▓िрдП рдЕрдкрдиे рдк्рд░ाрдг рджेрдиे рд╡ाрд▓ी рдЕрдкрдиी рдоाँ рдХो рд╡рд╣ ‘рдмाрдШрдиी’ рдоाрдирддा рд╣ै।

рдпрд╣ाँ рдпूрдиिрдЯ рдкрд░िрд╡ाрд░ рдирд╣ीं рд╣ै। рдкрддि рдкुрд░ुрд╖ рдЕрдкрдиे рдоें рдПрдХ рдпूрдиिрдЯ рд╣ै। рдЕрд╣ंрдХाрд░ी, рдЖрдд्рдордХेंрдж्рд░िрдд рдФрд░ рдЖрдд्рдордоुрдЧ्рдз рд╣ै। рдЕрдкрдиे рдХंрдзों рдкрд░ рдирдо्рдмрд░ рд╡рди рдХा рд▓ेрдмрд▓ рд▓рдЧाрдпे рд╣ै। рдоृрдд्рдпुрджाрди рдкрд░ рд╡рд╣ рд╕ंрддुрд╖्рдЯ рд╣ै। ‘рджрдо рджрдореЬी’ рдоें рд╕्рдд्рд░ी рдХрдмाреЬी рдкрддि рдХे рд▓िрдП рддेреЫाрдм рдФрд░ рд░ेрдЧрдоाрд░ рд╕े рдХрдмाреЬ рдЪрдордХाрддे- рдЪрдордХाрддे рдмीрдоाрд░ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै рдФрд░ рдЕंрддрдд: рд░ेрд▓рдЧाреЬी рд╕े рдХрдЯрдХрд░ рдорд░ рдЬाрддी рд╣ै। ‘рдЪिрд░ाрдЧ рдЧुрд▓’ рдоें рдкрддि рдХी рдЫूрдд рдХी рдмीрдоाрд░ी рдкрдд्рдиी рдХी рдЬाрди рд▓े рд▓ेрддी рд╣ै।

рд╕्рдд्рд░ी рдЕрдЧрд░ рдмेрдЯी рд╣ै, рддो ‘рдЪрдореЬे рдХा рдЕрд╣ाрддा’ рдХा рдкिрддा рдЙрд╕े рдЗрд╕ рджुрдиिрдпा рдоें рдЖँрдЦें рд╣ी рдирд╣ीं рдЦोрд▓рдиे рджेрдЧा। рдЪрдореЬा рдзोрдиे рд╡ाрд▓ी рдЯंрдХी рдоें рд╣ी рдкрдд्рдиी рдФрд░ рдмेрдЯिрдпों рдХी рд▓ाрд╢ें рдлेंрдХ рджेрдЧा । рдкрдд्рдиी рдоाрдпрдХे рдЧрдИ рд╣ै рдФрд░ рдХिрд╢ोрд░ рдмेрдЯी рдкिрддा рдХे рдкाрд╕ рд╣ै, рддो ‘рдкिрдЫрд▓ी рдШाрд╕’ рдХा рдкाँрдЪ рдмрдЪ्рдЪों рдХा рдЯैрдХ्рд╕ी рдб्рд░ाрдЗрд╡рд░ рдкिрддा рддो рдЙрд╕े рдЕрдкрдиी рдЬाрдпрджाрдж рд╣ी рдоाрдирддा рд╣ै। рдЙрд╕рд╕े рдиाрдЬाрдпрдЬ рд╕ंрдмंрдз рдмрдиाрддा рд╣ै, рдмрд▓ाрдд्рдХाрд░ рдХрд░рддा рд╣ै । рдкрдд्рдиी рдХे рдХुрдЫ рдХрд╣рдиे рдкрд░ рдкрдд्рдиी рдХो рдкीрдЯрддा рд╣ै। рдмेрдЯी рдХे рдмрдЪ्рдЪे рдХो рдЕрдкрдиी рдЫрдаी рдФрд▓ाрдж рдмोрд▓рддा рд╣ै। рдЗрд╕ рдХुрдХрд░्рдо рдХो рд╡ैрдз рдмрдиाрдиे рдоें, рдФрдЪिрдд्рдп рджेрдиे рдоें рдоाँ рдФрд░ рдмрд╣рди рдЙрд╕рдХे рд╕ाрде рд╣ैं, рдЖрд╕-рдкाрд╕ рд╣ैं।

рдмрд╣ुрдд рдоाрди рд╣ै рдЗрди рдмेрдЯिрдпों рдХो рдЕрдкрдиे рдкिрддाрдУं рдкрд░, рдмाрдк рд╡ाрд▓ी рд╣ोрдиे рдкрд░ । рд▓ेрдХिрди рдЕрдиुрдд्рддрд░рджाрдпी, рд╕्рд╡ाрд░्рдеी, рдХ्рд░ूрд░ рдмाрдк  ‘рдХाрди рдХी рдаेंрдаी’ рдФрд░ ‘рдмाрдк рд╡ाрд▓ी’ рдоें рдЙрд╕рдХी рдЙрдкрдпोрдЧिрддा рдкрд░ рдШाрдд рд▓рдЧाрдП рдмैрдаा рд╣ै, рдЬрдмрдХि ‘рдврдХ्рдХрди’ рдоें рдмेрдЯी рд╣рдд्рдпाрд░े рдкिрддा рдоें рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдвूँрдврдиे рдХे рд╡िрдХрд▓्рдк рд▓िрдП рд╡िрд╡рд╢ рд╣ै। ‘рд╡рд╕ूрд▓ी’ рдХा рдкिрддा рд╡िрд╡ाрд╣िрдд рдмेрдЯी рдХो рд╣ी рджрд╕ рд╣реЫाрд░ рдоें рдмेрдЪ рджेрддा рд╣ै।

рдкрд░ाрдордиोрд╡िрдЬ्рдЮाрди рдЗрди рдХрд╣ाрдиिрдпों рдоें рдХुंрдбрд▓ी рдоाрд░े рдмैрдаा рд╣ै। рдЙрдирдХी ‘рдк्рд░ेрдд рдЫाрдпा’  рдоें рдиाрдпрдХ рдХो 75 рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рдЙрд╕ рд╡рдХ्рдд рдХी рд╕्рдоृрддिрдпाँ рд╣ांрдЯ рдХрд░рддी рд╣ैं, рдЬрдм рд╡рд╣ рдмाрд░рд╣ рд╡рд░्рд╖ рдХा рдеा। рдЪेрдЪрдХ рд╣ो рдЧрдИ рдеी। рд╕ोрдЪрддा рд╣ै- рд╡рд╣ рд╣рд╡ा рдХी рд╕ीрдЯिрдпाँ рдеी рдпा рдЬाрдИ рдХे рд░ेрд╢рдоी рдЧрд░ाрд░े рдФрд░ рджुрдкрдЯ्рдЯे рдХी рд╕рдирд╕рдиाрд╣рдЯ। рдХ्рдпा 1928 рдоें рдЬाрдИ рд╣ी рдЫрдд рдкрд░ рдЖрдХाрд░ рдмрдЪ्рдЪे рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рдЕрдкрдиी рд╣्рдд्рдпा рдХा рднेрдж рдЙрдЧрд▓ рдЧрдИ рдеी ? ‘рдХрдм्рдЬे рдкрд░’ рдХी рдЖрд╢ू рдХो рдоाँ рдХी рдмреЬрдмреЬाрд╣рдЯ рд╣ांрдЯ рдХрд░рддी рд░рд╣рддी рд╣ै-
“рдирд░्рдХ рдирд░्рдХ рдирд░्рдХ--- рдоैं рдпрд╣ाँ рди рд░рд╣ूँрдЧी। рдпрд╣ рдирд░्рдХ рд╣ै।  рдирд░्рдХ, рдирд░्рдХ, рдирд░्рдХ।”

рдХрд░्рдордЪाрд░ी рдпा рдЕрдзिрдХाрд░ी, рдХांрд╕्рдЯेрдмрд▓ рдпा рдбी. рдПрд╕. рдкी., рдЫोрдЯा рдпा рдмреЬा рд╡्рдпाрдкाрд░ी, рд╕्рдХूрд▓ рдЯीрдЪрд░, рдк्рд░िрди्рд╕िрдкрд▓ рдпा рдк्рд░рд╡рдХ्рддा, рдХрдмाреЬी рдпा рдб्рд░ाрдИрд╡рд░, рд╕्рд╡рджेрд╢ рдпा рд╡िрджेрд╢ рд╕े рдкреЭा рд╣ुрдЖ, рдЕंрдзा рдпा рджो рдЖँрдЦों рд╡ाрд▓ा- рд╕рдм рд╢िрдХाрд░ी рд╣ैं। рдПрдХ рд╣ी рдеैрд▓े рдХे рдЪрдЯ्рдЯे- рдмрдЯ्рдЯे рд╣ैं।

рджीрдкрдХ рдЬिрд╕ рд╡िрд╖рдп рдкрд░ рднी рд▓िрдЦрддी рд╣ैं, рдЕрдкрдиे рд╡िрд╢ेрд╖рдЬ्рдЮ рд╣ोрдиे рдХा рдЖрднाрд╕ рдХрд░ा рд╣ी рджेрддी рд╣ैं। ‘рдЪрдореЬे рдХा рдЕрд╣ाрддा’ рдоें рдорд░े рдЬाрдирд╡рд░ों рдХी рдЦाрд▓ें рдЦрд░ीрджрдХрд░ рдЙрдирдХा рдЪрдореЬा рдмрдиाрдХрд░ рдмेрдЪрдиे рдХा рдзंрдзा рд╣ै।
“ рд╣рдоाрд░े рдЕрд╣ाрддे рдХे рджाрд▓ाрди рдХे рдЕंрддिрдо рдЫोрд░ рдкрд░ рдкाрдиी рдХी рджो рдмреЬी рдЯंрдХिрдпाँ рдеी । рдПрдХ рдЯंрдХी рдоें рдирдИ рдЖрдИ рдЦाрд▓ें рдирдордХ, рдиौрд╕ाрджрд░ рд╡ рдЧंрдзрдХ рдоिрд▓े рдкाрдиी рдоें рд╣рдл्рддों рдлूрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдЫोреЬ рджी рдЬाрддी рдеी рдФрд░ рджूрд╕рд░ी рдЯंрдХी рдоें рдЦрдоीрд░ рдЙрдаी рдЦाрд▓ों рдХो рдЦुрд░рдЪрдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рдзोрдпा рдЬाрддा рдеा।“  
‘рдк्рд░ेрдд рдЫाрдпा’ рдоें рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоिрд╢рди рдХा рдЙрд▓्рд▓ेрдЦ рд╣ै, рдХ्рдпोंрдХि рдЗрд╕рдоें рдПрдХ рднी рднाрд░рддीрдп рдирд╣ीं рдеा, рдЗрд╕рд▓िрдП рдЗрд╕рдХे рд╡िрд░ोрдз рдоें рдЬुрд▓ूрд╕ рдиिрдХाрд▓े рдЧрдП, рдХाрд▓ी рдЭंрдбिрдпों рдХे рд╕ाрде рд╕ाрдЗрдорди рдХрдоिрд╢рди рдЧो рдмैрдХ рдХे рдиाрд░े рд▓рдЧाрдП рдЧрдП।

‘рдХрдм्рдЬे рдкрд░’ рдоें рдоिрд░्рдЧी рдХी рдмीрдоाрд░ी рдХे рдмाрд░े рдоें рдкाрдкा рдХрд╣рддे рд╣ैं, рдоिрд░्рдЧी рдХे рд▓िрдП-
“рдЖрдо рддौрд░ рдкрд░ рд╡рд╣ рдСрдкрд░ेрд╢рди рдЧ्рдпाрд░рд╣ рд╕ाрд▓ рд╕े рдЫोрдЯे рдмрдЪ्рдЪों рдкрд░ рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै рдФрд░ рд╣рдоाрд░ी рдЖрд╢ु рдЕрдм рдЕрдкрдиे рдЪौрд╣рджрд╡े рд╕ाрд▓ рдоें рд╣ै। рдЗрд╕ рдЙрдо्рд░ рдоें рдЗрд╕рдХा рдСрдкрд░ेрд╢рди рд╣ुрдЖ рддो рдЗрд╕рдХी рдпाрджाрд╢्рдд рдЪрд▓ी рдЬाрдПрдЧी। рдЗрд╕рдХा рджिрдоाрдЧ рдХुрдЫ рднी рдирдпा рд╕ीрдЦ рди рдкाрдПрдЧा।“

‘рдХुंрдЬी’ рдоें рдм्рд░ेрд▓ рдХी рдЬाрдирдХाрд░ी рд╣ै-

” рдм्рд░ेрд▓ рдХे рдХोрдб рдоें рддिрд░рд╕рда рдЕрдХ्рд╖рд░ рдФрд░ рдмिрди्рджु рдЕंрдХрди рд╣ै। рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡рд░्рдг рдЫрд╣ рдмिрди्рджुрдУं рдХे рдПрдХ рд╕ेрд▓ рдоें рд╕ँрдЬोрдпा рдЬाрддा рд╣ै, рдЬिрд╕рдоें рджो рд╡рд░्рдЯिрдХрд▓, рд╕ीрдзे рдЦाрдиों рдоें рдПрдХ рд╕े рд▓ेрдХрд░ рдЫрд╣ рд░ेрдЬ्рдб рдбाрдЯ्рд╕ рдХी рдкрд╣рдЪाрди рд╕े рдЙрд╕рдХा рд╡िрди्рдпाрд╕ рдиिрд╢्рдЪिрдд рдХिрдпा рдЬाрддा рд╣ै।“

‘рдЪिрд░ाрдЧ рдЧुрд▓’ рдоें-
“рдкैрд▓рд╡िрдХ рдПрдмрд╕ैрд╕ (рд╢्рд░ोрдгीрдп рдлोреЬा) рдЙрд╕рдХे рдкेрдЯ рдоें рдлूрдЯ рдЧрдпा рдеा рдФрд░ рдЦूрди рдоें рдЬрд╣рд░ рднрд░ рдЬाрдиे рд╕े рдЙрд╕рдХी рд╣ाрд▓рдд рдмрд╣ुрдд рдЦрд░ाрдм----“

“рдПрдЪ. рдПрд╕. рд╡ी. рдЯू. ---- рд╣рд░рдкीреЫ рд╕िрдо्рдк्рд▓ेрдХ्рд╕ рд╡ाрдЗрд░рд╕ рдЯू. – рдЗрд╕рдоें рдЙрдкрдЪाрд░ рд╕े рдЬ्рдпाрджा рдкрд░рд╣ेрдЬ рдХी реЫрд░ूрд░рдд рд░рд╣рддी рд╣ै।“

рдмрд╣ुрдд рдмाрд░ рдХрд╣ाрдиीрдХाрд░ рдк्рд░рддीрдХों- рдмिंрдмों рдж्рд╡ाрд░ा рднी рдЕрдкрдиी рдмाрдд рд╕्рдкрд╖्рдЯ рдХрд░рддी рд╣ै। ‘рдЪрдореЬे рдХा рдЕрд╣ाрддा’ рдоें рдХрдмूрддрд░ी рдФрд░ рдЪीрд▓ рдХा рдЦेрд▓ рд╣ै। рдЖрдк рдПрдХ рдкрдд्рдерд░ рд╕े рдЪीрд▓ рдкрд░ рд╡ाрд░ рдХрд░ рд╕рдХрддे рд╣ैं, рдкрд░ рд╣рдоाрд░े рд╕рдоाрдЬ, рдХाрдиूрди, рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╕рдмрдиे  рдЙрд╕ рдЪीрд▓ рдХो рдХрдд्рд▓ рдФрд░ рдЙреЬाрди рдХी рдЕрд╕ीрдоिрдд рд╢рдХ्рддि рджे рд░рдЦी рд╣ै। рд╕्рдд्рд░ी рдХрдмूрддрд░ी рд╣ै- рдмुрдж्рдзि рдФрд░ рд╡рдлाрджाрд░ी рдХी рдк्рд░рддीрдХ рдФрд░ рдкुрд░ुрд╖ рдХ्рд░ूрд░ рдЪीрд▓ рдХा рдмिрдо्рдм।  рджीрдкрдХ рд╢рд░्рдоा рдХी рднाрд╖ा рдоें рдЖрдпे рдЕрдЩ्рдЧ्рд░ेреЫी рд╢рдм्рдж, рд╡ाрдХ्рдп, рдЙрдж्рдзрд░рдг  рдЖрдзुрдиिрдХрддा рдХे рднी рдж्рдпोрддрдХ рд╣ैं рдФрд░ рдЙрдирдХे рдЕрдЩ्рдЧ्рд░ेреЫी рдХी рдк्рд░ोрдлेрд╕рд░ рд╣ोрдиे рдХा рднी рд╕ंрдХेрдд рдХрд░рддे рд╣ैं। рдЬैрд╕े- “ рдоाрдИ рдЖрдЗреЫ рдоेрдХ рдкिрдХ्рдЪрд░्рдЬ рд╡ेрди рджे рдЖрд░ рд╢рдЯ। “ рдХрд╣ाрдиिрдпों рдХा рдХрд▓ेрд╡рд░ рд╕ंрдХ्рд╖िрдк्рдд рд╣ै। рдХрд╣ाрдиिрдпाँ рд╣рдоें 70-90 рд╡рд░्рд╖ рдкुрд░ाрдиे рдХाрд▓-рдЦंрдб рдоें рд▓े рдЬाрддी рд╣ैं, рдФрд░ рдПрдХ рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рднाрд╖ाрдИ рдЯोрди рдЙрд╕े рд╕ाрдХाрд░ рдХрд░ рд░рд╣ी рд╣ै।

рдПрдХ рдЕрдоाрдиुрд╖, рдЕрдкрдоाрдиुрд╖, рдИрд╡рдЦोрд░ (рдЖрджрдордЦोрд░ рдирд╣ीं) рдЖрджрдо, рд╢ोрд╖рдХ рдФрд░ рдЬрд▓्рд▓ाрдж рдкрддि рдХे рд╕िрд╣ाрд╕рди рдкрд░ рдкाрд▓рдеी рдоाрд░े рдмैрдаा рд╣ै। рдпрд╣ рд╣िंрд╕ा рдЬрдЧрдд рдХा рдмрд╣ुрдкрдХ्рд╖ीрдп, рд╕ूрдХ्рд╖्рдо  рдкрд░्рдпрд╡ेрдХ्рд╖рдг рд╣ै। рдШрд░ेрд▓ू рд╣िंрд╕ा рдоाрдд्рд░ рдХोрдИ рдЗंрдж्рд░рдЬाрд▓, рдХрд▓्рдкрдиा рдпा рд╕्рд╡рдк्рди рдирд╣ीं, рдЗрд╕рдХे рдкीрдЫे рдШрд░ेрд▓ू рд╡ीрднрдд्рд╕ рдЬीрд╡рди рдХा рдаोрд╕ рдЖрдзाрд░ рд╣ै। рдкрдд्рдерд░ рдХी рдпрд╣ рдЕрд╣рд▓्рдпा рдЬाрдирддी рд╣ै рдХि рдХोрдИ рд░ाрдо рдЙрд╕рдХा рдЙрдж्рдзाрд░ рдХрд░рдиे рдирд╣ीं рдЖрдПंрдЧे। рдпрд╣ рд╕्рдд्рд░ी рди рджुрд░्рдЧा рд╣ै, рди рдХाрд▓ी, рди рдЪंрдбी, рди рднрд╡ाрдиी। рд╕рдорд░्рде, рд╕्рд╡ाрднिрдоाрдиी рд╕्рдд्рд░ी рдХे рд▓िрдП рдЗрд╕ рдзрд░рддी рдкрд░ рдХोрдИ рдЬрдЧрд╣ рд╣ै рднी рдирд╣ीं। рдХрд╕्рдмाрдкुрд░, рдмрд╕्рддीрдкुрд░ рдХी рд╕्рдд्рд░ी рдЪीрдЦ рдЪीрдЦ рдХрд░ рдкूрдЫ рд░рд╣ी рд╣ै- рдХाрдиूрди! рдХрд╣ाँ рд╣ो рддुрдо। рдЦुрд▓ा рдЖрдоंрдд्рд░рдг рд╣ै- рдХрднी рдЖрдУ рд╣рдоाрд░े рдШрд░ рднी।   

 
рд╕ंрджрд░्рдн-

1. рджीрдкрдХ рд╢рд░्рдоा, рдкिрдЫрд▓ी рдШाрд╕, рдКँрдЯ рдХी рдкीрда рд░рд╢्рдоि рдк्рд░рдХाрд╢рди, рд▓рдЦрдирдК, 2021, рдкृрд╖्рда 43
2. рд╡рд╣ी, рдХрдм्рдЬे рдкрд░, рдкृрд╖्рда 89
3. рд╡рд╣ी, рдЪрдореЬे рдХा рдЕрд╣ाрддा, рдкृрд╖्рда 17
4. рд╡рд╣ी, рдХрдм्рдЬे рдкрд░, рдкृрд╖्рда 91
5. рд╡рд╣ी, рдХुंрдЬी, рдкृрд╖्рда 95
6. рд╡рд╣ी, рдЪिрд░ाрдЧ рдЧुрд▓, рдкृрд╖्рда 36
7. рд╡рд╣ी, рдЪिрд░ाрдЧ рдЧुрд▓, рдкृрд╖्рда 38

рдоैं рдоाрддा рд╣ूँ: рдЧोрд░рдЦ рдк्рд░рд╕ाрдж рдорд╕्рддाрдиा

рдЧोрд░рдЦ рдк्рд░рд╕ाрдж рдорд╕्рддाрдиा
рдоाрддृрдд्рд╡ рднाрд╡ рдХा рджрд░्рдкрдг рдоैं
рд╣ूँ рдкрд▓ рдЫिрди рдд्рдпाрдЧ рд╕рдорд░्рдкрдг рдоैं
рдордорддा рдХी рдоैं рдкрд░िрднाрд╖ा рд╣ूँ
рдХिрд▓рдХाрд░ी рдХी рдоैं рдЖрд╢ा рд╣ूँ
рдЙрд░-рдХ्рд╖ीрд░ рд╕ुрдзा рдХा рдкाрди рдХрд░ा
рдЕрдкрдиे рд╢िрд╢ुрдУं рдХी рдд्рд░ाрддा рд╣ूँ।

рдоैं  рдзрд░рддी рдХा  рд╕्рдкंрджрди  рд╣ूँ
рдЬीрд╡рди рдХा рд╣ाрд╕ рд╡ рдХ्рд░ंрджрди рд╣ूँ
рдк्рд░िрдпрдЬрдиों рд╕े рдПрдХ рдЕрдиुрдмंрдзрди рд╣ूँ
рд╕ाрд░े  рд░िрд╢्рддों рдоें рдЪंрджрди рд╣ूँ
рдЖрд▓рдп рдХे рд╣рд░्рд╖ рд╡िрд╖ाрджों рдХा
рд╕ुрдЦ рджुрдЦ рдХी рд╕рдЪ्рдЪी рдЧाрдеा рд╣ूँ।

рд╕्рдиेрд╣िрд▓ рдЖंрдЪрд▓ рдХी рдЫाँрд╡ рд╣ूँ рдоैं
рдоीрдаी рд▓ोрд░ी  рдХा рдЧाँрд╡ рд╣ूँ рдоैं
рдЭंрдЭाрд╡ाрддों рдХी рдЫाрддी  рдкрд░ 
рдЬैрд╕े рдЕंрдЧрдж рдХा рдкाँрд╡ рд╣ूँ рдоैं
рд╢िрд╢ु рдХी рдоुрд╕्рдХाрди рд╣ी рдоेрд░ा рдзрди
рдЙрд╕рд╕े рдЕрдЯूрдЯ рдПрдХ рдиाрддा рд╣ूँ।

рдШрд░ рдоें рд╣ै рднूрдЦा рдХौрди рдХौрди
рдЪूрд▓्рд╣ा рддाрд╡ा рдХ्рдпों рдоौрди рдоौрди   
рдоेрд░ी рдЖँрдЦें  рдкрдв़  рд▓ेрддी рд╣ैं   
рддрдд्рдХ्рд╖рдг рдиिрджाрди рдЧрдв़ рд▓ेрддी рд╣ैं 
рдЧृрд╣рд╕्рдеी рдоें рдЬो рд╢ाрд╢्рд╡рдд рдЙрд╕
рдЙрдд्рдеाрди рдкрддрди рдХी рдЬ्рдЮाрддा рд╣ूँ।

рдоैं рдпोрдЧ рд╕рдоाрдзि рдз्рдпाрди рднी рд╣ूँ
рдЕрд░्рд╣рдд рдХा рдЪिंрддрди рдЬ्рдЮाрди рднी рд╣ूँ
рдиाрд░ीрдд्рд╡ рджिрд╡्рдпрддा рдоुрдЭрдоें рд╣ैं
рдоैं рд╣ी рд╕ेрд╡ा рд╕ंрдзाрди рднी рд╣ूँ
рдХा,рдЦीрд░ рддृрдк्рдд рд╣ो рдЧрдпे рдмुрдж्рдз
рдЬिрд╕ рдХрд░ рд╕े рд╡рд╣ी рд╕ुрдЬाрддा рд╣ूँ।
рдоैं рдоाрддा рд╣ूँ।
***

'рдзреЬрдХрдиों рдХा рд╕ंрдЧीрдд' рдоें рдк्рд░рддिрд░ोрдз рдХे рд╕्рд╡рд░ рдХी рдХрд╡िрддाрдПँ

рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ - рд╕ुрднाрд╖ рдкाрдардХ 'реЫिрдпा'

рдкुрд╕्рддрдХ: рдзреЬрдХрдиों рдХा рд╕ंрдЧीрдд
рд░рдЪрдиाрдХाрд░: рдЖрд░рддी рдХुрдоाрд░ी
рдк्рд░рдХाрд╢рди: рдЕрднिрдзा рдк्рд░рдХाрд╢рди
рдоूрд▓्рдп: ₹ 250.00


рдХрд╡िрддा рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд╕рдмрд╕े реЫ्рдпाрджा рд╕рдЬрдЧ рдФрд░ рдЪौрдХрд╕ рдЖрд╡ाреЫ рд╣ै। рдХрд╡िрддा рдоें рдк्рд░рддिрд░ोрдз рдХा рд╕्рд╡рд░ рд╣ोрддा рд╣ै рдПрд╡ं рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рдХा рджाрдпिрдд्рд╡ рднी। рдХрд╡िрддा рдордиुрд╖्рдп рдХो рдордиुрд╖्рдпрддा рдХी рдУрд░ рд▓े рдЬाрдиे рд╡ाрд▓ी рдПрдХ рд╕рддрдд рдФрд░ рд╕рдХाрд░ाрдд्рдордХ рдк्рд░рдХ्рд░िрдпा рд╣ै। рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рдЬрд╣ाँ рдПрдХ рдУрд░ рд╣िंрд╕ा, рд╢ोрд░, рдн्рд░рд╖्рдЯाрдЪाрд░, рдЕрдоाрдирд╡ीрдп рдХृрдд्рдпों рдХे рдк्рд░рддिрд░ोрдз рдХा рд╕्рд╡рд░ рд╣ोрддा рд╣ै, рд╡рд╣ीं рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рдк्рд░ेрдо рд╕рдж्рднाрд╡ рди्рдпाрдп рдПрд╡ं рд╕ाрдоाрдЬिрдХрддा рдХा рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдг рднी рд╣ोрддा рд╣ै। рдХрд╡िрддाрдПँ рд╕ूрдЪрдиा рднрд░ рдирд╣ीं рд╣ोрддीं рдмрд▓्рдХि рд╡्рдпाрдкрдХ рдФрд░ рд╕рдордЧ्рд░ рдЬीрд╡рди рдмोрдз рдХा рдкрд░्рдпाрдп рд╣ोрддी рд╣ैं। рдЙрдкрд░्рдпुрдХ्рдд рдкृрд╖्рдарднूрдоि рдоें рдЬрдм рд╣рдо рдбॉреж рдЖрд░рддी рдХुрдоाрд░ी рдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдкрд░ рджृрд╖्рдЯि рдбाрд▓рддे рд╣ैं рддो рдкाрддे рд╣ैं рдХि рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рдиे рдХрд╡िрддा рдХрд░्рдо рдХा рдиिрд░्рд╡ाрд╣ рд╕ाрд╣рд╕ рдФрд░ рдЕрдиुрд╢ाрд╕рди рдХे рд╕ाрде рдмреЩूрдмी рдХिрдпा рд╣ै।

рд╕ुрднाрд╖ рдкाрдардХ 'реЫिрдпा'
рдЗрд╕ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоें рд╡िрднिрди्рди рд╡िрд╖рдпों рдкрд░ рд░рдЪрдиाрдПँ рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ैं। рдПрдХ рдУрд░ рдЬрд╣ाँ рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рдиे рдЧाँрд╡ рдФрд░ рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рдЭрд▓рдХ ,рдЧाँрд╡ рдХा рдЕрдкрдиाрдкрди рдФрд░ рд╕ाрдЭेрджाрд░ी рджрд░्рд╢ाрдпी рд╣ै, рд╡рд╣ीं рджूрд╕рд░ी рдУрд░ рд╢рд╣рд░ рдХा реЩाрд▓ीрдкрди рдПрд╡ं рд╡िрдж्рд░ुрдкрддाрдУं рдХा рднी рд╕рдЯीрдХ рдЪिрдд्рд░рдг рдХिрдпा рд╣ै। рдЬैрд╕े-

рдЫрдд рдкрд░ рдЪाँрдж рдирд╣ीं рдЖрддा рд╣ै/ рдЪांрджрдиी рдЧाँрд╡ рдоें рдЫूрдЯ рдЧрдпी
рд╢рд╣рд░ рдХे рд╢ोрд░ рд╢рд░ाрдмे рдоें рдЕрдм/ рдоाँ рдХी рд▓ोрд░ी рд░ूрда рдЧрдпी
(рдЧाँрд╡ рдФрд░ рд╢рд╣рд░, рдкृрд╖्рда-87)

рдЖрдЬ рдХा рдоाрдирд╡ рдПрдХाрдХीрдкрди рд╕े рдЬूрдЭ рд░рд╣ा рд╣ै рдФрд░ рднाрд╡рдиा рд╢ूрди्рдп рд╣ोрддा рдЬा рд░рд╣ा рд╣ै। рддрдоाрдо рд╕ंрд╕ाрдзрди рд╣ोрддे рд╣ुрдП рднी рд╡рд╣ рдЕрд╡рд╕ाрдж рд╕े рдШिрд░ा рд╣ुрдЖ рд╣ै। рд╕ंрд╡ाрджрд╣ीрдирддा рдЖрдЬ рдХे рдпुрдЧ рдХी рд╕рдмрд╕े рдмреЬी рд╡िрдбंрдмрдиा рд╣ै। рд▓ोрдЧ рдЕрдкрдиे рдШрд░ों рдоें рднी рдЕрдкрдиे рдХрдорд░ों рддрдХ рд╕िрдордЯ рдХрд░ рд░рд╣ рдЧрдП рд╣ैं। рдЖрдзुрдиिрдХ рдмрдирдиे рдХी рд╣ोреЬ рдоें рдХрд╣ीं рди рдХрд╣ीं рд╣рдоाрд░े рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдкाрд░िрд╡ाрд░िрдХ рдоूрд▓्рдп рдЦрдд्рдо рд╣ोрддे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं। рдХрд╡िрддा 'рдЖрдзुрдиिрдХрддा ' рдХी рдпे рдкंрдХ्рддिрдпाँ рджेрдЦिрдП-

рдЖрд░рддी рдХुрдоाрд░ी
рдЖрдзुрдиिрдХрддा рдХी рдУрдЯ рдоें/ рд╕ंрдпुрдХ्рдд рдкрд░िрд╡ाрд░ рдЯूрдЯ рд░рд╣े рд╣ैं../ рдФрд░ рдмूреЭे рдоाँ-рдмाрдк / рдПрдл. рдбी. рдХे рдоैрдЪ्рдпुрд░िрдЯी рдЕрдоाрдЙंрдЯ рдХी рддрд░рд╣/ рднुрдиाрдП рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं
(рдЖрдзुрдиिрдХрддा, рдкृрд╖्рда 116)

рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рдЖрдзुрдиिрдХ рдоाрдирд╡ рдХे рдорди рдХो рдЯрдЯोрд▓рддी рд╣ैं рдФрд░ рдкाрддी рд╣ैं рдХि рд╡рд╣ рднी рдЕрдкрдиों рдХा рд╕ाрде рдЪाрд╣рддा рд╣ै ।

рдмрдЬाрдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै рдорди/рд╢рдм्рдж рд▓рдп рднाрд╡ों рдХा рд╕ंрдЧीрдд/ рдмрд╣рдиा рдЪाрд╣рддी рд╣ै / рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдиिрд░्рдЭрд░рдгी/ рдЬो рджिрд▓ों рдХो рдЬीрд╡ंрддрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░ рд╕рдХे
(рддрд▓ाрд╢, рдкृрд╖्рда- 67)

рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоें рд╢ाрдоिрд▓ рдХрд╡िрддाрдПँ рдЬैрд╕े рдкूрдЫ рд░рд╣ी рд╣ै рдиिрд░्рднрдпा, рдлिрдХ्рд╕्рдб рд▓ाрдЗрдл, рдПрдХ рд╕рд╡ाрд▓, рд╡рд╣ рдЖрджिрд╡ाрд╕ी рд▓реЬрдХी, рдЖрддंрдХिрдд рд╣ै рдорди, рд╕рдоाрдЬ рдоे рд╡्рдпाрдк्рдд рдмुрд░ाрдИрдпों рдХे рдк्рд░рддि рдЖрд╡ाреЫ рдЙрдаाрддी рд╣ैं рдФрд░ рд╣рдоें рд╕ोрдЪрдиे рдкрд░ рд╡िрд╡рд╢ рдХрд░рддी рд╣ैं। рдЬैрд╕े-

рджिрд▓्рд▓ी рд╕िрд╣рд░ рд░рд╣ी рд╣ै-/ рдЙрди рд╣ाрджрд╕ों рд╕े/ рдЬो рдЦुрд▓ेрдЖрдо рдХिрдпे рдЬा рд░рд╣े рд╣ैं…/ рдЖреЩिрд░ рдХрдм рддрдХ рд▓реЬрдХिрдпों рдХो рд▓ाрдЪाрд░ рдмेрдмрд╕ рд╕рдордЭ/ рдХुрдЪрд▓рддा рд░рд╣ेрдЧा рдкुрд░ुрд╖
(рдкूрдЫ рд░рд╣ी рд╣ै рдиिрд░्рднрдпा, рдкृрд╖्рда- 117)

рдПрдХ рдФрд░ рдк्рд░рддिрд░ोрдз рдХा рд╕्рд╡рд░ рдХрд╡िрддा 'рдЪुрдк्рдкी рддोреЬो ' рдоें рдкрд░िрд▓рдХ्рд╖िрдд рд╣ोрддा рд╣ै। рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рдХрд╣рддी рд╣ैं-

рддुрдо рднी рддोреЬो рдЕрдкрдиी рдЪुрдк्рдкी/ рдлूंрдХ рджो рдмिрдЧुрд▓/ рдк्рд░ेрдо рдХ्рд░ांрддि рдХा../ рдпा рд▓िрдЦो реЫрд░ूрд░ी рд╡िрдк्рд▓рд╡/ рдХुрдЫ рдХрд░ो рдЕрд▓рдЧ / рдЬो рдЬрдЧा рджें рд╣ृрджрдп рдоें рд╕ंрд╡ेрджрдиा (рдкृрд╖्рда-125)

рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рдХे рднीрддрд░ рдк्рд░ेрдо рд╣ै, рдИрд╢्рд╡рд░ рдХे рдк्рд░рддि рдЕрдкाрд░ рд╢्рд░рдж्рдзा рд╣ै, рд░िрд╢्рддे рд╣ैं рдФрд░ рд░िрд╢्рддों рдоें рд╕рдорд░्рдкрдг рд╣ै। рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдХे рдж्рд╡िрддीрдп рдЦрдг्рдб рдоे рдПрд╣рд╕ाрд╕ों рдХी рдЦाрдж рдФрд░ рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХी рдзूрдк рдоें рдкрд▓्рд▓рд╡िрдд рд╣ुрдП рдк्рд░ेрдо рдЕंрдХुрд░ рд╣ैं рдЬिрдирдоें рдЕрдиुрднूрддि рдХी рддрд░ंрдЧें рд╣ैं рд╕्рд╡рдпं рд╕े рд╕ंрд╡ाрдж рд╣ै рд╕ाрдоंрдЬрд╕्рдп рд╣ै рдЗंрддреЫाрд░ рд╣ै рдФрд░ рдорди्рдирдд рдХे рдзाрдЧे рдоें рдкिрд░ोрдП рд╣ुрдП рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХे рдоोрддी рд╣ैं рддो рд╡рд╣ीं рдпाрджों рдХी рдзूрдк рдХी рдорди рдХी рдЪौрдЦрдЯ рдкрд░ рджрд╕्рддрдХ рд╣ै। рд╡рд╕рди्рдд рдХे рдЖрдЧрдорди рдкрд░ рдорди рдХे рджрд░рд╡ाрдЬे рдЦोрд▓ рджेрдиे рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рд╣ै। рдЕंрддрд░्рдорди рдХे рднाрд╡ों рдХो рд╕्рд╡рд░ рджेрддी рдХुрдЫ рдХрд╡िрддाрдУं рдХे рдЕंрд╢ рд╣ैं -

рдЕрдм рддो/ рдмрджрд▓рддे рдоौрд╕рдо рдХा рдПрд╣рд╕ाрд╕ рд▓िрдП/ рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдпाрдж рдХी рдк्рд░рдЦрд░ рдзूрдк рд╣ै/ рдЬो рдоेрд░ी рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдУं рдХो рд▓рд╣рдХाрддी рд╣ै/ рдФрд░ рд░рдЪрдиाрдУं рдХो рдФрд░ рдЕрдзिрдХ рдиिрдЦाрд░рддी рд╣ै
(рдпाрджों рдХी рдзूрдк, рдкृрд╖्рда-58)

рдЖрдЬ /рдХрдИ рджिрдиों рдмाрдж/ рдЕрдиाрдпाрд╕ рд╣ी рдкрд▓рдЯ рдЧрдП /реЫिंрджрдЧी рдХी рдХिрддाрдм рдоें/ рд╕्рдоृрддिрдпों рдХे рдХрдИ рдкृрд╖्рда
(рд╕्рдоृрддि, рдкृрд╖्рда-27 )

рдХोрдИ рдЧा рд░рд╣ा рд╣ोрддा рд╣ै/ рд╕्рдиेрд╣िрд▓ рд╢рдм्рджों рдХा рдордзुрд░ рдЧीрдд / рдЬрд╣ाँ рд╕ाрд▓ों рднрд░ рдЦिрд▓рддे рд╣ैं рдлूрд▓ / рдЬрд╣ाँ рд╣рдоेрд╢ा рдЧूँрдЬрддा рд░рд╣рддा рд╣ै/ рдХрд▓-рдХрд▓ рдЭрд░рдиों рдХा рд╕ंрдЧीрдд…
(рд╕्рд╡рдпं рд╕े рд╕ंрд╡ाрдж, рдкृрд╖्рда -44)

рдЗрди рдХрд╡िрддाрдУं рдХी рднाрд╖ा рд╕рд╣рдЬ рд╕рд░рд▓ рдПрд╡ं рдЧ्рд░ाрд╣्рдп рд╣ै рдЬो рд╕ीрдзे рдорди рдкрд░ рдЫाрдк рдЫोреЬрддी рд╣ै। рдЗрди рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рднाрд╖ा, рд╢िрд▓्рдк, рдХрде्рдп рдПрд╡ं рднाрд╡ рд╕ौंрджрд░्рдп рдХे рд╕ाрде рди्рдпाрдпрд╕ंрдЧрдд рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдХिрдпा рд╣ै। рдХрд╡िрддाрдУं рдХी рднाрд╖ा рдоे, рд╢рдм्рджों рдоें, рд▓рдп рдоें, рдз्рд╡рдиिрдпों рдоें рдЬो рд╕ंрдЧीрдд рд╣ै рдЙрд╕рд╕े рд╣рдо рд╕рднी рдХे рд╕ौंрджрд░्рдпрдмोрдз рдХा рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╣ोрддा рд╣ै рдПрд╡ं рдмрд╣ुрдРंрдж्рд░िрдХ рдЕрдиुрднूрддिрдпां рд╣ोрддी рд╣ैं।

рдЪрдХрд▓े рдкрд░ рд░ोрдЯी рдмेрд▓рддी/ рд╕्рдд्рд░ी рдХी рдЪूреЬिрдпों рдХी рдЦрдирдХ /рд╣ोрддी рд╣ैं рд╕ाрд░े рд╡ाрдж्рдпрдпंрдд्рд░ों рд╕े рдордзुрд░
(рдоुрд╕्рдХाрди, рдкृрд╖्рда-83 )

рд╡िрд╢्рд╡ाрд╕ рдХी рдИंрдЯों рдХो рдЬोреЬрдХрд░/ рдк्рдпाрд░ рдХे рдЧाрд░े рд╕े рд╕рдиा /рдЪрд▓ो рдмрдиाрдПं /рд╕ंрд╡ाрдж рдХा рдПрдХ рдкुрд▓
(рдкुрд▓, рдкृрд╖्рда-32)

рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рдХी рджृрд╖्рдЯि рдмрд╣ुрдд рд╕ूрдХ्рд╖्рдо рд╣ै। рд╡рд╣ рдЬो рджिрдЦрддा рд╣ै, рдЙрд╕рд╕े рдкрд░े рдЬाрдХрд░ рджेрдЦрддी рд╣ैं рдФрд░ рдЕрдкрдиी рд░рдЪрдиाрдУं рдХी рдзрд░рддी рдХो рдЙрд░्рд╡рд░ рдХрд░рддी рд╣ैं। рдмрдЪ्рдЪों рдХे рдЪेрд╣рд░े рдкрд░ рдоुрд╕्рдХाрди рд▓ाрдиे рдХे рд╕ाрде-рд╕ाрде рд╡рд╣ рд╣ौрд╕рд▓ा рднी рджेрддी рд╣ैं। рдПрдХ рдХрд╡िрддा 'рддुрдо рдХрд╣ाँ рдЫुрдкे рд╣ो рдИрд╢्рд╡рд░' рдоें рд╡рд╣ рдХрд╣рддी рд╣ैं -

рд╣े рдИрд╢्рд╡рд░/ рддुрдо рд▓ाрдиा рдЕрдкрдиे рд╕ाрде / рдЦुрд╢рдмू рднрд░े рдоौрд╕рдо рд╕े рднрд░ी/ рд╕рдЧुрди рдХी рдЯोрдХрд░िрдпाँ/ (рдкृрд╖्рда-141)

рдпрдеाрд░्рде рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рдХрд╡िрддाрдУं рдХो рдаोрд╕ рдЖрдзाрд░ рджेрддा рд╣ै। рдХрд╡िрддा рдЕрдкрдиे рд╕рдордп рдХी рдЖрд╡ाреЫ рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоें рдХрд╡рдпिрдд्рд░ी рдиे рдмреЬे рд╕ाрд╣рд╕ рдХे рд╕ाрде рдпрдеाрд░्рде рдХा рдЪिрдд्рд░рдг рдХिрдпा рд╣ै। рдмाреЭ рдХрд╡िрддा рдоें рджृрд╢्рдп рджेрдЦें-

рдмाреЭ рдХрд░ рдЬाрддी рд╣ै/ рдПрдХ рдмाрд░ рдлिрд░/ рд╕рдмрдХो рдмрд░ाрдмрд░/ рдзрд░ा рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ै рд╕ाрд░ा рджुрдиिрдпाрд╡ी рд╣िрд╕ाрдм/ рдКंрдЪ рдиीрдЪ рдЕрдоीрд░ рдЧрд░ीрдм, рдзрд░्рдо рдФрд░ рднाрд╖ा рдХा/ рдФрд░ рдврд╣ рдЬाрддी рд╣ैं рд╕ाрд░ी рджीрд╡ाрд░ें (рдкृрд╖्рда-131)

рдЗрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╣рдо рдкाрддे рд╣ैं рдХि рдЗрдирдХी рдХрд╡िрддाрдУं рдоें рдЬीрд╡рди рдХी рд▓рдп, рдЫंрдж, рд╕्рд╡рд░, рд╢рдм्рдж, рдЕрд░्рде рд╕рдм рдиिрд╣िрдд рд╣ैं। рдк्рд░ेрдо рдХा рдПрд╣рд╕ाрд╕ рдЗрдирдХे рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ рдоें рд╕्рд╡рд░рд▓рд╣рд░िрдпों рд╕ा рддैрд░ рд░рд╣ा рд╣ै
рдФрд░ рдЙрд╕рдоें рд╣рдоें рд╕ुрдиाрдИ рджेрддा рд╣ै 'рдзреЬрдХрдиों рдХा рд╕ंрдЧीрдд' -

рдпाрдиी рдПрдХ рдРрд╕ी рд╕्рдеिрддि/ рдЬрд╣ाँ рдЖрдХрд░ рд╢рдм्рдж рдк्рд░ाрдпः рд╢ेрд╖ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं / рдФрд░ рд░рд╣ рдЬाрддा рд╣ै /рдХेрд╡рд▓ рдзреЬрдХрдиों рдХा рд╕ंрдЧीрдд / рдЕрдкрдиी рд╕ंрдкूрд░्рдгрддा рдХा рдПрд╣рд╕ाрд╕ рд▓िрдП (рдкृрд╖्рда- 71)

рдбॉ. рдиिрд╢ंрдХ рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдкрд░ рд╕ंрдкाрджिрдд рдкुрд╕्рддрдХ рдкрд░ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╡िрдорд░्рд╢

рдЖрдзुрдиिрдХ рдпुрдЧ рдмोрдз рдХे рдк्рд░рдЧрддिрд╢ीрд▓ рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдФрд░ рдЧрдИ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдбॉ. рд░рдоेрд╢ рдкोрдЦрд░िрдпाрд▓ рдиिрд╢ंрдХ рдЬी рдХा рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕ृрдЬрди рд╣ाрд╢िрдП рдкрд░ рдзрдХेрд▓ рджिрдП рдЧрдП рд▓ोрдЧों рдХे рдЬीрд╡рди рдХे рдЖрд░ोрд╣ рдЕрд╡рд░ोрд╣ рдХ्рд░рдо, рдк्рд░рддिрдХूрд▓ рдЕрдиुрдХूрд▓ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों, рдирдХाрд░ाрдд्рдордХ рдФрд░ рд╕рдХाрд░ाрдд्рдордХ рдоाрдирд╡ीрдп рдоाрдирд╕िрдХрддा, рддрдиाрд╡ рдЕрд▓рдЧाрд╡ рд╕े рдЙрдкрдЬे рд╕ंрдд्рд░ाрд╕, рдиिрд░ाрд╢ा, рдХुंрдаा рдЬैрд╕ी рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों рдФрд░ рдЕрди्рдп рдмрд╣ुрдд рд╕ी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕рдорд╕्рдпाрдУं рдХा рдпрдеाрд░्рдерд╡ाрджी рдЪिрдд्рд░рдг рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рдЬीрд╡ंрдд рджрд╕्рддाрд╡ेрдЬ рд╣ै। рд╡े рдЬрдоीрдиी рд╣рдХीрдХрдд рд╕े рдЬुрдб़े рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рд╣ैं рдЬिрдирдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рд╕рдоाрдЬ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ंрдмंрдзों рдХी рдПрдХ рдЕрдоूрд░्рдд рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рд╣ोрддी рд╣ै। рдЗрд╕ी рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдоें рд╕े рдПрдХ рд╡рд░्рдЧ рд╡िрд╢ेрд╖ рдХे рдЕрди्рддрд░्рдЧрдд рд▓ोрдЧों рдХे рд░рд╣рдиे рд╕рд╣рди, рдЙрдирдХी рд╕ंрд╕्рдХृрддि, рдЙрдирдХे рдЬीрд╡рди рдоूрд▓्рдп, рдЙрдирдХी рдЖрд╕्рдеा-рдиिрдЬрддा, рдЙрдирдХी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ, рд░ाрдЬрдиीрддिрдХ рдФрд░ рдиैрддिрдХ рдЕрдкेрдХ्рд╖ाрдПँ, рдорд╣рдд्рд╡ाрдХांрдХ्рд╖ाрдПँ, рдЖрд╢ंрдХाрдПँ рд╕рднी рдЙрд╕рдоें рд╕рдо्рдоिрд▓िрдд рд╣ोрддे рд╣ैं рдЗрди рд╕рднी рд╕ंрджрд░्рднों рдХो рд╕рдЬрдЧрддा рд╕े рдЕрдкрдиे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕ृрдЬрди рдоें рд╕рдоेрдЯ рд▓ेрддे рд╣ैं рдк्рд░рдмुрдж्рдз рдЪिंрддрдХ рдФрд░ рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХी рдоुрдЦ्рдп рдзाрд░ा рдоें рдЕрдкрдиी рдЬाрдирджाрд░ рдФрд░ рд╢ाрдирджाрд░ рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рджрд░्рдЬ рдХрд░рд╡ाрдиे рд╡ाрд▓े рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдбॉ. рд░рдоेрд╢ рдкोрдЦрд░िрдпाрд▓ рдиिрд╢ंрдХ рдЬी। рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рд╡िрдЪाрд░ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдП рдЧुрд░ु рдирдЧрд░ी рдЕрдоृрддрд╕рд░ рдкंрдЬाрдм рд╕े рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдЙрдЪ्рдЪ рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеाрди рдбीрдПрд╡ी рдХॉрд▓ेрдЬ рдЕрдоृрддрд╕рд░ рдХे рд╕्рдиाрддрдХोрдд्рддрд░ рд╣िंрджी рд╡िрднाрдЧ рдХी рдЕрдз्рдпрдХ्рд╖ рдбॉ. рдХिрд░рдг рдЦрди्рдиा рдж्рд╡ाрд░ा рдбॉ. рд░рдоेрд╢ рдкोрдЦрд░िрдпाрд▓ рдиिрд╢ंрдХ рдЬी рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕ृрдЬрди рдкрд░ рд╕ंрдкाрджिрдд рдЧ्рд░ंрде *рдбॉ. рдиिрд╢ंрдХ рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдоें рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдпрдеाрд░्рде рдФрд░ рдпुрдЧ рдмोрдз* рдкрд░ рдЖрдпोрдЬिрдд "рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рд╡िрдорд░्рд╢" рдоें। 

рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╣िंрджी рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдЖрднाрд╕ी рдкрдЯрд▓ рдкрд░ рдкंрдЬाрдм рд╕े рд╣िंрджी рд╕ाрд╣िрдд्рдп рдХे рдк्рд░рдЪाрд░ рдк्рд░рд╕ाрд░ рдоें рдЕрдж्рднुрдд рдпोрдЧрджाрди рдкрд░ рдкрджрдорд╢्рд░ी рд╕े рдЕрд▓ंрдХृрдд рдбॉ. рд╣рд░рдорд╣ेрди्рдж्рд░ рд╕िंрд╣ рдмेрджी, рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рд╢िрдХ्рд╖ाрд╡िрдж् рдФрд░ рдЪिंрддрдХ рдбॉ. рдпोрдЧेрди्рдж्рд░ рдиाрде рд╢рд░्рдоा рдЕрд░ुрдг рдЬी, рд╣िंрджी рд╢िрдХ्рд╖рдг рд╕ंрд╕्рдеाрди рдЖрдЧрд░ा рдХे рдЙрдкाрдз्рдпрдХ्рд╖ рд╢्рд░ी рдЕрдиिрд▓ рдЬोрд╢ी, рдХैрдо्рдм्рд░िрдЬ рд╡िрд╢्рд╡рд╡िрдж्рдпाрд▓рдп рд▓ंрджрди рдпू рдХे рд╕े рдбॉ. рдЕрд░ुрдгा рдЕрдЬीрддрд╕рд░िрдпा рдЬी рдиे рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдкुрд╕्рддрдХ рдкрд░ рдмेрд╣рдж рд╕ाрд░рдЧрд░्рднिрдд рддाрд░्рдХिрдХ рдФрд░ рд╕рдЯीрдХ рд╕рдоीрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ рд╡рдХ्рддрд╡्рдпों рдоें рдмрддाрдпा рдХि рдЬीрд╡рди рдХी рдкाрдард╢ाрд▓ा рд╕े рдкрд░्рд╡рддीрдп рдЕंрдЪрд▓ों рдоें рдкрд░рд╡рд░िрд╢ рдк्рд░ाрдк्рдд рдХिрдпे рдбॉ. рдиिрд╢ंрдХ рдХे рд╕ृрдЬрди рдХी рд╕ंрдХрд▓्рдкрд╢рдХ्рддि рдФрд░ рд░рдЪрдиाрдзрд░्рдоिрддा рдмрд╣ुрдд рд╕рд╣рдЬрддा рд╕े рдЧ्рд░ाрдоीрдг рд╡िрд╢ेрд╖рддः рдкрд░्рд╡рддीрдп рдкрд░рдо्рдкрд░ाрдУं рд╕ंрд╕्рдХृрддिрдпों, рдоाрди्рдпрддाрдУं рдХे рд╕ाрде рд╣ी рдирдЧрд░ीрдп рдЬीрд╡рди рдХी рднी рддрдоाрдо рд╡िрд╖рдорддाрдУं рдЙрд▓рдЭрдиों рдФрд░ рд╕ंрдШрд░्рд╖ों рдХो рд╡्рдпाрдЦ्рдпाрдпिрдд рдХрд░рддी рд╣ुрдИ рдЕрдкрдиी рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рдЬिрдЬीрд╡िрд╖ा рдХो рддो рдЬीрд╡ंрддрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддी рд╣ी рд╣ै рд╕ाрде рд╣ी рд╢ाрд╕рдирддंрдд्рд░ рдоें рд╡्рдпाрдк्рдд рд╡िрд╕ंрдЧрддिрдпों, рдк्рд░рдмंрдзрди рдХी рдХुंрдаा рдФрд░ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеा рдХे рдк्рд░рддि рд╡िрдж्рд░ोрд╣ рдХो рднी рдк्рд░рддрдзрд╡рдиिрдд рдХрд░рддी рд╣ै। рдкांрдЪ рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдк्рд░рд╡ाрд╕ी рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ों рдбॉ. рддेрдЬेрди्рдж्рд░ рд╢рд░्рдоा, рдбॉ. рд╢ैрд▓ेрд╢ рд╕рдХ्рд╕ेрдиा, рдбॉ. рдоोрд╣рди рдХांрдд рдЧौрддрдо, рдбॉ. рдЕрд░ुрдгा рдЕрдЬीрддрд╕рд░िрдпा рдбॉ. рдЕрд░्рдЪрдиा рдкैрди्рдпूрд▓ी рдЬी рд╕рд╣िрдд рднाрд░рдд рд╕े рдХेрди्рдж्рд░ीрдп рд╣िрди्рджी рд╕ंрд╕्рдеाрди рдХे рдЙрдкाрдз्рдпрдХ्рд╖ рд╢्рд░ी рдЕрдиिрд▓ рдЬोрд╢ी рдЬी рд╡ рдкंрдЬाрдм рдХे рдмрд╣ुрдд рдоेрдзाрд╡ी рдирд╡ोрджिрдд рдХिрди्рддु рдк्рд░ौрдв рдХрд▓рдо рдХे рдзрдиी рд▓ेрдЦрдХों рдк्рд░िंрд╕िрдкрд▓ рдбॉ. рд╕ीрдоा рдЕрд░ोрдб़ा, рдбॉ. рдХिрд░рдг рдЧ्рд░ोрд╡рд░, рдбॉ. рдЕрддुрд▓ा рднाрд╕्рдХрд░, рдбॉ. рдЬ्рдпोрддि рдЧोрдЧिрдпा, рдбॉ. рджीрдк्рддि рд╕ाрд╣рдиी, рдбॉ. рд╕ंрдЬрдп рдЪौрд╣ाрди, рдбॉ. рджीрдкрдХ рдХुрдоाрд░, рдбॉ. рдЕрдиुрдкाрдд, рдбॉ. рд╕ीрдоा рд╢рд░्рдоा, рдбॉ. рд╕рд░ोрдЬ рд╢рд░्рдоा рдФрд░ рд╕्рд╡рдпं рдбॉ. рдХिрд░рдг рдЦрди्рдиा рдиे, рджिрд▓्рд▓ी рд╕े рдбॉ. рдХрдорд▓ेрд╢ рд╕рд░ीрди рдиे, рд╣ैрджрд░ाрдмाрдж рд╕े рдбॉ. рдкрдаाрди рд░рд╣ीрдо рдЦाрди рдиे, рдЙрдд्рддрд░ рдк्рд░рджेрд╢ рд╕े рдбॉ. рд░ूрдкाрд▓ी рджिрд▓ीрдк рдЪौрдзрд░ी рдиे, рд╣िрдоाрдЪрд▓ рд╕े рдбॉ. рд░рд╡ि рдХुрдоाрд░ рдЧौंрдб рдиे рдбॉ. рд░рдоेрд╢ рдкोрдЦрд░िрдпाрд▓ рдиिрд╢ंрдХ рдЬी рдХे рдмрд╣ुрдд рд╕े рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рдХрд╣ाрдиी рд╕ंрдЧ्рд░рд╣ों, рдХाрд╡्рдп рдЧ्рд░ंрдеों, рдпाрдд्рд░ा рд╡ृрддाрддों, рднाрд░рддीрдп рд╕ंрд╕्рдХृрддि рдХी рд╕ंрд░рдХ्рд╖рдХ рдХृрддिрдпों рдкрд░ рд╕рдоीрдХ्рд╖ाрдд्рдордХ, рд╡рд░्рдгрдиाрдд्рдордХ, рд╡िрд╢्рд▓ेрд╖рдгाрдд्рдордХ рдЖрд▓ेрдЦ рд▓िрдЦे рд╣ैं рдЬिрдирдХे рд╡ृрд╣рдж рдЕрдз्рдпрдпрди рдХे рдкрд╢्рдЪाрдд рд╡िрд╢िрд╖्рдЯ рд╡рдХ्рддाрдУं рдиे рдЙрдкрд░ोрдХ्рдд рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХिрдП рдФрд░ рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдкुрд╕्рддрдХ рдХो рдбॉ. рдиिрд╢ंрдХ рдЬी рдХे рд╕ाрд╣िрдд्рдпिрдХ рд╕ंрд╡ेрджрдиा рд╡ рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХрддा рдХो рдЗंрдЧिрдд рдХрд░рддी рд╣ुрдИ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╕ूрдЪрдиाрдд्рдордХ рдкुрд╕्рддрдХ рдмрддा рдХрд░ рдбा рдХिрд░рдг рдЦрди्рдиा рдХो рдЙрдирдХे рд╢्рд░рдорд╕ाрдз्рдп рд╕ंрдкाрджрди рдХे рд▓िрдП рдмрдзाрдИ рджी।

 рдЗрд╕ рдЖрдпोрдЬрди рдХा рдПрдХ рдФрд░ рдЙрд▓्рд▓ेрдЦрдиीрдп рдирд╡ाрдЪाрд░ी рдкрдХ्рд╖ рдЗрд╕рдоें рд╕्рд╡рдпं рд╕рдЪेрдд рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдбॉ. рд░рдоेрд╢ рдкोрдЦрд░िрдпाрд▓ рдиिрд╢ंрдХ рдЬी рдХी рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдФрд░ рдкुрд╕्рддрдХ рд╕ंрдкाрджрдХ рдбॉ. рдХिрд░рдг рдЦрди्рдиा рд╕рд╣िрдд рд╕рдо्рдкूрд░्рдг рд▓ेрдЦрдХ рд╡рд░्рдЧ рдХो рдЙрдирдХे рд╢्рд░рдорд╕ाрдз्рдп рд▓ेрдЦрди рдХे рд▓िрдП рд╣ाрд░्рджिрдХ рдЖрднाрд░ рдк्рд░рдХрдЯीрдХрд░рдг рдпुрдХ्рдд рд╕рдо्рдмोрдзрди рд░рд╣ा। рдбॉ. рдиिрд╢ंрдХ рдЬी рдиे рд▓ेрдЦрдХों рдХी рд╕рдзी рд╣ुрдЗ рд▓ेрдЦрдиी, рд╕рдо्рдкुрд╖्рдЯ рднाрд╖ा рд╢ैрд▓ी рдХी рдк्рд░рд╢ंрд╕ा рдХрд░рддे рд╣ुрдП рдХрд╣ा рдХि рд╢рдм्рдж рдФрд░ рд╡िрдЪाрд░ рдХिрд╕ी рднी рд▓ेрдЦрдХ рдХी рд╡ाрд╕्рддрд╡िрдХ рддाрдХрдд рд╣ोрддे рд╣ैं। рд╡िрдЪाрд░ рдЙрд╕рдХी рд╕ंрдХрд▓्рдк рд╢рдХ्рддि рдХो рд╕рд╢рдХ्рдд рдХрд░рддे рд╣ैं рддो рд╢рдм्рдж рд╕ाрд░्рдердХ рд╡ рдк्рд░ाрд╕ंрдЧिрдХ рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рджेрдиे рдоें рдЙрд╕े рд╕рдХ्рд╖рдо рдмрдиाрддे рд╣ैं। рд╕ंрд╡ेрджрдирд╢ीрд▓рддा рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдоें рд╣ोрддी рд╣ै рдХिрди्рддु рдЙрд╕ рдХी рдХрд▓рдо рдХो рдк्рд░ौрдврддा рддीрдХ्рд╖्рдгрддा рдФрд░ рд╕ाрд░्рдердХрддा рд╡рд╣ рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпां рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддीं рд╣ैं рдЬिрдирд╕े рд╡рд╣ рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд░ूрдмрд░ू рд╣ोрддा рд╣ै।рдЬो рдкрд░िрд╡ेрд╢ рд╕े рдЙрд╕े рдк्рд░ाрдк्рдд рд╣ोрддा рд╣ै рд╡рд╣ рдЙрд╕ी рдоें рд╕े рд╕ृрдЬрди рдХा рд╕्рд░ोрдд рдвूंрдв рд▓ेрддा рд╣ै рдФрд░ рдЕрдкрдиे рд╕рдоाрдЬ рдХा рдк्рд░рддिрдмिंрдм рдмрдирддा рд╣ै। рдбॉ. рдиिрд╢ंрдХ рдЬी рдиे рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдХे рд╕ाрде рдирд╡ोрджिрдд рд▓ेрдЦрдХ рд╕рдоूрд╣ рдХो рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХिрдпा рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдХो рд╕рджैрд╡ рд╕рд░्рд╡े рднрд╡рди्рддु рд╕ुрдЦिрди: рд╕рд░्рд╡े рд╕ंрддु рдиिрд░ाрдордпा рдХे рдЖрджрд░्рд╢ рдХो рдЖрдд्рдорд╕ाрдд рдХрд░ рд▓ेрдЦрди рдХрд░рдиा рд╣ोрдЧा рддाрдХि рд╕рдоाрдЬ рдкрд░ рдХрднी рд╕ंрдХрдЯ рдХा рд╕рдордп рдЖрдПрддो рд╕ाрд╣िрдд्рдп рд╕рдоाрдЬ рдХा рдоाрд░्рдЧрджрд░्рд╢рди рдХрд░рдиे рдоें рд╕рдоाрдЬ рдоें рдкрд░िрд╡рд░्рддрди рд▓ाрдиे рдоें рдкूрд░्рдгрддः рд╕рдорд░्рде рд╣ो। рдбॉ. рдиिрд╢ंрдХ рдЬी рдиे рдбॉ. рдХिрд░рдг рдЦрди्рдиा рдХो рдмрд╣ुрдд рд╕ी рдирд╡ोрджिрдд рдк्рд░рддिрднाрдУं рдХो рдПрдХ рдоंрдЪ рдкрд░ рдЗрдХрдЯ्рдаा рдХрд░ рдЙрдирдХी рдЕрднिрд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдПрдХ рдкुрд╕्рддрдХ рд░ूрдк рдоें рдк्рд░рд╕्рддुрдд рдХрд░ рджेрдиे рдХी рдпाрдд्рд░ा рдХो рдФрд░ рдЗрд╕ рджौрд░ाрди рдХी рд╕рдо рд╡िрд╖рдо рдкрд░िрд╕्рдеिрддिрдпों рдХो рд╕ंрдпрдо рд╕े рд╕ाрд░्рдердХрддा рдХी рддрд░рдл рд▓े рдЬाрдиे рдХी рджрдХ्рд╖рддा рдкрд░ рд╕ाрдзुрд╡ाрдж рдХрд╣ा рдФрд░ рдЗрд╕рдХे рд▓िрдП рдЖрднाрд░ рднी рд╡्рдпрдХ्рдд рдХिрдпा।

 рд╢्рд░ी рдиाрд░ाрдпрдг рдк्рд░рд╕ाрдж рдЬी рдиे рдбॉ. рдиिрд╢ंрдХ рдХो рд╕рдХ्рд░िрдп рд░ाрдЬрдиीрддिрдЬ्рдЮ рдФрд░ рд╕рдЬрдЧ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдмрддाрдпा рдЬो рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╕्рддрд░ рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдкрд╣рдЪाрди рдкुрдЦ्рддा рдХрд░ рдЪुрдХे рдФрд░ рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдоंрдЪों рд╕рдо्рдоाрдиिрдд рднी рд╣ो рдЪुрдХे рд╣ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХा рдмрд╣ुрдд рд╣ी рд╕ुрдЪाрд░ू рд╕ंрдЪाрд▓рди рджाрдпिрдд्рд╡ рдк्рд░рд╕िрдж्рдз рдХрдеाрд╢िрд▓्рдкी рдбॉ. рдЕрд▓рдХा рд╕िрди्рд╣ा рдЬी рдиे рдиिрднाрдпा। рдбॉ. рдЕрд▓рдХा рдЬी рдиे рдк्рд░рдд्рдпेрдХ рд╡рдХ्рддा рдХे рд╡рдХ्рддрд╡्рдп рдХो рдбॉ. рдиिрд╢ंрдХ рдЬी рдж्рд╡ाрд░ा рд░рдЪिрдд рдХाрд╡्рдп рдкंрдХ्рддिрдпों рд╕े рд╕рдЬाрдпा рдФрд░ рдмрд╣ुрдд рд╣ी рд╕рдо्рдоोрд╣рдХ рд╢ैрд▓ी рдоें рд╕ाрд░े рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХो рд╕ंрдЪाрд▓िрдд рдХिрдпा।

 рд╕िंрдЧाрдкुрд░ рд╕े рдбॉ. рд╕ंрдз्рдпा рд╕िंрд╣ рдЬी рдиे рд╡ैрд╢्рд╡िрдХ рд╣िंрджी рдкрд░िрд╡ाрд░ рдХे рдк्рд░рддिрд╖्рдаिрдд рдЖрднाрд╕ी рдкрдЯрд▓ рдкрд░ рдЗрд╕ рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХो рд╕рдлрд▓рддрдо рд░ूрдк рд╕े рдЖрдпोрдЬिрдд рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ी рдкूрд░ी рдЖрдпोрдЬрди рд╕рдоिрддि рдХा рд╕ाрджрд░ рд╡ рд╕्рдиेрд╣िрд▓ рдзрди्рдпрд╡ाрдж рдЬ्рдЮाрдкिрдд рдХिрдпा рддрдеा рдРрд╕े рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдоों рдХी рдиिрд░ंрддрд░рддा рдХा рдЖрд╣्рд╡ाрди рдХिрдпा рдЬो рдПрдХ рд╣ी рдоंрдЪ рдкрд░ рдПрдХ рд╕ाрд╣िрдд्рдпрдХाрд░ рдХे рд╕ृрдЬрди рдХे рд╡िрд╡िрдз рдкрдХ्рд╖ों рд╕े рд╣рдо рд╕рднी рдХो рдкрд░िрдЪिрдд рдХрд░рд╡ाрдиे рдоें рд╕рдХ्рд╖рдо рд╣ै। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдбॉ. рдиिрд╢ंрдХ рдЬी рдХा рднी рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдоें рдЙрдкрд╕्рдеिрддि рдФрд░ рд╕ंрдмोрдзрди рд╕े рдХाрд░्рдпрдХ्рд░рдо рдХी рд╢ोрднा рдмрдв़ाрдиे рдкрд░ рд╣ाрд░्рджिрдХ рдЖрднाрд░ рдк्рд░рдХрдЯ рдХिрдпा рдФрд░ рдкुрд╕्рддрдХ рд╕ंрдкाрджрди рдкрд░ рдбॉ. рдХिрд░рдг рдЦрди्рдиा рдХो рднी рдмрдзाрдИ рджी।

рдЬाрдЧрддा рд╣ुрдЖ рдХрд╕्рдмा : рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рд╕ाрдпे рдоें рдЕрдХ्рд╖ुрдг्рдг рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдПँ

рд╕рдоीрдХ्рд╖рдХ: рдХाрди्рддा рд░ॉрдп 


рдкुрд╕्рддрдХ: рдЬाрдЧрддा рд╣ुрдЖ рдХрд╕्рдмा
рд▓ेрдЦрдХ: рд╡िрдЬрдп рдордиोрд╣рд░ рддिрд╡ाрд░ी
рд╕ंрд╕्рдХрд░рдг: 2022
рдоूрд▓्рдп: 295/-
рдЖрдИрдПрд╕рдмीрдПрди: 978-93-90700-79-0
рдк्рд░рдХाрд╢рдХ: рдЗंрдж्рд░ा рдкрдм्рд▓िрд╢िंрдЧ рд╣ाрдЙрд╕

рдоाрдирд╡ рд╕рдн्рдпрддा рдФрд░ рдоाрдирд╡ीрдп рдкрд╣рд▓ुрдУं рдкрд░ рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рджृрд╖्рдЯि рдбाрд▓рдиे рдХे рд▓िрдП рдкुрд░ाрдиी рдЗрдоाрд░рддों рдХी рдИंрдЯों рдФрд░ рдЙрд╕рдХी рдЬोреЬों рд╕े рдЭрдб़рддे рд╕ुрд░्рдЦी-рдЪूрдиे рд╕े рдмाрдд рдХрд░рдиी рд╣ोрддी рд╣ै। рдмीрддे рд╣ुрдП рдХрд▓ рдкрд░ рдЖрдЬ рдЬो рддрд░рдХ्рдХी рдХी рдЗрдоाрд░рдд рдЦрдб़ी рд╣ै рдЙрд╕े рднрд╡्рдпрддा рдк्рд░рджाрди рдХрд░рддा рд╣ै рдЙрд╕рдХा рдЗрддिрд╣ाрд╕।

рд▓ेрдЦрдХ рд╡िрдЬрдп рдордиोрд╣рд░ рддिрд╡ाрд░ी рдРрддिрд╣ाрд╕िрдХ рдШрдЯрдиाрдУं рдХो рд╡рд░्рддрдоाрди рдкрд░िрдк्рд░ेрдХ्рд╖्рдп рд╕े рдЬोрдб़рдХрд░ рдЕрдкрдиे рдкाрдардХों рдХे рд╕рдордХ्рд╖ рд░ुрдЪि рдкूрд░्рдг рдвंрдЧ рд╕े рд░рдЦрддे рд╣ैं। рд╡े рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ ‘рдЬाрдЧрддा рд╣ुрдЖ рдХрд╕्рдмा рдоें’ рдПрдХ рдЯैрдЧрд▓ाрдЗрди рдЬोрдб़рддे рд╣ैं рдХि- рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╕े рдкीрдЫा рдордд рдЫुреЬाрдЗрдпे, рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХрднी рд╣рдоाрд░ा рдкीрдЫा рдирд╣ीं рдЫोрдб़рддा рд╣ै। рдоूрд▓्рдпрд╣ीрдирддा рдХे рдЗрд╕ рджौрд░ рдоें рдпрд╣ рд╕рд╣ी рднी рд╣ै рдХि рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╕े рднрд▓ा рдХोрдИ рдХैрд╕े рдкीрдЫा рдЫुреЬा рд╕рдХрддा рд╣ै! рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдЬीрд╡िрдд рдмुрдЬुрд░्рдЧ рдоाрддा-рдкिрддा рдЬैрд╕ा рдХрдордЬोрд░ рднी рддो рдирд╣ीं рд╣ै рдХि рдХिрд╕ी рд╡ृрдж्рдзा рдЖрд╢्рд░рдо рдоें рдЫोрдб़рдХрд░ рдХрд░्рддрд╡्рдпों рд╕े рдЗрддिрд╢्рд░ी рдХрд░ рд▓ी рдЬाрдП! рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд╡िрд░ाрд╕рдд рдХी рдРрд╕ी рдкूंрдЬी рд╣ै рдЬो рдоाрдирд╡ рд╕рдн्рдпрддा рдХो рд╕рдн्рдп рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиे рдоें рдорджрдж рдХрд░рддी рд╣ै। рд╕рдЪ рддो рдпрд╣ी рд╣ै рдХि рднाрд╖ा, рд╡िрдЪाрд░, рдЪैрддрди्рдпрдмोрдз рдПрд╡ं рдоाрдирд╡ीрдп рд╕ंрд╡ेрджрдиाрдПँ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рд╕ाрдпे рдоें рдЕрдХ्рд╖ुрдг्рдг рдмрдиी рд╣ुрдИ рд╣ै। ‘рдЬाрдЧрддा рд╣ुрдЖ рдХрд╕्рдмा’ рдЬैрд╕ा рдХि рдиाрдо рд╕े рдоाрд▓ूрдо рдкрдб़рддा рд╣ै рдХि рдпрд╣ рдЙрджрдпрдкुрд░ рдХी рдХрдеा рддो рд╣ै рд▓ेрдХिрди рдЗрд╕рдоें рд░ाрдЬрд╕्рдеाрди рдХे рд░ाрдЬ-рд░рдЬрд╡ाреЬे рдХрд╣ीं рдирд╣ीं рд╣ै। рдЪौंрдХ рдЧрдП! рдЪौंрдХिрдП рдирд╣ीं, рдпрд╣ рднाрд░рдд рдХे рд╣ृрджрдп рдк्рд░рджेрд╢ рдХे рдПрдХ рдЕंрдЪрд▓ рдХी рдХрдеा рд╣ै। рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рдоें рдРрд╕े рдЕрдиेрдХों рдЕрддीрдд рдЕंрдЪрд▓ों, рдХрд╕्рдмों рдоें рдЙрд╕ाँрд╕ें рднрд░ рд░рд╣े рд╣ैं। рд▓ेрдЦрдХ рдЕрдХ्рд╕рд░ рдЕрдкрдиे рдЖрд▓ेрдЦों рдХे рдЬрд░िрдпे рдЗрдирд╕े рд╣ुрдП рд╕ंрд╡ाрдж рдХो рдмाрд╣рд░ рд▓ेрдХрд░ рдЖрддे рд░рд╣े рд╣ैं, рдЗрд╕ рдмाрд░ рдЬाрдЧрддे рд╣ुрдП рдХрд╕्рдмे рдХे рдоाрдз्рдпрдо рд╕े рдХрдеा рдЙрджрдпрдкुрд░ рддрд▓ाрд╢ рд▓ाрдП рд╣ैं। рд▓ेрдЦрдХ рддांрдХ-рдЭांрдХ рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं рдШрдиी рдЭाреЬिрдпों рдоें рдЫुрдкी рдирдИ рдЬрдЧрд╣ों рдХी। рджрдмी рд╣ुрдИ рдкुрд░ाрдиी рдЬрдЧрд╣ों рдХे рдирдпेрдкрди рдХी рдмाрдирдЧी рддो рджेрдЦिрдпे! рдордз्рдпрдк्рд░рджेрд╢ рдХे рд░ाрдЬрдзाрдиी рд╕े рдбेрдв़ рд╕ौ рдХिрд▓ोрдоीрдЯрд░ рджूрд░ рднोрдкाрд▓ рд╕े рдПрдХ рдХрд╕्рдмे рдХी рдХрд╣ाрдиी рдЬिрд╕рдоें рд╕ोрдиाрд░ी рдЧाँрд╡ рдФрд░ рдЧाрдпрд╕ी рдХी рдЧреЭी рднी рд╢ाрдоिрд▓ рд╣ै। рдоंрджिрд░ рдХे рдЕрд╡рд╢ेрд╖ों, рдЦंрдбрд╣рд░ों рдХी рдЬुрдмाрдиी рдХрд╣ाрдиी рдЙрджрдпрдкुрд░ рдХी рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдХे рдХेंрдж्рд░ рдоें рд╣ै।

рдкुрд╕्рддрдХ рдЙрджрдпрдкुрд░ рдХी рдХрдЪ्рдЪी рд╕рдб़рдХों, рдЧрд▓िрдпों рдоें рд╕ुрд▓рдЧрддी рдЬाрдЧृрддि рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рд╕े рдХрд░рд╡рдЯ рдмрджрд▓рддी рд╣ै, рд╕े рдкрд░िрдЪрдп рдХрд░ाрддा рд╣ै। рдЬीрд╡ंрдд рдЖँрдЦों рджेрдЦी рдПрд╡ं рд╡рд╣ाँ рдХे рд╢िрд▓ाрд▓ेрдЦों, рд╕्рдеाрдиीрдп рд▓ोрдЧों рдХे рдЬीрд╡рди рд╕े рдЙрдкрдЬी рд▓ेрдЦрдХ рдХी рдЪिंрддा рд╕ोрдП рд╣ुрдП рднाрд░рдд рдХे рдЙрд╕ рдмेрдЦрдмрд░ рд╕рдоाрдЬ рдХी рд╣ै рдЬो рдЕрддीрдд рд╕े рдоुँрд╣ рдЫुрдкाрдП рдЕрдкрдиी рд╣ी рдоौрдЬ рдоें рдЬी рд░рд╣ा рд╣ै। рджрд░рдЕрд╕рд▓ рд▓ेрдЦрдХ рд╕рдоाрдЬ рд╕े рдмाрдд рдХрд░рдиा рдЪाрд╣рддा рд╣ै, рдШрдЯрдиाрдУं рдХे рдкीрдЫे рдХा рд╕рдЪ рдоाрдз्рдпрдо рдмрдиा рд╣ै рдХि рдЙрд╕े рднाрд░рдд рдХे рдХрд╕्рдмों рдоें рдкрд▓ рд░рд╣े рдЕंрддрд░्рдж्рд╡ंрдж рдХो рдХрд░ीрдм рд╕े рджिрдЦाрддे рд╣ुрдП рдпрд╣ рд╕рдордЭाрдП рдХि рдЕрдЧрд░ рд╣рдоाрд░ा рдЕрддीрдд рдЬाрдЧृрддि рдХी рдЕрд╡рд╕्рдеा рдоें рд▓ौрдЯ рдЖрддा рд╣ै рддो рдЖрдиे рд╡ाрд▓ा рдХрд▓ рднाрд░рдд рдХा рд╕्рд╡рд░्рдгिрдо рдЗрддिрд╣ाрд╕ рд░рдЪ рд╕рдХрддा рд╣ै। рд░ाрдЬा рднोрдЬ рдХी рдирдЧрд░ рд░рдЪрдиा рдХा рдПрдХ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд╣िрд╕्рд╕ा рдЙрджрдпрдкुрд░, рд╕ोрдП рд╣ुрдП рдк्рд░рд╢ाрд╕рди рдФрд░ рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдХे рдк्рд░рддि рдЙрджाрд╕ीрди рдЬрдирдк्рд░рддिрдиिрдзि рдХे рдЕрдирджेрдЦेрдкрди рд╕े рдЕрдкрдиे рдЕрд╕्рдд рд╣ोрдиे рдХे рдХрдЧाрд░ рдкрд░ рд╣ै। рд░ाрдЬा рднोрдЬ, рд░ाрдиी рдХрдорд▓ाрдкрддि, рдкрд░рдоाрд░ों рдХी рд╡िрд░ाрд╕рдд рдФрд░ рдвाрдИ рд╣рдЬाрд░ рд╕ाрд▓ рдХे рдЗрддिрд╣ाрд╕ рдоें рд╡рд░्рддрдоाрди рдХिрд╕ рддрд░рд╣ рдЕрдкрдиे рдЕрд╕्рддिрдд्рд╡ рдХी рд▓рдб़ाрдИ рд▓рдб़рдиे рдХो рдордЬрдмूрд░ рд╣ै, рдЗрд╕рдХी рджाрд╕्рддाрди рд╣ै рдЬाрдЧрддा рд╣ुрдЖ рдХрд╕्рдмा। рд░ोрдЪрдХрддा рдХे рд╕ाрде рдХрдеा рджрд░ рдХрдеा рд╕ंрдХрд░ी рдЧрд▓िрдпों рдХी рдЯोрд╣ рд▓ेрддी рдкुрд╕्рддрдХ рдЕрдкрдиी рдЙрдкाрджेрдпрддा рд╕िрдж्рдз рдХрд░рдиे рдоें рдкूрд░ी рддрд░рд╣ рд╕рдлрд▓ рд╣ै। рдиिрд╢्рдЪिрдд рд╣ी рдкाрдардХ рдПрд╡ं рд╡िрдж्рдпाрд░्рдеी рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдХो рдЕрдкрдиे рд╢ोрдз рдХा рд╡िрд╖рдп рдмрдиाрдПंрдЧे рддाрдХि рдЗрд╕ рдХрд╕्рдмे рдХे рд╣ी рдирд╣ीं рд╡рд░рди рджेрд╢ рдХे рддрдоाрдо рдЙрди рд╕рднी рдХрд╕्рдмों рдХी рд╕ांрд╕्рдХृрддिрдХ рд╡िрд░ाрд╕рдд рдХे рдк्рд░рддि рд╕рдЪेрдд рд╣ों।

рдХрд╡िрддा: рдЧीрддिрдХा рдкाрд▓ाрд╡рдд рдХाрд╡िрдпा

рд▓реЮ्реЫों рдХे рд░ंрдЧ

рд▓реЮ्реЫ рдЬрдм рдмोрд▓рдиे рд▓рдЧрддे рд╣ैं
рддрдм рдЦिрд▓ рдЖрддे рд╣ैं
рдХрдИ-рдХрдИ рдЗंрдж्рд░рдзрдиुрд╖
рд░ंрдЧों рд╕े рдмрддिрдпाрддे рд╣ुрдП
рдордиाрдХाрд╢ рдХे
рдХिрд╕ी рд╕ुрджूрд░ рдЫोрд░ рддрдХ।

рдмрджрд░ंрдЧ рдирд╣ीं рд╣ोрддे рд▓реЮ्реЫ 
рдЕрдзрд░ों рдХो рдЫूрддे рд╣ुрдП
рдкрд╣ुँрдЪрддे рд╣ैं рдЗрд╕ рд▓ोрдХ рддрдХ
рдЧुрдирдЧुрдиाрддे рд░рд╣рддे рд╣ैं
рд╕ांрд╕ों рдХे рд╕ंрдЧ,
рдЕрдкрдиी рд╣ी рдоुрд╕्рдХाрди рдоें 
рд▓реЮ्реЫों рдХे рд╕ाрд░े рд░ंрдЧ।

рд╢ुрд╖्рдХ рдФрд░ рд╕ाрд░рд╣ीрди рдирд╣ीं рд╣ोрддे 
рд▓реЮ्реЫ рдпा рдХि
рд▓реЮ्реЫों рд╕े рд▓िрдкрдЯे рд╣ुрдП рд░ंрдЧ
рд╡े рдорд╣рдХрддे рд╣ैं
рд╣рдоाрд░ी рджृрд╖्рдЯि рдФрд░ рдХांрдХ्рд╖ा рдоें
рд▓реЮ्реЫ рдЪрд╣рдХрддे рд╣ैं
рд╕ाрд░ी рдХी рд╕ाрд░ी рд╕ृрд╖्рдЯि рдоें।

рдЕрдХ्рд╕рд░ рд▓реЮ्реЫ рд░ंрдЧ рдЬाрддे рд╣ैं
рднीрддрд░ рдХे рдЕрд░्рде рдХो
рд╣рд░ рдЖрд╣рдд рдХो, рд╣рд░ рд╕рдорд░्рде рдХो 
рд▓реЮ्реЫों рдХे рд░ंрдЧ 
рдмोрд▓рддे рд╣ैं
рдмोрд▓рддे рд╣ैं рдкрддрдЭрдб़ рдХी рднाрд╖ा
рдФрд░ рдЙрд╕ी рд╕्рд╡рд░ рдХो 
рдХрд░ рдЬाрддे рд╣ैं рддрдм्рджीрд▓ 
рд╕ाрд╡рди рдХी рдЕрднिрд▓ाрд╖ा рдоें।
**---**


рдорди рдХी рдоुрд╕्рдХाрди

рдЕрдХ्рд╕рд░ рд╣िрд▓рддे рд╣ैं рд╣ोंрда
рдХुрдЫ рдХрд╣рдиे рдХे рд▓िрдП
рдкрд░ рд╢ाрдпрдж рдХрд╣ рдирд╣ीं рдкाрддे рд╣ैं
рдоैं рд╕ोрдЪрддी рд╣ूँ-
рд╡े рд╣ोंрда рддрдм рдХрд╣рддे 
рдирд╣ीं рд╣ैं
рд╢ाрдпрдж рд╕िрд░्рдл рдоुрд╕्рдХрд░ाрддे рд╣ै।

рднीрддрд░ рднрд░ा рд╣ै рднाрд╡ों рдХा рд╕рдоंрджрд░, 
рд░िрд╢्рддों рдХे рдиाрдо рдкрд░
рдЬीрд╡рди рдХे рд╣िрд╕ाрдм рдХिрддाрдм
рдЕрдЯрдХे рд╣ैं рдХрд╣ीं
рд╕ाँрд╕-рд╕ाँрд╕ рдХे рджाрдо рдкрд░
рддрдм рд▓рдЧрддा рд╣ै -
рдХैрд╕े рдЙрддрд░ूँ рдоै рдЙрд╕рдХे рдЕंрджрд░।

рдоेрд░े рд╕ाрдордиे рд╕рдЬा рд╣ुрдЖ рд╣ै
рдПрдХ рдЖрджрдордХрдж рдЖрдИрдиा
рдЬिрд╕рдоें рджेрдЦ рдкाрддी рд╣ूँ рдоैं
рд╣ोрдаों рдХी рдоुрд╕्рдХाрди
рдоुрдЭे рд░िрд╢्рддों рдХा рдиिрд░्рд╡рд╣рди рдЪाрд╣िрдП 
рдмिрдиा рд╣िрд╕ाрдм-рдХिрддाрдм рдХा
рднाрд╡ рднрд░ा рдЙрди्рдоुрдХ्рдд рдорди рдЪाрд╣िрдП।
**-----**

рдоेрд▓рдмрд░्рди рдСрд╕्рдЯ्рд░ेрд▓िрдпा
geetikakavia@gmail.com

рдХрд╡िрддाрдПँ: рдЙрд░्рдоिрд▓ा

рддुрдо рд▓ोрдЧों рдХे рдХрдж рдЗрддрдиे рдЫोрдЯे рдХ्рдпों рд╣ैं?

рддुрдо рдЗрддрдиे рдмौрдиे рдХ्рдпों рд╣ो?

рдЗрддрдиे рд╕рдЬे-рдзрдЬे 
рддाрдЬे рдЬрд╡ाрди рд╣ो
рдкрд░ рдлिрд░ рднी рдмौрдиे рд╣ो 

рд╢ाрдпрдж рдЗрд╕рд▓िрдпे рдЪाрд╣рддे рд╣ो 
рдХि рддुрдо्рд╣ाрд░े рдЖрд╕ рдкाрд╕ 
рдХी рдФрд░рддें рдЫोрдЯी рд░рд╣ें 
рддुрдорд╕े рдЫोрдЯी 
рддुрдо्рд╣ाрд░ी рдХैрдж рдоें 

рдмреЬी рд╣ो рдЧрдИं 
рддो рд╢ाрдпрдж 
рдЕрдкрдиे рдмौрдиेрдкрди рдХा 
рдЕрд╣рд╕ाрд╕ рди рд╣ो рдЬाрдП рддुрдо्рд╣ें 

рдЪाрд╣े рдЙрди्рд╣ीं рдХी 
рдХोрдЦ рд╕े рдХ्рдпों рди рдЬрдиे рд╣ो 
рдЙрди्рд╣ीं рдкрд░ рд╡ाрд░ рдХрд░рдиा 
рдЙрдирдХे рдЙрдкрд░ рд╕्рд╡ाрдоिрдд्рд╡ рджिрдЦाрдиा 
рдЙрди्рд╣ें рдЬेрд╡рд░-рдЬрд╡ाрд╣рд░ाрдд рд╕े рд▓ाрджрдиा 
рдФрд░ рдХрд╣рдиा, рджेрдЦो рддुрдо рдХिрддрдиी 
рднाрдЧ्рдпрд╡ाрди рд╣ो 

рд╢ाрдпрдж рдЗрд╕ीрд▓िрдП рддुрдо рдмौрдиे рд╣ो!

рд╡ो рдХिрд╕рдХे рд╕ाрде рд╕ोрддी рд╣ै 
рдШूрдорддी рд╣ै
рдмोрд▓рддी рд╣ै 
рдпे рдкрддा рди рдЪрд▓े 
рдпрд╣ рддुрдо्рд╣ें рдЧрд╡ाрд░ा рдирд╣ीं 

рдЗрд╕рд▓िрдпे рдбрд░ा рдХрд░ рд░рдЦो 
рдмाрд╣рд░ рдЬाрдУрдЧी 
рд▓ोрдЧ рдмुрд░ी рдирдЬрд░ 
рдмुрд░ी рдиिрдпрдд 
рд╕े рдмैрдаे рд╣ैं
рддुрдо्рд╣ें рдЙрдаा рд▓े рдЬाрдпेंрдЧे 
рдлिрд░ рддुрдо्рд╣ाрд░े рд╕ाрде 
рдХ्рдпा рд╣ोрдЧा рддुрдо्рд╣ीं рдЬाрдиो 

рдмрддाрдпा рдХрд░рддे рд╣ो 
рдЕрдкрдиी рдоाँ, рдмрд╣рди 
рдмीрдмी, рдкреЬोрд╕рди рдХो 

рдЗрд╕ीрд▓िрдпे рд╢ाрдпрдж рддुрдо
рдмौрдиे рд╣ो
рдЕрдЧрд░ рд╡рд╣ рдЙрда рдЧрдИ 
рдФрд░ рддुрдорд╕े 
рдХрдИ рдЧुрдиा 
рд▓ंрдмी рдиिрдХрд▓ी 
рддो рддुрдо рдХ्рдпा рдХрд░ोрдЧे?

рдорди рд╣ी рдорди
рдЬाрдирддे рд╣ो
рдХि рд╡рд╣ рдмрд╣ुрдд
рдКँрдЪी рд╣ै
рд▓ंрдмी рдФрд░ рдмреЬी рднी
- рдФрд░ рдЖрдЬाрдж рд╣ो 
рддो рд╢ाрдпрдж рддुрдо्рд╣ें 
рджेрдЦ рд╣ी рди рдкाрдпे 

рдлिрд░ рдЙрд╕рдХा рдЙрдардиा
рдоंрдЬूрд░ рдирд╣ीं

рдЬो рдЬाрдирддे рд╣ो
рдХि рддुрдо्рд╣ाрд░ा рдмौрдиाрдкрди
рдлिрд░ рдФрд░ рднी рдЙрднрд░рдХрд░
рддुрдо्рд╣ाрд░े рд╕ाрдордиे рд╣ोрдЧा

рджेрдЦ рдирд╣ीं рдкाрдУрдЧे 
рдЕрдкрдиा рдмौрдиाрдкрди
рдЭेрд▓ рдирд╣ीं рдкाрдУрдЧे 
рдЕрдкрдиा рдУрдЫाрдкрди 

рдЗрд╕рд▓िрдпे рддुрдо рдмौрдиे рд╣ो I
***


рдЦिрдбрдХिрдпाँ 

рдЦिрдбрдХिрдпाँ
рдоुрдЭे рдЖрд╡ाрдЬ рджेрддी рд╣ैं

рдЙрдирдХे рд╕िрд░рд╣ाрдиे рд╕े рд▓िрдкрдЯрдХрд░
рдоै рдХुрдЫ рдХрд╣рдиा рдЪाрд╣рддी рд╣ूँ 

рдЙрдирдХे рд░ंрдЧ 
рдХрднी рдордЯрдоैрд▓े 
рдХрднी рддाрдЬे

рдХрднी рд╣рд╡ा рдХे рдЭोंрдХों рд╕े 
рдЦिрдбрдХिрдпाँ рдмрдЬрддी рд╣ैं 

рдоेрд░ी рд╕ाँрд╕ рдлूрд▓ рдХрд░
рдоेрд░ी рдЫाрддी рдоें рджрдм рдЬाрддी рд╣ै 

рдЦिрдбрдХिрдпाँ рдХुрдЫ рдХрд╣рддी рд╣ैं।
***


рджिрд▓

рдХрднी рдХोрдИ рджिрд▓ рдоें рдмрд╕рддा рдирд╣ीं
рдЗрд╕рд▓िрдпे рд╕ाрде рд░рд╣рдиे рдпा
рдЫोреЬрдиे рдХी рдмाрдд рдЖрддी рдирд╣ीं

рдЗрд╕рдХा рдорддрд▓рдм рдЖрдкрдоें
рдХोрдИ рдХрдоी рд╣ै

рдЖрдк рд╕्рдд्рд░ी рд╣ोрдХрд░ рднी
рдк्рдпाрд░ рдирд╣ी рдХрд░ рдкाрддी 

рдЬुрд▓рдо рдвाрдиे рдХी рдпрд╣
рдк्рд░рдеा рд╣рдордиे рддो рдирд╣ीं
рд╢ुрд░ू рдХी рдеी
рд╣рдордкрд░ рдХ्рдпों рдЗрд▓рдЬाрдо 
рд▓рдЧाрддी рд╣ैं
***


рдкрдд्рддे

рдкрдд्рддे рддो рдЧिрд░рддे рд░рд╣рддे рд╣ैं
рдЙрд╕рдоें рдирдИ рдмाрдд рдХ्рдпा рд╣ै
рдЕрдЦिрд░рдХाрд░ рдХрдИ рдорд╣ाрд░рдеिрдпों рдиे
рдЕрдкрдиी рдХрд╡िрддाрдПँ рдк्рдпाрд░ рдХे рдЫрд▓े рдЬाрдиे
рдФрд░ рдкрддрдЭреЬ, рдЗрд╕ी рдкрд░ рд▓िрдЦी рд╣ैं
рдкрд░ рдЖрдкрдХा рдЬाрдиा
рдоेрд░े рдкेрдЯ рдоें рдмрд▓ рджेрддा рд╣ै
рдоैं рд╕ूрдЦे рдкрдд्рддों рдХो рджेрдЦрдХрд░
рдаिрдардХ рдЬाрддी рд╣ूँ
рдЙрди рдкрд░ рдкैрд░ рдбाрд▓рдиा
рдЙрдирдХा рдЪрд░рдорд░ाрдиा
рдоुрдЭे рдХрддрдИ рдкрд╕ंрдж рдирд╣ी
рд╣рд╡ा рдХे рдЭोंрдХों рд╕े
рдХुрдЫ рдФрд░ рдкрдд्рддिрдпाँ
рдоेрд░े рд╕рд░ рдкे, рдмाрд▓ों рдоें
рдЙрд▓рдЭ рдЬाрддी рд╣ैं
рдХुрдЫ рдоेрд░े рдХंрдзों рдкे рдЧिрд░рддी рд╣ैं
рдФрд░ рдПрдХ рдоेрд░े рдЧाрд▓ рдкрд░
рдоैं рд╢рд░्рдоा рдХрд░ рдЪूрд░ рд╣ो рдЬाрддी рд╣ूँ
рдЖрдкрдХा рд╣ाрде
рдФрд░ рдЙрд╕ рдкрддрдЭреЬ рдХे рдкрдд्рддे рдХी рдХैрд╕ी рдХрд▓्рдкрдиा
рдкрд░ рд╕рдЪ рддो рдпрд╣ рд╣ै
рдХि рд╣рд░ рдкрдд्рддा рдкрддрдЭреЬ рдХा,
рд╣рд░ा рддाрдЬा рдкेреЬ рдкрд░ рд▓рдЯрдХा рд╣ुрдЖ,
рдЭाреЬिрдпों рдХे рдЭुрд░рдоुрдЯ рдоें рд▓िрдкрдЯा рд╣ुрдЖ,
рдкैрд░ों рддрд▓े рджрдмрддा рд╣ुрдЖ, рдлूрд▓ों рдХी рдкрдд्рддिрдпों рд╡ाрд▓ा
рдоुрдЭे рдЖрдкрдХी рдпाрдж рджिрд▓ाрддा рд╣ै
***